Raport Monitorowanie wdrażania podstawy programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego w województwie podkarpackim

WSP/W.474-7/10 Rzeszów, 25-06-2010 Raport Monitorowanie wdrażania podstawy programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego w województwie podkarpackim I. Opis badań Wstęp Monitorowanie wdrażania podstawy programowej w przedszkolach, innych formach wychowania przedszkolnego, w szkołach podstawowych i gimnazjach zgodne było z ustaleniami Ministra Edukacji Narodowej i dotyczyło realizacji przez kuratorów polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2009/2010. W województwie podkarpackim do monitorowania wytypowano 43 przedszkola, 85 oddziałów przedszkolnych, 4 inne formy wychowania przedszkolnego, 112 szkół podstawowych i 54 gimnazja. Wytypowana liczba placówek i szkół zgodna była ze wskazaniami przekazanymi z Ministerstwa Edukacji Narodowej, według danych SIO z 30 września 2009 roku. W 85 przypadkach zgłoszono szkoły podstawowe z oddziałami przedszkolnymi. W tych przypadkach monitorowanie miało być przeprowadzone jednocześnie w klasie I i w oddziale przedszkolnym. Do monitorowania wdrażania podstawy programowej wybieraliśmy placówki i szkoły, w których nie przeprowadzono ewaluacji i kontroli zaplanowanych na rok szkolny 2009/2010. Kierowaliśmy się także wielkością miejscowości, staraliśmy się wybierać przedszkola i szkoły położone w różnych gminach. Podkarpacki Kurator Oświaty poinformował wytypowane przedszkola i szkoły o terminie i sposobie przeprowadzania monitorowania. Dyrektorzy z województwa podkarpackiego wypełniali ankiety on-line od 19 do 23 kwietnia 2010 roku. Ze względu na problemy z logowaniem się na platformie termin wypełniania ankiet przez dyrektorów został przedłużony. Wizytatorzy przeanalizowali wszystkie ankiety wypełnione przez dyrektorów, 10% placówek objętych monitorowaniem poddano weryfikacji. Najczęstszą formą weryfikacji była rozmowa telefoniczna z dyrektorem oraz spotkanie w szkole. 1

1. Pytania badawcze A. W jaki sposób w szkole/ placówce zapoznawano się z podstawą programową? Pierwszemu pytaniu badawczemu: W jaki sposób w szkole/placówce zapoznawano się z podstawą programową? odpowiadały pytania: 1, 2 i 3 we wszystkich ankietach oraz 4. w Arkuszu dla gimnazjum. B. Jakie rozwiązania organizacyjne wynikające z zalecanych warunków realizacji podstawy programowej, sprzyjające osiąganiu zamierzonych celów edukacyjnych, były stosowane przez szkoły i placówki w roku szkolnym 2009/2010 i planowane są do realizacji w roku 2010/11? Odpowiedzi cząstkowe na kolejne pytanie znalazły się w pytaniach: 4, 6, 7, 8 i 9 ( Arkusz dla przedszkola ), 4, 5, 6, 10, 11, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21 ( Arkusz dla szkoły podstawowej ) oraz 5, 6, 8, 11, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25 i 27 ( Arkusz dla gimnazjum ). C. Jakie rozwiązania metodyczne wynikające z zalecanych warunków realizacji podstawy programowej, sprzyjające osiąganiu zamierzonych celów edukacyjnych, były stosowane przez przedszkola i szkoły w roku szkolnym 2009/2010 i planowane są do realizacji w roku 2010/2011? Ww. kwestii dotyczyły odpowiednio pytania: 5 (przedszkola), 7, 8, 9, 9, 12 i 22 (szkoły podstawowe) oraz 7, 9, 10, 12, 13, 14, 15, 16, 17 i 26 (gimnazjum). D. Jakiego wsparcia w realizacji podstawy programowej oczekują szkoły i placówki? Wskazanie przez ankietowanych oczekiwanego wsparcia znalazło się odpowiednio w pytaniach: 10, 23 i 28. 2. Opis badanych zbiorowości Do analizy wykorzystano 92 ankiety dyrektorów przedszkoli (69,5%) na 132 wytypowanych do monitorowania, 95 dyrektorów szkół podstawowych (84,6%) na 112 wytypowanych i 37 dyrektorów gimnazjów (69%) na wytypowanych 54 - według danych z 31 maja 2010 roku. Skuteczność odpowiedzi ankietowanych wynosiła: w przedszkolach 98,91%, w szkołach podstawowych 98,95% i w gimnazjach 100%. W badaniach ankietowych wzięło udział więcej szkół, jednak w zestawieniach zbiorczych ich dane nie zostały uwzględnione. Na przykład: na 54 wylosowanych dyrektorów gimnazjów tylko jeden nie wypełnił ankiety, gdyż nie ma w szkole klasy pierwszej, 3 dyrektorów nie zapisało danych, pozostali ukończyli i zapisali ankiety, ale ich wynik zniknął. 2

II. Opis i analiza danych Część wspólna dla przedszkola, szkoły podstawowej i gimnazjum 1. Zapoznawanie się z podstawą programową Wykres 1. Sposoby zapoznania się nauczycieli z podstawą programową. Analizując dane przedstawione w Statystyce dla Kuratorium Oświaty w Rzeszowie w odniesieniu do skategoryzowanych pytań można stwierdzić, że najczęstszym sposobem zapoznawania się nauczycieli przedszkoli, szkoły podstawowej i gimnazjum było samodzielne czytanie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. W przypadku przedszkoli liczba wskazań na tę odpowiedź - 90 (97.83%), szkół podstawowych 91 (95,79%) i gimnazjów 37 (100%). Na zebraniu rady pedagogicznej prezentowano nową podstawę programową w 77 (83,7%) przedszkolach, 80 (84,21%) szkołach podstawowych i 33 (89,19%) gimnazjach. Z nową podstawową programową nauczyciele zapoznawali się także w zespołach przedmiotowych odpowiednio: 32 (34,78%), 48 (51,06%) i 24 (67,57%). Na konsultacje z pracownikami doradztwa metodycznego i doskonalenia zawodowego wskazał 1 dyrektor przedszkola, 4 (4,26%) ankietowanych dyrektorów szkół podstawowych i 2 (5,41%) gimnazjów. 39 wskazań (42,39%) w przedszkolach, 51 (54,26%) w szkołach podstawowych i 14 (37,83%) w 3

gimnazjach to szkolenia zewnętrzne, w tym także spotkania, warsztaty, konferencje z wydawnictwami. Strony internetowe jako źródło informacji wskazało odpowiednio 4 (4,35%), 8 (8,51%) i 1 (2,7%) respondentów, a informacje z mediów uzyskano w przypadku 3 (3,26%) przedszkoli, 3 (3,19%) szkół podstawowych i 3 (8,11%) gimnazjów. Nauczyciele przedszkoli, szkół podstawowych oraz gimnazjów analizowali także podstawę programową wcześniejszego oraz następnego etapu edukacyjnego. W przedszkolach z podstawą programową I etapu kształcenia zapoznano się w 92 przypadkach (100%), II etapu edukacyjnego 16 wskazań (17,39%), innych etapów edukacyjnych 2 wskazania (2,17%). W szkołach podstawowych z podstawą programową wychowania przedszkolnego zapoznano się w 94 przypadkach (98,95%) ankietowanych, I etapu edukacyjnego 84 wskazania (88,42%), II etapu edukacyjnego 72 (75,79%) i innych etapów 4 wskazania (4,26%). W gimnazjach 37 (100%) ankietowanych dyrektorów wskazało, że z podstawą programową III etapu edukacyjnego swojego przedmiotu zapoznali się wszyscy nauczyciele, II etapu 22 wskazania (59,46%) i IV również 22 (59,46%). Wszyscy dyrektorzy szkół poinformowali rodziców uczniów klas pierwszych o zmianach programowych i organizacyjnych wprowadzonych w roku szkolnym 2009/10, wybierając różne sposoby komunikacji. Najczęściej był to kontakt bezpośredni dyrektora i / lub wychowawców z rodzicami uczniów. Wykres 2. Sposoby informowania rodziców o zmianach programowych. 4

2. Planowane w przyszłym roku szkolnym rozwiązania. Wykres 3. Planowane rozwiązania organizacyjne, wspomagające realizację nowej podstawy programowej. W roku szkolnym 2010/2011 ankietowani dyrektorzy szkół podstawowych planują wprowadzenie następujących rozwiązań organizacyjnych, które wspomogą realizację nowej podstawy programowej: a) rozbudowę bazy szkoły 54 wskazania (57,45%), b) zwiększenie oferty edukacyjnej 40 wskazań (42,56%), c) doskonalenie nauczycieli 3 wskazania (3,19%). Inne rozwiązania organizacyjne 21 wskazań (22,34%) dotyczyły wyodrębnienia z kształcenia zintegrowanego edukacji muzycznej i wychowania fizycznego, wyposażenia miejsca zabaw w ramach środków otrzymanych z programu Radosna Szkoła, innowację z zakresu ortografii, zmianę podręczników, zakup lektur do biblioteki szkolnej, zatrudnienie logopedy i podział na grupy na zajęciach komputerowych. Dyrektorzy gimnazjów uważają, że najlepszymi rozwiązaniami organizacyjnymi wspomagającymi realizację podstawy programowej będą: a) organizacja zajęć w formach zalecanych w podstawie 14 wskazań (37,84%), b) rozszerzenie oferty w zakresie zajęć dodatkowych i pozalekcyjnych 12 wskazań (32,43%), c) rozbudowa bazy szkoły 8 wskazań (21,62%), d) budowanie zespołów nauczycielskich 3 wskazania (8,11%), 5

e) elastyczna organizacja roku szkolnego 1 wskazanie (2,7%). 3. Sposoby sprawdzania spełniania przez uczniów wymagań określonych w nowej podstawie programowej. Sposobami wykorzystywanymi do sprawdzania spełniania przez uczniów poszczególnych wymagań określonych w nowej podstawie programowej, wymienianymi najczęściej przez ankietowanych dyrektorów szkół podstawowych, są: a) bieżąca obserwacja efektów działań uczniów w obrębie edukacji 88 wskazań (93,61%), b) obserwacja sposobu pracy 77 wskazań (81,91%). Na zewnętrzne diagnozy edukacyjne, sprawdziany ogólnopolskie na zakończenie roku szkolnego i sprawdziany zaplanowane przez wydawnictwa wskazało 4 respondentów (4,26%). Najczęściej stosowanymi formami sprawdzania spełniania przez uczniów gimnazjum poszczególnych wymagań (ogólnych i szczegółowych) określonych w podstawie programowej są: a) prace pisemne 35 wskazań (94,59%), b) odpowiedzi ustne 31 wskazań (83,78%), c) prace domowe 8 wskazań (21,62%), d) projekty edukacyjne 6 wskazań (16,22%), e) inne 20 (54,05%). Wśród innych ankietowani dyrektorzy gimnazjów wymieniali: konkursy interdyscyplinarne, prace artystyczne, ćwiczenia praktyczne, prezentacje, testy kompetencji, obserwację i aktywność na lekcjach. 4. Oczekiwania dyrektorów. Wykres 4. Czy przedszkola i szkoły potrzebują wsparcia we wdrażaniu nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego? 6

Na pytanie dotyczące oczekiwanego wsparcia we wdrażaniu nowej podstawy programowej 46 ankietowanych dyrektorów przedszkoli (50,0%) udzieliło odpowiedzi twierdzącej. Wsparcia potrzebuje 74 dyrektorów szkół podstawowych (78,72%) i 31 gimnazjów (83,78%). Tabela 1. Jakiego wsparcia oczekują dyrektorzy? przedszkola szkoły gimnazja podstawowe Oczekiwane wsparcie liczba liczba liczba wskazań % wskazań % wskazań % a finansowe 23 50,0 48 50,52 19 51,35 b pomoc specjalisty, rozwiązania prawne 3 6,52 4 5,41 0 0 c szkolenia zewnętrzne 18 39,13 20 27,03 20 54,05 d pomoc metodyczna 18 39,13 14 18,91 7 18,91 e inne 0 0 11 14,86 6 16,21 Wykres 5. Jakiego wsparcia w realizacji podstawy programowej oczekują szkoły i placówki? 7

Wsparcia finansowego oczekują w równym stopniu szkoły podstawowe i gimnazja, w mniejszym przedszkola. Szkoły również w dalszym ciągu oczekują szkoleń tematycznie związanych z wdrażaniem nowej podstawy programowej, prowadzonych przez instytucje zewnętrzne. Wśród 11 innych odpowiedzi, udzielonych przez dyrektorów szkół podstawowych (11,7%), znalazły się następujące propozycje: a) poszerzenie współpracy z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, b) wymiana doświadczeń pomiędzy szkołami, c) wyższa jakość szkoleń zewnętrznych, d) więcej przykładów dobrej praktyki, e) współpraca przedszkola ze szkołą, f) pomoc dla dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi, logopedycznymi, g) organizacja dodatkowych zajęć dla uczniów zdolnych, h) udostępnianie stron internetowych, i) pozytywna kampania w mediach. Dyrektorzy gimnazjów oczekują ponadto dostępu do banków wiedzy. Część I przedszkola Nowa podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego podkreśla rolę współpracy z rodzicami. Rodzice informowani byli o zmianach w wychowaniu przedszkolnym w latach 2009-2012 w 91 (98,91%) przypadkach, 80 dyrektorów (86,96%) systematycznie informuje o zadaniach wychowawczych i kształcących realizowanych w przedszkolu, 86 wskazań (93,48%) potwierdza zapoznanie z podstawą wychowania przedszkolnego i realizowanymi programami oraz włączanie rodziców do kształtowania u dziecka określonych wiadomości i umiejętności, 90 wskazań (97,83%) dotyczyło informowania rodziców o sukcesach i trudnościach dziecka, 76 respondentów (82,61%) zachęcało rodziców do współdecydowania w sprawach przedszkola, a w 68 przypadkach (73,91%) rodzice włączani są w pracę przedszkola w inny sposób. Znalazły się tu następujące odpowiedzi: a) udział w akcjach charytatywnych organizowanych przez przedszkole, b) wieloaspektowa pomoc w realizacji indywidualnych projektów edukacyjnych, c) wspomaganie pracy nauczycieli poprzez współdziałanie z prowadzącymi grupę w realizacji zadań wynikających z podstawy programowej wychowania przedszkolnego i rocznych zadań pracy; 8

d) zaangażowanie rodziców do prowadzenia zajęć dotyczących wykonywanego zawodu, do akcji Cała Polska czyta dzieciom i Miś mój przyjaciel. W trosce o prawidłowy rozwój dzieci w wieku przedszkolnym podstawa programowa zaleca zachowanie odpowiednich proporcji zagospodarowania czasu przebywania dzieci w przedszkolu w rozliczeniu tygodniowym. 36 wskazań (39,13%) potwierdza uwzględnianie zalecanych proporcji w odniesieniu do wszystkich obszarów. 56 ankietowanych (60,87%) tylko częściowo uwzględnia zalecane proporcje, bądź nie bierze ich pod uwagę w planowaniu i organizacji zajęć w odniesieniu do czasu przeznaczonego na zabawę (ma być co najmniej 1/5). Proporcje w tym względzie zachowuje 29 (46,03%) respondentów, 34 (53,97%) nie zawsze je zachowuje. Wśród przyczyn niezachowania proporcji wymieniano: a) warunki atmosferyczne 1 wskazanie (2,94%), b) szeroką ofertę edukacyjną 1 wskazanie (2,94%). W przypadku zajęć dydaktycznych 33 dyrektorów (94,28%) spośród 35 (38%) ankietowanych, którzy udzielili odpowiedzi na to pytanie, zachowuje zalecane proporcje (nie więcej niż 1/5 czasu), 2 (5,71%) nie zachowuje proporcji, a wśród przyczyn wymienia organizację pracy przedszkola 1 wskazanie oraz zróżnicowane tempo pracy dzieci 2 wskazania. Zalecane warunki to także przebywanie dzieci na świeżym powietrzu (nie więcej niż 1/5 czasu, a w przypadku dzieci młodszych co najmniej ¼ czasu). 6 dyrektorów (17,14%) spośród 35 zachowuje sugerowane proporcje. 29 (82,86%) nie zawsze zachowuje proporcje czasu. Najczęściej wymienianymi przyczynami niezachowania proporcji czasu są: a) warunki atmosferyczne 29 wskazań (100%) w kategorii nie zawsze zachowują proporcje, b) życzenia rodziców 5 wskazań (17,24%), c) organizacja pracy przedszkola 1 wskazanie (3,45%), d) brak bazy 4 wskazania (13,79%). 13 (44,83%) ankietowanych wśród przyczyn niezachowania proporcji wymienia trudności obiektywne. Bardzo często rodzice przywożą dziecko do przedszkola samochodem, bez czapki, szalika, rękawiczek albo dziecko jest przeziębione. Taka sytuacja zmusza do organizowania zajęć zastępczych w budynku i to na tyle atrakcyjnych, by były ciekawą alternatywą dla innych dzieci. Proporcje zagospodarowania pozostałego czasu na inne czynności w 34 przypadkach (97,14%) są zachowywane. W jednym przypadku (2,86%) ta proporcja nie jest zachowana. Zadaniem nauczycieli wychowania przedszkolnego jest prowadzenie obserwacji pedagogicznych mających na celu poznanie możliwości i potrzeb rozwojowych każdego dziecka oraz dokumentowanie tych obserwacji. 91 ankietowanych dyrektorów (98,91%) 9

dokonuje zalecanych obserwacji, w 86 przypadkach (93,48%) są one dokumentowane. 34 respondentów (36,96%) planuje przeprowadzenie obserwacji do końca czerwca 2010 roku. Z początkiem roku poprzedzającego rozpoczęcie przez dziecko nauki w klasie I szkoły podstawowej nauczyciele powinni przeprowadzić analizę gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole. Do przedszkoli objętych monitorowaniem uczęszczają dzieci 5- i 6- letnie. Diagnozą przedszkolną zostały objęte: a) wyłącznie dzieci 6-letnie 71 wskazań (77,17%), b) dzieci 5-letnie 64 wskazania (69,57%). 50 dyrektorów (54,35%) planuje przeprowadzenie diagnozy w najbliższym czasie (do końca czerwca 2010 roku). Wyniki diagnozy wykorzystywane są przez nauczycieli do: a) opracowywania indywidualnych programów wspomagania i korygowania rozwoju dziecka 59 wskazań (64,13%), b) poinformowania rodziców o stanie gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej 92 wskazania (100%), c) poinformowania rodziców o potrzebie przeprowadzenia pogłębionej diagnozy w poradni psychologiczno-pedagogicznej 75 wskazań (81,52%). W związku z nowymi zadaniami określonymi w podstawie programowej wychowania przedszkolnego w bieżącym roku szkolnym zaplanowano i częściowo zrealizowano doskonalenie nauczycieli w zakresie podanym w poniższej tabeli. Tabela 2. Doskonalenie nauczycieli wychowania przedszkolnego Formy doskonalenia w zakresie liczba nauczycieli, dla których szkolenie: zaplanowano zrealizowano metodyki pracy z dzieckiem 299 206-69 % indywidualizacji pracy z dzieckiem, w tym opracowywania indywidualnych programów wspomagania i korygowania rozwoju dziecka doboru, adaptacji lub tworzenia własnych programów wychowania przedszkolnego 166 86-52% 105 68-65% diagnozowania 236 199-85% Ponadto nauczycieli doskonalili się w zakresie: a) współpracy przedszkola z rodzicami 3 wskazania (3,26%), b) bezpieczeństwa dzieci w przedszkolu 1 wskazanie (1,09%), 10

c) realizacji podstawy programowej 11 wskazań (11,96%), d) innej tematyki 4 wskazania (4,35%). Nowa podstawa programowa odnosi się także do rozwiązań metodycznych wynikających z zalecanych warunków jej realizacji, sprzyjających osiąganiu zamierzonych celów edukacyjnych. Nauczyciele, realizując program wychowania przedszkolnego, mają prawo do swobodnego wyboru pomocy dydaktycznych. Tabela 3. Korzystanie z pomocy dydaktycznych Pakiety Częstotliwość Zeszyty ćwiczeń Karty pracy edukacyjne korzystania z pomocy liczba liczba liczba dydaktycznych wskazań % wskazań % wskazań % codziennie 22 23,91 30 32,61 30 32,61 2-3 razy w tygodniu 29 31,52 51 55,43 28 30,43 raz w tygodniu 6 6,52 5 5,43 5 5,43 sporadycznie 7 7,61 2 2,17 14 15,22 nigdy 21 22,83 1 1,09 9 9,78 Inne pomoce dydaktyczne stosowane przez nauczycieli to: a) gry dydaktyczne 32 wskazania (34,78%), b) materiały pokazowe 31 wskazań (33,7%), c) przybory umuzykalniające 17 wskazań (18,48%), d) przybory gimnastyczne 16 wskazań (17,4%), e) pomoce multimedialne 21 wskazań (22,83%), f) literatura dla dzieci 14 wskazań (15,22%), g) inne 35 wskazań (38,04%). Część II szkoły podstawowe Wśród pytań badawczych dotyczących sposobu zapoznawania się nauczycieli z nową podstawą programową odrębnych dla przedszkola, szkoły podstawowej i gimnazjum znalazło się pytanie: W jaki sposób szkoła poinformowała rodziców uczniów klas I o zmianach programowych i organizacyjnych wprowadzonych w roku szkolnym 2009/2010? ankietowani aż 74 razy (78,71%) wymieniali spotkania dyrektora szkoły z rodzicami. Na 11

zebrania rodziców z wychowawcami klas wskazało 51 (54,26%) respondentów. Ponadto nauczyciele I etapu edukacyjnego rozdawali rodzicom materiały informacyjne 32 odpowiedzi (34,04%), przeprowadzali indywidualne rozmowy z zainteresowanymi rodzicami - 9 (9,57%). W tej części Raportu odniesiono się do rozwiązań organizacyjnych wynikających z zalecanych warunków realizacji podstawy programowej. Zgodnie z zalecanymi warunkami i sposobem realizacji edukację dzieci w klasach I-III powierza się jednemu nauczycielowi. Edukacja muzyczna, plastyczna, wychowania fizycznego, zajęć komputerowych i języka obcego nowożytnego może być powierzona innym nauczycielom posiadającym odpowiednie kwalifikacje. W województwie podkarpackim w 88 przypadkach język obcy nowożytny w klasie I prowadzi nauczyciel z odpowiednimi kwalifikacjami. W następnej kolejności wymieniano zajęcia komputerowe (46 wskazań), edukację muzyczną (11), wychowanie fizyczne (10) i edukację plastyczną (8). Okres adaptacyjny dzieci do warunków szkolnych trwał od 1 miesiąca do powyżej 2. W 49% ankietowanych szkół - do 1 miesiąca, w 39% - do 2 miesięcy, a w pozostałych 12% - powyżej 2. Polegał on na zapoznaniu dzieci ze szkołą (54 udzielone odpowiedzi, tj. 57,44%), integracji zespołu klasowego (50 wskazań - 53,19%), zapewnieniu poczucia bezpieczeństwa poprzez minimalizowanie obaw, lęku i niepokoju uczniów (23 wskazania - 24,47%). W kilku przypadkach łączono zabawę z nauką, objęto dzieci opieką świetlicową oraz stworzono rodzicom możliwości uczestniczenia w zajęciach. W przypadku 3 szkół (3,19%) dzieci nie wymagały okresu adaptacyjnego, gdyż uczęszczały do oddziału przedszkolnego funkcjonującego w szkole. 13 ankietowanych dyrektorów (13,83%) podejmowało inne działania pozwalające zapewnić bezpieczny pobyt uczniów w szkole: prowadzone były indywidualne rozmowy z rodzicami i uczniami, dostosowano zajęcia do indywidualnych potrzeb ucznia, przeprowadzono diagnozę wstępną oraz wprowadzono obserwację pedagogiczną dzieci klas I. Zgodnie z zalecanymi warunkami ważnym celem edukacji polonistycznej jest rozwijanie u dzieci zamiłowania do czytelnictwa. W 94 przypadkach (100%) uczniowie mają możliwość swobodnego dostępu do książek. Znajdują się one w bibliotece szkolnej bez konieczności korzystania z pomocy nauczyciela 84 wskazania (88,42%), w 83 przypadkach (87,37%) książki znajdują się w biblioteczce w sali lekcyjnej. Podczas zajęć komputerowych uczniowie powinni mieć do swojej dyspozycji komputer z dostępem do Internetu. 93 ankietowanych dyrektorów (98,97%) odpowiedziało, że dzieci klas I korzystają ze szkolnej pracowni komputerowej. W 72 przypadkach (76,59%) szkoła posiada odpowiednie do wieku, możliwości i potrzeb uczniów warunki oraz oprogramowanie komputerowe. 43 respondentów (45,74%) wskazało, że podczas zajęć 12

komputerowych każdy uczeń ma do swojej dyspozycji osobny komputer z dostępem do Internetu. 14 (14,89%) odpowiedziało, że uczniowie mają dostęp do komputera w sali lekcyjnej. Podstawa programowa zaleca, aby dzieciom umożliwić kontakt z językiem obcym również poza zajęciami lekcyjnymi. Z analizy ankiet wynika, że uczniowie mają możliwość nauki języka obcego nowożytnego podczas: a) seansów filmowych (np. w świetlicy szkolnej) 32 wskazania (33,68%), b) spotkań czytelniczych w bibliotece 13 wskazań (13,82%), c) dodatkowych zajęć języka 13 wskazań (13,82%), d) uczestniczenia w konkursach językowych i uroczystościach szkolnych 10 wskazań (10,64%), e) przedstawień w językach obcych nowożytnych wystawianych przez starszych uczniów, f) wykonywania ćwiczeń na komputerze w domu i zajęć w klubie szkolnym. Ponadto dyrektorzy wymieniali tu także zajęcia pozalekcyjne (koła zainteresowań), udział w realizacji programu Pierwsze uczniowskie doświadczenia drogą do wiedzy, przerwy międzylekcyjne, prywatne lekcje oraz zajęcia poza szkołą (np. Gminny Ośrodek Kultury). Dla zapewnienia właściwego rozwoju sprawności fizycznej uczniów zajęcia wychowania fizycznego odbywają się: a) w sali gimnastycznej 76 wskazań (80%), b) na boisku szkolnym 88 wskazań (92,63%), c) w wyznaczonym miejscu wewnątrz budynku szkoły 45 wskazań (47,87%), d) na szkolnym placu zabaw 33 wskazania (35,11%), e) na terenie w pobliżu szkoły 17 wskazań (18,08%), f) na basenie 13 wskazań (13,83%). Uczniowie od najmłodszych lat powinni być wdrażani do dbania o zdrowie swoje i innych. Z odpowiedzi udzielonych na kolejne pytanie ankietowe wynika, że w klasach I przeprowadzono 225 zajęć dotyczących pierwszej pomocy (średnia 2,71). Do końca roku szkolnego zorganizowane zostaną w 38 szkołach (90,48%), w 4 (9,52%) nie. W trosce o to, aby uczniowie odczuwali satysfakcję z działalności twórczej, szkoły stwarzają warunki do prezentowania osiągnięć uczniów. W ankietowanych szkołach stosowane się następujące sposoby prezentowania osiągnięć: a) wystawy prac uczniowskich 94 wskazania (98,95%), b) przeglądy twórczości artystycznej dzieci 66 wskazań (69,47%), c) imprezy szkolne i międzyszkolne 91 wskazań (95,79%), d) prezentacje prac na stronie internetowej szkoły 33 wskazania (34,74%), 13

e) konkursy 28 wskazań (29,79%), f) imprezy gminne i środowiskowe 21 wskazań (22,34%), g) informacje przekazywane w mediach szkolnych 15 wskazań (15,96%), h) podczas spotkań z rodzicami 15 wskazań (15,96%), i) prezentacje na stronach internetowych innych niż szkolna 2 wskazania (2,13%). Wśród innych sposobów prezentowania osiągnięć uczniów dyrektorzy wymieniali indywidualne teczki prac dzieci, artykuły w prasie lokalnej, galerię i kronikę szkolną (8 wskazań 8,51%). Na pytanie Czy szkoła zbadała potrzeby rodziców uczniów klas I w zakresie godzin pracy świetlicy? odpowiedzi udzieliło 93 dyrektorów (97,89%). 70 (75,27%) zbadało potrzeby w tym zakresie, 23 (24,73%) nie. Wśród przyczyn podawano brak świetlicy szkolnej (16 17,2%). Dla dzieci dojeżdżających zorganizowano opiekę 1 wskazanie (1,08%). 47 ankietowanych (49,47%) uwzględniło potrzeby rodziców organizując pracę świetlicy szkolnej. W 24 przypadkach (25,26%) nie było potrzeby zmian. Potrzeb rodziców nie uwzględniło 11 respondentów (11,58%). Uczeń edukacji wczesnoszkolnej powinien mieć możliwość pozostawienia w szkole części swoich podręczników i przyborów szkolnych. 52 dyrektorów (55,32% ankietowanych) wskazało, że uczniowie klas I mają indywidualne miejsca na wszystkie przybory i podręczniki szkolne. W 42 przypadkach (44,68%) stworzono możliwość pozostawienia w szkole części podręczników i pomocy szkolnych. Podstawa programowa zaleca organizowanie w szkole zajęć opiekuńczych, zajęć zwiększających szanse edukacyjne uczniów zdolnych i uczniów mających trudności w nauce. W ankietowanych szkołach województwa podkarpackiego organizowane są następujące rodzaje zajęć opiekuńczych (ze wskazaniem liczby uczniów biorących udział w poszczególnych zajęciach): a) artystyczne 473 (20,96%), b) świetlicowe 385 (16,99%), c) gry i zabawy ruchowe 287 (12,67%), d) relaksacyjne 203 (8,96%), e) czytelnicze 118 (5,21%), f) kółka zainteresowań 51 (2,25%), g) inne 388 (17,2%). Wśród innych rodzajów zajęć opiekuńczych najczęściej wymieniano: zajęcia organizowane podczas ferii zimowych, wycieczki, udział w zajęciach wynikających z realizowanych projektów finansowanych przez Unię Europejską, biesiady klasowe, Gromadę Zuchową oraz zajęcia na basenie. Zajęcia zwiększające szanse edukacyjne uczniów zdolnych to: 14

a) koła zainteresowań 681 uczniów (30,05%), b) zajęcia rozwijające wielorakie inteligencje 495 (21,84%), c) inne 483 (21,31%). Inne formy: udział uczniów w realizowanych przez szkoły projektach i programach, kluby promocji talentów, uroczystości i imprezy szkolne, indywidualizacja pracy na zajęciach lekcyjnych, Klub Podróżnika i zespół taneczny Mała Ziemia Leżajska. Dla uczniów mających trudności w nauce zorganizowano następujące rodzaje zajęć zwiększających ich szanse edukacyjne: a) dydaktyczno-wyrównawcze 604 uczniów (26,65%), b) logopedyczne 166 (7,33%), c) inne 194 (8,56%). Inne formy zajęć w tej grupie to: udział uczniów w realizowanych przez szkoły projektach i programach, zajęcia ogólnorozwojowe, rewalidacyjne, świetlicowe, korekcyjnokompensacyjne, praca indywidualna z dzieckiem oraz zajęcia usprawniające ruchowo. Ogółem w zajęciach opiekuńczych, zajęciach zwiększających szanse edukacyjne uczniów zdolnych i uczniów mających trudności w nauce uczestniczyło 4530 dzieci (199,91%): w zajęciach opiekuńczych 1907 (84,16%), w zajęciach zwiększających szanse edukacyjne uczniów zdolnych 1659 (73,21%), a w zajęciach zwiększających szanse edukacyjne uczniów mających trudności w nauce 964 (42,54%). Zadaniem szkoły jest respektowanie trójpodmiotowości oddziaływań wychowawczych i kształcących: uczeń szkoła dom rodzinny. Szkoły, które objęto monitorowaniem wdrażania podstawy programowej, stosują następujące formy kontaktu z rodzicami: a) rozmowy indywidualne 93 wskazania (97,89%), b) przekazywanie informacji w formie pisemnej 93 wskazania (97,89%), c) zebrania z wychowawcą 56 wskazań (59,57%), d) za pośrednictwem środków komunikacji 45 wskazań (47,87%), e) zebrania z wychowawcą i ze specjalistami 32 wskazania (34,04%), f) karty osiągnięć uczniów 15 wskazań (15,96%), g) warsztaty dla rodziców 8 wskazań (8,51%), h) dziennik elektroniczny 3 wskazania (3,16%), i) strona internetowa szkoły 2 wskazania (2,13%). Wśród innych form kontaktu ankietowani wymieniali odwiedziny w domu rodzinnym, współpracę z instytucjami wspomagającymi rodziny dysfunkcyjne, udział rodziców w imprezach klasowych 8 wskazań (8,51%). 15

Nowa podstawa programowa wskazuje także rozwiązania metodyczne, wynikające z zalecanych warunków jej realizacji, sprzyjające osiąganiu zamierzonych celów edukacyjnych. W pierwszych miesiącach nauki w centrum uwagi jest wspomaganie rozwoju czynności umysłowych ważnych dla uczenia się matematyki. Zajęcia zastosowane przez nauczycieli klas I monitorowanych szkół to: a) gry dydaktyczne 93 wskazania (97,89%), b) zabawy 91 wskazań (95,79%), c) sytuacje zadaniowe 89 wskazań (93,68%), d) ćwiczenia manipulacyjne 22 wskazania (23,4%), e) matematyzacja sytuacji szkolnych 19 wskazań (20,21%), f) zajęcia z wykorzystaniem multimediów 8 wskazań (16,35%), g) gimnastyka umysłu z wykorzystaniem gier 4 wskazania (4,26%). Najczęściej wykorzystywanymi środkami dydaktycznymi w trakcie realizacji edukacji matematycznej były: a) matematyczne materiały poglądowe 87 wskazań (92,56%), b) liczmany o różnych kształtach 74 wskazania (78,72%), c) gry edukacyjne 11 wskazań (11,7%), d) zegar 5 wskazań (5,32%). W ankietach w 43 wskazaniach (45,74%) - wśród innych środków dydaktycznych, które pozwalały dzieciom działać na konkretach, były: naturalne okazy przyrodnicze (żołędzie, kasztany, liście, orzechy, kamyki), nakrętki od butelek, kalendarz, zeszyty ćwiczeń, ilustracje, przybory geometryczne i przybory codziennego użytku. Wiedza przyrodnicza dzieci powinna być kształtowana w naturalnym środowisku. Ankietowani 134 odpowiedzi w 132 przypadkach (98,51%) potwierdzili, że od początku roku szkolnego zajęcia edukacji przyrodniczej odbywały się poza klasą. Najczęściej zajęcia te odbywały się w najbliższej okolicy 133 wskazania (99,25%), w czasie wycieczek 62 wskazania (46,27%) i na terenie szkolnym (boisko, plac zabaw, ogródek przyszkolny) 58 wskazań (43,28%). Zgodnie z zalecanymi warunkami i sposobami realizacji podstawy programowej muzyka powinna być włączana do codziennych zajęć szkolnych jako tło tematu, przy organizacji aktywności ruchowej dzieci, w celu wyciszenia. 94 ankietowanych dyrektorów (100%) potwierdziło realizację tego warunku. Muzyka włączana jest: a) podczas zajęć ruchowych 58 wskazań (61,7%), b) w czasie edukacji plastycznej i technicznej 55 wskazań (58,51%), c) na zajęciach relaksacyjnych 47 wskazań (50,0%), 16

d) w powiązaniu z tematem w czasie innych edukacji 34 wskazania (36,17%), e) na przerwach śródlekcyjnych 23 wskazania (24,47%). 52 dyrektorów (55,32%) podało także inne sposoby, np. muzyka włączana jest na zajęciach wychowania fizycznego, podczas zabaw dzieci na dywanie, w nauczaniu języka obcego, jako podkład do recytacji wierszy, w czasie improwizacji dziecięcych, podczas samodzielnej pracy uczniów, w czasie zabaw w teatr, do zagadek muzycznych, zabaw integrujących grupę. Część III gimnazja Wśród pytań badawczych dotyczących nowej podstawy programowej i jej pełnej znajomości w Arkuszu dla gimnazjum znalazło się pytanie, czy nauczyciele analizowali podstawę programową pokrewnych przedmiotów. Odpowiedzi twierdzącej udzieliło 36 ankietowanych (97,3%). Na analizę podstawy programowej II etapu edukacyjnego wskazało 36 respondentów (97,3%), III etapu edukacyjnego 1 wskazanie (2,7%) i IV etapu 12 wskazań (32,43%). Najczęstszą formą informowania rodziców uczniów klas I gimnazjum o zmianach programowych i organizacyjnych wprowadzonych w roku szkolnym 2009/2010 były zebrania rodziców z wychowawcami klas 22 wskazania (59,46%), spotkania dyrektora z rodzicami 17 wskazań (45,95%). Na odsyłanie do materiałów informacyjnych wskazało 11 (29,73%) ankietowanych, w 3 przypadkach (8,11%) były to indywidualne kontakty z rodzicami. W tej części Raportu odniesiono się do rozwiązań organizacyjnych wynikających z zalecanych warunków realizacji podstawy programowej w gimnazjach. Uwzględniając zróżnicowane potrzeby, gimnazja organizują zajęcia zwiększające szanse edukacyjne dla uczniów mających trudności w nauce oraz dla tych, którzy mają szczególne zdolności. W zajęciach z języka polskiego, które zwiększają szanse edukacyjne młodzieży uczestniczyło 452 uczniów (średnia 12,22), z matematyki 570 (średnia 15,41), z innych przedmiotów 763 (średnia 20,62). Na zajęcia rozwijające zainteresowania polonistyczne uczęszczało 249 uczniów (średnia 6,73), na matematyczne 285 (średnia 7,7), a z innych przedmiotów 1035 (średnia 27,97). 17

Wykres 6. Średnia liczba uczniów biorących udział w zajęciach zwiększających szanse edukacyjne uczniów. Wszyscy nauczyciele uczący w gimnazjum odwołują się do zasobów biblioteki szkolnej i współpracują z bibliotekarzami w celu wszechstronnego przygotowania uczniów do samokształcenia i świadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji. Na pytanie, czy nauczyciele prowadzą lekcje w bibliotece szkolnej odpowiedzi twierdzącej udzieliło 25 respondentów (67,57%). Wśród innych form współpracy z biblioteką wymieniano: a) korzystanie ze szkolnego centrum multimedialnego 16 wskazań (43,24%), b) korzystanie z księgozbioru 15 wskazań (40,54%), c) dostosowanie zawartości zbiorów do potrzeb uczniów 10 wskazań (27,03%), d) konkursy 8 wskazań (21,62%), e) inne 12 wskazań (32,43%). Ponadto wskazano na monitorowanie i promowanie czytelnictwa, wystawę prac, wspomaganie nauczycieli w pracy z uczniami uzdolnionymi (konkursy, przeglądy), wspólne organizowanie wernisaży, realizację projektów, przygotowywanie imprez kulturalnych, zajęcia pozalekcyjne prowadzone w bibliotece, informowanie o zasobach bibliotecznych na zebraniach rady pedagogicznej, tworzenie kartotek tekstowych, zachęcanie do korzystania z zasobów bibliotecznych poprzez odpowiednio dobrane zadania, prezentację nowych woluminów w formie wystawki czy kącika bibliotecznego, korzystanie z zasobów przy opracowywaniu zadań domowych, referatów i materiałów potrzebnych na lekcje. W trosce o motywującą satysfakcję z działalności twórczej, gimnazja stwarzają warunki do prezentowania osiągnięć uczniów. Poniższa tabela obrazuje sposoby promowania sukcesów uczniów. 18

Tabela 4. Formy prezentacji osiągnięć uczniów Ilość wskazań: Udział % w ogólnej ilości badanych gimnazjów: a) wystawy, 31 83.78% b) przeglądy twórczości artystycznej, 27 72.97% c) spotkania społeczności szkolnej, 33 89.19% d) spotkania międzyszkolne, 18 48.65% e) spotkania z rodzicami, 31 83.78% f) spotkania z lokalną społecznością, 25 67.57% g) strona internetowa szkoły, 30 81.08% h) kontakty z prasą, 22 59.46% i) informacje w mediach lokalnych 3 8,11% j) konkursy, zawody 4 10.81% k) media szkolne 9 24.32% l) uroczystości i imprezy szkolne 11 29,72% m) nagrody dla uczniów 1 2,7% Z danych umieszczonych w tabeli wynika, że najczęściej stosowaną formą prezentowania osiągnięć uczniów są spotkania społeczności szkolnej 33 wskazania (89,19%). Tylko w jednym przypadku wskazano na nagrody dla uczniów (2,7%). Warunkiem rozwijania umiejętności językowych na III etapie edukacyjnym jest zapewnienie uczniom kontynuacji nauki języka obcego nowożytnego nauczanego w szkole podstawowej. Z odpowiedzi udzielonych przez 37 respondentów (100%) wynika, że w gimnazjach kontynuowany jest język obcy po szkole podstawowej na poziomie III.1. W 20 przypadkach (62,5%) język obcy nauczany w grupach uwzględnia poziom zaawansowania, w 12 (37,5%) nie uwzględnia. Przyczyną takiego stanu rzeczy były zbliżone predyspozycje językowe testowanych uczniów 8 wskazań (66,66%) oraz problemy organizacyjno-kadrowe 6 wskazań (50,0%). Przy dzieleniu uczniów na grupy językowe uwzględniano: a) wynik testu predyspozycji językowych 20 wskazań (54,05%), b) możliwości językowe uczniów 13 wskazań (35,13%), c) warunki organizacyjne 6 wskazań (16,22%). Organizując zajęcia języka obcego w grupach na poziomie III.0, w 11 przypadkach (29,73%) uwzględniono poziom zaawansowania, w 26 (70,27%) nie, ponieważ wyniki przeprowadzonych testów predyspozycji językowych uczniów były zbliżone 21 wskazań 19

(80,76%), wystąpiły problemy organizacyjno-kadrowe 5 wskazań (19,23%). W jednym przypadku (3,8%) podział na grupy nastąpi w późniejszym terminie. Przydzielając uczniów do odpowiednich grup kierowano się: a) wynikami testu predyspozycji językowych 5 wskazań (13,51%), b) deklaracją wyboru drugiego języka 5 wskazań (13,51%), c) możliwościami językowymi uczniów 3 wskazania (8,11%), d) warunkami organizacyjnymi 7 wskazań (18,91%). Organizacja lekcji wychowania fizycznego w gimnazjach uwzględnia: a) 4 godziny w systemie klasowo-lekcyjnym 22 wskazania (59,46%), b) 3 godziny w systemie klasowo-lekcyjnym i 1 godzinę w innych formach 5 wskazań (13,51%), c) 2 godziny w systemie klasowo-lekcyjnym i 2 godziny w innych formach 10 wskazań (27,03%). Najczęściej organizowanymi zajęciami wychowania fizycznego w formach innych niż czterogodzinny system klasowo-lekcyjny są: a) zajęcia sportowe 9 wskazań (60,0%), b) zajęcia rekreacyjno-zdrowotne 12 wskazań (80,0%), c) zajęcia taneczne 7 wskazań (46,67%), d) aktywne formy turystyki 3 wskazania (20,0%). Wykres 7. Realizacja zajęć objętych nową podstawą programową w bieżącym roku szkolnym Na pytanie: Czy w bieżącym roku szkolnym zaplanowano zajęcia edukacji dla bezpieczeństwa 36 ankietowanych dyrektorów (97,3%) udzieliło odpowiedzi nie. Tylko w jednym gimnazjum (2,7%) zajęcia te są realizowane w systemie klasowo-lekcyjnym. 20

Zajęcia artystyczne w 23 gimnazjach (62,16%) wprowadzone zostaną w następnych latach, w roku szkolnym 2009/2010 realizowane są w 14 gimnazjach (37,84%), jako: a) zajęcia plastyczne 7 wskazań (18,92%), b) zajęcia muzyczne i taneczne 5 wskazań (13,51%), c) zajęcia teatralne 2 wskazania (5,40%), d) zajęcia fotograficzne 1 wskazanie (2,70%). Na początku roku szkolnego zebrano informacje od uczniów, jakimi rodzajami zajęć są zainteresowani. Planując ich organizację, uwzględniono zainteresowania gimnazjalistów. Informacje zbierane były (i uwzględnione sugestie uczniów) na spotkaniach z uczniami klas I na początku roku szkolnego 2 wskazania (5,4%), za pomocą arkusza dla uczniów i rodziców 8 wskazań (21,62%) oraz przez wybór bezpośredni 5 (13,51%). W kilku przypadkach, mimo zebranych informacji, nie uwzględniono ich wyników, ponieważ w klasie I nie zaplanowano zajęć artystycznych 2 wskazania (5,40%), ze względów organizacyjnych i kadrowych oraz zebrane informacje wykorzystane zostaną w kolejnych latach po 1 wskazaniu (3,22%). 12 respondentów (39%) nie zbierało informacji o rodzajach zajęć artystycznych interesujących uczniów, ponieważ nie zaplanowano tych zajęć w klasie I. Stosowne informacje pozyskane będą: a) do końca sierpnia 2010 9 wskazań (29,03%), b) do końca sierpnia 2011 1 wskazanie (3,22%). W bieżącym roku szkolnym zajęcia techniczne realizowane są w 16 gimnazjach (43,24%) objętych monitorowaniem jako: a) zajęcia praktyczno-techniczne 10 wskazań (27,02%), b) zajęcia wychowania komunikacyjnego 3 wskazania (8,11%), c) rysunek techniczny 2 wskazania (5,40%), d) zajęcia kulinarne 1 wskazanie (2,70%). Dyrektorzy 12 gimnazjów (36,0%), planując organizację zajęć technicznych, zebrali informacje od uczniów, jakim rodzajem tych zajęć są zainteresowani. Zainteresowania uczniów uwzględniono przy planowaniu organizacji zajęć technicznych. Informacje zbierane były na spotkaniach z uczniami klas I na początku roku szkolnego 1 wskazanie (3,03%), za pomocą ankiety dla uczniów i rodziców 5 wskazań (15,15%) i poprzez wybór bezpośredni 6 wskazań (18,18%). W 3 przypadkach (9%) stosowne informacje zebrano, ale wyników nie uwzględniono w planowaniu zajęć technicznych. 2 ankietowanych dyrektorów nie wprowadziło zajęć technicznych ze względów organizacyjnych, 1 wykorzysta zebrane informacje w kolejnych latach. 18 dyrektorów (55,0%) nie zebrało stosownych informacji, ponieważ nie planowano organizacji zajęć technicznych w roku szkolnym 2009/2010. Informacje pozyskane zostaną do końca sierpnia 2010 roku 13 wskazań (39,39%), a do końca 2011 3 wskazania. 21

Na pytanie Czy na obowiązkowych zajęciach edukacyjnych z informatyki uczeń ma do swojej dyspozycji osoby komputer z dostępem do Internetu? odpowiedziało 36 dyrektorów (97,30%). W 21 przypadkach (58,33%) udzielono odpowiedzi twierdzącej. 12 respondentów (32,43%), którzy na to pytanie odpowiedzieli nie, do 31 sierpnia 2010 roku, w porozumieniu z organem prowadzącym, dostosuje do wymaganych zaleceń organizację obowiązkowych zajęć edukacyjnych z informatyki. W tej części Raportu odniesiono się do rozwiązań metodycznych wynikających z zalecanych warunków realizacji podstawy programowej, które sprzyjają osiąganiu zamierzonych celów edukacyjnych. Nauczyciel języka polskiego na III etapie edukacyjnym powinien wykorzystywać m.in. metody aktywizujące. W tabeli zamieszczonej poniżej wskazano metody najczęściej stosowane przez polonistów. Tabela 5. Metody aktywizujące stosowane przez nauczycieli języka polskiego Ilość wskazań: Udział % w ogólnej ilości badanych gimnazjów: a) dyskusja, 36 97.3% b) debata, 18 48.65% c) drama, 31 83.78% d) projekt edukacyjny, 19 51.35% e) happening, 2 5.41% f) prezentacja 7 75.68% g) symulacja 0 18.92% h) inne 25 67,56% Analizując dane z tabeli można stwierdzić, że najpopularniejszą metodą aktywizującą jest dyskusja 36 wskazań (97,30%) i drama 31 wskazań (83,78%). Wśród innych najczęściej wymieniano drzewo decyzyjne, mapę mentalną, gry dydaktyczne, burzę mózgów, myślące kapelusze i metaplan. Monitorowane szkoły podejmują przedsięwzięcia umożliwiające uczniom kontakt z różnymi instytucjami kultury. Dane przedstawione w tabeli obrazują uczestnictwo gimnazjalistów w świecie kultury. 22

Tabela 6. Uczestnictwo gimnazjalistów w kulturze Uczniowie 0 razy 1-3 razy powyżej 3 razy mieli Udział % w Udział % w Udział % w możliwość: liczba wskazań: ogólnej liczbie badanych gimnazjów: liczba wskazań: ogólnej liczbie badanych gimnazjów: liczba wskazań: ogólnej liczbie badanych gimnazjów: zwiedzić wystawę 12 32.43% 18 48.65% 7 18.92% w muzeum obejrzeć film w kinie 9 24.32% 25 67.57% 3 8.11% obejrzeć sztukę 5 13.51% 28 75.68% 2 5.41% teatralną być na koncercie 22 59.46% 12 32.43% 1 2.7% Z powyższych danych wynika, że gimnazjaliści z Podkarpacia najczęściej, bo od 1-3 razy obejrzeli sztukę teatralną 28 wskazań (75,68%) i obejrzeli film w kinie 25 wskazań (67,57%). 7 wskazań (18,92%) odnosi się do zwiedzania wystaw w muzeum więcej niż 3 razy, oglądania filmu w kinie 3 wskazania (8,11%) w tej samej kategorii, 2 wskazania (5,41%) odnoszą się do obejrzanej sztuki teatralnej i 1 (2,7%) do uczestniczenia w koncercie. 22 respondentów (59,46%) wskazało, że uczniowie ani razu nie byli na koncercie, 12 (32,43%) przyznało, że uczniowie nie zwiedzili wystawy w muzeum, 9 (24,32%) podało, że uczniowie nie mieli możliwości wyjścia do kina, a uczniowie 5 gimnazjów (13,51%) nie obejrzeli sztuki teatralnej. W roku szkolnym 2009/2010 w 33 monitorowanych gimnazjach (89,19%) zaplanowano zajęcia muzyki. 4 respondentów (10,81%) takich zajęć nie zaplanowało. Najczęściej na lekcjach muzyki wykorzystywano zasoby fonoteki szkolnej (więcej niż 6 razy 19 wskazań, tj. 51,35%) oraz instrumenty muzyczne (więcej niż 6 razy 15 wskazań 40,54%). W 19 przypadkach (51,35%) nigdy nie korzystano z programów muzycznych, w 10 (27,03%) z zasobów wideoteki, w 2 (5,41%) nie wykorzystano instrumentów muzycznych na zajęciach muzyki, w jednym (2,7%) zasobów fonoteki szkolnej. Najczęściej (w kategorii 1-3) wykorzystywano zasoby wideoteki 16 wskazań (43,24%) oraz programy komputerowe 10 wskazań (27,03%). 23

Za podstawowy cel kształcenia w nauczaniu języków obcych nowożytnych przyjęto skuteczne porozumiewanie się w języku obcym. Priorytetem jest zatem zapewnienie osiągania przez ucznia kompetencji komunikacyjnych. Gimnazja monitorowane w województwie podkarpackim kształcę najczęściej tę umiejętność: a) poprzez odsłuchiwanie nagrań 36 wskazań (97,30%), b) podczas oglądania filmów w oryginalnej wersji językowej 28 wskazań (75,68%), c) korzystając z różnych programów komputerowych do nauki języka obcego (interaktywnych, multimedialnych) 22 wskazania (59,46%), d) poprzez konwersację 14 wskazań (37,84%), e) podczas wymian młodzieżowych 9 wskazań (24,32%), f) umożliwiając czytanie literatury 5 wskazań (13,51%), g) w formie lekcji z native speakerem 2 wskazania (5,41%), h) poprzez prowadzenie zajęć w pracowni językowej 1 wskazanie (2,70%), i) poprzez realizację projektów edukacyjnych 1 wskazanie (2,70%). W 19 gimnazjach (51,35%) objętych monitorowaniem wprowadzono zajęcia wiedzy o społeczeństwie. Średnio w szkole zrealizowano 1,05 edukacyjnych projektów uczniowskich, 25 (średnio w szkole 1,32) jest w trakcie realizacji. Wykres 8. Częstotliwość prowadzenia obserwacji w terenie na lekcjach biologii i geografii. W monitorowanych szkołach, zgodnie z zaleceniami opisanymi w podstawie programowej, na lekcjach geografii uczniowie prowadzili obserwacje w terenie. Najwięcej wskazań 28 (75,68%) dotyczy kategorii od 1-3 obserwacji w ciągu roku. Od 4-6 razy przeprowadzono obserwację w 2 gimnazjach (5,41%). W 7 przypadkach (18,92%) obserwacja w terenie nie została przeprowadzona, w żadnym z gimnazjum nie wychodzono 24

poza budynek szkoły więcej niż 6 razy. 26 wskazań (70,27%) świadczy o tym, że uczniowie od 1-3 razy sięgali do zasobów regionu (przyroda, zabytki), w 3 (8,11%) zalecane zajęcia odbyły się od 4-6 razy i w 3 (8,11%) więcej niż 6 razy. W 5 przypadkach (13,51%) nie sięgano w ogóle do zasobów regionu. Treści biologii powinny być realizowane w różnych formach. Zalecane przeprowadzanie doświadczeń zrealizowane zostało w 23 gimnazjach (62,16%) od 1-3 razy, w 11 (29,73%) od 4-6, powyżej 6 w jednej szkole (2,70%). W jednym przypadku (2,70%) doświadczeń nie przeprowadzono. 23 razy (62,16%) od 1-3 uczniowie dokonywali obserwacji mikroskopowych. 9 wskazań (24,32%) świadczy o 4-6-krotnym prowadzeniu obserwacji, powyżej 6 3 wskazania (8,11%). 2 respondentów (5,41%) nie wskazało ani jednej obserwacji mikroskopowej, która powinna być zrealizowana w klasie I gimnazjum. W obserwacjach terenowych od 1-3 razy udział wzięli uczniowie 15 (40,54%) szkół objętych monitorowaniem, od 4-6 gimnazjaliści z 4 szkół (10,81%), powyżej 6 1 (2,70%) gimnazjum. Aż w 16 przypadkach (43,24%) uczniowie nie brali udziału w obserwacjach terenowych. 9 dyrektorów (24,32%) wskazało, że uczniowie nie zwiedzali ogrodu zoologicznego, w 22 przypadkach (59,46%) zaplanowano zwiedzanie, w 5 (13,51%) nie. 8 ankietowanych (21,62%) wskazało, że uczniowie nie zwiedzali ogrodu botanicznego, 25 (67,57%) zaplanowało zwiedzanie, 4 (10,81%) nie. Wykres 9. Częstotliwość prowadzenia doświadczeń na lekcjach. Na każdych zajęciach chemii tylko w jednym przypadku prowadzone są doświadczenia i eksperymenty, 35 wskazań (94,59%) świadczy o prowadzeniu tychże tylko 25

na wybranych zajęciach, w zależności od tematu lekcji, w jednym gimnazjum (2,70%) nigdy nie przeprowadzono ani doświadczeń, ani eksperymentów, ponieważ nie zaplanowano chemii w klasie I. Aby fizyka mogła być uczona jako powiązany z rzeczywistością przedmiot doświadczalny wskazane jest, żeby jak najwięcej doświadczeń było wykonywanych bezpośrednio przez uczniów. 35 wskazań (94,59%) świadczy o tym, że uczniowie przeprowadzali pomiary i doświadczenia tylko na wybranych zajęciach w zależności od tematyki. Nigdy nie prowadzono pomiarów i doświadczeń w 1 gimnazjum (2,70%). Na każdych zajęciach 5 wskazań (13,51%) gimnazjaliści obserwowali prowadzony w trakcie lekcji pokaz (demonstrację), 30 wskazań (81,08%) dotyczy tylko wybranych zajęć, odpowiedź nigdy 1 wskazanie (2,70%). 30 dyrektorów (81,08%) wskazało, że na wybranych zajęciach, w zależności od tematyki, uczniowie oglądali filmy dydaktyczne, w 6 przypadkach (16,22%) wskazano odpowiedź nigdy. Treści fizyki nie ilustrowano realnymi przykładami, ponieważ: a) baza dydaktyczna jest niewystarczająca 4 wskazania (10,80%), b) nie zaplanowano fizyki w klasie I 3 wskazania (8,11%). III. Wnioski: 1. Wynikające z analizy rezultatów monitorowania: a) Nauczyciele wychowania przedszkolnego, szkół podstawowych i gimnazjów zapoznali się z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. Dużą pomocą była publikacja poświęcona nowej podstawie programowej we wszystkich typach szkół z komentarzami, wydana w ramach projektu Szkoła skuteczna, przyjazna i nowoczesna. b) Niewielka liczba przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów oczekuje pomocy metodycznej we wdrażaniu nowej podstawy programowej, gdyż w naszym województwie ośrodki szkoleniowe, w tym Podkarpackie Centrum Edukacji Nauczycieli w Rzeszowie proponuje szeroką ofertę szkoleniową w tym zakresie. 26

c) Nauczyciele gimnazjów bardzo często zapoznawali się z podstawą programową III i IV etapu edukacyjnego, rzadziej II etapu. d) Od kilku lat placówki oświatowe oraz jednostki samorządu terytorialnego realizują szereg projektów unijnych, dzięki którym nauczyciele mają możliwość uczestniczenia w szkoleniach, realizują dodatkowe zajęcia z dziećmi i uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Otrzymane wsparcie finansowe umożliwiło doposażenie przedszkoli i szkół w potrzebne pomoce dydaktyczne i sprzęt. e) Nauczyciele wychowania przedszkolnego uwzględniają zachowanie proporcji zagospodarowania czasu przebywania dzieci w przedszkolu, wyjątek stanowi obszar przebywanie dzieci na świeżym powietrzu. f) Należy uświadomić rodzicom, że zgodnie z nową podstawą programową celem wychowania przedszkolnego jest także troska o zdrowie dzieci i ich sprawność fizyczną, a obowiązkiem nauczyciela jest organizowanie zabaw i spacerów na świeżym powietrzu. g) 54,35% przedszkoli nie planowało szkoleń z zakresu indywidualizacji pracy z dzieckiem, w konsekwencji wyniki diagnozy nie zawsze w wystarczającym stopniu są wykorzystywane do opracowania indywidualnych programów wspomagania i korygowania rozwoju dziecka. h) Bardzo mało uczniów klas I szkoły podstawowej w okresie adaptacyjnym zostało objętych opieką świetlicową. Taka sytuacja spowodowana była brakiem świetlicy w szkole. i) Gimnazja rzadziej organizują zajęcia zwiększające szanse edukacyjne uczniów zdolnych, szkoły podstawowe częściej. j) Tylko jedno gimnazjum zaplanowało w bieżącym roku zajęcia edukacji dla bezpieczeństwa. k) Ponad połowa ankietowanych gimnazjów realizuje zajęcia wychowania fizycznego w 4-godzinnym systemie klasowo-lekcyjnym. l) Około 60,0% uczniów na zajęciach informatyki ma do swojej dyspozycji komputer z dostępem do Internetu. m) Szkoły podstawowe i gimnazja w kolejnym roku szkolnym planują przede wszystkim rozbudować bazę oraz zwiększyć ofertę edukacyjną. n) Gimnazja zbyt rzadko podejmowały przedsięwzięcia umożliwiające uczniom kontakt z różnymi instytucjami kultury. o) W większości monitorowanych gimnazjów w roku szkolnym 2009/2010 realizowano zajęcia muzyki. p) Na lekcjach biologii zbyt rzadko wykorzystuje się obserwacje w terenie. 27