DZIECKO W ŚWIECIE LITER PROGRAM WŁASNY DLA DZIECI 4, 5 LETNICH W PRZEDSZKOLU NR 14 W DĄBROWIE GÓRNICZEJ OPRACOWAŁY: mgr Marta Janicka mgr Maryla Petters
IDEA WIODĄCA PROGRAMU WŁASNEGO DZIECKO W ŚWIECIE LITER "Czytanie jest wspaniałym ćwiczeniem niezaleŝności umysłu w kaŝdym wieku" I. Majchrzak Czytanie to swoista forma komunikowania się ludzi. Dziś czytanie naleŝy do podstawowych umiejętności człowieka, bez której Ŝaden człowiek nie moŝe funkcjonować. Dlatego nauka czytania i pisania jest podstawowym elementem dziecięcej edukacji. DuŜą rolę odgrywają metody, za pomocą których się to czyni. Dziecko w wieku przedszkolnym, by poznać otaczającą je rzeczywistość, musi dysponować umiejętnościami daleko wykraczającymi poza ramy zwykłych, codziennych zajęć. Ta oczywista prawda ukierunkowuje jego działania między innymi na opanowywaniu umiejętności czytania. Coraz częściej obserwujemy przejawy zainteresowania czytaniem u małych dzieci. Wynika to z faktu, Ŝe otoczenie społeczne współczesnych dzieci pełne jest napisów, reklam, ogłoszeń, z którymi stykają się one na ulicy, czy oglądając telewizję. MoŜna takŝe sądzić, Ŝe pierwsze zainteresowanie czytaniem wyłania się ze słuchania bajek i ksiąŝek czytanych przez dorosłych. Dzieci na swój sposób pojmują, Ŝe treść bajki, opowiadania jest schowana w tajemniczych znaczkach, które odczytują dorośli. Nie rozumieją jeszcze, na czym polega wydobywanie tych treści, ale w wielu z nich rodzi się chęć zrobienia tego samemu.
UZASADNIENIE W dobie szybkiego i znacznie bardziej intensywnego rozwoju intelektualnego dzieci moŝna zaobserwować u nich pragnienie znacznie wcześniejszego wykształcenia kompetencji czytelniczych niŝ przewiduje to podstawa programowa wychowania przedszkolnego. Ponadto specyfika rozwoju i uczenia się sprawia, Ŝe dziecko uczy się spontanicznie w róŝnych sytuacjach, często przypadkowych i mimowolnych. Wielu psychologów i pedagogów często zachęca, aby juŝ od najmłodszych lat wyrabiać u dzieci zainteresowanie znakami, symbolami, słowem drukowanym, co w konsekwencji prowadzić ma do nabycia umiejętności czytania. Postanowiłyśmy wykorzystać ten potencjał dzieci i spróbować stworzyć program własny, który pozwoliłby znacznie wcześniej wprowadzić naszych podopiecznych w zaczarowany świat pisma, który pozwoliłby im od najmłodszych lat bawić się w czytanie. Przeanalizowałyśmy wiele koncepcji opanowania nauki czytania przez dzieci w wieku przedszkolnym i od razu zwróciłyśmy uwagę na metodę odimennej nauki czytania proponowanej przez panią dr Irenę Majchrzak. Koncepcja dr Ireny Majchrzak polega na rozpoczęciu nauki czytania od zaprezentowania dziecku zapisu jego imienia. Imię jako symbol naszej toŝsamości tak wypowiedziane, jak napisane wyróŝnia dziecko spośród innych ludzi. W imieniu zawarta jest ogromna moc. Wypowiedziane, czy napisane jest źródłem wzruszenia dla dziecka. Wystarczy więc przyporządkować imionom dzieci litery alfabetu, by były w stanie zrozumieć istotę pisma i przyswoić sobie umiejętność posługiwania się nim. Akt inicjacji to magiczny gest wprowadzający dziecko w świat pisma. Dziecko nagle doświadcza, Ŝe moŝe być wyraŝone za pośrednictwem liter. Odbiera przekaz, Ŝe ono samo moŝe być napisane i przeczytane, Ŝe ono samo niejako składa się z liter. I w tej formie zostaje wprowadzone w krąg komunikacji, której narzędziem jest pismo. Wizytówka z jego imieniem wprowadza je w świat znaczeń. Początkowe wzruszenie, jakiego dziecko doświadcza w zetknięciu ze swoim imieniem, staje impulsem rozbudzającym jego dyspozycje prowadzące do opanowania umiejętności czytania. Teraz wystarczy przyporządkować imionom dzieci litery alfabetu, by były w stanie zrozumieć istotę pisma i przyswoić sobie umiejętność posługiwania się nim. Po krótkim czasie obcowania z zapisem własnego imienia dziecko zdaje sobie sprawę z tego, Ŝe słowo napisane jest nośnikiem tych samych treści, co słowo mówione, a kompozycja literowa danego słowa zaleŝy od jego kompozycji fonetycznej. Dzięki uŝyciu imion własnych na początku nauki dziecko jest w stanie przyswoić sobie pisownię wszystkich liter, albowiem w imionach zapisane są wszystkie reguły polskiej pisowni i ortografii.
Metoda stwarza doskonałe warunki do nauki czytania gdyŝ jest: łatwa poniewaŝ na wstępie odwołuje się do emocji dziecka rozumna gdyŝ zawiera taki łańcuch zajęć i ćwiczeń, dzięki którym dzieci w drodze samodzielnego rozumowania odkrywają i opanowują szyfr języka pisanego skuteczna napisane na wizytówce imię dziecka jest oznaką jego szczególności, autonomiczności i wyjątkowości wizualna a nie słuchowa pismo jest fenomenem wizualnym, dlatego zmysłem, który wiedzie do poznania jest przede wszystkim wzrok, a to wyzwala dziecko od ciągłej, męczącej kontroli słuchającego i oceniającego nauczyciela systematyczna dzieci stykają się z nią od 3-, 4-go roku Ŝycia bezstresowa uwalnia dziecko od szkolnego rygoru, przebiega wyłącznie w formach zabawowych, pozwala odnieść natychmiastowy sukces terapeutyczna poprawia samopoczucie dzieci nieśmiałych, zalęknionych, cierpiących z powodu poczucia niŝszej wartości intymna dziecko jest podmiotem, a nie przedmiotem i przez większość czasu nauczyciel pracuje z nim indywidualnie, a kaŝde dziecko czyta co innego, po cichu tania nie wymaga Ŝadnych materiałów dydaktycznych uniwersalna jest uŝyteczna dla wszystkich dzieci bez względu na ich róŝnice społeczne, językowe ruchowa dzieci nie muszą spokojnie siedzieć nad ksiąŝką przez dłuŝszy czas wtajemniczająca na podstawie imienia dziecka zapoznajemy je z alfabetycznym szyfrem języka pisanego, dzięki temu ono samo doświadcza siebie w formie symbolicznej rozrywkowa jest to wspaniała zabawa dotyczy czytania nie pisania Program Dziecko w świecie liter jest naszą odpowiedzią na potrzeby współczesnego przedszkolaka, jego akcelerację rozwoju, oczekiwań i dąŝeń oraz zainteresowania zapisem graficznym. Jego zadaniem jest pozwolić dzieciom w młodszym wieku przedszkolnym uczyć się czytać poprzez zabawę w sposób naturalny, czyli taki, który same uznają za najlepszy. Bardzo waŝną sprawą jest równieŝ to, aby dzieci te odczuwały rzeczywistą potrzebę samodzielnego czytania i satysfakcję z podejmowanych działań. Program moŝe stanowić takŝe materiał pomocniczy dla personelu pedagogicznego naszej placówki. Wykorzystanie w codziennej pracy dydaktyczno wychowawczej treści programu pozwoli w pełni wykorzystać moŝliwości intelektualne wychowanków, umoŝliwi osiągnąć im sukces, zaś nauczycielom zapewne dostarczy wiele satysfakcji z codziennej pracy.
CHARAKTERYSTYKA METODY NAUKI CZYTANIA WG DR IRENY MAJCHRZAK Program jest opisem oddziaływań edukacyjnych, zmierzających do opanowania przez dzieci młodsze umiejętności czytania. Uwzględnia zasadę stopniowania trudności i daje nauczycielowi moŝliwość dowolnego doboru treści. Zawiera ogólne załoŝenia oraz propozycje konkretnych zabaw i zajęć, co ułatwia planowanie pracy dydaktyczno-wychowawczej. Program zakłada wdroŝenie do praktyki następujących elementów metody dr I. Majchrzak: 1. Inicjacja w pierwszym etapie polega na pokazaniu indywidualnie kaŝdemu dziecku z osobna sposobu zapisywania jego imienia, jako symbolu reprezentującego kaŝdą osobę. Wizytówka z imieniem wprowadza dziecko w świat znaczeń. Wybierając imię dziecka jako pierwszy wyraz do poznania, mamy na uwadze to, Ŝe dziecko jest bardzo związane uczuciowo ze swoim imieniem. Słyszy je bardzo często i wie, Ŝe ono oznacza jego samego. Inicjacja otwiera łańcuch ćwiczeń i zajęć o charakterze zabawowym i równocześnie analitycznym, polegającym na porównywaniu zapisu własnego imienia ( pod względem ilości, kształtu składających się nań liter) z imiona kolegów. Efektem jest uświadomienie sobie faktu, Ŝe kaŝdy zapis ma szczególną kompozycję liter. Ta właśnie kompozycja liter funkcjonuje jako reprezentacja danej osoby. Kompozycja liter nie zaleŝy od cech osoby, lecz jej brzmienia. Kartki z imionami zostają umieszczone na tablicy, krzesełkach, szafkach indywidualnych. Dziecko ma wiele okazji do odczytywania swojego imienia. Następnie podczas szeregu zabaw z wizytówkami odbywa się zapoznawanie z imionami kolegów drugi etap inicjacji. 2. Ściana pełna liter - polega na umieszczeniu na ścianie alfabetu wszystkich liter (duŝych, małych, pisanych i drukowanych)wraz z wizytówkami imion dzieci. Poznawanie wszystkich liter alfabetu postępuje kolejno kaŝdego dnia podczas zabawy. Czas i tempo poznawania liter jest uzaleŝnione od reakcji dziecka w jego wieku. Ćwiczenie to ma na celu uzmysłowienie dzieciom, Ŝe wszystkie, tak róŝne w brzmieniu imiona, zostały zapisane za pomocą ograniczonej liczby znaków. Ściana pełna liter pokazuje, bez konieczności werbalizacji, na jakiej zasadzie z liter powstają słowa. Prezentacja alfabetu połączona jest z grą w loteryjkę (demonstrowanie i omawianie kolejno litery alfabetu, posługując się przykładami odpowiednich imion zadaniem dzieci zaś jest umieszczanie umownego znaku przy literach swojego imienia).
2.1. Targ liter - Kolejnym ćwiczeniem rozpoczynającym nowy etap nauki pisma jest Targ liter. Dziecko podczas róŝnorodnych zabaw kojarzy dźwięk (głoskę) z jej zapisem graficznym (literą). Wręczamy kaŝdemu dziecku kopertę z literami składającymi się na jego imię i prosimy, aby je złoŝył. Dziecko najpierw śledzi napis na kopercie, a potem układa imię z pamięci. Dzieci układają ze swoich liter róŝne słowa (posiadaną literę moŝna uŝywać wielokrotnie), jednak dochodzą wspólnie do wniosku, Ŝe mogą stworzyć graniczoną liczbę słów. Wszyscy będą pełnosprawnymi operatorami pisma jeśli zdobędą wszystkie litery. KaŜdy rozpoczyna grę ze swoim osobistym kapitałem liter ze swojego imienia. MoŜna uzyskać litery dodatkowo od nauczyciela, które występując w innych wariantach imienia (zdrobnienia). Na przykład Piotr otrzyma dodatkowo u, ś, c, z, k, e, jeśli mu przyjdzie na myśl, Ŝe moŝe się nazywać Pietrek, Piotreczek, Piotruś. Zdobywanie następnych liter odbywa się drogą wymiany. KaŜdy uczestnik gry rysuje na oddzielnych karteczkach tyle swoich liter, ile potrzeba by za nie uzyskać inne, których nie ma. Dziecko teraz zaczyna przyglądać się ze szczególną uwagą tym literom, których mu brakuje. 2.2. Gra w sylaby- polegającą na składaniu kart z sylabami, tak by otrzymać słowo Na kartkach papieru piszemy sylaby (zgodnie z zasadą stopniowania trudności od najprostszych do bardziej skomplikowanych) i rozdajemy dzieciom. Komu sylaby utworzą się w wyraz, ten wygrywa. Jest to kolejna gra w chowanego z pismem. 3. Nazywanie świata - światem będzie tu sala przedszkolna lub dom i wszystko, co się tam znajduje. Ćwiczenia polega na dopasowywaniu nazw do otaczających dziecko przedmiotów. Dla ułatwienia początkowo wprowadza się rzeczowniki, których desygnaty znajdują się w otoczeniu dziecka. Nazywanie świata jest zabawą intelektualno- ruchową polegającą na dokładaniu wylosowanych kartek z nazwami do odpowiednich przedmiotów..jest to gra, w trakcie której dzieci, za pomocą od stu do trzystu słów, ćwiczą ciągle na nowo rozpoznawanie w najrozmaitszych kombinacjach kształtów i brzmienia trzydziestu dwóch liter alfabetu. To wielka zabawa w chowanego, do której zostaje wciągnięte słowo. 3.1 Sesje czytania gry czytelnicze - zaczynamy obok rzeczowników wprowadzać inne części mowy Przymiotniki np. lala duŝa Przyimki np. drzwi do łazienki Następnie moŝna wprowadzać całe zdania Teraz świat staje do dziecka otworem. W kręgu zainteresowań dziecka moŝe się znaleźć wszystko. Pojawiają się teksty wielosłowne, bardziej skomplikowane i zróŝnicowane pod względem stylu wypowiedzi.
INFORMACJE O PROGRAMIE Program będzie realizowany w terminie od 01.09.2008r. i będzie kontynuowany w kolejnych latach edukacji przedszkolaków w Przedszkolu Nr 14 w Dąbrowie Górniczej w grupach dzieci cztero- i pięcioletnich. Program będzie realizowany w trakcie zabaw i zajęć porannych lub popołudniowych indywidualnie dla kaŝdego dziecka oraz podczas zajęć dydaktycznych z całą grupą. Program jest zgodny z Podstawą Programową Wychowania Przedszkolnego (Dz. U. Nr 2 z dnia 17 stycznia 2000r.). Program posiada opinię Rady Pedagogicznej Przedszkola Nr 14 w Dąbrowie Górniczej. Program posiada zgodę Rady Rodziców działającej w Przedszkolu Nr 14 w Dąbrowie Górniczej. Program zostaje zatwierdzony do realizacji na podstawie Uchwały nr 2/2007/2008 Rady Pedagogicznej Przedszkola Nr 14 w Dąbrowie Górniczej z dnia 29.06.2008r. Realizacja programu nie będzie pociągać Ŝadnych skutków finansowych
CELE PROGRAMU CEL GŁÓWNY: zapewnienie dziecku lepszych szans edukacyjnych poprzez wspieranie ich ciekawości, aktywności i samodzielności wprowadzenie dziecka w świat pisma w wieku 4 5 lat poprzez zastosowanie jego imienia jako nośnika emocjonalnego wiedzy o piśmie rozbudzanie u dziecka motywacji do samodzielnego poznawania liter i opanowania umiejętności czytania kształtowanie u dziecka kompetencji, które są waŝne w szkolnym kształceniu CELE KIERUNKOWE: dziecko poprawnie wymawia wszystkie głoski i grupy spółgłoskowe dziecko zna istotę symbolu graficznego dziecko rozpoznaje zapis własnego imienia dziecko rozwija własną gotowość do podjęcia nauki czytania i pisania dziecko rozpoznaje litery drukowane i pisane, wielkie i małe dziecko tworzy i czyta wyrazy, zdania oraz krótkie teksty dziecko rozwija własne zainteresowania czytelnicze
AUTOREFLEKSJA Wychowanie przedszkolne obejmuje wspomaganie rozwoju i wczesną edukację dziecka od 3-go roku Ŝycia. Zwykle w przedszkolach nauka czytania pojawia się tylko w grupie dzieci 6-letnich. W pozostałych grupach kontakt z pismem jest znikomy. JuŜ od dłuŝszego czasu psychologowie i pedagodzy dowodzą, Ŝe dziecko jest zdolne opanować umiejętność czytania znacznie wcześniej niŝ przewiduje to podstawa programowa wychowania przedszkolnego. Koncepcja dr Ireny Majchrzak pozwoliła wykorzystać imię dziecka jako nośnik wiedzy o piśmie. Imię to słowo klucz, dzięki któremu dziecko w sposób najłatwiejszy i najbardziej naturalny odkryje alfabetyczną strukturę pisma znaczenie między słowem pisanym, a słowem mówionym, relację brzmieniową między literą a fonemem. Zalety metody to: indywidualizacja nauki czytania dostarczanie maksymalnie pozytywnych bodźców do kontaktu ze słowem pisanym, które od początku staje się źródłem przyjemności z odkrywania znaczenia pisma rozumienie czytanej treści poprzez odkrywanie związków i znaczenia pojęć odkrywanie zarówno wizualnych jak i dźwiękowych właściwości liter przez obserwację i porównanie czytanie ze zrozumieniem, eliminowanie literowania na korzyść czytania całościowego pisanie po śladach czytania, wyrabianie czujności ortograficznej UwaŜamy, iŝ stosując tą metodę, dzieci i nauczyciele zostają uwolnieni od stresów i napięć. KaŜde KaŜde bowiem dziecko odnosi natychmiastowy sukces, gdyŝ nie zdarza się, aby którekolwiek dziecko nie rozpoznało swojego imienia. Ten sukces skutkuje. Na kaŝdym etapie mały uczeń rozwiązuje swoje zadanie we własnym rytmie, zgodnie ze swoimi moŝliwościami. Między dziećmi nie ma rywalizacji, jest natomiast wspaniała zabawa: w chowanego w zgadywanki, w wyliczanki. Metoda ta dostarcza dzieciom wiele radości więc chętnie oczekują one kolejnych zajęć. Początkujący mały czytelnik po cichym namyśle odkrywa nowy przedmiot ukryty pod litrowym szyfrem. Jest wtedy kimś waŝnym i szczęśliwym. Czytanie zaś przestaje kojarzyć się dzieciom z koniecznością grzecznego siedzenia przy stole a przeradza się w jedną z dziecięcych zabaw ruchowych. Program Dziecko w świecie liter skierowany jest nauczycieli i rodziców poszukujących ciekawych rozwiązań w pracy z dzieckiem, pełnych inwencji i pragnących wspomagać małych czytelników w ich rozwoju. Od nich bowiem zaleŝy przebieg i efekty trudnego dla dziecka procesu czytania.
BIBLIOGRAFIA 1. Arciszewska E., Czytające przedszkolaki. Mit czy norma? Wydawnictwo Akademickie śak, Warszawa 2002r. 2. Bogdanowicz M., Piosenki na literki. WSiP, Warszawa 1998r. 3. Brzezińska A. Gotowość dzieci w wieku przedszkolnym do czytania i pisania. Wydawnictwo naukowe UAM, Poznań 1987r. 4. Chmielewska E., Czytanie sprawia radość. Wychowanie w Przedszkolu nr 5/1998r. 5. Doman G., Jak nauczyć małe dziecko czytać cicha rewolucja. Excalibur, Bydgoszcz 1992r. 6. Kamieńska K., Nauka czytania dzieci w wieku przedszkolnym. WSiP, Warszawa 1999r. 7. Majchrzak I., Wprowadzenie dziecka w świat pisma. WSiP, Warszawa 2000r. 8. Pokajewicz T., Zabawy wizytówkami. Wychowanie w Przedszkolu nr 6/2001r. 9. Więckowski R., Początkowa nauka czytania. śycie Szkoły nr 6/1997r.