PLUCIŃSKI Michał 1 Transport wodny śródlądowy w obsłudze potoków ładunkowych polskiego handlu zagranicznego w pierwszej dekadzie XXI w Słowa kluczowe: transport wodny śródlądowy, handel zagraniczny polski, obsługa transportowa Streszczenie Artykuł przedstawia rolę transportu wodnego śródlądowego w obsłudze przewozu ładunków polskiego handlu zagranicznego w pierwszych latach XXI wieku. W artykule zidentyfikowano uwarunkowania obecnej pozycji tej gałęzi transportu w przewozach transportowych ładunków polskiego handlu zagranicznego. Główne rozwaŝania w artykule zostały skupione na analizie wielkości oraz struktury przedmiotowej i kierunkowej ładunków polskiego handlu zagranicznego przewiezionych w analizowanym okresie przez Ŝeglugę śródlądową. Przedstawiono w nim równieŝ perspektywy zwiększenia roli analizowanej gałęzi transportu w obsłudze transportowej polskiego handlu zagranicznego. INLAND WATER TRANSPORT THE CONTRIBUTION OF INLAND WATER FREIGHT TRANSPORT TO POLISH FOREIGN TRADE IN THE FIRST DECADE OF THE TWENTY-FIRST CENTURY Abstract This article presents the role of inland freight water transport in Poland in the twenty-first century, identifying the current status of various modes of transport in the export of Polish foreign trade. The article focuses on an analysis of the size, structure and direction of Polish foreign trade cargoes transported by inland waterways in the analyzed period, and presents the future prospects for increasing the role of the analyzed mode of transport. 1. WSTĘP Transport wodny śródlądowy obok pozostałych gałęzi transportu (samochodowego, kolejowego, morskiego i w mniejszym stopniu lotniczego) 2 uczestniczy w obsłudze polskiego handlu zagranicznego (PHZ). Pierwotnym zamierzeniem autora artykułu było ukazanie udziału Ŝeglugi śródlądowej w obsłudze przewozów polskiego handlu zagranicznego na tle pozostałych gałęzi transportu. Do rezygnacji z tak określonego celu pracy skłoniły go jednak następujące przesłanki: brak pełnych danych w całym okresie badawczym w odniesieniu do wszystkich gałęzi transportu (w szczególności dotyczy to transportu samochodowego oraz Ŝeglugi śródlądowej), obawa o moŝliwość dublowania się danych przy podawaniu wielkości przewozów zrealizowanych przez poszczególne gałęzie transportu (m.in. problem z przypisaniem poszczególnym gałęziom transportu ładunków PHZ transportowanych w ramach przewozów morsko lądowych), róŝne nomenklatury klasyfikacji ładunków stosowane przy analizie obsługi przewozów PHZ przez poszczególne gałęzie transportu, podawanie przy przewozach ładunków PHZ przez część gałęzi transportu wagi brutto ładunku wraz z wagą jednostki transportowej, w odróŝnieniu od wagi netto podawanej przy analizie przewozów PHZ zrealizowanych drogą morską 3 Mając na uwadze powyŝsze fakty ostatecznie jako cel artykułu przyjęto ukazanie wielkości oraz struktury przedmiotowej i kierunkowej ładunków PHZ przewiezionych w badanym okresie przez transport wodny śródlądowy. Planowana przez autora analiza w dłuŝszej perspektywie czasowej (1995 2010) została ograniczona jedynie do informacji o wielkości przewozów ładunków PHZ zrealizowanych przez badaną gałąź transportu. Ze względu na brak oficjalnych danych dla okresu czasowego przed 2000 r. nie moŝna było ustalić informacji o strukturze kierunkowej przewozów PHZ obsługiwanych przez Ŝeglugę śródlądową, a dla okresu przed 2004 r. równieŝ struktury przedmiotowej. WaŜne elementy przedstawionych w artykule rozwaŝań stanowią: identyfikacja uwarunkowań wpływających na rolę transportu wodnego śródlądowego w obsłudze polskiej wymiany handlowej oraz prezentacja przykładów inicjatyw nakierowanych na zwiększenie roli tej gałęzi transportu w obsłudze wspomnianych potoków ładunkowych. 1 Katedra Gospodarki Światowej i Transportu Morskiego, Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, ul. Cukrowa 8, tel. 0914443199, e-mail: michal.plucinski@wzieu.pl 2 Wybrane grupy ładunkowe obsługuje równieŝ transport rurociągowy 3 W ten sposób dane przedstawia Centrum Analiz Administracji Celnej 1827
2. UWARUNKOWANIA WPLYWAJACE NA ROLĘ TRANSPORTU WODNEGO ŚRÓDLADOWEGO W OBSŁUDZE PHZ Transport wodny śródlądowy posiada walory, wpływające na jego atrakcyjność ekonomiczną. Do wspomnianych walorów naleŝy zaliczyć [6, s. 28]: niektóre cechy specyficzne takie jak duŝa nośność czy masowość, małe zuŝycie zasobów naturalnych, w tym zwłaszcza: - relatywnie małe zuŝycie energii, - niska pracochłonność, relatywnie niskie koszty zewnętrzne dzięki: - niskiej emisji zanieczyszczeń powietrza, - małej terenochłonności, - wysokiemu poziomowi bezpieczeństwa i tym samym niewielkim kosztom wypadków, niŝsze nakłady inwestycyjne i koszty utrzymania dróg wodnych i statków rzecznych, powiązanie z gospodarką wodną. Większość z tych czynników wpływa na koszty przewozu drogami wodnymi, które w istotny sposób determinują wielkość popytu [6]. Obiektywna analiza powinna dostrzegać równieŝ słabości tej gałęzi transportu, do których naleŝy niewątpliwie zaliczyć małą dostępność, niską prędkość techniczną, czy sezonowość. Sfera zastosowania transportu wodnego śródlądowego jako gałęzi obsługującej wymanię handlową danego kraju z zagranicą moŝe w aspekcie asortymentowym obejmowa [6, s. 20]: duŝe partie ładunkowe, ładunki wykluczające zastosowanie innych gałęzi transportu, ładunki wielkogabarytowe, cięŝkie, wraŝliwe na wstrząsy. Przenosząc rozwaŝania na grunt polski naleŝy zauwaŝyć, iŝ transport wodny śródlądowy odgrywa niewielką rolę w obsłudze transportowej ładunków polskiego handlu zagranicznego. Na niski udział tej gałęzi transportu w międzynarodowych przewozach ładunkowych w relacji z Polską składają się następujące uwarunkowania: niskie parametry istniejącej infrastruktury liniowej polskich dróg wodnych (niewielki udział dróg Ŝeglugowych klasy IV i V), brak moŝliwości uprawiania Ŝeglugi nawet w ramach najwaŝniejszych szlaków Ŝeglugowych w Polsce (nieŝeglowny środkowy odcinek Odry oraz większość Wisły), ograniczone moŝliwości Ŝeglugi między głównymi rzekami Polski (niezrealizowany projekt Kanału Śląskiego, I klasa Ŝeglugowa na części drogi wodnej Odra Wisła) oraz w relacjach z państwami ościennymi (brak kanału łączącego Odrę z Dunajem, nieŝeglowne połączenia z systemami wodnymi wschodnich sąsiadów Polski); wyjątek stanowią połączenia Odra Hawela i Odra Sprewa, stanowiące przejścia na zachodnioeuropejski system dróg wodnych, zdekapitalizowana infrastruktura punktowa transportu wodnego śródlądowego w Polsce, jako konsekwencja braku dostępu do portów i przystani od strony wody, brak publicznego statusu portów śródlądowych 4, sezonowość Ŝeglugi śródlądowe (stany wysokiej i niskiej wody oraz zalodzenia uniemoŝliwiające Ŝeglugę przez część roku). niski udział Ŝeglugi śródlądowej w obsłudze zaplecza polskich portów morskich (w największych portach Trójmiasta brak takiego udziału, zaś w portach Szczecina i Świnoujścia udział na poziomie ok. 10% rocznych obrotów ładunkowych), brak moŝliwości przewozu ładunków skonteneryzowanych przez transport wodny śródlądowy w relacjach południkowych, co związane jest w przypadku Wisły z niskimi parametrami Ŝeglugowymi drogi wodnej, a w przypadku Odry równieŝ ze zbyt małymi prześwitami pionowymi pod kilkunastoma mostami na trasie Szczecin Gliwice, brakiem polityki proŝeglugowej na szczeblu centralnym (Ŝegluga śródlądowa znajduje się w kompetencjach Ministra Środowiska, co powoduje Ŝe przegrywa z priorytetami dotyczącymi ochrony środowiska i zabezpieczenia przeciwpowodziowego). 3. WIELKOŚĆ PRZEWOZÓW POLSKIEGO HANDLU ZAGRANICZNEGO WYKONANA PRZEZ śegluge ŚRÓDLĄDOWĄ Wielkość przewozów PHZ wykonana przez transport wodny śródlądowy w roku 1995 oraz w latach 2000 2010 (w przewiezionych tonach i wykonanej pracy przewozowej w tkm), a takŝe średnią odległość przewozu 1 t ładunku, ukazuje tabela 1 oraz rysunek 1. 4 Patrz m.in. [4]. 1828
Tab. 1 Wielkość i ogólna struktura przewozów transportem wodnym śródlądowym ładunków polskiego handlu zagranicznego w latach 1995-2010 1995 2000 2002 2004 2006 2008 2010 Przewozy w eksporcie z Polski Przewozy w imporcie do Polski Przewozy ogółem) tys. ton 3 452 3 946 1 936 1 832 1 824 1 741 994 tys. tkm 531 692 554 118 488 145 464 866 431 716 381 319 254 339 średnia odległość przewozu 1t (km) 154 140 252 254 237 219 256 tys. ton 415 551 444 386 300 342 210 tys. tkm 101 124 170 503 181 278 121 122 81 013 78 664 51 348 średnia odległość przewozu 1t (km) 244 309 408 314 270 230 244 tys. ton 3 867 4 497 2 380 2 218 2 124 2 083 1 204 tys. tkm 632 816 724 621 669 423 585 988 512 729 459 983 305 687 średnia odległość przewozu 1t (km) 164 161 281 264 241 221 254 Rys.1 Przewozy transportem wodnym śródlądowym ładunków polskiego handlu zagranicznego w latach 1995 2010 (w tys. ton) Wielkość przewozów ładunkowych PHZ zrealizowanych przez transport wodny śródlądowy porównując wyniki pierwszego i ostatniego roku okresu badawczego zmalała o 68,9%. Wykonana praca przewozowa w tym samym okresie zmniejszyła się o 51,7%, a średnia odległość przewozu 1 tony ładunku zwiększyła się o 54,9%. Wolumen przewiezionych ładunków nie rozkładał się proporcjonalnie pomiędzy eksport i import. W całym okresie badawczym odnotowano wyraźną przewagę eksportu nad importem. Udział eksportu kształtował się w badanym okresie w przedziale między 81,3% (2002 r.), a 89,3% (1995 r.) całości eksportowanych ładunków. Porównując wartości osiągnięte w pierwszy i ostatnim roku okresu badawczego wielkość przewozów w eksporcie zmalała o 71,2%, a wykonana praca przewozowa o 52,2%. Średnia odległość przewozu 1 tony eksportowanego przy obsłudze Ŝeglugi śródlądowej ładunku wzrosła o 66,2%. Import w Ŝadnym roku badanego okresu nie przekroczył 20% udziału w całości przewozów. Porównując wartości osiągnięte w pierwszy i ostatnim roku okresu badawczego wielkość przewozów w imporcie zmalała o 49,4%, a wykonana praca przewozowa o 49,2%. Średnia odległość przewozu 1 tony importowanego przy obsłudze Ŝeglugi śródlądowej ładunku nie zmieniła się. O ile do 2002 r. przewozy polskiego handlu zagranicznego odgrywały kluczową rolę w przewozach międzynarodowych realizowanych przez polskich armatorów śródlądowych (przewozy między portami obcymi nie 1829
przekraczały poziomu 0,5 mln ton rocznie), o tyle w kolejnych latach okresu badawczego wielkość przewozów między portami obcymi ukształtowała się na poziomie 2,3 2,7 mln ton, czyli wyŝszym niŝ wielkość przewoŝonej w tym samym czasie masy ładunkowe PHZ. Jest to dowód, iŝ wobec zaniedbań infrastrukturalnych w polskim systemie transportu wodnego śródlądowego polscy armatorzy szukają moŝliwość uprawiania Ŝeglugi poza tym systemem. 4. STRUKTURA PRZEDMIOTOWA ŁADUNKÓW PHZ PRZEWIEZIONYCH PRZEZ śeglugę ŚRODLADOWĄ Do roku 2003 w oficjalnych statystykach GUS nie ukazywano struktury przedmiotowej polskiego handlu zagranicznego obsługiwanego przez Ŝeglugę śródlądową. Taki podział dotyczył ogółu przewiezionych ładunków (wraz z komunikacją krajową oraz przewozami pomiędzy portami obcymi). Dopiero roczniki GUS publikowane od 2004 roku taką strukturę ukazują, choć pewne utrudnienie dla badających stanowi zmiana po 2006 r. nomenklatury wg. której klasyfikowano dane dotyczące ładunków. Strukturę przedmiotową eksportu przewoŝonego w latach 2004 2010 transportem wodnym śródlądowym ukazuje tabela 2. Tab. 2 Struktura przedmiotowa eksportu przewoŝonego transportem wodnym śródlądowym z Polski w latach 2004-2010 (w tys. ton) Grupy ładunków 2004 2006 2008 2010 Ogółem, w tym: 1 832 1 824 1 741 994 Produkty rolnictwa, łowiectwa, leśnictwa, 58 54 22 59 rybactwa i rybołówstwa Węgiel kamienny 827 1 041 1 172 543 Drewno i wyroby z drewna i korka (bez mebli) wyroby ze słomy, papier i wyroby z papieru, wyroby poligraficzne oraz nagrania dźwiękowe Chemikalia, produkty chemiczne, włókna sztuczne, wyroby z gumy i tworzyw sztucznych, paliwo jądrowe Metale, wyroby metalowe gotowe (z wyłączeniem maszyn i urządzeń) 0 0 41 48 286 196 226 172 108 87 78 54 Surowce wtórne, odpady komunalne 258 207 138 109 Minerały surowe i przetworzone 181 180 51 4 Pozostałe 114 59 13 5 brak danych dotyczących struktury przedmiotowej w latach 1995, 2000-2003 W eksporcie obsługiwanym przez transport wodny śródlądowy w całym badanym okresie wyraźnie dominował węgiel kamienny, przewoŝony przede wszystkim do odbiorców zlokalizowanych w regionie Berlina (udział w całości przewozów eksportu w przedziale między 45,1% w 2004 r., a 67,3% w 2008 r.). MoŜna w tym przypadku mówić o łańcuchu kolejowo wodnym, gdyŝ węgiel najpierw z południa Polski trafiał transportem kolejowym do portu morskiego w Szczecinie, a następnie po załadowaniu na barki do odbiorów w Niemczech. Kolejną grupą ładunkową występującą w eksporcie były chemikalia i produkty chemiczne (udział w całości przewozów eksportu w przedziale między 10,7% w 2006 r., a 17,3% w 2010 r.), wśród których istotną rolę odgrywały nawozy sztuczne. WaŜną rolę w eksporcie odgrywały równieŝ surowce wtórne (udział w całości przewozów eksportu w przedziale między 7,9% w 2008 r., a 14,1% w 2004 r.), w tym przede wszystkim złom. Mniejsze znaczenie w przewozach eksportu transportem wodnym śródlądowym w badanym okresie miały produkty rolnictwa, leśnictwa, rybactwa i rybołówstwa (udział w całości przewozów eksportu w przedziale między 1,3% w 2008 r., a 5,9% w 2010 r.), metale i wyroby metalowe (udział w całości przewozów eksportu w przedziale między 4,5% w 2008 r., a 5,9% w 2004 r.) oraz szczególnie w ostatnich dwóch latach badanego okresu minerały surowe i przetworzone (udział w całości przewozów eksportu w przedziale między 0,4% w 2010 r., a 9,9% w latach 2004 i 2006). Ładunki z grupy drewno i wyroby z drewna, słomy i papieru nie przekroczyły w Ŝadnym roku badanego okresu 5% udziału. 1830
PrzewoŜąc dominujący w eksporcie obsługiwanym przez Ŝeglugę śródlądową węgiel kamienny wykonano pracę przewozowa kształtującą się w przedziale 101,9 mln tkm (2010 r.) - 223,8 mln tkm (2008 r.). Średnia odległość przewozu węgla transportem wodnym śródlądowym w latach 2004 2010 nie przekroczyła 200 km. Strukturę przedmiotową importu przewoŝonego transportem wodnym śródlądowym w okresie 2004 2010 ukazuje tabela 3. Tab. 3 Struktura przedmiotowa importu przewoŝonego do Polski transportem wodnym śródlądowym w latach 2004-2010 (w tys. ton) Grupy ładunków 2004 2006 2008 2010 Ogółem, w tym: 386 300 342 210 Produkty rolnictwa, łowiectwa, leśnictwa, 64 7 9 10 rybactwa i rybołówstwa Ruda Ŝelaza, złom Ŝelaza, pył wielkopiecowy 5 29 12 5 Ruda i złom metali nieŝelaznych 15 19 0 0 Metale, wyroby metalowe gotowe (z wyłączeniem 217 214 202 163 maszyn i urządzeń) Wyroby z pozostałych surowców 0 0 55 4 niemetalicznych Surowce wtórne, odpady komunalne 0 0 25 20 Minerały surowe i przetworzone 32 1 0 0 Pozostałe 53 30 39 8 brak danych dotyczących struktury przedmiotowej w latach 1995, 2000-2003 W przypadku importu obsługiwanego przez Ŝeglugę śródlądową odnotować naleŝy dominację jednej grupy ładunkowej metali i wyrobów z metali (udział w całości przewozów importu w przedziale między 56,2% w 2004 r., a 77,6% w 2010 r.). Ładunki z pozostałych grup ładunkowych odegrały w imporcie znacznie mniejszą rolę osiągając następujące udziały w całości przewozu ładunków Ŝeglugą śródlądową do Polski: produkty rolnictwa, łowiectwa, rybactwa i rybołówstwa - udział w przedziale między 2,3% w 2006 r., a 16,6% w 2004 r., ruda Ŝelaza, złom Ŝelaza, pył wielkopiecowy - udział w przedziale między 1,3% w 2006 r., a 9,7% w 2004 r., ruda i złom metali nieŝelaznych - udział w przedziale między 3,9% w 2004 r., a 6,3% w 2006 r., wyroby z metali nieŝelaznych - udział w przedziale między 1,9% w 2010 r., a 16,1% w 2008 r., surowce wtórne i odpady komunalne - udział w przedziale między 7,3% w 2008 r., a 9,5% w 2010 r., minerały surowe i przetworzone - udział w przedziale między 0,3% w 2006 r., a 8,3% w 2004 r. PrzewoŜąc dominującą w imporcie grupę ładunkową jaką są wyroby stalowe wykonano prace przewozowa kształtująca się w przedziale 35,3 mln tkm (2010 r.) - 47,6 mln tkm (2004 r.). Średnia odległość przewozu wyrobów stalowych w badanym okresie wyniosła 221 km. Pomimo braku szczegółowych danych za lata 1995 2002 statystyka dotycząca ogólnych przewozów pozwala domniemywać, iŝ w eksporcie podobnie jak w statystyce od 2004 r. dominował węgiel kamienny, a w imporcie wyroby stalowe. W końcowej części rozwaŝań odnoszących się do struktury przedmiotowej przewozów PHZ obsługiwanych przez Ŝeglugę śródlądową warto równieŝ wspomnieć, iŝ analizowana gałąź transportu uczestniczy w realizacji przewozów w relacjach z portami morskimi w Szczecinie i Świnoujściu (przy symbolicznym jej udziale obsłudze przewozów w relacjach z portami Gdańska i Gdyni). Udział Ŝeglugi śródlądowej w przewozach w relacjach z największymi portami morskimi Pomorza Zachodniego ukazuje tabela 4. 1831
Źródło: [2] Tab. 4. Udział transportu zaplecza w obsłudze portów Szczecin/Świnoujście w latach 2000-2010 (w tyś. ton) Lata Przeładunki ogółem Kolej Barki Samochody tys. ton tys. ton % tys. ton % tys. ton % 1995 15569 13873 89,1 1378 8,9 318 2,0 2000 15565 14122 90,7 959 6,2 484 3,1 2001 16143 14279 88,4 1125 7,0 739 4,6 2002 15959 14221 89,1 916 5,7 821 5,2 2003 14311 10360 72,4 1249 8,7 2702 18,9 2004 15571 10644 68,4 1559 10 3368 21,6 2005 16081 10769 67 1619 10 3693 23 2006 14 894 9 125 61,3 1 394 9,4 4 375 29,4 2007 13 696 8 125 59,3 1 125 8,2 4 446 32,5 2008 14 811 8 344 56,3 1 213 8,2 5 256 35,5 2009 11970 5 490 45,9 1 347 11,3 5 133 42,9 2010 11899 8 981 56,5 936 5,9 5 982 37,6 W analizowanym okresie udział Ŝeglugi śródlądowej w obsłudze transportowej zaplecza portów morskich w Szczecinie i Świnoujściu kształtował się w przedziale między 5,7% (2002 r.), a 11,3% (2009 r.). NaleŜy jednak dodać, iŝ znacząca część spośród przewiezionych ładunków stanowił węgiel transportowany w łańcuchu kolejowo wodnym śródlądowym, a spośród ładunków obrotu morsko lądowego znaczący udział miały ładunki tranzytu niemieckiego. 5. STRUKTURA KIERUNKOWA PRZEWOZU ŁADUNKÓW PHZ OBSŁUGIWANYCH PRZEZ śeglugę ŚRÓDLADOWĄ W oficjalnych danych publikowanych przez GUS brakuje informacji o strukturze kierunkowej przewozu ładunków PHZ zrealizowanych przez transport wodny śródlądowy przed 2000 r. Strukturę kierunkową przewozu ładunków polskiego handlu zagranicznego Ŝeglugą śródlądową w latach 2000 2010 ukazuje tabela 5. Tab. 5 Struktura kierunkowa eksportu i importu przewoŝonego transportem wodnym śródlądowym w latach 2000-2010 (w tys. ton) Kraje 2000 2002 2004 2006 2008 2010 Ogółem, Eksport 3 946 1 936 1 832 1 824 1 741 994 w tym: Import 551 444 386 300 342 210 Belgia Eksport 6,0 23 24,0 18,0 3,0 2,0 Import 3,0 3,0 2,0 1,0 1,0 0,3 Holandia Eksport 49,0 43,0 35,0 18 1,0 5,0 Import 15 18 4,0 3 0 2,4 Niemcy Eksport 3889 1 859 1 773 1 788 1 737 986,9 Import 533 423 380 296 341 207,5 brak danych dotyczących struktury kierunkowej w roku 1995 W przypadku struktury kierunkowej przewozów PHZ Ŝeglugą wodną śródlądową była ona w badanym okresie zawęŝona do trzech krajów, z których wyraźną dominacją odznaczał się kierunek niemiecki. Przewozy do Niemiec osiągnęły w badanym okresie udział w całości przewozów eksportu Ŝeglugą śródlądową kształtujący się w przedziale między 96,0% w 2002 r., a 99,8% w 2008 r. oraz importu między 95,3% w 2002, a 99,7% w 2008 r. Pozostałe kierunki przewozu ładunków PHZ obsługiwanych przez transport wodny śródlądowy to Belgia (udział w całości przewozów eksportu w przedziale między 0,2% w latach 2000, 2008 i 2010 r., a 1,3% w 2004 r., oraz importu między 0,1% w 2010 r., a 0,7% w 2002) i Holandia (udział w całości przewozów eksportu w przedziale między 0,05% w roku 2008 r., a 2,2% w 2002 r. oraz importu między 1% w latach 2004 i 2006, a 4,0% w 2002). Poza wymienionymi krajami jedynie w latach 2000 i 2002 odnotowano niewielkie przewozy w imporcie z Francji. Zdecydowana większość ładunków przewoŝonych w relacjach międzynarodowych transportem wodnym śródlądowych transportowana była w relacjach z województwem zachodniopomorskim, choć przykład kolejowo wodnego łańcucha przewozu węgla pokazuje, iŝ nie chodzi jedynie o ładunki generowane lub odbierane przez podmioty zlokalizowane na terenie tego województwa. 6. WNIOSKI Wybór środka transportu do realizacji konkretnego procesu przewozowego zaleŝy od wielu czynników. Transport wodny śródlądowy posiada zarówno atuty (m.in. moŝliwości osiągnięcia efektu skali przy transporcie duŝych partii ładunkowych), jak i cechy zniechęcające część gestorów do skorzystania z jego usług. W przypadku polskiego systemu transportowego efektywne wykorzystanie walorów analizowanej gałęzi transportu uniemoŝliwiają ogromne zaniedbania w 1832
infrastrukturze liniowej i punktowej transportu wodnego śródlądowego (w przypadku przewozów kontenerowych równieŝ parametry budowli infrastrukturalnych zlokalizowanych na przebiegu infrastruktury liniowej). Czynnik infrastrukturalny powoduje równieŝ, iŝ rola transportu wodnego śródlądowego w obsłudze polskiej wymiany handlowej z zagranicą jest nieadekwatna do potencjalnych moŝliwości jakie wynikają z atrakcyjności tej gałęzi transportu, zarówno o charakterze ekonomicznym, jak i społeczno - środowiskowym. Obsługa polskiej wymiany handlowej przez transport wodny śródlądowy nie jest zrównowaŝona kierunkowo, charakteryzując się wyraźna przewagą eksportu nad importem. W eksporcie w całym badanym okresie dominującą grupę ładunkową stanowił węgiel kamienny, a imporcie metale i wyroby metalowe. W aspekcie kierunkowym w całym analizowanym okresie dominowały przewozy realizowane między województwem zachodniopomorskim a Niemcami. W latach 1995 2010 wielkość przewozów bezwzględnych ładunków PHZ realizowana przez armatorów transportu wodnego śródlądowego spadała. Zmiana niekorzystnej sytuacji w zakresie udziału transportu wodnego śródlądowego w obsłudze PHZ przyświecała inicjatorom opracowania powstałego w Ministerstwie Infrastruktury RP w 2011 roku, sfinansowanego ze środków Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju. Program rozwoju infrastruktury transportu wodnego śródlądowego w Polsce został przygotowany przez ekspertów holenderskiej firmy Ecorys [3]. W II etapie badań przedstawiono propozycję wieloletniego programu rozwoju infrastruktury transportu wodnego śródlądowego w Polsce. Program ten został podzielony na dwie perspektywy czasowe: do roku 2027 - przywrócenie parametrów eksploatacyjnych określonych w klasyfikacji śródlądowych dróg wodnych, do roku 2047 rozwój i dostosowanie polskich śródlądowych dróg wodnych do wymagań europejskiej sieci dróg wodnych (IV i V klasa Ŝeglugowa), budowa południowego połączenia Odry z Wisłą (Kanału Śląskiego) oraz połączenia Odry z Dunajem. Obok ww. inicjatywy odnoszącej się do całego systemu transportu wodnego śródlądowego Polski odnotować moŝna inicjatywy dedykowane poszczególnym jego elementom. Przykład takiej inicjatywy stanowią działania nakierowane na rewitalizację infrastruktury polskiego odcinka drogi wodnej E70 [1]. Zakres przestrzenny tej inicjatywy objął drogi wodne: Odra, Warta, Noteć, Kanał Bydgoski, Wisła, Nogat, Szkarpawa oraz Zalew Wiślany. Główny cel jaki przyświecał inicjatorom to aktywizacja turystyki w oparciu o ten szlak wodny. Za nie mniej znaczący cel przyjęto aktywizację Ŝeglugi towarowej na polskim odcinku E-70. Pierwszym etapem przedsięwzięcia było opracowanie w 2009 r. strategii programowej, koncepcji programowo-przestrzennej oraz prognozy oddziaływania na środowisko projektu określonego w koncepcji programowo przestrzennej. W 2011 roku powstały kolejne dwa dokumenty, tj. analiza popytu oraz analiza społeczno ekonomicznego oddziaływania planowanych działań rewitalizacyjnych. NaleŜy mieć nadzieję, Ŝe wraz z likwidacją podstawowej bariery infrastrukturalnej dla rozwoju przewozów realizowanych przez transport wodny śródlądowy, wspomniana gałąź transportu zwiększy swój udział nie tylko w przewozach wenątrzkrajowych ale równieŝ w obsłudze polskiej wymiany handlowej, wpisujac się w ten sposówb w realizację priorytetów polityki transportowej Unii Europejskiej. 7. BIBLIOGRAFIA [1] Koncepcja programowo-przestrzenna rewitalizacji śródlądowej drogi wodnej relacji wschód zachód obejmującej drogi wodne: Odra, Warta, Noteć, Kanał Bydgoski, Wisła, Nogat, Szkarpawa oraz Zalew Wiślany (planowana droga wodna E70 na terenie Polski), Szczecin 2009 (materiał niepublikowany). [2] Materiały wewnętrzne Zarządu Morskich Portów Szczecin i Świnoujście S.A. [3] Program rozwoju infrastruktury transportu wodnego śródlądowego w Polsce, Ecorys Warszawa, Rotterdam 2011. [4] Rzeki dobro publiczne, rozmowa z kpt. Ŝ. ś. K.Wosiem, Dyrektorem Urzędu śeglugi Śródlądowej w Szczecinie, Namiary na Morze i Handel nr 16/2010. [5] Transport- wyniki działalności za lata 1995-2010, GUS Warszawa. [6] Wojewódzka-Król K., Rolbiecki R., Rydzkowski W., Transport wodny śródlądowy, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2007. 1833