Koncepcja behawiorystyczna, czyli manipulacja doskonała Przemysław S. Knycz 160507_2133
Zanim zaczniemy... Jestem zwolennikiem tej koncepcji, ponieważ sam stosuję ją w codziennym życiu. Działa wobec zwierząt, które reagują na bodźce no i na ludzi (tak, człowiek to też zwierzę, ale trochę bardziej skomplikowane, ale na tym poziomie reaguje - pozytywnie ;-) ). Poznałem ją na szkoleniu Najpierw wytresuj kurczaka, gdzie uczyliśmy się manipulacji zachowaniem kurczaka, celem wypracowania u niego określonych wzorców czy łańcuchów zachowań. Osobiście uważam, że jest jeszcze coś w naszej psychice, czego behawioryzm nie potrafi zdefiniować, ale ta prezentacja nie o tym.
Malutka definicja. S - R BODZIEC - REAKCJA * UWAGA - większość związków S - R nie jest wrodzona, kształtuje się w wyniku procesu uczenia się ale o tym za chwilę :)
Jak często stosujecie kary? (P+) Kara jest na tyle powszechna, że sami ją stosujemy naturalnie - behawioryści udowodnili brak ich skuteczności do zmiany zachowania (następuje jego stłumienie, a następnie obmyślanie planu, jak nie zostać przyłapanym na takim zachowaniu). Zagrożenie, przymus, dezaprobata grupy, degradacja zawodowa, porażka, kary pieniężne, złe stopnie, kary fizyczne(?).
Jeśli już karać, to mądrze... Kara może spełnić swoje zadanie wtedy i tylko wtedy, gdy włączona zostanie w całościowy program modyfikacji zachowania. Program ten musi odpowiedzieć na pytanie, jak ukształtować u człowieka nowe reakcje, które zastąpią reakcję niepożądaną i które będą akceptowane społecznie. Nie wystarczy karać, trzeba jednocześnie wskazać ludziom nowe drogi osiągania wzmocnień. Przykład: plaża niestrzeżona, kąpielisko, kary administracyjne - wskazać nowe miejsce lub po prostu je zrobić.
Skutki uboczne kary 1. Ryzyk fizyk? Generalizacja hamowania - oprócz zachowań niepożądanych tłumi również zachowania pożądane ;-( Rozwiązanie: Karać niepożądane, nagradzać pożądane. Przykład? Bierność i brak zaangażowania w swoją pracę - aktywność się nie opłaca. Ale jak to? Karać zachowania aspołeczne i jednocześnie nagradzać działania pożądane.
Skutki uboczne kary. 2. Harmonijka emocjonalna! Kolejną konsekwencją silnych i nieadekwatnych kar są reakcje lękowe i reakcje unikania, który prowadzi do gniewu, a ta do agresji. Zdarza się Wam reagować emocjonalnie na zupełnie neutralne bodźce ( Chyba przesadzasz? ). Żyjemy w czasach, w których zaburzenia emocjonalne są jednym z głównych problemów człowieka. Rozbudowany system karania może jedynie utrudnić rozwiązanie tego problemu Smutne.
Skutki uboczne kary... 3. Unikanie źródła karania. 4. Dostarczenie negatywnych (patologicznych?) wzorców zachowań. Sztuka karania przechodzi więc z pokolenia na pokolenie. Jeśliby pedagogowie, urzędnicy czy socjotechnicy zdawali sobie sprawę, że proces karania jest jednocześnie procesem uczenia się, w którym osoba karana zapoznaje się z negatywnymi wzorcami zachowań, to prawdopodobnie z większą rozwagą i umiarem stosowaliby oni wzmocnienia negatywne. (Koncepcje psychologiczne człowieka - Kozielecki Józef).
No dobra To co z tymi nagrodami? (R+) 1. Pokarm. 2. Wynagrodzenie. 3. Uznanie. 4. Awans. 5. Podziw. 6. Miłość okazywana przez partnera / seks. 7. Inne preferowane przez jednostkę bodźce uznawane za pozytywne* (w tym alkohol, nikotyna, narkotyki Niestety nie za bardzo mieści się to w temacie tej prezentacji, więc nie będziemy omawiać :( )
Pierwszy krok manipulacji - wzmocnienie (R+). Dobór właściwych wzmocnień jest jedynie pierwszym krokiem manipulacji. Dobór odpowiednich wzmocnień pozytywnych jest jednak bardzo trudny. Zdarza się, że ten sam bodziec zewnętrzny może być wysoką nagrodą dla jednych, a surową karą dla innych.
Wzmocnienie: JTZ z Posprzątaj w pokoju? Wariant bez naprowadzania / Wariant z naprowadzaniem: 1. Obserwuj dziecko / Poproś dziecko o posprzątanie w pokoju. 2. Jeśli samowolnie zacznie sprzątać zabawki - zastosuj nagrodę* / Możesz kontrolować proces sprzątania, w odpowiednim miejscu zastosuj nagrodę* 3. Czynność powtarzać**. * - tylko Ty wiesz, co jest dla Twojego dziecka nagrodą, czasami wystarczy poświęcenie uwagi. ** - na następnym slajdzie.
Nie koncepcja Inżynieria! Procedura stosowania nagród (system reguł, które decydują o tym, jak często, kiedy i za jakie zachowanie badacz wzmacnia reakcje człowieka). procedura stałych odstępów czasowych - zachowanie jest regularnie nagradzane po upływie określonego czasu - ujemne skutki: brak wyraźnej zależności pomiędzy osiągnięciami, a wielkością wzmocnienia materialnego i moralnego ludzie często działają na zwolnionych obrotach, często pracują nierytmicznie; zwalniają tempo pracy po otrzymaniu wypłaty (nagrody) a jednocześnie zwiększają wysiłek tuz przed jej otrzymaniem. procedura stałych proporcji wzmocnienie regularnie po każdej n-tej reakcji. Procedura ta pobudza aktywność i zwiększa tempo działania. Jego skuteczność w dużym stopniu zależy od tego czy umiemy prawidłowo określić, po ilu reakcjach człowieka należy podać wzmocnienie.
Nie koncepcja Inżynieria! procedura zmiennych odstępów czasowych wzmocnienia są nieregularne. Czas upływający pomiędzy reakcją, a nagrodą zmienia się losowo. Procedura ta nie pozwala na przewidywanie momentu otrzymania wzmocnienia. procedura zmiennych proporcji w tym przypadku zmienia się liczba reakcji, po których następuje wzmocnienie (w grze losowej przeciętnie co 10 los wygrywa jednak gracz może wygrać już za pierwszym razem albo dopiero za 100). Rozkład o zmiennych proporcjach jest najbardziej efektywny, gdyż ludzie pracują na wytężonych obrotach i żyją jakby w nadziei, że wcześniej czy później zostaną nagrodzeni popatrz zasada działania LOTTO.
Sterowanie wzmocnieniami - malutkimi kroczkami... metoda kolejnych przybliżeń w początkowym etapie uczenia się nauczyciel czy psychoterapeuta nagradzają zachowania, które są wprawdzie bardzo odległe od pożądanych ale które zostały już opanowane przez człowieka. Stopniowo kryteria wzmacniania stają się coraz bardziej surowe. W kolejnych etapach nauczyciel czy psychoterapeuta zaczynają nagradzać jedynie bardziej złożone reakcje, które są zbliżone do reakcji pożądanych. Zasady sterowania pozytywnego są zbyt rzadko przestrzegane co prowadzi do fatalnych konsekwencji, które nazwać można błędami sterowania. Najpowszechniejszy z nich to: opóźnienie wzmocnienia odroczenie nagrody zmniejsza jej znaczenie i obniża poziom ludzkiego wysiłku. Wzmocnienie powinno być bezpośrednie (dla ucznia dobra ocena, jeśli otrzymuje ją kilka lub kilkanaście dni po wykonaniu zadania, traci na znaczeniu, podobnie zbyt późne wyrażenie uznania lub podziwu albo odroczenie wynagrodzenia za pracę nie wpływa pozytywnie na dalszą aktywność człowieka).
Bodźce w podsumowaniu: R+ - wzmocnienie dodatnie - jedzenie, seks, akceptacja społeczna. R- - wzmocnienie ujemne - usunięcie źródła zagrożenia: zabieramy presję, po zrobieniu określonej czynności - więc trzeba wprowadzić karę początkową, ale za co? Przez to prowadzimy do eliminacji coraz większej ilości zachowań, pozbawiamy obiekt wszelkiej spontaniczności (np. szkolenie kolczatkowe). P+ - wygaszenie dodatnie - nagana, przymus, złe stopnie (po prostu kara). P- - wygaszenie ujemne - "koszt" - płacimy za swój błąd, np. mandat. Są bardzo skuteczne, działają tylko wtedy, gdy nie da się uniknąć kary.
FUNDAMENT BEHAWIORYZMU Jakie jest fundamentalne osiągnięcie behawiorystów? Największą ich zasługą jest poznanie, jak środowisko fizyczne i społeczne oddziałuje na człowieka. Prace behawiorystów są w pewnym sensie kontynuacją odkryć Darwina. Twórca książki O powstaniu gatunków drogą doboru naturalnego wykazał, jak środowisko życia wpływa na ewolucyjne powstawanie gatunków i zmienność organizmów. Tymczasem odkrycia Pawłowa, Tolmana czy Skinnera pozwoliły nam zrozumieć rolę środowiska w kształtowaniu repertuaru własnych reakcji człowieka. Badacze ci w przekonujący sposób udowodnili, że ludzkie zachowanie jest sterowane przez wzmocnienia pozytywne i negatywne, które są pożądanymi lub awersyjnymi bodźcami znajdującymi się w otoczeniu. Manipulując wzmocnieniami, czyli nagrodami i karami, można znacznie zmodyfikować reakcje człowieka. Behawiorystyczni uczeni opisali wiele skutecznych procedur i metod podawania wzmocnień pozytywnych. Wartość tych odkryć rzadko jest kwestionowana. Nie jest wykluczone, że w przyszłości okaże się, iż poznanie praw uczenia i warunkowania było największym osiągnięciem psychologii dwudziestego stulecia.
Takie szybkie podsumowanie człowieka behawiorystów. - człowiek zewnątrzsterowany, zachowanie kontrolowane przez środowisko zewnętrzne, - system nagród i kar znajdujący się w otoczeniu decyduje o tym, czego człowiek unika i do czego dąży, - procesy psychiczne nie odgrywają żadnej roli w nawigowaniu ludzkim zachowaniem; - silna wola jest fikcją, - inżynierią behawiorystyczną (system metod i technik zmiany reakcji człowieka) - manipulacja środowiskiem (odpowiednio dobrane nagrody i kary), można dowolnie modyfikować ludzkie zachowanie, - sprzeczny z potocznymi wyobrażeniami o działaniu człowieka = kontrowersyjna
Rozwinięcie koncepcji behawioralnej. Behawioryści uważają obiekty badane za pasywne. Bodźce napływają ze świata zewnętrznego, czy też z wewnątrz (hormony itp.) i obiekt reaguje. Ale obiekt NIE JEST pasywnym obiektem: ma swoje preferencje i zamierzenia. Musisz być tego świadom. Jaak Panksepp
Jaak Panksepp - emocje uzupełniające koncepcję (1998). BLUE RIBBON, niezbędne dla przeżycia jednostki, aktywne całe życie: SEEKING: eksploracja, zainteresowanie, szukanie, oczekiwanie, ciekawość, chęć wygrywania/osiągnięcia sukcesu, obsesje, uzależnienia(!). FEAR: zamieranie, ukrywanie, ucieczka, zatroskanie. RAGE: atak, walka, zatroskanie, pogarda, nienawiść PANIC: wina, wstyd, nieśmiałość, zażenowanie, zły obraz samego siebie LUST: pożądanie seksualne / zazdrość CARE: opieka nad potomstwem,miłość, romantyczność, PLAY: śmiech, poczucie humoru, zabawa. Rozszerzyła te wiedzę: Temple Grandin.
Behawioryzm w praktyce. TAGteach - youtube: https://www.youtube.com/watch?v=aq99kwre3ck - markowanie konkretnej pozycji klikerem. https://www.youtube.com/watch?v=qp53bbqaucs - 24 karty na stole, kura wybiera kartę AS KARO, która zmienia miejsce. https://www.youtube.com/watch?v=znaswg6oh8a - przykład wzmocnień w łańcuchach.
Źródła Koncepcje psychologiczne człowieka - Kozielecki Józef Affective Neuroscience - Jaak Panksepp