WPISUJE UCZE KOD UCZNIA DATA URODZENIA UCZNIA dzieƒ miesiàc rok PRÓBNY EG ZA MIN GIMNAZJALNY Z OPERONEM Z ZA KRE SU PRZED MIO TÓW HUMANISTYCZNYCH Instrukcja dla ucznia 1. Sprawdê, czy ze staw eg za mi na cyj ny za wie ra 12 stron. Ewen tu al ny brak stron lub in ne uster ki zg oê na uczy cie lo wi. 2. Na tej stro nie i na kar cie od po wie dzi wpisz swój kod i da t uro dze nia. 3. Czy taj uwa nie wszyst kie tek sty i za da nia. 4. Roz wià za nia za pi suj d u go pi sem lub pió rem z czar nym tu szem/atra - men tem. Nie u y waj ko rek to ra. 5. W za da niach za mkni tych sà po da ne czte ry od po wie dzi: A, B, C, D. Od po wia da im na st pu jà cy uk ad na kar cie od po wie dzi: STYCZE 2010 Czas pracy: 120 minut Liczba punktów do uzyskania: 50 A B C D Wy bierz tyl ko jed nà od po wiedê Bi za ma luj krat k z od po wia da jà cà jej li te rà, np. gdy wy bra eê od po wiedê A: B C D 6. Sta raj si nie po pe niaç b dów przy za zna cza niu od po wie dzi, ale je - Êli si po my lisz, b d ne za zna cze nie otocz kó kiem i za ma luj in nà od - po wiedê. B C D 7. Roz wià za nia za daƒ otwar tych za pisz czy tel nie i sta ran nie w wy zna - czo nych miej scach. Po my ki prze kre Êlaj. 8. Re da gu jàc od po wie dzi do za daƒ, mo esz wy ko rzy staç miej sce opa - trzo ne na pi sem Brud no pis. Za pi sy w brud no pi sie nie b dà spraw dza - ne i oce nia ne. Powodzenia! Arkusz opracowany przez Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON. Kopiowanie w ca oêci lub we fragmentach bez zgody wydawcy zabronione. Wydawca zezwala na kopiowanie zadaƒ przez dyrektorów szkó bioràcych udzia w programie Próbny Egzamin Gimnazjalny z OPERONEM.
Pie nià dze to nie wszyst ko Tekst I Mat kà pie nià dza, tak jak wszyst kich epo ko wych wy na laz ków, by a po trze ba. [...] Po ja wie nie si pie nià dza by o rów nie do nio s ym wy da rze niem w dzie jach ludz ko Êci, jak opa no wa nie umie j t no Êci krze sa nia ognia czy wy na le zie nie ko a. Dzi ki nie mu izo lo wa ne do tàd ple mio na za cz y na wià zy waç kon tak ty, by sprze da waç to, co po sia da y w nad mia rze i ku po waç to, cze go im bra ko wa o. Od wa ni kup cy za pusz cza li si w dal sze re gio ny, szu ka jàc no wych, atrak cyj nych dóbr. Roz wi ja si han del, po st po wa a spe cja li za cja, krót ko mó wiàc po wsta wa a go spo dar ka. DoÊç szyb ko za uwa o no, e po Êred ni kiem w wy mia nie nie ko niecz nie mu szà byç do bra u yt ko - we. Naj le piej w tej ro li spraw dza y si przed mio ty da jà ce si po li czyç lub zwa yç, od por ne na znisz - cze nie i na ty le rzad kie, e wzbu dza y po wszech ne po à da nie. [...] W re gio nach pa ster skich mier ni - kiem war to Êci by o przede wszyst kim by d o, jesz cze dziê w nie któ rych kra jach afry kaƒ skich wy so koêç po sa gu okre Êla si licz bà krów, kóz czy wiel b à dów. Od Da le kie go Wscho du po Eu ro p rów nie wy so ko ce nio no sól. Tra pe rzy w Pó noc nej Ame ry ce p a ci li skór ka mi bo bro wy mi, na Sy be rii i Ba ka nach po dob nà ro l pe ni y fu tra kun. Na zwa wa lu ty Chor wa cji ku na to po zo sta oêç po tam - tych cza sach. Tak ogrom na ró no rod noêç Êrod ków p at ni czych utrud nia a y cie kup ców. By li na ra e ni na ogrom - ne stra ty, gdy nie umie j t nie do bra li to war na wy mia n. To, co w jed nym re gio nie ucho dzi o za wiel kie bo gac two, w in nym nie mia o war to Êci. Wie le pro duk tów, zw asz cza gdy prze wo o no je na dal sze od - le g o Êci, tra ci o swo je w a Êci wo Êci. Ziar na gni y, ma te ria y p o wia y, sól si roz p y wa a. Roz wià za nie zna leê li w III ty siàc le ciu p.n.e. miesz kaƒ cy Me zo po ta mii. Ta blicz ki z pi smem kli - no wym in for mu jà, e za ku po wa ne pro duk ty i wy Êwiad czo ne us u gi p a co no do k ad nie od wa a nym sre brem. To by strza w dzie siàt k. Sre bro ide al nie spe nia o wszyst kie wa run ki, ja kich ocze ki wa no od pie nià dza. By o trwa e, cen ne, po dziel ne, a twe w trans por cie. Wkrót ce od kry to, e jesz cze do sko - nal szym mier ni kiem war to Êci jest z o to. Oba krusz ce tak sku tecz nie wy par y kon ku ren cyj ne do bra, e cho cia han del wy mien ny to war za to war od by wa si na dal, sy no ni mem pie nià dza sta y si w a Ê - nie one. Nie utra ci y tej po zy cji przez po nad czter dzie Êci wie ków. Ka da trans ak cja op a ca na me ta la mi szla chet ny mi wy ma ga a nie tyl ko ne go cjo wa nia ce ny, ale tak e od wa a nia pie ni dzy. Pó bie dy, gdy ku piec dys po no wa drob ny mi grud ka mi, je Êli jed nak po - sia da je dy nie du e bry y lub sztab ki, mu sia je ciàç i skro baç. Wy god niej sze by o by po s u gi wa nie si ka wa ka mi krusz cu o z gó ry usta lo nym ci a rze. [...] Roz wià za nie zna le zio no w Li dii, kra inie le à cej na te re nie dzi siej szej Tur cji. Jej w ad cy wpa dli na po mys, by na z o tych sztab kach wy bi jaç zna ki, któ re gwa ran tu jà war toêç. Tak w po o wie VII wie ku p.n.e. po wsta y pierw sze mo ne ty. Po s u gi wa nie si ni mi tak u a twia o y cie, e szyb ko pod bi y ca y re gion Mo rza Âród ziem ne go. Naj wi k szy wk ad w roz pro pa go wa nie mo net wnie Êli Gre cy, oni te wpro wa dzi li zwy czaj wy bi ja nia na nich zna ków i na pi sów po zwa la jà cych na tych miast roz po znaç miej sce po cho dze nia pie ni dzy. Z o to i sre bro mia y jed nak zbyt du à war toêç, by na wet naj mniej szy mi mo ne ta mi mo na by o p a ciç za drob ne za ku py. Z tym pro ble mem ja ko pierw si upo ra li si grec cy osad ni cy na Sy cy lii, któ rzy wvwie ku p.n.e. za cz li wy twa rzaç pie nià ki z brà zu i in nych ta nich sto pów. Tak po wsta bi lon, czy - li mo ne ty co dzien ne go u yt ku o wi k szej war to Êci no mi nal nej ni zu y ty na ich wy ko na nie su ro wiec. Od Gre ków krusz co we pie nià dze prze j li Rzy mia nie, w Êlad za ni mi po zo sta e lu dy Eu ro py. Rzym ska men ni ca znaj do wa a si przy Êwià ty ni jed nej z naj wa niej szych bo giƒ Ju no ny, ob da rza - nej przy dom kiem Ostrze ga jà ca, czy li po a ci nie Mo ne ta. Bi te w niej me ta lo we krà ki na zy wa no po tocz nie mo ne ta mi. [...] W mo men cie, gdy w ad cy Li dii po sta wi li pierw szy stem pel na mo ne cie, roz po cz a si trwa jà ca do dziê wal ka z fa sze rza mi. Wy bi ja nie ozna czeƒ in for mu jà cych o war to Êci pie nià dza zro dzi o bo - wiem po ku s ko pio wa nia ich na sztab kach me ta li o mniej szej war to Êci ni z o to czy sre bro. Pro ce der wy da wa si tak in trat ny, e nie od stra sza y od nie go na wet bar dzo su ro we ka ry. Ka zi mierz Pyt ko, Si a pie nià dza, Fo cus 2005, nr 11 (122). 2
Za da nie 1. (0 1) Wy na le zie nie pie nià dza by o A. dzie em przy pad ku. B. wy ni kiem eks pe ry men tu. C. efek tem nie po ro zu mie nia. D. rze czà ko niecz nà. Za da nie 2. (0 1) Au tor w pierw szym aka pi cie tek stu do wo dzi, e A. wy my Êle nie pie nià dza by o naj wa niej szym wy da rze niem w hi sto rii Êwia ta. B. pie niàdz ode gra wa nà ro l w roz wo ju cy wi li za cyj nym Êwia ta. C. po ja wie nie si pie nià dza w mi ni mal ny spo sób wp y n o na dzie je ludz ko Êci. D. pie niàdz mia nie wiel ki wp yw na roz wój go spo dar ki Êwia to wej. Za da nie 3. (0 1) Po mys wy ko rzy sta nia sre bra i z o ta ja ko Êrod ka p at ni cze go A. ca ko wi cie wy eli mi no wa han del wy mien ny do bra mi u yt ko wy mi. B. spo wo do wa do mi na cj tych krusz ców w trans ak cjach han dlo wych. C. ogra ni czy ich za sto so wa nie do op a ca nia wy bra nych us ug i to wa rów. D. do ty czy wy àcz nie han dlu na te re nie sta ro yt nej Me zo po ta mii. Za da nie 4. (0 1) In for ma cje o przy czy nach po wa nych strat, ja kie po no si li kup cy w wy ni ku ob ro tu to wa ra mi o nie wiel kiej trwa o Êci, znaj du jà si w aka pi cie A. pierw szym. B. dru gim. C. trze cim. D. czwar tym. Za da nie 5. (0 1) Sre bro od wcze Êniej szych form pie nià dza ró ni o si A. a two Êcià i swo bo dà trans por to wa nia. B. ogrom nà war to Êcià ma te rial nà. C. mo li wo Êcià wa e nia i li cze nia. D. atrak cyj no Êcià i rzad ko Êcià wy st po wa nia. Za da nie 6. (0 1) Wy na laz ca mi bi lo nu by li A. Chor wa ci. B. Rzy mia nie. C. Tur cy. D. Gre cy. 3
Za da nie 7. (0 1) Wska wy po wie dze nie za wie ra jà ce opi ni. A. Roz wià za nie zna leê li w III ty siàc le ciu p.n.e. miesz kaƒ cy Me zo po ta mii. B. Wy god niej sze by o by po s u gi wa nie si ka wa ka mi krusz cu o z gó ry usta lo nym ci a rze. C. Na zwa wa lu ty Chor wa cji ku na to po zo sta oêç po tam tych cza sach. D. Rzym ska men ni ca znaj do wa a si przy Êwià ty ni jed nej z naj wa niej szych bo giƒ Ju no ny. Za da nie 8. (0 1) In ten cjà au to ra tek stu I jest A. za po zna nie czy tel ni ków z hi sto rià pie nià dza. B. po rów na nie ro li pie nià dza w ró nych epo kach. C. przed sta wie nie sys te mu mo ne tar ne go Me zo po ta mii. D. wy ja Ênie nie po cho dze nia nazw jed no stek wa lu to wych. Za da nie 9. (0 1) Po zo sta o Êcià po p a ce niu skó ra mi zwie rzàt w daw nej wy mia nie han dlo wej jest obec nie A. in ten syw ny roz wój go spo dar czy Êwia ta. B. du a war toêç by d a w re gio nach pa ster skich. C. na zwa wa lu ty paƒ stwa eu ro pej skie go. D. wy so koêç po sa gu w kra jach Afry ki. Za da nie 10. (0 1) Wy mie nio na w tek Êcie Ju no na to po staç A. mi to lo gicz na. B. bi blij na. C. le gen dar na. D. hi sto rycz na. Za da nie 11. (0 1) Ja kà wa d cz o wie ka ujaw ni pro ce der fa szo wa nia war to Êci mo net? A. Za ro zu mial stwo. B. Wy ra cho wa nie. C. Le ni stwo. D. Chci woêç. Za da nie 12. (0 1) Wy ra e nia: strza w dzie siàt k, pó bie dy sà cha rak te ry stycz ne dla sty lu A. urz do we go. B. po tocz ne go. C. na uko we go. D. ar ty stycz ne go. 4
Tekst II Trze ba przy znaç, e Scro oge trzy ma wszyst ko w gar Êci, gdy przy sz o do in te re su. Chwy ta, Êci - ska, du si, ze skó ry ob dzie ra swo jà ofia r i nie wy pusz cza jej a po do szcz t nym wy zy ska niu. By to, jed nym s o wem, chci wy i sta ry grzesz nik. Twar dy i ostry jak krze mieƒ, z któ re go ad na stal nie mo g a wy krze saç szla chet ne go ognia; za mkni ty w so bie, mil czà cy i sa mot ny jak ostry ga. Zim no we - wn trz ne mro zi o je go star cze ry sy, szczy pa o spi cza sty nos, marsz czy o po licz ki, czy ni o je go chód sztyw nym, czer wie ni o mu oczy i brzmia o gniew nie w je go ostrym g o sie. Szron po kry wa je go g o - w, brwi i chu dà bro d. Wno si usta wicz nie ze so bà lo do wa tà tem pe ra tu r, za mra a nià swe biu ro pod czas upa u i nie pod wy sza jej ani o je den sto pieƒ na wet pod czas Wi gi lii Bo e go Na ro dze nia. [...] Nie po go da nie wie dzia a, z któ rej stro ny za ata ko waç go, naj wi k szy deszcz, Ênieg, grad al bo za wie ru cha mia y nad nim wy szoêç pod jed nym tyl ko wzgl dem: one cz sto oka zy wa y si szczo dry - mi, spa da y na Êwiat i lu dzi hoj nie, Scro oge zaê nie ro zu mia wca le po j ç: szczo droêç lub hoj noêç. Nikt ni gdy nie za trzy ma go na uli cy z uêmie chem przy ja znym, aby po wie dzieç: Mój ko cha ny Scro oge, jak si masz? Kie dy te ra czysz mnie od wie dziç?. e bra cy nie pro si li go o ja mu n, dzie - ci nie py ta y o go dzi n, ad na ko bie ta ani te a den m czy zna ni gdy nie py ta Scro oge a o dro g. [...] Pew ne go ra zu by o to w a Ênie w Wi gi li Bo e go Na ro dze nia sta ry Scro oge sie dzia w swym kan to rze przy pra cy. [...] Drzwi po ko ju by y otwar te umyêl nie, aby Scro oge móg mieç na oku swe - go po moc ni ka, któ ry sie dzia w po nu rej ma ej iz deb ce, do ciem nej stud ni po dob nej, i ko pio wa li sty. Na ko min ku w po bli u Scro oge a tli si bar dzo skrom ny ogieƒ, ale w iz deb ce po moc ni ka a rzy si omdle wa jà co tyl ko je den w gie lek. Zzi b ni ty pra cow nik nie móg jed nak pod sy ciç ognia, po nie wa Scro oge trzy ma skrzy ni z w gla mi w swo im po ko ju, a ile ra zy po moc nik wszed z o pat kà, pryn - cy pa za wsze mu gro zi, e b dà mu sie li si roz staç, wsku tek cze go bied ny po moc nik ob wi nà szy j bia ym sza li kiem i usi o wa ogrzaç si przy Êwie cy; po nie wa jed nak nie po sia da doêç buj nej wy - obraê ni, usi o wa nia by y bez sku tecz ne. Ka rol Dic kens, Opo wieêç wi gi lij na, War sza wa 2000. Za da nie 13. (0 1) Scro oge w sto sun ku do swo ich part ne rów w in te re sach by przede wszyst kim A. bez wzgl d ny. B. sta now czy. C. pod st p ny. D. po dejrz li wy. Za da nie 14. (0 1) W za cho wa niu lu dzi wzgl dem Scro oge a wi daç, e A. za zdrosz czà mu ogrom ne go ma jàt ku. B. pró bu jà zdo byç sym pa ti pryn cy pa a. C. sza nu jà je go pra co wi toêç i obo wiàz ko woêç. D. uni ka jà spo tka nia z ego istycz nym star cem. Za da nie 15. (0 1) Nar ra tor, przed sta wia jàc po sta w bo ha te ra, wy ra a A. obo j t noêç. B. za sko cze nie. C. dez apro ba t. D. uzna nie. 5
Za da nie 16. (0 1) Cy ta ty: ostry jak krze mieƒ; sa mot ny jak ostry ga sà przy k a da mi A. me ta for. B. epi te tów. C. apo strof. D. po rów naƒ. Za da nie 17. (0 1) Po staç Scro oge a i je go za cho wa nie uczy, e A. ma my pra wo do szcz Êcia, na wet za ce n cier pie nia dru gie go cz o wie ka. B. naj wa niej szà war to Êcià sà do bra ma te rial ne, wi c sta no wià cel na sze go y cia. C. dà àc do re ali za cji swo ich pla nów, mu si my pa mi taç o do bru in nych lu dzi. D. chcàc osià gnàç suk ces za wo do wy, de cy du je my si na sa mot noêç w y ciu. Tekst III Ta de usz Ma kow ski, Skà piec (1932) [Mu zeum Na ro do we w War sza wie] 6
Za da nie 18. (0 1) Ob raz Ma kow skie go przed sta wia A. pej za. B. sce n ro dza jo wà. C. por tret. D. mar twà na tu r. Za da nie 19. (0 1) O prze bie g o Êci i za do wo le niu ty tu o we go skàp ca Êwiad czy A. Êwi dru jà ce oko i chy try uêmiech. B. pro sta syl wet ka i u o e nie d o ni. C. wo rek z pie ni dz mi i ma syw na r ka. D. ha czy ko wa ty nos i si we w o sy. Za da nie 20. (0 1) Po sta ci na ob ra zie przed sta wio no w spo sób A. re ali stycz ny. B. uprosz czo ny. C. sta tycz ny. D. fan ta stycz ny. Za da nie 21. (0 1) Znajdê w tek Êcie II i prze pisz zda nie, w któ rym opi sa na po staç Scro oge a naj bar dziej przy po - mi na wy glàd skàp ca z ob ra zu Ma kow skie go. Za da nie 22. (0 1) Sfor mu uj w jed nym zda niu za sa d mo ral nà kie ro wa nà do dzieci ukazanych na obrazie Ma - kow skie go. Nie za czy naj zda nia od prze cze nia nie. 7
Tekst IV Mat ka Te re sa by a za kon ni cà od 1928 ro ku i uczy a hin du skie dziew czyn ki geo gra fii i hi sto rii. Bar dzo prze y wa a co dzien ny wi dok umie ra jà cych na uli cach. Nie mo na ju zna leêç gor szej n - dzy pi sa a w ko re spon den cji do ka to lic kie go pi sma w ro dzin nym mie Êcie Sko pje, w ów cze snej Ser bii. [...] Za o o ne przez nià no we Zgro ma dze nie Sióstr Mi sjo na rek Mi o Êci oka za o si bar dzo po - trzeb ne Êwia tu. [...] Mat ka Te re sa pra gn a, by ka dy cz o wiek zo sta ob da rzo ny mi o Êcià i wspó czu ciem, za nim [...] do sta nie je dze nie i le ki. [...] Nie za do wa laj my si sa mym ofia ro wa niem da rów pie ni nych mó - wi a Mat ka Te re sa. Pie nià dze nie wy star czà, mo na je zdo byç sto sun ko wo a two. Chcia a bym, e - by wi cej lu dzi da wa o swo je r ce do pra cy i ser ca do ko cha nia; e by przyj mo wa li bied nych w swo - ich do mach, mia stach i kra jach i wy cho dzi li im na prze ciw z mi o Êcià i wspó czu ciem, da jàc tam, gdzie to naj bar dziej po trzeb ne i dzie làc z ka dym ra doêç ko cha nia. [...] Mat ce Te re sie przy zna no Po ko jo wà Na gro d No bla. Uro czy stoêç w Oslo w 1979 ro ku oka - za a si nie zwy k a pod ka dym wzgl dem. Nie by o oko licz no Êcio we go ban kie tu, bo zo sta od wo a - ny na proê b Mat ki Te re sy. Wo la a, by te pie nià dze tra fi y do lu dzi, któ rzy nie ma jà co jeêç. Trzy ty - sià ce fun tów do da no wi c do na gro dy, wraz z trzy dzie sto ma sze Êcio ma ty sià ca mi ze bra ny mi przez nor we skà m o dzie. Na pod sta wie: www.wia ra.pl Za da nie 23. (0 1) Na pisz dla Mat ki Te re sy z Kal ku ty de dy ka cj, któ rà móg by umie Êciç w swo im dzie le au tor ksià ki o jej y ciu i dzia al no Êci. Za da nie 24. (0 2) U ó trzy py ta nia do tek stu o Mat ce Te re sie z Kal ku ty w ta ki spo sób, aby ka dy aka pit tek stu sta no wi od po wiedê na jed no py ta nie. Tekst V Cza sa mi bo li eg zy sten cja I wszyst ko idzie bar dzo êle Bo trud no na laç do na czy nia Któ re ma dziu r w dnie 8
My Êlisz e for sa ci za a twi Klu czyk do z o tych ra ju bram Tym cza sem mo e si oka zaç e w ra ju je steê sam Ref.: Pie nià dze jed nak to nie wszyst ko Choç na nich twar do stoi Êwiat Li czy si ktoê kto jest wcià bli sko Na wet gdy for sy brak Frag ment pio sen ki zespo u Go lec uor kie stra Pie nià dze to nie wszyst ko, www.emu zy ka.pl/pio sen ki Za da nie 25. (0 1) Prze pisz wers b dà cy od po wie dzià na py ta nie: Co w y ciu jest na praw d wa ne? Za da nie 26. (0 1) Wy ja Ênij sens stwier dze nia, e na pie nià dzach twar do stoi Êwiat. Za da nie 27. (0 1) Za po mo cà dwóch rze czow ni ków na zwij uczu cia, ja kich do zna cz o wiek, je Êli spe ni si przy - pusz cze nie wy ra o ne w dru giej zwrot ce. Za da nie 28. (0 1) W któ rej zwrot ce pio sen ki znaj du je si prze no Ênia, któ rej sens wy ja Ênia jà s o wa: nie kie dy w y - ciu cier pi my? Za da nie 29. (0 5) Napisz zaproszenie na spotkanie poêwi cone dzia alnoêci ko a wolontariuszy. 9
Za da nie 30. (0 16) Na pisz roz praw k na te mat: Nie wszyst ko, co w y ciu wa ne, da si prze li czyç na pie nià dze. Uza sad nij s usz noêç po da ne go stwier dze nia, od wo u jàc si do co naj mniej trzech przy k a dów. Wy ko rzy staj je den przy k ad z ar ku sza oraz po daj w a sne, w tym je den z li te ra tu ry. Pa mi taj, e two ja pra ca po win na zaj mo waç co naj mniej po o w wy zna czo ne go miej sca. 10
11
Brud no pis 12