Spis treści Wstęp (Adam Bosiacki)... 7 Wybrana bibliografia... 45 I. Prawo a natura 1. Czystość... 55 2. Akt prawny i jego znaczenie prawne... 56 3. Subiektywny i obiektywny sens aktu; jego znaczenie... 57 4. Norma... 58 a) Norma jako schemat interpretacyjny... 58 b) Norma i tworzenie normy... 59 c) Obowiązywanie i zakres obowiązywania normy... 66 d) Regulacja pozytywna i negatywna; wymagać, upoważniać, zezwalać... 72 e) Norma i wartość... 74 5. Porządek społeczny... 84 a) Porządki społeczne ustanawiające sankcje... 84 b) Czy istnieją porządki społeczne bez sankcji?... 88 c) Sankcje transcendentne i immanentnie społeczne... 90 6. Porządek prawny... 93 a) Prawo jako porządek zachowań człowieka... 93 b) Prawo jako porządek przymusu... 96 α) Akty przymusu ustanawiane porządkiem prawnym jako sankcje... 98 β) Monopol przymusu wspólnoty prawnej... 99 γ) Porządek prawny i bezpieczeństwo zbiorowe... 101 δ) Akty przymusu niemające charakteru sankcji... 104 ε) Minimum wolności... 107 c ) Prawo jako normatywny porządek przymusu. Wspólnota prawa i zbójecka banda... 109 d) Obowiązki prawne bez sankcji?... 117 e) Niesamodzielne normy prawne... 122 493
II. Prawo i moralność 7. Normy moralne jako normy społeczne... 127 8. Moralność jako regulacja zachowania wewnętrznego... 129 9. Moralność jako porządek pozytywny bez charakteru przymusu... 132 10. Prawo jako część moralności... 133 11. Względność wartości moralnej... 134 12. Rozdział prawa od moralności... 137 13. Usprawiedliwienie prawa moralnością... 139 III. Prawo a nauka 14. Normy prawne jako przedmiot nauk prawnych... 142 15. Statyczna i dynamiczna teoria prawa... 142 16. Norma prawna i wypowiedź prawa... 143 17. Nauka o przyczynach i nauka o normach... 149 18. Przyczynowość i zarachowanie; prawo naturalne i prawo stanowione... 151 19. Zasada zarachowania w myśleniu ludów pierwotnych... 159 20. Powstanie zasady przyczynowości z zasady rewanżu... 162 21. Nauka społeczna przyczynowa i normatywna... 163 22. Różnice między zasadą przyczynowości a zasadą zarachowania... 168 23. Problem wolnej woli... 170 24. Inne fakty niż zachowanie człowieka. Treść norm społecznych... 182 25. Normy kategoryczne... 184 26. Zaprzeczenie powinności; prawo jako ideologia... 186 IV. Statyka prawa 27. Sankcja: Niesprawiedliwość i konsekwencja niesprawiedliwości... 193 a) Sankcje prawa narodowego i międzynarodowego... 193 b) Niesprawiedliwość (czyn przestępczy) nie jako negacja, ale jako warunek prawa... 196 28. Obowiązek prawny i odpowiedzialność... 201 a) Obowiązek prawny i sankcja... 201 b) Obowiązek prawny a powinność... 204 c) Odpowiedzialność cywilna... 207 494
d) Odpowiedzialność indywidualna i zbiorowa... 209 e) Zawinienie i odpowiedzialność cywilna za skutek... 210 f) Obowiązek wyrównania... 212 g) Odpowiedzialność zbiorowa jako odpowiedzialność za skutek... 214 29. Prawo podmiotowe: uprawnienie i upoważnienie... 214 a) Prawo i obowiązek... 214 b) Prawa osobiste i prawa rzeczowe... 220 c) Prawo podmiotowe jako interes chroniony prawem... 223 d) Prawo podmiotowe jako władztwo prawne... 224 e) Prawo podmiotowe jako zgoda pozytywna (administracyjna)... 229 f) Prawa polityczne... 230 30. Zdolność do działania ze skutkiem prawnym; kompetencja; kompetencja organu (Organschaft)... 238 a) Zdolność do działania ze skutkiem prawnym... 238 b) Kompetencja... 242 c) Kompetencja organu (Organschaft)... 243 31. Zdolność prawna; przedstawicielstwo... 253 32. Stosunek prawny... 261 33. Podmiot prawa osoba... 267 a) Podmiot prawa... 267 b) Osoba: osoba fizyczna... 271 c) Osoba prawna (korporacja)... 274 d) Osoba prawna jako działający podmiot... 276 e) Osoba prawna jako podmiot obowiązków i praw... 278 α) Obowiązki osoby prawnej... 280 β) Odpowiedzialność osoby prawnej... 287 γ) Prawa osoby prawnej... 289 f) Osoba prawna jako pojęcie pomocnicze nauki prawa... 292 g) Zniesienie dualizmu prawa w znaczeniu obiektywnym i prawa w znaczeniu subiektywnym... 293 V. Dynamika prawa 34. Podstawa obowiązywania porządku normatywnego: norma podstawowa... 295 495
a) Znaczenie pytania o podstawę obowiązywania... 295 b) Zasada statyczna i dynamiczna... 297 c) Podstawa obowiązywania porządku prawnego... 300 d) Norma podstawowa jako założenie transcendentalno-logiczne... 305 e) Logiczna jedność porządku prawnego; konflikty norm... 311 f) Legalność i efektywność... 316 g) Obowiązywanie i skuteczność... 318 h) Norma podstawowa prawa międzynarodowego... 326 i) Teoria normy podstawowej i nauki prawa naturalnego... 329 j) Norma podstawowa prawa naturalnego... 333 35. Segmentowa budowa porządku prawnego... 335 a) Konstytucja... 335 b) Ustawodawstwo i zwyczaj... 338 c) Ustawa a rozporządzenie... 344 d) Prawo materialne i formalne... 345 e) Tak zwane źródła prawa... 348 f) Tworzenie prawa, stosowanie prawa i przestrzeganie prawa... 349 g) Orzecznictwo... 352 α) Konstytutywny charakter orzeczenia sędziowskiego... 352 β) Stosunek między orzeczeniem sędziowskim a generalną normą prawną, która ma zostać zastosowana... 359 γ) Tak zwane luki prawne... 363 δ) Wytworzenie generalnych norm prawnych przez sądy: sędzia jako ustawodawca; elastyczność prawa i pewność prawna... 368 h) Czynność prawna... 375 α) Czynność prawna jako prawotwórczy stan faktyczny... 375 β) Umowa... 378 i) Administracja... 382 j) Konflikt pomiędzy normami różnych stopni... 388 α) Sprzeczne z ustawą rozstrzygnięcie sędziowskie... 388 β) Ustawa sprzeczna z konstytucją... 393 k) Nieważność i usuwalność... 399 496
VI. Prawo i państwo 36. Forma prawa i forma państwa... 402 37. Prawo publiczne i prywatne... 403 38. Ideologiczny charakter dualizmu prawa publicznego i prywatnego... 404 39. Tradycyjny dualizm państwa i prawa... 408 40. Funkcja ideologiczna dualizmu państwa i prawa... 409 41. Tożsamość państwa i prawa... 409 a) Państwo jako porządek prawny... 409 b) Państwo jako osoba prawna... 415 α) Państwo jako działający podmiot: organ państwa... 415 β) Reprezentacja... 425 γ) Państwo jako podmiot obowiązków i praw... 428 α 1 ) Obowiązki państwa: obowiązek państwa i bezprawie państwowe; odpowiedzialność państwa... 429 β 1 ) Prawa państwa... 436 c) Tak zwane samozobowiązanie państwa; państwo prawne (Rechtsstaat)... 440 d) Centralizacja i decentralizacja... 441 e) Rozwiązanie dualizmu prawa i państwa... 446 VII. Państwo i prawo międzynarodowe 42. Istota prawa międzynarodowego... 449 a) Natura prawa międzynarodowego... 449 b) Prawo międzynarodowe jako pierwotny porządek prawny... 452 c) Budowa stopniowa prawa międzynarodowego... 453 d) Tylko bezpośrednie zobowiązanie i uprawnienie przez prawo międzynarodowe... 454 43. Prawo międzynarodowe a prawo państwowe... 458 a) Jedność prawa międzynarodowego z prawem państwowym... 458 b) Brak konfliktu między prawem międzynarodowym a prawem państwowym... 461 c) Wzajemny stosunek dwóch systemów norm... 463 d) Nieuniknioność konstrukcji monistycznej... 464 497
α) Uznanie prawa międzynarodowego przez pojedyncze państwo: prymat państwowego porządku prawnego... 464 β) Prymat porządku prawa międzynarodowego... 468 γ) Różnica między obydwiema konstrukcjami monistycznymi... 472 44. Prawny punkt widzenia i światopogląd... 478 VIII. Interpretacja 45. Istota interpretacji. Wykładnia autentyczna i nieautentyczna... 482 a) Względna niedookreśloność aktu stosującego prawo... 483 b) Zamierzona niedookreśloność aktu... 483 c) Niezamierzona niedookreśloność aktu stosującego prawo 484 d) Prawo stosowane ramowo z wieloma możliwościami zastosowania... 485 e) Tak zwane metody interpretacji... 486 46. Interpretacja jako akt poznania lub akt woli... 487 47. Interpretacja nauki prawa... 490