TEORIA WYBORU PUBLICZNEGO Wykład 10 Ekonomiczna teoria biurokracji, regulacji i grup interesu Katarzyna Metelska-Szaniawska 27/04/2009
PLAN ZAJĘĆ I Ekonomiczna teoria biurokracji II
I Ekonomiczna teoria biurokracji pojęcie biurokracji w ekonomii system administracyjny złożony z wyspecjalizowanych agencji publicznych o określonych kompetencjach z zakresu sprawowania władzy uzupełnienie systemu władz hierarchiczna budowa i podległość służbowa działanie w oparciu o procedury
I Ekonomiczna teoria biurokracji podstawowe założenia indywidualizm metodologiczny racjonalność biurokratów asymetryczna informacja
I Ekonomiczna teoria biurokracji motywacja biurokratów biurokraci homo oeconomicus zachowania przedsiębiorcze konkurencja a nieformalne sieci powiązań znaczenie ograniczeń formalnych
I Ekonomiczna teoria biurokracji motywacja biurokratów zasady służby cywilnej system politycznego patronatu ścisła kontrola nad zachowaniami biurokratów działania oportunistyczne i korupcja wysokie koszty dla politycznych zwierzchników system merytokratyczny (korpus służby cywilnej) gwarancja usług wysokiej jakości zagrożenie realizacją własnych interesów przez grupy urzędników
I Ekonomiczna teoria biurokracji model biurokracji Niskanena W.A. Niskanen (1975), Bureaucrats and Politicians, Journal of Law and Economics, nr 3, str. 617-643. obustronny monopol: biuro-rząd asymetria informacji na rzecz kierownika biura max U (dochód, inne korzyści) nadwyżka budżetowa biura ponad minimalny koszt wytworzenia produktu nadpodaż albo nieefektywność produkcji
I Ekonomiczna teoria biurokracji efektywność kontroli biura model Niskanena (1975) biuro nadzorowane przez władzę ustawodawczą (komisję) model pryncypał-agent rozwiązanie: pryncypał nabywa jednostki kontroli tak by MC kontroli = MB kontroli
I Ekonomiczna teoria biurokracji efektywność kontroli biura szkoła chicagowska G. Stigler (Nobel 1982), S. Peltzman biurokraci efektywnie nadzorowani przez legislatywę biurokraci nie mają wpływu na kształt regulacji równowaga w działalności grup interesu konkurencja w sferze politycznej rynki polityczne działają efektywnie
I Ekonomiczna teoria biurokracji efektywność kontroli biura cd. kontrola wydaje się konieczna ale czy rzeczywiście tematy badawcze korzyści > kosztów? jaka jest optymalna forma kontroli? kto ma kontrolować? jaki ma być zakres delegacji władzy do agencji?
I Ekonomiczna teoria biurokracji podsumowanie podstawowy problem: bureaucratic failure Tłaczała (2005, str. 155): Hierarchiczna i sformalizowana struktura organizacyjna wynikająca z potrzeby sprawowania wewnętrznej kontroli, oparta na ścisłych procedurach i szczegółowo opracowanych poleceniach służbowych, jest równoznaczna z utratą elastyczności, innowacyjności i efektywności ekonomicznej biura proponowane rozwiązanie: ograniczenie roli biurokracji na rzecz rynku
grupa interesu = zbiorowość zdolna do podejmowania zbiorowych działań oraz reprezentowania wspólnego interesu wobec organów władzy nauki polityczne: pluralistyczna teoria grup interesu samoorganizacja społeczeństwa pośrednik między jednostką a państwem aktor = grupa (zbiorowość) równowaga w działalności grup interesu na rynki politycznym
ekonomiczna teoria grup interesu bada ekonomiczne motywy i warunki działań grup interesu, ich skuteczność i efektywność oraz skutki gospodarcze tej działalności czołowi przedstawiciele: M. Olson, G. Stigler, G. Becker,
teoria działań zbiorowych Olsona (1965) M. Olson (1965), The Logic of Collective Action, Cambridge, Mass.: Harvard University Press. grupy interesu a teoria dóbr wspólnych i free riding korzyści ze zorganizowanych działań ~ dobro publiczne rozmiar grupy ma znaczenie sposób dystrybucji korzyści ma znaczenie problem grup uśpionych (latent groups) wymagany dodatkowy mechanizm motywujący teoria produktu ubocznego: transakcja wiązana
teoria interesów partykularnych Olsona (1965) na decyzje władzy mają wpływ grupy związane z biznesem grupy uprzywilejowane grupy o średnich rozmiarach konieczna aktywizacja grup większych reprezentujących wiele interesów
teoria wzrostu gospodarczego Olsona (1982) M. Olson (1982), The Rise and Decline of Nations: Economic Growth, Stagflation, and Social Rigidities, New Haven and London: Yale University Press. okres politycznej niestabilności spadek aktywności grup interesu wyższe stopy wzrostu gospodarczego
teoria powstawania grup interesu Posnera (1976) koszty ex ante i ex post organizacji grupy problem free ridingu znaczenie rozmiaru grupy i stopnia jednorodności interesu
ekonomiczna teoria regulacji grupy interesu i inni aktorzy polityczni wywierają wpływ na władzę odpowiedzialną za regulację w sferze gospodarczej tak, by ta kształtowała prawo w sposób dla nich korzystny czołowi przedstawiciele: G. Stigler, S. Peltzman
ekonomiczna teoria regulacji regulacje są tworzone by przynosić korzyści zainteresowanym grupom interesu analiza popytowo-podażowa popyt na regulacje: zgłaszają grupy interesu za wynagrodzeniem podaż regulacji: oferują legislatorzy i biurokraci przyjmując wynagrodzenie wymiana na rynku politycznym
ekonomiczna teoria regulacji teoria przechwytywania agencji (capture theory) grupy interesu mają dominujący wpływ na działalność biurokratów: wpływają na ich politycznych zwierzchników (np. większy budżet dla biura) wpływają na strukturę, zakres kompetencji i organizację nowopowstających agencji teoria koalicji Weingasta (1981) regulacje tworzone przez koalicje legislatorów, podległych im agencji i zainteresowanych grup interesu współpraca i wymiana usług
ekonomiczna teoria regulacji model regulacji Stiglera (1971) Peltzmana (1976) analiza sytuacji legislatora dążącego do utrzymania się przy władzy przedmiot regulacji: p (cena) izowoty (isovotes) linie jednakowej liczby głosów popierających wyborców p utrata głosów konsumentów p* =? zyskanie głosów producentów
ekonomiczna teoria regulacji model regulacji Stiglera (1971) Peltzmana (1976) Π I 3 I 2 I 1 P-Π E P * P
teoria Beckera (1983) oparta na równowadze ogólnej kontekst: regulacja w zakresie podatków rynek polityczny: podatnicy i beneficjenci polityki podatkowej funkcja produkcji nacisku funkcja oddziaływania na rząd
teoria Beckera (1983) po interwencji: dochód podatnika: dochód wyjściowy - podatek - środki na działalność zbiorową - bezpowrotna strata podatnika dochód beneficjenta: dochód wyjściowy + subsydium - środki na działalność zbiorową - bezpowrotna strata beneficjenta równowaga: max dochód zagregowany
teoria Beckera (1983) polityczna skuteczność grupy w konkurowaniu o większe subsydium lub mniejsze podatki zależy od względnej efektywności grupy w wytwarzaniu presji wywieranej na rząd wzrost bezpowrotnej straty zmniejsza wielkość transferów odpowiadających punktowi równowagi konkurencja pomiędzy grupami interesu sprzyja realizacji efektywnej polityki gospodarczej konkurencja pomiędzy grupami interesu sprzyja efektywnym metodom opodatkowania
POLECANA LITERATURA Wilkin (2005), rozdziały 7, 9 i pozycje tam powołane W.C. Mitchell, M.C. Munger (1991), Economic Models of Interest Groups, American Journal of Political Science, nr 35(2). M. Olson (1965), The Logic of Collective Action: Public Goods and the Theory of Groups, Cambridge, Mass.: Harvard University Press.