TEORIA WYBORU PUBLICZNEGO

Transkrypt

1 TEORIA WYBORU PUBLICZNEGO Wykład 11 Ekonomiczna teoria władzy Katarzyna Metelska-Szaniawska 14/05/2008

2 PLAN ZAJĘĆ I II III Zasada podziału władz Władza ustawodawcza Władza sądownicza

3 I Zasada podziału władz koncepcja podziału władz nieco historii różne warianty: tradycyjny trójpodział, 5 władz wzajemne hamowanie się i równoważenie władz w rzeczywistości systemy bardziej skomplikowane

4 I Zasada podziału władz SCHEMAT STRUKTURY WŁADZY W POLSCE E G Z E K U T Y W A S Ą D O W N I C T W O Premier Ministrowie Rada Ministrów Prezydent Sąd Najwyższy, Naczelny Sąd Administracyjny, sądy powszechne, sądy administracyjne, sądy wojskowe Krajowa Rada Sądownictwa L E G I S L A T Y W A Sejm Senat Parlament Trybunał Konstytucyjny Prezes Trybunału Sędziowie Trybunał Stanu W Y B O R Y Najwyższa Izba Kontroli M I A N O W A N I E P O D P O R Z Ą D K O W A N I E O D P O W I E D Z I A L N O Ś Ć W E T O K O N T R A S Y G N A T A Prezes Banku Rada Polityki Pieniężnej Narodowy Bank Polski Rzecznik Praw Obywatelskich Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji O B Y W A T E L E R Z E C Z P O S P O L I T E J P O L S K I E J Źródło: Metelska-Szaniawska (2008, rys. 9).

5 I Zasada podziału władz ekonomiczna teoria podziału władz podział władz a specjalizacja

6 I Zasada podziału władz ekonomiczna teoria podziału władz podział władz jako destabilizacja politycznego kartelu władza jako monopol podział horyzontalny czy wertykalny?

7 I Zasada podziału władz ekonomiczna teoria podziału władz podział władz a sposób sprawowania władzy

8 I Zasada podziału władz MODEL PRZETARGOWY PODZIAŁU WŁADZ I zbiór przetargowy zbiór dyskusyjny 0 E 0 E E 0 L L 0 zbiór Pareto

9 I Zasada podziału władz MODEL PRZETARGOWY PODZIAŁU WŁADZ II zbiór przetargowy zbiór dyskusyjny 0 L W E L W E 0 L N L N 0 0 zbiór Pareto

10 I Zasada podziału władz DEMOKRACJA PRZETARGOWA I NAKAZOWA zalety wady demokracja przetargowa potencjalnie efektywna potencjalnie niestabilna demokracja nakazowa Źródło: Cooter (2000; Tab. 15.6). rozstrzygająca niewrażliwa, potencjalnie dyktatorska

11 I Zasada podziału władz ekonomiczna teoria podziału władz analiza popytowo-podażowa

12 I Zasada podziału władz MODEL POPYTOWO-PODAŻOWY Cena legislacji S 1 p 1 S 0 p 0 E 1 E 0 D x 1 x 0 Ilość legislacji

13 II Władza ustawodawcza podstawowa funkcja: tworzenie prawa ekonomiczna analiza: jak rozwiązania organizacyjne wpływają na realizację zadań władzy ustawodawczej podstawowe założenie: członkowie legislatywy działają w celu pozostania przy władzy

14 II Władza ustawodawcza optymalna wielkość legislatywy Koszty KT+KB KT KB KT + KB min W* Wielkość legislatywy

15 II Władza ustawodawcza znaczenie zasad prawa wyborczego dla funkcjonowania legislatywy ordynacja proporcjonalna vs. większościowa gerrymandering

16 II Władza ustawodawcza dwuizbowość

17 III Władza sądownicza podstawowe funkcje: orzecznictwo w sprawach z różnych dziedzin prawa kontrola zgodności działań organów państwa z prawem kontrola zgodności aktów prawnych z konstytucją tworzenie prawa ekonomiczna analiza motywacja sędziów miejsce sądownictwa w podziale władz sądownictwo publiczne czy prywatne? optymalna organizacja sądownictwa ekonomiczna teoria sądownictwa konstytucyjnego

18 III Władza sądownicza motywacja sędziów hipoteza Posnera (1973): homo oeconomicus narzucający swoje preferencje społeczeństwu model Kimenyia, Shugarta i Tollisona (1985)

19 III Władza sądownicza PREFERENCJE SĘDZIEGO

20 III Władza sądownicza MODEL EMPIRYCZNY LCADISP = a 0 + a 1 LSAL + a 2 LCJE + a 3 LTERM + a 4 ELECT + a 5 LPCAPED + + a 6 LNJ + a 7 LNJOC + a 8 DUIAC + a 9 DUP + u t LCADISP liczba spraw ostatecznie zakończonych na szczeblu sądu stanowego LSAL płace sędziów w sądach stanowych 47 stanów USA, 1980 LSAL: współczynnik 1,06-1,13 maksymalizacja dochodu pieniężnego

21 III Władza sądownicza niezależność sądownictwa gwarancje niezawisłości sędziów Landes i Posner (1975): przy interpretacji ustaw niezależna władza sądownicza działa zgodnie z intencją tworzącej te akty prawne legislatywy, a ta ostatnia wyraża zgodę na taką praktykę, gdyż jest zainteresowana jak najdłuższym obowiązywaniem ustaw niejednoznaczne wyniki empiryczne

22 III Władza sądownicza niezależność sądownictwa analiza w oparciu o ekonomiczną teorię delegacji niezależne sądownictwo można obarczyć odpowiedzialnością za niepopularne decyzje w sprawach publicznych niezależne sądownictwo może zmniejszyć niepewność związaną z procesem kolektywnego podejmowania decyzji niezależne sądownictwo pomaga w redukowaniu problemów związanych z agregacją preferencji w wyborze społecznym

23 III Władza sądownicza niezależność sądownictwa niezależność sądownictwa sprzyja: skutecznemu funkcjonowaniu rządu interesów i władzy (Landes i Posner, 1975) skutecznej realizacji interesu publicznego (wg koncepcji opartej na ekonomicznej teorii delegacji)

24 III Władza sądownicza niezależność sądownictwa niezależność sądownictwa a wzrost gospodarczy niezależne sądownictwo jako ostatni etap w zamienianiu obietnic składanych przez władzę w wiarygodne zobowiązania badania empiryczne: Feld i Voigt (2003): pozytywny wpływ niezależności sądownictwa de facto na wzrost gospodarczy w 60 państwach Metelska-Szaniawska (2006): niezależność sądownictwa istotna szczególnie w państwach postsocjalistycznych Metelska-Szaniawska (2008): niezależność sądownictwa istotna także dla realizacji postsocjalistycznych reform gospodarczych

25 III Władza sądownicza niezależność sądownictwa swoboda działalności władzy sądowniczej

26 III Władza sądownicza niezależność sądownictwa swoboda działalności władzy sądowniczej

27 III Władza sądownicza niezależność sądownictwa swoboda działalności władzy sądowniczej swoboda działalności interpretacyjnej władzy sądowniczej odpowiada zestawowi aktów prawnych, które są efektywne w sensie Pareto wobec preferencji organów je wydających we współpracy ze sobą

28 POLECANA LITERATURA Wilkin (2005), rozdziały 6, 7 i pozycje tam powołane R. Cooter (2000), The Strategic Constitution, Princeton: Princeton University Press. K. Metelska-Szaniawska (2006), Niezależność sądownictwa a wzrost gospodarczy, Ekonomista, nr 1.