O rozwijaniu zdolności do uczenia się dzieci

Krótkie wykłady o dobrym wychowaniu W trosce o przywrócenie należnego miejsca dziecięcej zabawie trzeba było w nowych Podstawach programowych wychowania przedszkolnego 1 umieścić zalecenie: co najmniej jedną piątą czasu (w rozliczeniu tygodniowym) pobytu dziecka w przedszkolu przeznacza się na zabawę. W tym czasie dzieci mają bawić się swobodnie, przy niewielkim udziale nauczyciela. prof. dr hab. Edyta Gruszczyk-Kolczyńska O rozwijaniu zdolności do uczenia się dzieci część trzecia zabawy oraz gry kształtujące u dzieci wytrwałość w dążeniu do celu i przyjemne poczucie sprawstwa 2 Zacząć trzeba od wspólnego zajmowania się czymś przyjemnym dla dzieci, a więc od zabaw i przedłużania czasu ich trwania. Nim to wyjaśnię dla przypomnienia podam ważniejsze argumenty przemawiające za tym, że dziecięca zabawa to intensywny proces uczenia się. Jest to konieczne, zważywszy na tendencję do traktowania dziecięcych zabaw jako wypełniacza czasu. Nauczyciele także rodzice są bowiem skłonni w każdej chwili przerwać dziecku zabawę, jeżeli chcą, żeby zajęło się czymś innym. Warto korzystać z przypisów, jako że nie sposób wszystkiego wyjaśnić w krótkim wykładzie są tam wskazówki, gdzie znajduje się więcej informacji o omawianym problemie. O tym, jak intensywnie dzieci uczą się w trakcie zabaw dowolnych 3 Od wielu lat dokładnie analizuję zachowania dzieci w trakcie zabaw organizowanych przez dorosłych w ramach wspomagania rozwoju umysłowego wraz z edukacją matematyczną. Przykładem może być zabawa Święto lalek i pajacyków 4, pomagająca dzieciom zrozumieć sens wymiany podczas kupowania. Każde dziecko otrzymuje garść fasolek, które może wymienić na kwiatki. Na przygotowanych straganach z kwiatami (kolorowe płytki) dzieci mogą dostać jeden kwiatek za jedną fasolkę (pieniążek). W końcowej części zabawy dzieci liczą kwiaty i układają z nich bukiet, żeby lalce i pajacykowi było wesoło w dniu ich święta. Wydawać by się mogło, że w trakcie takiej zabawy dzieci mają dużo okazji do zrozumienia sensu wymiany jeden do jednego. A jednak dla wielu dzieci doświadczeń tego typu jest za mało i modne stają się zabawy w kupowanie. Po kilku dniach moda ta wygasa, ale pojawiła się ponownie po zorganizowaniu zabawy Święto pluszowego misia 5. Dzieci są już starsze i sytuacja kupna i sprzedaży może być bardziej złożona: trzy pieniążki (fasolki) za jeden przedmiot-prezent, pięć pieniążków za inny taki przedmiot itd. I znowu okazuje się, że dla wielu dzieci doświadczeń tego typu jest za mało i znowu modne są 6

blizejprzedszkola.pl zabawy w kupno i sprzedaż. Z analizy funkcjonowania dzieci w trakcie takich i podobnych zabaw wynika jednoznacznie, że nie jest im obojętnie, w co i jak się bawią. Dziecięcymi zabawami nie rządzi dowolność, podstawowe znaczenie mają aktualne potrzeby rozwoju umysłowego. One to sprawiają, że dziecko: o podejmuje zabawę i organizuje ją tak, aby zgromadzić możliwie dużo doświadczeń przydatnych mu tu i teraz do kształtowania w swoim umyśle schematów intelektualnych; o w zabawie używa dostępnych przedmiotów i nadaje im umowne znaczenie, aby gromadzone doświadczenia dokładnie pasowały do budowanego schematu; o jest zainteresowane zabawą i powtarza ją tak długo, dopóki dany schemat nie zostanie zbudowany, a gdy to się już stanie, zaczyna interesować się inną zabawą. Wyjaśniając to, przypomnę jedną z podstawowych cech rozwoju umysłowego schematy poznawcze budują się w umyśle dziecka w ustalonej kolejności i porządku, na przykład według modelu rozwoju intelektualnego J. Piageta 6. Do ich zbudowania potrzebne są dokładnie określone doświadczenia, które dziecko musi osobiście zgromadzić. Z tej wewnętrznej potrzeby dziecko podejmuje zabawę, bo jest ona jego główną formą aktywności i głównym źródłem doświadczeń. Problem w tym, że doświadczeń zgromadzonych w trakcie jednej zabawy jest zwykle za mało i dlatego dziecko bawi się w to samo wiele razy. Jednak w kolejnych zabawach z takiej serii dziecko stopniowo zmienia przebieg zabawy: o zwiększa liczbę przedmiotów i nadaje im inny sens, bo dzięki temu gromadzone doświadczenia są coraz bogatsze; o wydłuża czas zabawy, bo może wówczas zgromadzić większą liczbę doświadczeń. Żeby zgromadzone doświadczenia mogły być spożytkowane do budowania schematów umysłowych, muszą zostać uwewnętrznione. Dlatego dziecko bawiąc się, nazywa to, co robi (mowa głośna do samego siebie): pomaga to w nadawaniu intelektualnego znaczenia gromadzonym doświadczeniom oraz w ich uwewnętrznieniu. Jeżeli dorosłym nauczycielce, rodzicom zależy na tym, aby dziecko się pięknie rozwijało, powinni zrobić wszystko, aby możliwie jak najdłużej bawiło się, w co chce i jak chce im dłużej, tym lepiej. Można skutecznie przedłużyć czas trwania zabawy, jeżeli dorosły: o pochyli się nad bawiącym się dzieckiem, obdarzy je uwagą i spyta, w co się bawi, okaże zainteresowanie i pochwali; o podsunie kilka nowych przedmiotów, zachęci do dalszej zabawy. Zaręczam, że dziecko będzie się teraz bawić, w co chce i jak chce o wiele dłużej. I o to chodzi. Są jednak dzieci, które preferują zabawy typowe dla maluchów i nie garną się do zabaw bardziej złożonych, wymagających dłuższego skupienia i wysiłku intelektualnego. Można to zmienić na lepsze, jeżeli dorosły zechce się z dzieckiem bawić. Nie trzeba namawiać i prosić, trzeba samemu usiąść na dywanie i z wielkim zainteresowaniem na przykład budować z klocków. Zaręczam, że dziecko podejdzie i będzie chciało zajmować się tym, co sprawia tyle przyjemności dorosłemu. Dodam, że dzieci trzeba uczyć zabaw tak, jak każdej innej pożytecznej działalności. Zabawy i gry organizowane dla jednego dziecka lub grupy dzieci Każdą z opisanych zabaw można realizować z jednym dzieckiem lub ze wszystkimi dziećmi w grupie. Ponieważ organizowanie zabaw dla większej liczby dzieci jest trudniejsze, opiszę je w takiej wersji. Klocki: wspólne budowanie. Na dywanie leżą zwyczajne drewniane klocki. Dorosły wskazując je, zaprasza dzieci do zabawy. Gdy ociągają się lub w inny sposób demonstrują niechęć, nie trzeba ponawiać zaproszenia. Najlepiej samemu usiąść przy klockach i z zapałem zacząć budować. Gdy zaciekawione dzieci zbliżą się, trzeba gestem pokazać nie i powiedzieć: Poczekajcie, muszę to skończyć... Po chwili zaproponować na przykład: Możecie mi pomóc. Buduję zamek. To będzie baszta... W trakcie wspólnego budowania dzieci nie mogą być zepchnięte do roli pomagiera. Należy każdemu z nich zlecić coś ambitnego i jeżeli trzeba pomagać: podpowiadać i podawać klocki, przyglądać się efektom i chwalić. Zaręczam, że czas zabawy wydłuży się znacznie. I o to chodzi. Tego typu zabaw ma być dużo, można budować: garaże dla samochodów, mosty i bramy, a nawet ulice z domami po dwóch stronach itp. W opisanej zabawie korzystamy z mechanizmu społecznego uczenia się (uczenie przez obserwację, zwane też zarażaniem społecznym 7 ). Dzieci dostrzegają dobre emocje dorosłego i chcą doznać tego samego. Lekkie nie wzmacnia to pragnienie i sprawia, że chcą się bawić w to samo i tak samo. Wzorzec zachowania dorosłego, otulony ciepłymi emocjami, skłania dzieci do naśladowania. Bez namawiania, bez upominania. Budowanie z klocków kupowanych u dorosłego. Potrzebne są klocki do budowania (z poprzedniej zabawy) oraz ziarna fasoli, pełniące rolę pieniążków. Trzeba zorganizować sklepy z klockami: wybrane dzieci sprzedają klocki po uzgodnionej cenie, na przykład wymieniają klocek za ziarna fasoli według przyjętej umowy. Dzieci dostają po sporym kubku ziaren fasoli. Dorosły wyjaśnia dziecku: Mam sklep z klockami, można je kupować i zbudować z nich coś pięknego. Może most? Garaże? Tu macie pieniądze (pokazuje kubki pełne ziaren fasoli). Ustalam ceny: za duży klocek trzeba zapłacić dwa pieniążki (pokazuje), a za mały klocek jeden pieniążek (pokazuje). Dzieci kupują klocki i budują. Dorosły jest doradcą i osobą nadającą specjalne znaczenie zabawie. Zabawa kończy się zbudowaniem z kupionych klocków tego, co zostało zaplanowane, i podziwianiem budowli. W innej wersji tej zabawy dzieci trzeba podzielić na grupy każda grupa wybuduje wspaniały zamek. W trakcie takich zabaw dzieci uczą się współpracować, respektować umowy, a także wymieniać przedmioty w sytuacji kupna i sprzedaży. Ilustrowane opowiadania. W wersji uproszczonej jest to seria zajęć z dzieckiem lub grupą dzieci. Wersji rozszerzonej Ilustrowane opowiadania 8 są opracowane w formie samodzielnej metody przydatnej do wspomagania rozwoju mowy i myślenia oraz zdolności do skupiania uwagi i zapamiętywania. W obu wersjach Ilustrowane opowiadania 7

Krótkie wykłady o dobrym wychowaniu wdrażają dzieci do korzystania z procesu uczenia się pod kierunkiem dorosłego. Rozwijają także pamięć wzrokową dzieci, ucząc je organizowania pola spostrzeżeniowego 9. Do zrealizowania zajęć według metody Ilustrowane opowiadania potrzebne są kartony (lub dywaniki 10 ): tyle, ile dzieci bierze udział w zajęciach. Na kartonach dzieci układają scenki rodzajowe z gotowych sylwetek. Każda taka scenka to ilustracja jednego opowiadania. Do każdego opowiadania należy więc przygotować komplet kartonowych sylwetek. Jeden taki komplet znajduje się w pakiecie zabawek edukacyjnych dla trzylatków 11. Zajęcia mają następujący przebieg: dzieci siadają przed dorosłym, obok każdego dziecka leży kartonik (dywanik) i rozłożone sylwetki przydatne do ilustrowania tego opowiadania. Dorosły przedstawia opowiadanie, w odpowiednich miejscach milknie, po to by dzieci miały czas na ułożenie sylwetek stosownie do tego, co usłyszały. Jest miło, wszyscy są skupieni na tym, co robią. Dorosły dostosowuje sposób mówienia do tempa, w jakim dzieci układają obrazek. One słuchają uważnie, dobierają sylwetki i układają je w sensowną całość, zgodną z opowiadaniem. Na koniec rozmowa: dorosły i dzieci patrzą na obrazek (przypomina im fabułę opowiadania i występujące w nim postacie) i wypowiadają się, niekoniecznie zgodnie z wcześniej usłyszanym opowiadaniem. Wszystko razem uważne słuchanie, wydobywanie sensu z opowiadania przy jednoczesnym tworzeniu wizualnej historyjki i potrzeba rozmawiania niebywale rozwija dziecięcy umysł. Warto więc zrealizować serię podobnych zajęć. Pomoże w tym instrukcja i komplety sylwetek w metodzie Ilustrowane opowiadania. Dorosły opowiada dzieci ilustrują (szczegółowe informacje w przypisie na poprzedniej stronie). Gry-opowiadania: układanie gier dla dzieci i przez dzieci Od wielu lat uczymy dzieci sztuki konstruowania gier, a następnie rozgrywamy takie gry. Ze względu na zadziwiającą skuteczność edukacyjną i terapeutyczną zajęcia te są włączone w proces intensywnego wspomagania rozwoju umysłowego dzieci w dwóch wer- sjach 12 : pierwsza to seria zajęć gry-opowiadania (jest to wersja uproszczona i tę przedstawiam w zarysie), druga to samodzielna metoda Konstruowanie gier przez dzieci i dla dzieci. Wyliczenie tego, co rozwijają i kształtują te propozycje metodyczne, zajęłoby mnóstwo miejsca. Dlatego przytaczam najważniejsze korzyści wprowadzenia dzieci w sztukę układania gier oraz ich rozgrywania. Jest to skuteczny sposób rozwijania u dzieci zdolności do skupiania uwagi w sytuacjach trudnych, wymagających wysiłku intelektualnego. Ponadto uczą się one współpracować z partnerem i znosić ewentualne porażki (przegraną), bez poddawania się fali frustracji. Jest to także okazja do rozwijania rozumowania i mowy: przewidywanie, negocjowanie, podejmowanie decyzji, rozmawianie o tym, co się robi i do czego się dąży. Dzieci uczą się też kodowania i dekodowania informacji w formie uproszczonych rysunków. Konstruowanie gier odbywa się w parach dorosły dziecko, dziecko dziecko, grupa dzieci grupa dzieci. Do gier planszowych potrzebne są arkusze szarego papieru, kredki (świecowe), sylwetki zwierząt (na przykład z masy solnej), kostki do gry i klocki do odmierzania płytek. Warto zacząć od gry ruchowej, gdyż w trakcie jej organizowania i rozgrywania dzieci orientują się, na czym polegają gry tego typu. Wyścigi gra ruchowa W tej grze dzieci uczą się też układać grę-ścigankę. Nauczycielka wspólnie z dziećmi układa chodniczek z dywaników (bloków rysunkowych) im dłuższy, tym lepiej. Dzieci dzielą się na dwie grupy i siadają po przeciwnych stronach chodniczka. Na początku chodniczka nauczycielka układa dwie obręcze i napis START. Na końcu chodniczka, tuż przy ostatniej płytce kładzie skakankę i napis META. Rys. 1. Organizacja gry Wyścigi Nauczycielka zwraca się do dzieci: Każda grupa wybierze swego przedstawiciela to będą pionki. Proszę stanąć w obręczy. Będziemy się ścigać zwycięży ten zespół, którego przedstawiciel wcześniej dotrze do mety. Wy będziecie rzucać kostkami. Na przemian. Trzeba rzucić kostką, policzyć kropki i wasz przedstawiciel przesuwa się do przodu o tyle płytek do przodu... Trzeba też ustalić, który zespół zaczyna grę. Najlepiej poprzez losowanie. Dzieci z grup na przemian rzucają kostkami, liczą kropki, a ich przedstawiciele (dzieci-pionki) przesuwają się do mety o tyle płytek, ile kropek było na kostce. Gra Wyścigi wyzwala silne emocje. Mimo to dzieciom zależy na tym, aby dotrwać do końca. I o to chodzi. Dodam, że dla uzyskania efektów wychowawczych na jednych zajęciach grę trzeba rozegrać kilka razy. Dzieci mają doświadczyć, że nie wszystko zależy od ich woli. Że trzeba się z tym pogodzić i w następnej grze próbować wygrać. Warto uczyć dzieci konstruowania i rozgrywania gier, aby nauczyć je takiego sposobu znoszenia porażek. Gra-opowiadanie Dwa zajączki ścigają się do pola z kapustą 13 : potrzebne są arkusze papieru, kostki do gry, kolorowe kredki, klocki do odmierzania płytek i kilka figurek zwierzaków: zajączki, lisy i żaby (można je ulepić z masy solnej). Zajęcia te składają się z dwóch części. W pierwszej nauczycielka konstruuje grę, dzieci jej pomagają, a potem wspólnie ją rozgrywają. W drugiej dzieci w parach tworzą swoją grę (zwykle podobną) i ją rozgrywają. Dzieci usiadły przed tablicą magnetyczną, do której nauczycielka przymocowała arkusz szarego papieru z narysowanymi krawędziami chodniczka prowadzącego do pola z kapustą. Poprosiła jedno dziecko o pomoc: wspólnie odmierzają i zaznaczają płytki chodniczka. Pozostałe dzieci liczą głośno płytki i klaszczą (chodzi o to, żeby się nie nudziły). Nauczycielka zwraca się do dzieci: Po tym chodniczku (pokazuje) te dwa zajączki (na początku chodniczka przykleja wycięte z papieru sylwetki zajęcy) będą ścigać się do pola z kapustą (na końcu chodniczka rysuje dwie główki kapusty). Po drodze (pokazuje chodniczek) wiele się dzieje. Tu jest lisia nora (koloruje na czarno płytkę), zajączek musi ją obejść, jeżeli nie chce być zjedzony 8

blizejprzedszkola.pl (dorysowuje chodniczek okrążający lisią norę, a obok niej przykleja sylwetkę lisa). Tu jest marchewka (koloruje na czerwono płytkę, obok o niej rysuje marchewkę). Jeżeli zajączek tu stanie, zje trochę marchewki. Nabierze sił i... skoczy tutaj (rysuje strzałkę do trzeciej płytki od czerwonej)... A tu siedzi żaba (zakreśla na czarno płytkę i przykleja obok sylwetkę żaby). Gdy zajączek zatrzyma się na tej płytce, spyta Którędy do pola z kapustą?. A żaba na to: Tędy!. I pokazuje inną drogę (nauczycielka rysuje chodniczek w przeciwną stronę). Rys. 2. Gotowa plansza Nauczycielka wskazuje planszę i stwierdza: Gotowe możemy zagrać. Ten zajączek (pokazuje) należy do dziewczynek, a ten (pokazuje) do chłopców. Ten, który wcześniej dobiegnie do pola z kapustą, wygrywa!!! Tutaj, osobno, usiądą dziewczynki (pokazuje), a tutaj chłopcy (pokazuje)... Proszę wybrać swych przedstawicieli... Staną po dwóch stronach narysowanej gry i będą przesuwać pionki (nakłada dwa magnesy na zajączki). Pionki zastąpią zajączki. Wręczam kostki z kropkami: jedną grupie dziewczynek, drugą grupie chłopców (wręcza je). Losujemy, kto zaczyna grę. ne przedmioty (pokazuje kredki, figurki zwierzaków, kostki do gry i klocki do odmierzania płytek). Proszę ustawić się parami. Każda para dzieci otrzyma arkusz papieru, znajdzie sobie miejsce na podłodze i ułoży swoją grę. Z naszych doświadczeń 14 wynika, że po tej porcji doświadczeń dzieci potrafią, przy niewielkiej pomocy, ułożyć grę-opowiadanie: narysować planszę, ustalić reguły gry i rozegrać ją. Potrzebują na to około 30 minut. Dzieci zaczynają konstruować swoje gry, a nauczycielka podchodzi do każdej pary pomaga i wyjaśnia, jeżeli dzieci tego potrzebują. Gdy dzieci uporają się z ułożeniem gry, przystępują do jej rozgrywania. Ważne jest zakończenie zajęć. Około 7 minut przed zakończeniem nauczycielka zapowiada: Za chwilę kończymy zajęcia proszę kończyć gry. Po 4 5 minutach poleca dzieciom odłożyć do koszyka kostki do gry. Podchodzi do każdej pary i podziwia grę, a dzieci opowiadają, na czym ona polega. Takie obdarzenie uwagą jest potrzebne, by dzieci doznały poczucia sprawstwa: potrafiły same ułożyć grę. I o to chodzi. Po narysowaniu planszy zaczyna się gra: dziecko i dorosły losują, kto zaczyna, potem na przemian rzucają kostką, liczą kropki, przesuwają zajączki-pionki. Gdy pojawia się premia lub pułapka, stosują się do reguł gry. Gdy jeden zajączek dobiegnie do mety, czeka, aż drugi się tam znajdzie. Kapusty są dwie, starczy po jednej dla każdego. Po rozegraniu gry wymyślonej przez dorosłego dziecko układa swoją, a dorosły go wspiera: rysuje chodniczek, pomaga odmierzyć płytki i rozmieścić pułapki i premie. Trzeba się cieszyć, gdy dziecko ułoży grę podobną do poprzedniej. Oznacza to, że zrozumiało jej sens, że potrafi skorzystać z tego, w czym uczestniczyło. Dziecięcą grę także trzeba, z całą powagą, rozegrać. Gra-opowiadanie Koniki ścigają się na torze przeszkód: potrzebny jest arkusz papieru (na przykład pakunkowego), figurki zwierzaków: koniki, smok, mazak, klocek do odmierzania płytek, kostka do gry. Tak jak przy wszystkich grach-opowiadaniach zajęcia składają się z dwóch części, w których dziecko: o pomaga dorosłemu skonstruować grę, potem tę grę wspólnie rozgrywają; o konstruuje swoją grę (zwykle analogiczną), dorosły pomaga, następnie wspólnie rozgrywają tę grę. Dorosły zwraca się do dziecka: Ułożymy nową grę. Będzie to gra o konikach, które biegną po torze przeszkód. Zwycięży ten konik, który pierwszy dotrze do mety. Rozkłada papier i rysuje trasę wyścigu. Dziecięcą grę trzeba rozegrać nawet wówczas, gdy jej sens budzi wątpliwości dorosłego. Chodzi przecież o to, aby dziecko miało poczucie sprawstwa, nie mówiąc już o pożytku wynikającym ze wspólnej zabawy. Dzieci w grupach rzucają kostką, liczą kropki, ich przedstawiciel przesuwa pionek (zastępuje zajączka) w stronę mety. Gra wyzwala spore emocje. Okazuje się, że zajączek chłopców jest pierwszy na mecie i już siedzi koło kapusty. Wielka radość. Zajączek dziewczynek dobiegł do mety, ale i dla niego jest dorodna kapusta. Nauczycielka oświadcza: Każdy z was może ułożyć podobną grę. Tu są potrzeb- Ze względu na wartości kształcące zachęcam do układania i rozgrywania gier planszowych według opisanego schematu metodycznego. Gdy braknie pomysłów, w publikacjach podanych w przypisach są opisane inne gry planszowe. Przed wakacjami warto także nauczyć rodziców, w jaki sposób mogą układać i rozgrywać gry planszowe ze swymi dziećmi. Dzięki temu miło i pożytecznie spędzą czas. Rys. 3. Plansza do tej gry Dziecko pomaga mu odmierzać płytki chodniczka. Wspólnie zaznaczają miejsce startu i mety. Następnie umieszczają na trasie wyścigu przeszkody: o rysują wysoki płot: konik może go przeskoczyć, gdy na kostce wypadnie sześć kropek, jeżeli wyrzuci się mniej kropek, trzeba cierpliwie czekać (konik stoi) na następny rzut; o rysują zbiornik pełen wody: konik może go przeskoczyć, jeżeli na kostce wypadnie więcej niż trzy kropki; o zaznaczają wysoką i soczystą trawę: gdy konik ją zobaczy (stanie na zaciemnionym polu), zapomni o wyścigu i pójdzie się paść. Trzeba prze- 9

czekać jedną kolejką, aby włączyć się do wyścigu; o ustawiają smoka obok zaciemnionej płytki: jak go konik zobaczy (stojąc na tej płytce), przestraszy się i zboczy z trasy (tak jak pokazuje zakrzywiona linia), a potem włączy się do wyścigu. Po narysowaniu planszy dorosły i dziecko rozgrywają grę. Na tym się kończy pierwsza część zajęć. W drugiej części dziecko konstruuje grę według własnego pomysłu, a dorosły mu pomaga. Zwykle dziecięce pomysły są bardzo zbliżone do pierwowzoru. Trzeba się z tego cieszyć. Oznacza to, że dziecko zrozumiało sens konstruowania gry-opowiadania i tworzy wariant tego, w czym uczestniczyło (podatność na uczenie się pod wpływem dorosłego). Dziecięcą grę trzeba rozegrać nawet wówczas, gdy jej sens budzi wątpliwości dorosłego. Chodzi przecież o to, aby dziecko miało poczucie sprawstwa, nie mówiąc już o pożytku wynikającym ze wspólnej zabawy. Układanie i rozgrywanie gier-opowiadań jest niebywale atrakcyjne dla dzieci. Z tego powodu i ze względu na ich walory kształcące warto je organizować możliwie często. Pomysły do układania gier-opowiadań znajdują się w publikacjach podanych w przypisach. Trzeba też nauczyć rodziców, jak mają wspólnie z dzieckiem konstruować i rozgrywać gry-opowiadania. Zbawienne skutki takiego wspomagania rozwoju są widoczne już po miesiącu: dziecko jest bardziej skoncentrowane, porozumiewa się z większą łatwością, potrafi w skupieniu zajmować się jednym przez dłuższy czas, lepiej znosi porażki, o które przecież nietrudno. Są też korzyści intelektualne: lepsze przewidywanie następstw, układanie dłuższych wypowiedzi, sensowne kodowanie informacji itp. Przypisy: Edyta Gruszczyk-Kolczyńska profesor zwyczajny nauk humanistycznych (pedagogika i psychologia stosowana), nauczyciel akademicki Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie i Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Łodzi. Autorka ponad dwustu sześćdziesięciu artykułów, monografii naukowych, książek i podręczników dla nauczycieli, multimedialnych programów edukacyjnych dla dzieci, filmów dydaktycznych dla rodziców i nauczycieli, wykładów telewizyjnych. Autorka programów edukacyjnych, książek, przewodników metodycznych i pakietów środków dydaktycznych dla rodziców i nauczycieli z serii Dziecięca matematyka. 1) Załącznik nr 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008, zalecane warunki i sposób realizacji podanych w tym dokumencie celów i treści wychowania przedszkolnego. 2) W wykładzie tym korzystam z rozdziału O tym, jak intensywnie dzieci uczą się w trakcie spontanicznie podejmowanych zabaw i zabaw tematycznych z publikacji: Gruszczyk-Kolczyńska E., Zielińska E., Wspomaganie rozwoju umysłowego czterolatków i pięciolatków. Książka dla rodziców, terapeutów i nauczycieli przedszkola, WSiP, Warszawa 2005, oraz fragmentów zawartych w programie Wspomaganie rozwoju wychowania i edukacji starszych przedszkolaków (czterolatków i pięciolatków). Cele i treści kształcenia oraz komentarze psychologiczne i pedagogiczne, Wydawnictwo Nowa Era, Warszawa 2007. 3) Wielu psychologów na przykład J. Piaget, J.S. Bruner w taki właśnie sposób analizuje dziecięcą zabawę. Szczegółowe informacje podaje M. Przetacznik-Gierowska, przedstawiając nowe poglądy na zabawy w publikacjach: Świat dziecka. Aktywność poznanie środowisko, skrypt z psychologii rozwojowej, Wydawnictwo UJ, Kraków 1993, s. 25 49; Zmiany rozwojowe aktywności i działalności człowieka, [w:] M. Przetacznik-Gierowska, M. Tyszkowa, Psychologia rozwoju człowieka. Zagadnienia ogólne, PWN, Warszawa 1996, tom I, s. 155 189. Pełną charakterystykę dziecięcych zabaw podają też: Elkonin D.B., Psychologia zabawy, WSiP, Warszawa 1984; Dyner W.J., Zabawy tematyczne w domu, przedszkolu, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław Warszawa Kraków Gdańsk Łódź 1983; Okoń W., Zabawa a rzeczywistość, WSiP, Warszawa 1987 i inni. 4) Scenariusz tych zajęć znajduje się w cytoanej już publikacji: Gruszczyk-Kolczyńska E., Zielińska E., Wspomaganie rozwoju umysłowego czterolatków i pięciolatków..., s. 228 230. 5) Scenariusz Święto pluszowego misia znajduje się w publikacji: Gruszczyk-Kolczyńska E., Zielińska E., Dziecięca matematyka. Metodyka i scenariusze zajęć z sześciolatkami w przedszkolu, w szkole i w placówkach integracyjnych, WSiP, Warszawa 2000, s. 91 95. 6) Charakterystykę modelu rozwoju intelektualnego w opracowaniu J. Piageta można znaleźć w publikacjach: Piaget J., Studia z psychologii dziecka, PWN, Warszawa 1996; Piaget J., Inhelder B., Psychologia dziecka, Wydawnictwo Siedmioróg, 1993; Vasta R., Haith M.M., Miller S.A., Psychologia dziecka, WSiP, Warszawa 1995, rozdział 8; Przetacznik-Gierowska M., Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, WSiP, Warszawa 1985, s. 68 73; Jurkowski A., Ontogeneza mowy i myślenia, WsiP, Warszawa 1975, s. 20 48; Wadsworth B.J., Teoria Piageta. Poznawczy i emocjonalny rozwój dziecka, WSiP, Warszawa 1989. 7) Więcej informacji o mechanizmach uczenia się: Gruszczyk-Kolczyńska E., Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się..., rozdział 11 i 12; Przetacznikowa M., Nauczanie i wychowanie a rozwój psychiczny, [w:] M. Przetacznikowa, Z. Włodarski Psychologia wychowawcza, PWN, Warszawa 1979, s. 353 362; Gurycka A., Struktura i dynamika procesu wychowawczego. Analiza psychologiczna, PWN, Warszawa 1979, s. 93 i dalsze. 8) Metodę Ilustrowane opowiadania. Dorosły opowiada dzieci ilustrują opracowały E. Gruszczyk- Kolczyńska, M. Skura i E. Zielińska. Ukazała się staraniem Wydawnictwa Nowa Era jako pakiet pomocy dydaktycznych dla wychowania przedszkolnego. Metoda ta jest przydatna w procesie wspomagania rozwoju mowy i myślenia oraz zdolności do skupiania uwagi i zapamiętywania u dzieci w czwartym i piątym roku życia, także u dzieci starszych wolniej rozwijających się. W tym z konieczności krótkim opisie wyjaśniamy, na czym ona polega i wskazujemy inny jeszcze wariant tej metody. Chcąc stosować tę metodę w trakcie zajęć korekcyjno-wyrównawczych, trzeba postarać się o instrukcję i komplet pomocy do jej realizacji (Wydawnictwo Nowa Era). 9) Więcej informacji o rozwijaniu pamięci wzrokowej u dzieci: Gruszczyk-Kolczyńska E., Zielińska E., Wspomaganie dzieci w rozwoju do skupiania uwagi i zapamiętywania. Uwarunkowania psychologiczne i pedagogiczne, programy i metodyka, WSiP, Warszawa 2005. W książce tej jest także przedstawiony program Patrzę uważnie i potrafię zapamiętać wiele szczegółów wraz ze scenariuszami zajęć z dziećmi przedszkolnymi. 10) Dywanik to prostokątny kawałek wykładziny dywanowej o wymiarach sporej wycieraczki. Dywaniki mają być w jednolitym kolorze, bez wzorów najlepiej szare. Dywaniki rozkłada się na podłodze w dowolny sposób. Dziecko siada przed dywanikiem i układa na nim rozmaite przedmioty. Dziecku jest wygodnie: może zmieniać pozycję ciała siedzieć w dowolny sposób, kucać, leżeć na brzuchu itd. Układane na dywaniku przedmioty nie spadają. 11) E. Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, Zestaw zabawek edukacyjnych Wspomaganie rozwoju umysłowego trzylatków i dzieci starszych wolniej rozwijających się, WSiP, Warszawa 2000 (i późniejsze wydania). Sylwetki te są przedstawione na arkuszach, obrzeże każdej zostało nacięte tak, aby dziecko mogło ją wypchnąć palcami. Dobrze jest przechowywać sylwetki w przeźroczystych woreczkach zamykanych strunowo. 12) Więcej informacji znajduje się w publikacji: Gruszczyk-Kolczyńska E., Zielińska E., Dziecięca matematyka. Książka dla rodziców i nauczycieli, WSiP, Warszawa 2007 (i wcześniejsze wydania), rozdział Konstruowanie gier przez dzieci i dla dzieci. Metoda uczenia dzieci sztuki układania gier i rozgrywania ich jest przedstawiona w publikacji: Gruszczyk-Kolczyńska E., Dobosz K., Zielińska E., Jak nauczyć dzieci sztuki konstruowania gier? Metodyka, scenariusze zajęć oraz wiele ciekawych gier i zabaw, WSiP, Warszawa 1996. 13) Scenariusz zajęć, w trakcie których konstruuje się tę grę i rozgrywa ją, znajduje się w publikacjach: Jak nauczyć dzieci... (s. 52 53), a także Dziecięca matematyka... (s. 144 146). 14) Wiele razy organizowałyśmy takie zajęcia ze starszymi przedszkolakami: Ewa Zielińska je prowadziła, a ja obserwowałam i analizowałam dziecięce zachowania. Dodam, że na układanie gry-opowiadania i jej rozgrywanie trzeba przeznaczyć nieco więcej niż godzinę. Za miesiąc: Wspomaganie dzieci w łączeniu przyczyny ze skutkiem i przewidywaniu tego, co zdarzyć się może. 10