Emilia Musiał musial_e@poczta.onet.pl Pracownia Technologii Nauczania Akademia Pedagogiczna im. KEN Kraków Rola Internetu w nauczaniu na odległość Wstęp Magiczne słowo Internet towarzyszy już miliardom ludzi na naszym globie. Elektroniczna komunikacja każdego dnia rozciąga się na kolejne dziedziny ludzkiej aktywności, przeobraża funkcjonowanie instytucji i podmiotów gospodarczych, towarzyszy edukacji i kulturze, wkrada się w osobiste życie kolejnych milionów ludzi. Internet zmienia życie ludzi współczesnych w równym stopniu, jak maszyna parowa w dobie rewolucji przemysłowej, tylko że w zdumiewającym tempie. W 1994 r. z Internetu korzystało zaledwie 3 miliony ludzi, cztery lata później już ponad 100 mln. Wkrótce łatwiej będzie oszacować, ilu ludzi nie korzysta z sieci www. Radio potrzebowało 38 lat, aby liczba uczestników przekroczyła 50 milionów, telewizja 13 lat, komputer osobisty 16, a Internet zaledwie 4 lata. Szacuje się, że w każdej sekundzie przybywa kilka nowych stron www. Internet dla milionów ludzi stał się narzędziem komunikacji naukowej, gospodarczej, społecznej, źródłem wiedzy i informacji ze wszystkich nieomal dziedzin i dyscyplin [Walczak, 2003]. To dynamicznie rozwijające się medium dydaktyczne, jakim jest Internet, oferując łatwość komunikowania się, wytwarzania i dystrybucji informacji [Morbitzer, 2004], znalazło natychmiast zastosowanie w nauczaniu na odległość, wnosząc nową jakość do procesu kształcenia i umożliwiając interakcję student student oraz student nauczyciel. Nauka dziś nie wymaga podróży do ośrodków akademickich oraz fizycznej obecności w sali wykładowej lub laboratorium, lecz może zostać zrealizowana w miejscu zamieszkania. Geograficzne umiejscowienie nauczycieli i studentów w konkretnym miejscu traci dziś swoje znaczenie. Edukacja w XXI wieku przesuwa się z rzeczywistej do wirtualnej, gdzie coraz częściej zamiast rzeczywistych klas, pojawiać się będą wirtualne sieci połączeń nauczycieli i uczących się [Juszczyk, 2004]. Nauczanie na odległość Poszukując nowych i wysoko efektywnych form kształcenia obywateli rozwijającego się społeczeństwa informacyjnego, edukacja asynchroniczna, związana z nauczaniem na odległość, wykorzystaniem Internetu oraz metod interaktywnych i nieinteraktywnych, stała się alternatywą dla synchronicznej edukacji stacjonarnej i niestacjonarnej. Nauczanie na odległość (ang. distance education) jest metodą prowadzenia procesu dydaktycznego w warunkach, gdy uczniowie i nauczyciele są od siebie oddaleni i nie znajdują się w tym samym miejscu, stosując do przekazywania informacji oprócz tradycyjnych sposobów komunikowania się, również współczesne, bardzo nowoczesne 1
technologie telekomunikacyjne, przesyłając dźwięk, ruchomy obraz, komputerowe dane oraz materiały drukowane. Współczesne technologie umożliwiają również (w czasie rzeczywistym) bezpośrednią interakcję między uczącymi się i nauczycielem oraz pomiędzy samymi uczącymi się m.in. za pomocą audio lub wideokonferencji, niezależnie od odległości, jaka ich dzieli [Kubiak, 2000]. Nauczanie na odległość jest pewną, określoną częścią nowej dziedziny wiedzy nazywanej telematyką (ang. telematics). Telematyka to połączenie nowoczesnej technologii informacyjnej i technik komunikacyjnych, która umożliwia wykonywanie wszystkich prac na odległość metodami telekomunikacyjnymi [Kubiak, 1999]. Usługi internetowe w nauczaniu na odległość Nauka przez Internet nie wymaga stałej obecności nauczyciela i uczniów przy komputerze, ponieważ każdy uczestnik procesu dydaktycznego ma swoją skrzynkę kontaktową e-mailową, do której napływają instrukcje, podpowiedzi, zadania, referaty itp. Prace kontrolne, testy, wypracowania przesyłane są też tą samą drogą. Niewątpliwą zaletą poczty elektronicznej jest możliwość prowadzenia kształcenia indywidualnego, podczas którego nauczyciel może dostosować program do potrzeb i preferencji studentów. Sprzężenie zwrotne między nauczycielem a uczniem umożliwia kontrolowanie nie tylko postępów, ale również motywowanie i podtrzymywanie zainteresowania udziałem w kursie. Taki tryb komunikowania się, zwany asynchronicznym, jest także najlepszy do wszelkiego rodzaju ćwiczeń utrwalających, będących podstawą kształtowania określonych umiejętności. Na równoczesne przesyłanie wiadomości między członkami pewnej grupy tematycznej pozwala lista dyskusyjna, która jest niezwykle użytecznym narzędziem komunikowania się nauczyciela z całą klasą, jak również uczniów między sobą. Niezwykle pomocnym narzędziem w nauczaniu na odległość jest usługa FTP, umożliwiająca studentom pobieranie danych (materiałów dydaktycznych) z serwera, na którym zostały one umieszczone przez instruktora, a także szybkie i bezpośrednie umieszczanie na serwerze prac studentów i zapoznanie się z nimi innym uczestnikom kursu. FTP pozwala również na ściąganie z Internetu programów komputerowych, ułatwiających realizację przewidzianych kursem zadań [Wach-Kąkolewicz, 2002]. Jednym z najbardziej podstawowych narzędzi Internetu są strony www, które zawierając treści kształcenia, mogą być uważane za swego rodzaju podręcznik obudowany (pakiet multimedialny, w którym materiał tekstowy uzupełniono materiałami multimedialnymi, tj.: przezrocza, nagrania audio, wideo, zestawy do ćwiczeń). W związku z tym wiele firm oferuje coraz to nowsze i doskonalsze narzędzia do tworzenia atrakcyjnych stron, bogatych w samodzielnie przygotowaną animowaną grafikę, fragmenty filmów czy utworów muzycznych (np. Dreamweaver, Authorware, Director, Flash) [Zając, 2002]. W procesie przygotowania materiałów dydaktycznych wysokiej jakości za pomocą nowych technologii można wyróżnić kilka składników: jakość merytoryczna, standard konstruowania materiałów (przejrzystość grafiki, czytelność obrazu statycznego i dynamicznego, czystość dźwięku itp.) [Gruba, 2000], 2
konstrukcja materiału (jasność przekazywanych treści, wpływ na wynik uczenia się, poziom interakcji studenta z materiałem multi i hipermedialnym itp.), przystępność zrozumienia i percepcji przez studentów materiału dydaktycznego (m.in. pojawienie się pytań problemowych do nauczyciela i innych studentów), projekt związany z konstruowaniem materiałów dydaktycznych (koszt jego realizacji, zespoły przygotowujące poszczególne rodzaje materiałów, produkcja materiałów, ich dystrybucja i ewentualna sprzedaż) [Juszczyk, 2004]. Na uwagę zasługuje problem niespójności w prezentowaniu na stronach www materiałów dydaktycznych pochodzących od różnych autorów. Każdy autor bowiem ma swoje upodobania w doborze szaty graficznej, co może doprowadzić studenta do pewnego rodzaju zagubienia przy korzystaniu z wielu wykładów [Lewowicki, Siemieniecki, 2002]. Kolejną zaletą Internetu w nauczaniu na odległość jest możliwość komunikowania się w czasie rzeczywistym, czyli on-line (komunikacja synchroniczna). W nauczaniu na odległość najczęściej stosowanym synchronicznym narzędziem porozumiewania się nauczyciela i uczniów jest chat room, czyli rozmowy na żywo. Ma ono szczególne znaczenie w sytuacjach, kiedy sprzężenie zwrotne musi być natychmiastowe, np. gdy uczestnicy nauczania na odległość chcą poddać dyskusji określony problem, ustalić kolejne kroki postępowania, wyjaśnić niezrozumiałe zagadnienie. Chat room sprzyja budowaniu pozytywnych relacji w komunikującej się grupie, pozwala na systematyczne spotkania. Telnet to inna usługa Internetu, która może być wykorzystana w takich sytuacjach dydaktycznych, kiedy uczniowie są z dala od siebie, a pracują nad wspólnym projektem, korzystając z programu i danych umieszczanych na jednym komputerze, najczęściej na uczelni prowadzącej kurs. Mogą również na oddalonym komputerze korzystać z oprogramowania, którego nie mają lub prowadzić obliczenia czy rozwiązywać problem, wymagający mocy obliczeniowej przekraczającej możliwości komputera terminalu. Wymienione usługi dają bardzo duże i różnorodne możliwości komunikacyjne, umożliwiające stosowanie konwencjonalnych metod pracy ucznia i nauczyciela, charakterystycznych dla kształcenia stacjonarnego, a dzięki nowym technologiom z powodzeniem wykorzystywanych w nauczaniu na odległość. Narzędzia komunikowania w nauczaniu przez Internet nie tylko umożliwiają porozumiewanie, uatrakcyjniają proces kształcenia czy podnoszą jego efektywność, ale pozwalają także na wchodzenie w interakcje społeczne, co z edukacyjnego punktu widzenia wydaje się być sprawą istotną. Zasoby Internetu Przeglądając polskie zasoby Internetu możemy zauważyć pojawiające się liczne oferty nauczania na odległość, nauczania przez Internet, które wykorzystują zarówno uczelnie, szkoły, jak i firmy prowadzące kursy. Wybrane oferty nauczania na odległość: portal Edustrada.pl oferuje ponad sto kursów z zakresu zarządzania, marketingu, sprzedaży, umiejętności osobistych, komunikacji, księgowości i finansów, prawa, informatyki, kontroli jakości, filozofii biznesu, języków obcych; 3
Centrum Edukacji Zdalnej Edukom.net skierowane jest do zainteresowanych nauczaniem przez Internet oraz uczniów i dotyczy wszystkich ośrodków szkolenia; Uniwersytet Wirtualny umożliwia zdobycie wykształcenia na kierunkach informatyka, ekonomia i organizacja biznesu; Interaktywne Studia Internetowe umożliwiają zdobycie tytułu magistra ekonomii i zarządzania; Wirtualna Wszechnica umożliwia studiowanie pedagogiki na poziomie studiów akademickich; Internet College umożliwia pobieranie nauki w studium jednorocznym (m.in. obsługa kadrowo-płacowa, psychologia i socjologia, zarządzanie małą firmą, obsługa sekretariatu) lub dwuletnim (m.in. organizacja i zarządzanie, rachunkowość, organizacja podróży, reklama internetowa, agrobiznes, e-biznes, grafika komputerowa, obsługa sprzętu komputerowego); Telefoniczna i Internetowa Poradnia Językowa UW m.in. pracownicy poradni odpowiadają na pytania dotyczące używania poprawnej polszczyzny, korzystania ze słownika jęz. polskiego; Fundacja Nauczycielskiego Kolegium Języków Obcych na UJ oferuje internetowy kurs jęz. angielskiego na poziomie średnim i średnio wyższym. To tylko przykłady możliwości uczenia się przez Internet. Są też oczywiście strony z popularnymi brykami, testami, materiałami przygotowującymi do matury czy różnych egzaminów. A wszystko po to, by jak największej liczbie osób spragnionych wiedzy umożliwić szybki, łatwy i bezstresowy z nią kontakt. Podsumowanie Zmiany technologiczne we współczesnym świecie (m.in. telekomunikacja, sieci komputerowe, multimedialne technologie informacyjno-komunikacyjne, światowy serwis www) otworzyły całkowicie nową drogę nauczania i uczenia się dla różnych instytucji (nie tylko edukacyjnych, ale i biznesowych), znajdujących się fizycznie w różnych miejscach, krajach oraz strefach czasowych. Uczący się mogą pracować, będąc rozproszeni po całym świecie i bez przeszkód komunikować się z wirtualną społecznością. Zatem można stwierdzić, że nauczanie na odległość jest wygodnym i pełnym możliwości sposobem edukacji, który ograniczony jest tylko m.in. przez infrastrukturę telekomunikacyjną miejsca, w którym ma być realizowane oraz brakiem jednolitej, spójnej koncepcji związanej z technologią kształcenia na odległość. Podsumowując, należy stwierdzić, że nauczanie na odległość oparte o środowisko Internet posiada następujące zalety: elastyczność stały dostęp do materiałów edukacyjnych znajdujących się na stronach www lub na serwerach FTP w Internecie z dowolnego miejsca i w dowolnym czasie przez 24 godziny na dobę i przez 7 dni w tygodniu; czas na przemyślenie podczas gdy w trybie synchronicznym jest on raczej niewielki; 4
nauczanie z dowolnego miejsca tradycyjne nauczanie odbywa się wyłącznie w budynku; współczesne nowoczesne technologie umożliwiają dostęp do źródeł informacji bezpośrednio w domu lub miejscu pracy; niskie koszty przesyłanie informacji tekstowej nie wymaga zbyt wysokich kosztów; a ponadto: możliwość swobodnej komunikacji uczestników kursu on-line; możliwość indywidualnej i grupowej pracy w czasie rzeczywistym (m.in. telekonferencja); prowadzenie dyskusji proces nauczania i uczenia odbywa się zarówno od strony nauczyciela, jak i uczniów; dostęp do materiałów źródłowych i narzędzi, które mogą być w zależności od potrzeby wprowadzane, prezentowane, współdzielone, archiwizowane lub usuwane; monitorowanie każdej aktywności ucznia lub studenta. Literatura Gruba P.: Komunikacja interakcyjna ucznia z komputerem. [W:] Komunikacja interakcyjna człowieka z komputerem. Pod red. S. Juszczyka. Kraków 2000, s. 121 130 Juszczyk S.: Rola Internetu w globalizowaniu i upowszechnianiu edukacji. [W:] Dydaktyka informatyki. Problemy metodyki. Pod red. W. Furmanka i A. Piecucha. Wydaw. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2004, s. 126 135 Kubiak M. J.: Słownik technologii informacyjnej. Wydaw. Mikom, Warszawa 1999 Kubiak M. J.: Szkoła, Internet, Intranet. Wirtualna edukacja. Wydaw. Mikom, Warszawa 2000, s. 12 Lewowicki T., Siemeniecki B.: Rola i miejsce technologii informacyjnej w okresie reform edukacyjnych w Polsce. Wydaw. Adam Marszałek, Toruń 2002, s. 165 Morbitzer J.: Świat wartości w Internecie. [W:] Dydaktyka informatyki. Problemy metodyki. Pod red. W. Furmanka, A. Piecucha. Wydaw. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2004, s. 175 Wach-Kąkolewicz A.: Kształcenie zdalne przez Internet. Edukacja Medialna nr 1/2002, s. 25 29 Walczak M.: Internet czyli Wszechnica Wiedzy Wszelakiej. Poradnik Bibliotekarza nr 4/2003, s. 13 Zając M.: Czy e-learning i nauczanie poprzez Internet to synonimy? [W:] Materiały XVII Konferencji Informatyka w Szkole. Pod red. M. M. Sysły. Toruń 2002, s. 347 5