Gwiazdy Comeniusa. czyli historia sukcesu polskich szkół, uczniów, nauczycieli i studentów realizujących projekty w Programie Socrates-Comenius

Gwiazdy Comeniusa czyli historia sukcesu polskich szkół, uczniów, nauczycieli i studentów realizujących projekty w Programie Socrates-Comenius

Lektura opracowania wywiera duże wrażenie. Jestem przekonana o jego użyteczności dla przyszłych beneficjentów programu. Jest ono bowiem skarbnicą wiedzy o programie i pomysłów na jego realizację. Emanujący z niego entuzjazm i przekonanie na pewno będą zachętą do realizacji projektów, udziału w kursach i stażach asystenckich verba docent, exempla trahunt. Dla szkół, uczestniczących w programie publikacja z pewnością stanie się inspiracją, pozwoli na zobaczenie siebie na tle innych. Można gratulować poniższej inicjatywy wydawniczej prezentowane doświadczenia stanowią bogactwo, które nie powinno pozostać tylko własnością szkoły, realizującej projekt i jej środowiska lokalnego. Publikacja daje także możliwość odpowiedzi na pytanie o korzyści, wynikające z naszego członkostwa w Unii Europejskiej. Widzimy, jak oto poznanie rodzinnej Europy, współpraca międzynarodowa, mobilność, które dla większości Polaków długo nie były możliwe teraz się ziściły. W raportach nauczycieli znajdziemy związane z tym wielkie słowa i emocje. Dostrzegamy ogromną przemianę polskiej mentalności samodzielność, aktywność i kreatywność, umiejętność wykorzystywania istniejących szans. Zauważamy także, że współpraca z zagranicą to nie tylko spotkania z innymi, ale i refleksja nad tym, kim jesteśmy my sami, duma z własnej tożsamości i chęć promowania naszej ojczyzny za granicą. W publikacji widzimy zatem nie tylko przebieg projektów, czy rozdział z życia szkół czy nauczycieli, ale też fragment historii Polski, przemian, które w niej nastąpiły w ostatnich dekadach. Opracowanie wskazuje także dalsze kierunki współpracy, wielkie wyzywania współczesności upowszechnianie korzystania z nowych technologii, znajomość języków obcych, ekologię. Pokazuje wagę takich kwestii, jak umiejętność współdziałania, tolerancja, miejsce osób niepełnosprawnych w społeczeństwie, wyrównywanie szans, tak ważnych w państwie demokratycznym. Prezentacja dotychczasowego dorobku programu na pewno będzie pomocna w realizacji nowej edycji programu Comenius, którą zaprezentowano w ostatniej części publikacji, dążeniu ku nowym horyzontom. Wielkie podziękowanie należy złożyć osobom, które sprawiły, że europejska przygoda polskich szkół spotkanie z ludźmi, reprezentującymi inne narody, języki i kultury oraz spojrzenie na siebie, swoje obowiązki, życie i kraj z innej perspektywy stała się możliwa. Niechaj europejska podróż edukacyjna trwa. Joanna Sobotnik Wizytator Kuratorium Oświaty w Katowicach Koordynator Wojewódzki programu Comenius

G W I A Z D Y C O M E N I U S A

GWIAZDY COMENIUSA czyli historia sukcesu polskich szkół, uczniów, nauczycieli i studentów realizujących projekty w programie Socrates-Comenius F U N D A C J A R O Z W O J U S Y S T E M U E D U K A C J I A G E N C J A N A R O D O W A P R O G R A M U S O C R A T E S C O M E N I U S W A R S Z A W A 2 0 0 7

Koncepcja i redakcja wydania Tadeusz Wojciechowski Waloryzacja Tadeusz Wojciechowski Wybór danych i opracowanie statystyczne Wanda Burdecka Opracowanie opisu programu Socrates-Comenius Anna Klimowicz Wybór i przygotowanie przykładów dobrej praktyki realizacji Partnerskich Projektów Comeniusa Anna Klimowicz Wybór i opracowanie przykładów dobrej praktyki realizacji kursów doskonalenia nauczycieli i asystentury językowej Tadeusz Wojciechowski Konsultacja Magdalena Gessel Ewa Kolasińska Recenzja Joanna Sobotnik Redakcja techniczna Krzysztof Trzewiczek Korekta Maciej Byliniak Joanna Sobotnik Projekt okładki Piotr Bukowski Projekt typograficzny, skład i łamanie Krzysztof Trzewiczek Druk Drukarnia ŻAK sp. z o.o ul.okólnik 11 00-368 Warszawa www.zak.home.pl ISBN 978-83-60058-20-6 W opracowaniu wykorzystano dane z raportu Instytutu Badania Opinii i Rynku Pentor na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej w 2003 roku.

Przedmowa I. Waloryzacja, czyli upowszechnianie i wykorzystywanie rezultatów projektów II. Program Socrates-Comenius europejską ofertą dla szkół, uczniów, nauczycieli i studentów III. Realizacja programu Comenius w świetle badań Instytutu Badań Opinii i Rynku Pentor IV. Comenius w ujęciu statystycznym Program Comenius Akcja 1 Liczba projektów realizowanych w ramach programu Comenius Akcja 1 Charakterystyka beneficjentów programu Comenius Akcja 1 Dziedziny tematyczne realizowanych projektów Udział nauczycieli i uczniów w realizacji projektów programu Comenius Akcja 1 Informacje na temat krajów partnerskich Informacje na temat środków finansowych przyznanych i wykorzystanych na realizację projektów Comenius Akcja 1 w latach 2001 2006 Comenius Akcja 2.2.c kursy doskonalenia zawodowego dla nauczycieli Charakterystyka beneficjentów Comenius Akcji 2.2.c Charakterystyka tematyki kursów, informacja na temat miejsca realizacji i wsparcia finansowego przyznanego przez Agencję Narodową Comenius Akcja 2.2.b asystenci językowi Informacje na temat asystentów, szkół goszczących, czasu trwania praktyk i języka komunikacji oraz przyznanych środków Spis wykresów i tabel zamieszczonych w opracowaniu V. Gwiazdy Comeniusa, czyli historia sukcesu polskich szkół, uczniów, nauczycieli i studentów realizujących projekty w programie Socrates-Comenius Droga do gwiazd, czyli europejski wymiar jakości w polskich szkołach realizujących Partnerskie Projekty w programie Comenius Akcja 1 Przykłady dobrej praktyki realizacji Partnerskich Projektów Comeniusa Kształtowanie postaw patriotycznych w edukacji obywatelskiej i europejskiej Edukacja interkulturowa Edukacja środowiskowa-ekologiczna Specjalne potrzeby edukacyjne dzieci i młodzieży Przygotowanie młodzieży do wyzwań świata pracy Droga do gwiazd, czyli europejski wymiar jakości realizowany w doskonaleniu zawodowym i asystenturze językowej Comeniusa Przykłady dobrej praktyki w doskonaleniu zawodowym nauczycieli Comenius Akcja 2.2.c Przykłady dobrej praktyki realizacji asystentury językowej za granicą Comenius Akcja 2.2.b VI. Odkrywamy nowe konstelacje, czyli perspektywy programu Comenius na lata 2007 2013 Zakończenie 7 11 13 19 27 41 165 169

PRZEDMOWA Niedługo minie dziesięć lat od czasu, gdy polskie szkoły, uczniowie i nauczyciele rozpoczęli udział w programie Socrates-Comenius. Pierwsza edycja programu była realizowana w latach 1995 1999. Polska formalnie przystąpiła do programu w 1998 roku. Druga edycja rozpoczęła się w 2000 roku, a zakończyła w 2006. Każdego roku obserwowaliśmy coraz większe zainteresowanie programem; coraz więcej instytucji edukacyjnych różnego typu rozpoczynało swoją przygodę z Comeniusem. Realizacja programu w Polce jest historią realizacji licznych projektów międzynarodowych przez polskich uczniów i nauczycieli we współpracy ze szkołami partnerskimi z wszystkich krajów Europy, a także nauczycieli uczestniczących w kursach doskonalenia zawodowego i studentów odbywających staże za granicą. Wdrażanie programu Comenius w naszym kraju jest również powiązane z historią pracowników Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji Narodowej Agencji Programu Socrates-Comenius, ich pełnego zaangażowania we wprowadzanie polskich szkół, uczniów i nauczycieli w europejski wymiar edukacji. Agencja Narodowa Programu Socrates, odpowiadająca za realizację programu w Polsce, prowadziła zakrojoną na szeroką skalę kampanię informacyjną, organizowała liczne konferencje, seminaria i szkolenia, a pracownicy zespołu Comeniusa w Agencji Narodowej uczestniczyli w spotkaniach organizowanych lokalnie i udzielali wskazówek na etapie przygotowywania wniosków. Realizowane projekty były monitorowane, a ich efekty Agencja prezentowała w różnego rodzaju publikacjach. Czy zatem polskie szkoły, uczniowie i nauczyciele odnieśli sukces w programie Comenius? Dla nas, pracowników Agencji Narodowej Programu Socrates-Comenius jest to pytanie odnoszące się do sensu naszej pracy, podejmowanych przez nas działań i ich skuteczności. Liczne kontakty z beneficjentami, monitoringi i audyty w szkołach, nadsyłane do Agencji Narodowej raporty na temat realizacji projektów, udziału w kursach zagranicznych, stażach zagranicznych studentów czy wizytach studyjnych potwierdzają skuteczność naszych działań i wielorakie korzyści wynikające z udziału polskich szkół w programie Socrates. Należy także podkreślić znaczącą rolę, jaką we wspomnianym okresie pełnili wojewódzcy koordynatorzy i promotorzy programu Comenius. Promowali oni współpracę międzynarodową w ramach programu, służyli radami na etapie przygotowania projektów, następnie monitorowali stan i przebieg ich realizacji oraz wskazywali przykłady dobrej praktyki w swoim regionie. Ściśle współpracując z Agencją Narodową, swoją działalnością z pewnością przyczynili się do osiągania zarówno ilościowych, jak i jakościowych efektów programu Comenius. 7

przedmowa Jakie są efekty realizacji programu? Co Comenius wniósł do polskiej edukacji? Czy i jakie korzyści wynikają z uczestnictwa Polski w programie? Tego typu pytania są niezwykle ważne, szczególnie w perspektywie inauguracji programu Uczenie się przez całe życie, który będzie realizowany w latach 2007 2013. W niniejszej publikacji podejmujemy próbę prezentacji dotychczasowych osiągnięć programu Socrates-Comenius w Polsce, ukazując zarówno efekty ilościowe ( Comenius w ujęciu statystycznym ), jak i korzyści płynące z udziału w programie przedstawione w raportach na temat realizacji międzynarodowych projektów Comeniusa, kursów doskonalenia zawodowego nauczycieli i staży studentów za granicą. Comenius dał polskim placówkom oświatowym pierwszą wielką szansę zaistnienia w europejskim obszarze edukacji i włączenia się w szerszą wielostronną współpracę międzynarodową. Systematycznie wzrastała liczba wniosków o przyznanie środków na realizację projektów z udziałem polskich placówek oświatowych, rosła również ich jakość i w efekcie liczba projektów zatwierdzanych do realizacji. Projekty realizowały wszystkie rodzaje placówek oświatowych od przedszkoli, poprzez szkoły podstawowe i gimnazja, po licea, szkoły zawodowe i technika oraz szkoły integracyjne i specjalne ze wszystkich regionów Polski. Europejskie projekty współpracy Comeniusa ze względu na swe założenia rozwijają i pozwalają zastosować w praktyce wszystkie umiejętności, jakich wymaga projekt jako metoda pracy. Już na etapie przygotowań nauczyciele, którzy chcieli skorzystać z oferty Comeniusa, byli zobowiązani starannie przemyśleć koncepcję współpracy i uzgodnić swoje plany z przełożonymi, koleżankami i kolegami, ale też i z partnerami w innych krajach, określić cele i założenia projektu, działania prowadzące do osiągnięcia zamierzonych efektów, przewidywane rezultaty oraz metody ich oceny. Same przygotowania były dla nich sprawdzianem twórczego myślenia, umiejętności planowania i pracy w grupie. Równocześnie, ze względu na międzynarodowy wymiar projektów, stanowiły one nierzadko pierwszą okazję do zastosowania w praktyce i doskonalenia umiejętności językowych, a ponadto wymagały sprawnego korzystania z poczty elektronicznej w komunikacji z partnerami zagranicznymi. Wszystkie te umiejętności, jak również kompetencje w dziedzinie zarządzania, rozwiązywania problemów i krytycznej oceny działań własnych i innych uczestnicy rozwijali następnie w trakcie realizacji projektu Comeniusa, pracując nad wybranym zagadnieniem stanowiącym przewodni temat projektu, uzgadniając szczegóły i zajmując się sprawami organizacyjnymi związanymi z wizytami zagranicznymi i goszczeniem partnerów we własnej szkole oraz zarządzaniem projektem na co dzień, a następnie dokonując podsumowania efektów swoich działań. W raportach przesyłanych przez szkoły podkreśla się również, że przełamanie barier językowych, głębokie poczucie satysfakcji z opracowania produktów końcowych, nierzadko publikowanych i rozpowszechnianych w wersji drukowanej lub za pośrednictwem Internetu, oraz uznanie w oczach partnerów z innych krajów Europy przyczyniły się do wzmocnienia poczucia własnej wartości tak u uczniów, jak i u nauczycieli. Często udział w projekcie Comeniusa w połączeniu ze zdobytymi umiejętnościami i wiedzą oraz zwiększonym poczuciem własnej wartości wyzwala zarówno w nauczycielach, jak i uczniach przedsiębiorczość, która przejawia się poszukiwaniem nowych możliwości działania i aktywnym udziałem w różnych inicjatywach i przedsięwzięciach realizowanych w środowisku lokalnym, regionie i w kraju. Nauczyciele wprowadzają lub stosują na szerszą skalę metody kształcenia, które poznali lub z powodzeniem stosowali w trakcie realizacji projektu Comeniusa czy kursów doskonalenia zawodowego za granicą. Są to przede wszystkim metody wykorzystujące multimedia, nowe technologii informacji i komunikacji oraz metody aktywizujące ucznia, zakładające jego podmio- 8

przedmowa towość, uwzględniające jego indywidualne potrzeby i oparte na zasadzie uczenia się poprzez doświadczenie. Wszystkie projekty Comeniusa z założenia wykraczają poza treści nauczania poszczególnych przedmiotów. Na przykład projekt dotyczący interkulturowości często jest realizowany w czasie lekcji języka polskiego, historii, geografii i wychowania obywatelskiego, języka obcego angielskiego, francuskiego czy niemieckiego lub innego, nauczanego w szkole. W ten sposób projekty wprowadzają lub rozszerzają ofertę kształcenia interdyscyplinarnego, funkcjonując w programie dydaktyczno-wychowawczym jako międzyprzedmiotowa ścieżka edukacyjna. Niezależnie od tego, czy takie zmiany stanowią element nowej strategii zarządzania wprowadzanej przez dyrektorów szkół, czy też wynikają z inicjatywy samych uczestników projektu, szkoły integrują się też dzięki projektom Comeniusa ze swym najbliższym otoczeniem. W bardzo wielu projektach rodzice stają się w ramach zajęć pozalekcyjnych aktywnymi członkami szkolnej społeczności, współorganizując, a nierzadko i współfinansując różne przedsięwzięcia będące integralną częścią projektu, goszcząc w domach uczniów i nauczycieli ze szkół partnerskich oraz zajmując się licznymi sprawami organizacyjnymi związanymi z wyjazdem polskiej grupy do krajów partnerskich. Do powiększonej społeczności szkolnej dołączają na zasadzie partnerów stowarzyszonych także przedstawiciele lokalnych władz oświatowych i licznych instytucji lokalnych zajmujących się edukacją, którzy uczestniczą w pracy nad projektem lub są zapraszani do udziału w prezentacji produktów końcowych wytworzonych w szkołach. Tym samym rośnie prestiż szkoły w środowisku. Składają się na to zarówno sukcesy polskich szkół w międzynarodowych projektach Comeniusa, o czym naocznie przekonują się partnerzy stowarzyszeni społeczności szkolnej, jak i szeroka promocja dokonań w lokalnych mediach i w materiałach prezentowanych przez szkoły w formie publikacji oraz zamieszczanych w sieci. Program Comenius stwarza także nauczycielom możliwość doskonalenia zawodowego. Jest ono realizowane w ramach licznych kursów zagranicznych. Studentom przyszłym nauczycielom języków obcych daje szansę odbycia kilkumiesięcznego stażu w charakterze asystenta językowego w szkole za granicą. Przemyślana decyzja wyboru kursu spełniającego wymagania i potrzeby nauczyciela oraz możliwość sprawdzenia swoich umiejętności podczas stażu w ramach asystentury językowej dają podstawy, aby oczekiwać długofalowego, pozytywnego wpływu na dalszy rozwój zawodowy beneficjenta, jak i na rozwój środowiska, w którym nauczyciel pracuje. Comenius jest również niepowtarzalną okazją do podejmowania działań promujących nasz kraj, jego język i kulturę, dzięki czemu można oczekiwać, że Polska będzie postrzegana jako ważny i atrakcyjny partner mający ważny udział w rozwoju kultury, edukacji i nauki w Europie. Począwszy od 2007 roku realizowany jest program Uczenie się przez całe życie (Lifelong Learning Programme). Doświadczenia wyniesione z programu Socrates-Comenius powinny stać się inspiracją i służyć wszystkim osobom podejmującym współpracę międzynarodową w osiągnięciu wysokiej jakości realizowanych projektów. Aby pomóc w osiągnięciu sukcesu w realizacji programu Comenius przekazujemy Państwu obszerne kompendium Gwiazdy Comeniusa, historię sukcesu polskich szkół, uczniów, nauczycieli i studentów, którzy uczestniczyli w programie Socrates-Comenius. Tadeusz Wojciechowski Koordynator Programu Comenius w latach 1998 2006 9

r o z d z i a ł p i e r w s z y WALORYZACJA, CZYLI UPOWSZECHNIANIE I WYKORZYSTYWANIE REZULTATÓW PROJEKTÓW Procesy integracji europejskiej i intensyfikacja współpracy międzynarodowej w coraz bardziej znaczący sposób oddziałują na system oświaty w Polsce. Program Unii Europejskiej Socrates- -Comenius pełni w tej dziedzinie szczególną rolę. Partnerskie Projekty Comeniusa stają się integralną częścią programu dydaktyczno-wychowawczego szkoły i planów jej rozwoju. Praca w projekcie wyzwala potencjał twórczy zarówno wśród uczniów, jak i nauczycieli. Nauczyciele doskonalą swój warsztat zawodowy, sięgają częściej do aktywnych metod nauczania. Uczniom realizacja projektu umożliwia wykazanie się inicjatywą, różnorodnymi talentami i zdolnościami. Zarówno nauczycieli, jak i uczniów współpraca międzynarodowa w programie Comenius motywuje do nauki i doskonalenia kompetencji językowych. Praca metodą projektu europejskiego jest niezwykle twórcza. Wymaga działania zespołowego, wyzwala kreatywność, rozwija umiejętności planowania i zarządzania także środkami finansowymi, doskonali umiejętności komunikacyjne, rozwija kompetencje językowe. Dotyczy to również nauczycieli uczestniczących w kursach doskonalenia zawodowego za granicą. Projekty dają możliwość wymiany doświadczeń, wdrożenia nowoczesnych rozwiązań dydaktycznych oraz poznania systemów oświaty w Europie. Niniejsze kompendium jest przykładem przedsięwzięcia w dziedzinie waloryzacji, czyli upowszechniania projektów realizowanych przez różne szkoły, doświadczeń nauczycieli biorących udział w kursach doskonalenia zawodowego i studentów uczestniczących w stażach językowych w szkołach za granicą, które są przykładami dobrej praktyki. Pochodzące z języka francuskiego pojęcie jest obecnie powszechnie przyjęte i stosowane w europejskich środowiskach edukacyjnych. Waloryzacja wiąże się z procesem upowszechniania i wykorzystywania rezultatów projektów w celu podniesienia ich jakości, jak również aktywnego z nich korzystania oraz wprowadzenia na trwałe do systemów oświaty i praktyki na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym i europejskim. Aby osiągnąć te cele waloryzacja powinna być oparta na przeprowadzonej na wczesnym etapie planowania projektu diagnozie potrzeb. Należy również zapewnić aktywny udział potencjalnych użytkowników docelowych w opracowywaniu projektu. Krótko mówiąc, waloryzacja oznacza monitorowanie i upowszechnianie najbardziej innowacyjnych praktyk, wykorzystanie ich i rozwijanie w różnych kontekstach oraz stopniowe wprowadzanie do formalnych i nieformalnych systemów kształcenia. 11

waloryzacja, czyli upowszechnianie i wykorzystywanie rezultatów projektów Waloryzacja dzięki efektywnemu wykorzystaniu rezultatów projektów jest potwierdzeniem właściwie wykorzystanych środków finansowych. Działania waloryzacyjne istotnie wpływają na: wzbogacenie procesu wdrażania rezultatów projektów; zapewnienie trwałości rezultatów projektów; wzmocnienie wpływu finansowanych przez Unię Europejską programów i projektów na poziomie krajowym; skrócenie czasu potrzebnego na wdrażanie innowacji pedagogicznych. W Partnerskich Projektach Comeniusa najczęściej występującymi rodzajami produktów końcowych są publikacje, prace plastyczne, materiały multimedialne i audiowizualne, wyroby rękodzieła i inne prace wykonane na rzecz szkoły lub lokalnego środowiska. Publikacje to najczęściej scenariusze lekcji, scenariusze spotkań z rodzicami, scenariusze imprez szkolnych, opisy metod nauczania, gier, zabaw, książki kucharskie, minisłowniki, przewodniki turystyczne, zbiory wierszy, opowiadań, bajek i legend, gazetki, biuletyny, foldery, ulotki reklamowe, albumy ze zdjęciami i ich opisem, opracowania merytoryczne różnych zagadnień, dokumentacja techniczna wykonanych przedmiotów, wzory ankiet, wywiady, kroniki, dzienniki, pamiętniki, opracowania wyników przeprowadzonych badań. Uczniowie wykonują następujące prace plastyczne: obrazy, rysunki, plakaty, rzeźby, komiksy, biżuterię, karty świąteczne, dekoracje pomieszczeń szkolnych. Najpopularniejsze produkty multimedialne i audiowizualne to prezentacje multimedialne, filmy krótkometrażowe, nagrania wywiadów, inscenizacji, występów, musicali, konferencji, spotkań, seminariów, strony internetowe, wideokonferencje, bazy danych na przykład baza gospodarstw agroturystycznych w regionie. Bardzo często uczniowie wykonują wyroby rękodzieła, takie jak makiety, ozdoby, lalki, kukiełki, maskotki, stroje teatralne i ludowe, a także inne prace na rzecz szkoły, jak założenie ogrodu czy wyremontowanie starej fontanny. Produkty powinny być ściśle powiązane z realizacją tematu projektu. Stanowią jego dokumentację, świadczą o sposobie, w jaki go realizowano, mówią wiele o oryginalności, kreatywności, racjonalności realizatorów projektu. Nauczyciele uczestniczący w kursach doskonalenia zawodowego często wykorzystują zdobytą wiedzę i umiejętności wprowadzając nowe treści dydaktyczne, programy autorskie lub innowacje pedagogiczne, organizując dodatkowe zajęcia, przez co uatrakcyjniają i wzbogacają ofertę edukacyjną szkoły. Są też inicjatorami działań w zakresie współpracy międzynarodowej. Odbiorcami prac uczniów i nauczycieli oraz studentów przyszłych nauczycieli języka obcego realizujących projekty Comeniusa są: uczniowie i nauczyciele realizatorzy projektu i pozostali uczniowie i nauczyciele z tej samej szkoły; uczniowie i nauczyciele z innych szkół; rodzice, dziadkowie, rodzeństwo uczniów; lokalne władze samorządowe i oświatowe; mieszkańcy (miejscowości, regionu, kraju). Proces waloryzacji może zachodzić w skali mikro, aby zaspokoić szczególne potrzeby danej instytucji lub organizacji, lub w skali makro, czyli na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym lub europejskim, w danym sektorze. Nadrzędnym celem waloryzacji jest pełne i trwałe zastosowanie rezultatów i produktów projektów na wszystkich wymienionych poziomach. Agencja Narodowa podejmuje działania służące określeniu i wdrożeniu waloryzacji poprzez organizację spotkań, wydanie publikacji promujących produkty projektów wysokiej jakości realizowanych w ramach programu Comenius, konkursy oraz monitorowanie przebiegu projektów i planów ich waloryzacji, a także prowadzenie baz danych na temat zakończonych projektów. Działania podejmowane w ramach procesu waloryzacji przez koordynatora projektu powinny obejmować opracowanie planów upowszechnienia i wykorzystania rezultatów projektu oraz regularne ich aktualizowanie. 12

r o z d z i a ł d r u g i PROGRAM SOCRATES-COMENIUS EUROPEJSKĄ OFERTĄ DLA SZKÓŁ, UCZNIÓW, NAUCZYCIELI I STUDENTÓW Niniejsza publikacja przedstawia główne założenia programu Socrates, który został ustanowiony przez Wspólnotę Europejską i zainicjowany w 1995 roku w celu rozwijania współpracy europejskiej w sferze edukacji. Poniżej prezentujemy jeden z komponentów Programu Socrates akcję Comenius, pragnąc ukazać możliwości, jakie daje szkołom realizacja międzynarodowych projektów. Podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Lizbonie w marcu 2000 roku określono cele strategiczne Unii Europejskiej na najbliższą dekadę. Jednym z nich jest dążenie, by gospodarka Wspólnoty Europejskiej stała się najbardziej konkurencyjną i dynamiczną na świecie gospodarką opartą na wiedzy, zdolną do trwałego wzrostu, tworzącą coraz większą liczbę lepszych miejsc pracy i zapewniającą większą spójność społeczną (Komunikat Komisji Europejskiej Skuteczne inwestowanie w edukację: imperatyw dla Europy, Warszawa 2003). W powyższy cel wpisują się działania wcześniej ustanowionych programów Socrates i Leonardo da Vinci, które zostały zatwierdzone i wprowadzone w życie w 1995 roku na podstawie art. 149 oraz 150 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Formalne przystąpienie Polski do programu Socrates nastąpiło w marcu 1998 roku. Obecnie kończy się druga faza realizacji programu (lata 2000 2006). Wykorzystano w niej doświadczenia z pierwszej edycji (lata 1995 1999), wprowadzając jednocześnie szereg innowacji. W programie obecnie uczestniczy trzydzieści jeden krajów kraje członkowskie Unii Europejskiej oraz Islandia, Lichtenstein, Norwegia (kraje EOG) i kandydująca do członkostwa Turcja. W decyzji 1 ustanawiającej program Socrates zapisano następujące jego cele: wzmacnianie wymiaru europejskiego w nauczaniu na wszystkich etapach edukacji, zapewnienie szerokiego dostępu do istniejących w Europie zasobów edukacyjnych przy równoczesnym promowaniu równości szans we wszystkich dziedzinach edukacji, wdrażanie idei uczenia się przez całe życie, promowanie podnoszenia poziomu znajomości języków obcych, współpracy i mobilności w dziedzinie edukacji, zachęcanie osób uczestniczących w programie do stosowania innowacyjnych metod nauczania i materiałów edukacyjnych, wdrażanie technologii informacji i komunikacji w edukacji oraz przeciwdziałanie marginalizacji społecznej, rasizmowi i ksenofobii. Program Socrates wspiera szkoły w osiągnięciu wyżej wymienionych celów poprzez przyznawa- 1 Decyzja nr 253/2000/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 stycznia 2000 roku, Dz. UWE nr L28 z 03 lutego 2000 roku 13

program socrates-comenius europejską ofertą dla szkół, uczniów, nauczycieli i studentów nie środków na realizację następujących działań: seminariów kontaktowych i wizyt przygotowawczych umożliwiających nawiązanie współpracy międzynarodowej, bilateralnych i wielostronnych projektów międzynarodowych, kursów i staży zagranicznych, projektów dotyczących innowacyjnych rozwiązań i podnoszenia poziomu kształcenia realizowanych przez międzynarodowe grupy partnerskie, działań na rzecz podnoszenia poziomu znajomości języków obcych, tworzenia międzynarodowych sieci współpracy ułatwiających wymianę doświadczeń i upowszechnianie sprawdzonych rozwiązań, analizy porównawczej systemów oświaty i polityki edukacyjnej oraz wymiany informacji i upowszechniania sprawdzonych rozwiązań i innowacji. Adresatami programu są wszelkiego typu placówki edukacyjne, uczniowie szkół podstawowych, gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych 2 oraz studenci, nauczyciele czynni zawodowo także nauczyciele akademiccy, kadra kierownicza oraz personel administracyjny placówek edukacyjnych, urzędnicy władz lokalnych, regionalnych, przedstawiciele stowarzyszeń i organizacji pozarządowych. Program Socrates obejmuje osiem akcji 3 przeznaczonych dla różnych szczebli edukacji i dotyczących różnych jej aspektów. Celem programu Comenius jest wzrost jakości edukacji szkolnej, wzmacnianie wymiaru europejskiego w nauczaniu, promowanie nauki języków obcych oraz podnoszenie świadomości interkulturowej. Działania podejmowane w ramach programu obejmują wspieranie międzynarodowej współpracy szkół, umożliwienie podnoszenia kwalifikacji kadry nauczycielskiej, a także promowanie nowoczesnych i innowacyjnych rozwiązań w dziedzinie edukacji. Program daje szkołom autonomię w wyborze tematyki, metod pracy, charakteru współpracy partnerskiej. Wybrany obszar działań powinien być zgodny z potrzebami i zainteresowaniami partnerów projektu, a jego realizacja przyczyniać się do stałego podnoszenia jakości pracy szkoły. Comenius akcje zdecentralizowane W ramach akcji zdecentralizowanej 4 Comenius Akcja 1 wyróżniamy trzy rodzaje projektów: Szkolne Projekty Comeniusa, Językowe Projekty Comeniusa oraz Projekty Rozwoju Szkoły. Zarówno w przypadku pierwszego, jak i trzeciego typu projektów grupę realizującą projekt powinny tworzyć co najmniej trzy placówki z trzech różnych krajów uczestniczących w programie Socrates. Natomiast projekty językowe Comeniusa mają charakter bilateralny uczestniczą w nich dwie szkoły z dwóch krajów. Szkolne Projekty Comeniusa, dotychczas cieszące się największą popularnością, najczęściej są realizowane w cyklu trzyletnim; uczniowie oraz nauczyciele ze szkół partnerskich wspólnie pracują nad wybranymi przez siebie zagadnieniami podczas zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych. Współpraca umożliwia uczestnikom wymianę doświadczeń oraz poznanie zagadnień z dziedziny kultury, wiedzy o społeczeństwie, ekonomii etc. Umożliwia również poznawanie i stosowanie narzędzi z zakresu technik informacji i komunikacji, kształtowanie takich umiejętności, jak praca w grupie, prowadzenie negocjacji, rozwiązywanie konfliktów, podejmowanie decyzji. Pozwala także na pogłębienie rozumienia partnerów zagranicznych oraz poznanie ich języków ojczystych. 2 Uwaga: uczniowie mogą korzystać z programu jako docelowi odbiorcy, ale nie jako grantobiorcy. 3 Comenius edukacja szkolna; Erasmus szkolnictwo wyższe; Grundtvig kształcenie dorosłych; Lingua promowanie nauki języków obcych; Minerva zastosowanie ICT w edukacji; Arion wizyty studyjne; Eurydice informacja o systemach edukacji; Naric informacja o uznawalności wykształcenia. 4 W akcjach zdecentralizowanych przyjmowaniem, selekcją wniosków oraz wydawaniem i obsługą kontraktów zajmuje się Agencja Narodowa Programu Socrates. 14

program socrates-comenius europejską ofertą dla szkół, uczniów, nauczycieli i studentów Istotną cechą Szkolnych Projektów Comeniusa, jak i dwóch pozostałych rodzajów projektów jest możliwość udziału w nich wszystkich uczniów danej szkoły. Jeśli jest to wykonalne, uczniowie powinni brać udział we wszystkich zadaniach projektu na wszystkich jego etapach, począwszy od planowania, poprzez organizację i realizację, skończywszy na ocenie podjętych działań i ich rezultatów. Celem Językowych Projektów Comeniusa jest promowanie nauki języków europejskich. Projekt językowy realizują grupy uczniów składające się z co najmniej dziesięciu osób z dwóch szkół z różnych krajów. Mogą w nim uczestniczyć uczniowie, którzy ukończyli dwunasty rok życia. Głównym celem projektów językowych jest praktyczna nauka języka obcego realizowana poprzez wspólną pracę młodzieży nad wybranym zagadnieniem. Projekty takie dają uczniom możliwość posługiwania się językiem obcym w sytuacjach życia codziennego, a nauczycielom pozwalają na doskonalenie warsztatu pracy. Integralnym i najważniejszym elementem Językowych Projektów Comeniusa jest dwustronna wymiana uczniów, trwająca co najmniej czternaście dni. Wymiana ta jest intensywnym okresem nauki i pozwala na ścisłą współpracę w ramach projektu dzięki posługiwaniu się językiem obcym jako środkiem komunikacji i zdobywania wiedzy i umiejętności. Projekty Rozwoju Szkoły koncentrują się (jak wskazuje ich nazwa) na rozwoju placówki edukacyjnej i nie powinny być mylone z działaniami, podejmowanymi w ramach Szkolnych Projektów Comeniusa. Ten rodzaj projektów stwarza dyrekcji szkół i nauczycielom możliwość wymiany doświadczeń, wspólnego poszukiwania i wypracowania metod zarządzania dostosowanych do potrzeb szkoły, wdrożenia najbardziej efektywnych rozwiązań organizacyjnych i dydaktycznych. Oto przykłady tematów Projektów Rozwoju Szkoły: Udział rodziców w życiu szkoły, Metody i formy prezentacji szkoły, Praca z uczniem trudnym, Zapobieganie agresji na terenie szkoły, Wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci ze środowisk defaworyzowanych i małych miasteczek, Precz z kredą ciekawe lekcje w naszej szkole, Modele pomocy uczniom w wieku 14 16 lat doświadczającym różnorodnych trudności szkolnych. Są to projekty, których celem jest pomoc w doskonaleniu warsztatu pracy nauczycieli służą one wymianie doświadczeń w stosowaniu metod nauczania, w sferze działań wychowawczych, współpracy z rodzicami i środowiskiem lokalnym. Projekty Rozwoju Szkoły stają się również bardzo często inspiracją do wprowadzania szeregu innowacji. Wszystkie wymienione rodzaje projektów programu Comenius Akcja 1 łączą cechy wspólne. Wnioski szkół o udział w programie są rozpatrywane w ramach konkursu ogłaszanego co roku przez Agencję Narodową. Formularze aplikacyjne dla wszystkich typów projektów są identyczne i zawierają takie elementy, jak informacje o projekcie, dane szkół posiadających status partnera i koordynatora, cele, zadania i organizacja projektu, budżet, składający się z tak zwanej kwoty stałej i zmiennej oraz Plan Comeniusa 5. Wszystkie projekty opierają się na współpracy międzynarodowej. Wymagana jest także ścisła współpraca uczniów i nauczycieli. Realizacja projektu może trwać minimum rok, maksimum trzy lata i powinna być uwieńczona opracowaniem konkretnych produktów w postaci dzienników projektów, prezentacji artystycznych, publikacji, stron internetowych, CD-ROM-ów, itp. Wszystkie projekty mogą uzyskać wsparcie finansowe sięgające do 100% kosztów ich realizacji, chociaż zachęca się szkoły do poszukiwania dodatkowych źródeł finansowania. 5 Jest to część formularza aplikacyjnego, w której należy przedstawić szkołę, środowisko w którym pracuje, obecne lub przyszłe działania w zakresie współpracy międzynarodowej, podejmowane przez szkołę. 15

program socrates-comenius europejską ofertą dla szkół, uczniów, nauczycieli i studentów Kolejnymi wspólnymi elementami wszystkich trzech rodzajów projektów są ewaluacja i upowszechnienie. Ewaluacja Agencje Narodowe zwracają szczególną uwagę na znaczenie oceny projektu, zarówno w trakcie realizacji, jak i po jej zakończeniu. Ewaluacja (zarówno wewnętrzna, jak i zewnętrzna) oznacza tu bieżącą analizę zachodzących procesów i ich rezultatów. Pozwala ona na monitorowanie projektu w czasie jego realizacji, na jego właściwe ukierunkowanie oraz na dokonanie ewentualnych zmian wynikających z potrzeb pojawiających się w trakcie jego trwania. Upowszechnianie Może ono dotyczyć nie tylko rezultatów pracy w projekcie, ale także informacji na temat partnerów, tematyki, głównych działań i jego etapów. Do takiej reklamy projektu mogą posłużyć publikacje w gazetkach szkolnych, zebrania z rodzicami i uczniami, artykuły w prasie lokalnej, wywiady dla lokalnej telewizji, udział w konferencjach, seminariach, targach edukacyjnych etc. Ważną rolę w projektach mogą odgrywać także lokalne organizacje i instytucje, uczestnicząc w projekcie w roli partnerów stowarzyszonych. Mogą nimi być władze oświatowe, placówki kształcenia i doskonalenia nauczycieli, ośrodki badawcze, stowarzyszenia, firmy. Wprawdzie instytucje te nie są bezpośrednio zaangażowane w realizację projektu, ale mogą udzielać wsparcia zarówno merytorycznego, jak i logistycznego lub finansowego. Warto dołączyć do grupy partnerów stowarzyszonych także lokalne media i tym samym zapewnić upowszechnienie informacji na temat projektu. Sposoby poszukiwania partnerów Zainteresowanie realizacją projektów w ramach programu Comenius Akcji 1 wciąż rośnie (patrz: tabela poniżej). Coraz większa liczba szkół, często zachęconych powodzeniem sąsiednich placówek, przystępuje do programu. Ciągle jednak jednym z poważniejszych problemów, na jakie natrafiają nauczyciele, jest trudność w pozyskaniu zagranicznych szkół partnerskich do realizacji projektu. Pomimo to liczba składanych wniosków corocznie znacznie przekracza liczbę zatwierdzonych do realizacji projektów, wyczerpujących całkowicie budżet programu, jakim dysponuje Polska. Zatwierdzane są projekty o wysokiej jakości, spełniające wszystkie wymagania partnerstwa europejskiego. Sposobów na pozyskanie partnerów jest kilka kontakty osobiste, zarówno prywatne, jak i zawodowe, pomoc władz lokalnych lub regionalnych (współpraca miast bliźniaczych), udział w indywidualnych kursach doskonalenia zawodowego dla nauczycieli w ramach akcji Comenius 2.2.c (patrz: informacje na sąsiedniej stronie) lub w wizytach studyjnych w ramach programu Arion. Agencja Narodowa programu Comenius umożliwia także szkołom pozyskiwanie partne- LIC ZBA REALIZOWANYCH PROJEK TÓW W LATACH 2001 2006 Rok budżetowy 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Szkolne Projekty Comeniusa 435 418 403 679 858 902 Projekty Rozwoju Szkół 12 39 74 119 138 118 Projekty Językowe Comeniusa 26 30 42 60 78 99 Łącznie projektów 473 487 519 858 1074 1119 16

program socrates-comenius europejską ofertą dla szkół, uczniów, nauczycieli i studentów rów poprzez udział w seminariach kontaktowych organizowanych w krajach uczestniczących w programie. Są to spotkania międzynarodowe, podczas których nauczyciele mają szansę nawiązać kontakt z kolegami z zagranicy i rozpocząć z nimi pracę nad przyszłym projektem. Udział w seminariach jest finansowany w formie grantu przez Agencję Narodową. Inną możliwością przygotowania projektu jest udział nauczycieli w wizytach przygotowawczych, na który środki można uzyskać także dzięki programowi Comenius. Na wizyty wyjeżdżają nauczyciele, którym udało się znaleźć szkoły partnerskie do realizacji przyszłego projektu; spotkanie służy wzajemnemu poznaniu oraz przygotowaniu wniosku aplikacyjnego. Szkoły mogą także korzystać z internetowych baz danych szkół poszukujących partnerów za granicą PartBase oraz Comenius Space 6. Dają one możliwość nie tylko wyszukiwania potencjalnych szkół partnerskich, lecz także zamieszczenia oferty własnej szkoły. Rozpatrując korzyści płynące z udziału w programie Socrates-Comenius, nie można pominąć akcji zdecentralizowanych programu Comenius asystentury językowej oraz kursów doskonalenia zawodowego. Comenius Akcja 2.2.b Asystentura Językowa adresowana jest zarówno do szkół, które mogą gościć u siebie asystenta językowego, jak i do studentów przyszłych nauczycieli języków obcych, którzy mogą się ubiegać o stypendia na realizację staży w szkołach zagranicznych. Spójrzmy na tę akcję z perspektywy potencjalnej placówki goszczącej przedszkola, szkoły podstawowej, gimnazjum, szkoły ponadgimnazjalnej lub placówki kształcenia dorosłych. Staże asystenckie trwają od trzech do ośmiu miesięcy. Zakwaterowanie, wyżywienie oraz przejazdy asystenta opłacane są ze stypendium przyznawanego przez Agencję Narodową w jego kraju ojczystym. Szkoła goszcząca nie ponosi zatem kosztów wynagrodzenia asystenta, nie otrzymuje także grantu na jego utrzymanie. Szkoła korzysta z pracy asystenta, która polega na nauczaniu języka obcego oraz języka ojczystego studenta, pomocy w przygotowaniu i realizacji projektów programu Comenius oraz rozwijaniu umiejętności komunikacyjnych uczniów. Zadaniem asystenta jest także promowanie jego kraju ojczystego, kultury, historii, a także włączenie się w życie szkoły goszczącej. Asystentura jest interesującym sposobem na wzbogacenie zajęć z zakresu języka obcego, którego naucza asystent, a także na poznanie jego kraju i języka. Aby pozyskać asystenta językowego, szkoła powinna przesłać we właściwym terminie odpowiedni wniosek do właściwego kuratorium oświaty, które dokonuje wstępnej oceny dokumentacji i przesyła zakwalifikowane wnioski do Agencji Narodowej. Warto, aby szkoła starannie zaplanowała pracę przyszłego asystenta oraz wyznaczyła opiekuna, który będzie monitorował pracę asystenta, oceniał jego postępy i służył mu pomocą. Indywidualnie nauczyciele mogą ubiegać się o granty na udział w zagranicznych kursach doskonalenia zawodowego w ramach programu Comenius Akcja 2.2.c. Dostępne są trzy rodzaje kursów tematyczne dla nauczycieli języków obcych, metodyczno-językowe dla nauczycieli języków obcych oraz kursy językowe dla nauczycieli przedmiotów wykładanych w języku obcym. Wykaz kursów tematycznych będących rezultatem Europejskich Projektów Współpracy 7 zamieszczono w Katalogu Comeniusa. Dostęp do niego można uzyskać poprzez stronę internetową Agencji Narodowej. Kursy językowe oraz metodyczno-językowe mogą także pochodzić z wolnego rynku. Przy wyborze kursu należy ocenić jego program i przydatność dla rozwoju zawodowego nauczyciela. Wybór nieodpowiedniego kursu może spowodować negatywną ocenę wniosku o grant. Warto także pamiętać, że można 6 Linki do tych stron dostępne są na stronie internetowej Agencji Narodowej. 7 Są to projekty akcji Comenius 2.1, w których wyniku jako produkty końcowe często powstają kursy tematyczne. 17

program socrates-comenius europejską ofertą dla szkół, uczniów, nauczycieli i studentów uzyskać grant w ramach programu Comenius Akcji 2.2.c nie częściej niż raz na trzy lata, dlatego warto poświęcić więcej czasu na wyszukanie odpowiedniego dla danej osoby kursu, który jednocześnie będzie spełniał wymogi określone przez Komisję Europejską 8. Comenius akcje scentralizowane Inną możliwością współpracy w ramach programu Socrates-Comenius jest udział szkół w Europejskich Projektach Współpracy (Comenius 2.1). Jest to akcja scentralizowana 9, w ramach której projekty realizowane są przez grupy partnerskie (podobnie jak w przypadku projektów szkolnych), zakłada się udział w projektach głównie instytucji kształcących lub doskonalących nauczycieli. Partnerami w tego typu projektach mogą być także szkoły, fundacje, stowarzyszenia, muzea, instytuty badawcze, firmy prywatne. Celem tej akcji jest rozwijanie współpracy w dziedzinach o szczególnym znaczeniu dla edukacji szkolnej w kontekście europejskim (edukacja interkulturowa, europejski wymiar edukacji szkolnej, nauka języków obcych oraz innowacje w edukacji szkolnej, w tym zastosowanie nowych technik informacji i komunikacji). Akcja ta stwarza także możliwość wdrażania systemowych rozwiązań w dziedzinie edukacji. Umożliwia wzrost jakości oferty edukacyjnej szkoły poprzez wzbogacenie form podnoszenia kwalifikacji nauczycieli. Nauczycielom szkół będących partnerami w projekcie daje szansę udziału we współtworzeniu materiałów dydaktycznych lub modułów kursów, które często testowane są właśnie w uczestniczących w projekcie szkołach. Projekty centralne wymagają współpracy na szerszą skalę i charakteryzują się wyższym stopniem trudności, ich wyniki są skrupulatnie oceniane przez Komisję Europejską oraz Biuro Pomocy Technicznej. Ważne w ich realizacji są zatem kompetencje eksperckie instytucji uczestniczących w projekcie, ale i przemyślany plan działania oraz starannie zaplanowany budżet. W ramach tego typu projektów mogą powstać następujące produkty końcowe: programy nauczania, kursy doskonalenia zawodowego, programy wymiany studentów kierunków nauczycielskich lub metody i materiały dydaktyczne dla określonych grup odbiorców. W ramach akcji scentralizowanej Comenius Akcja 3 Sieci Tematyczne mogą być realizowane projekty, których celem jest gromadzenie informacji na temat współpracy międzynarodowej i wspieranie i promowanie projektów programu Comenius Akcja 1 i 2 w wybranej dziedzinie tematycznej. Sieci Tematyczne są przede wszystkim propozycją dla szkół już realizujących inne projekty w ramach programu Comenius. Pozwalają na kontynuację współpracy, upowszechnianie produktów, pracę na szerszą skalę w wybranej dziedzinie. Tak oto w krótki sposób przedstawione zostały akcje programu Socrates-Comenius. Oczywiście nie są to jedyne propozycje programu Socrates dla nauczycieli i szkół, choć z pewnością Comenius, związany ściśle z edukacją szkolną, daje największe możliwości korzystania z funduszy Unii Europejskiej przeznaczonych dla oświaty. Należy podkreślić, że podane przykłady współpracy nie wyczerpują możliwości, jakie daje udział w poszczególnych akcjach. W przypadku akcji scentralizowanych przedstawione zostały jedynie ogólne założenia; dokładna ich prezentacja wymagałaby oddzielnego artykułu. Szczegółowe informacje zamieszczono na stronie internetowej Agencji Narodowej Programu Socrates: www.socrates.org.pl, a także na serwerze Europa http://europa.eu.int/comm/education/programmes/socrates/comenius/index_en.html. 8 Więcej informacji można znaleźć na stronie www.socrates.org.pl lub na stronie Komisji Europejskiej http://europa.eu.int/ comm/education/programmes/socrates/comenius/index_en.html. 9 W akcjach scentralizowanych przyjmowaniem, selekcją wniosków oraz wydawaniem i obsługą kontraktów zajmuje się Komisja Europejska, wspomagana przez Biuro Pomocy Technicznej (Technical Assistance Office) 18

r o z d z i a ł t r z e c i REALIZACJA PROGRAMU COMENIUS W ŚWIETLE BADAŃ INSTYTUTU BADAŃ OPINII I RYNKU PENTOR W 2003 roku na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej Instytut Badania Opinii i Rynku Pentor przeprowadził ewaluację zewnętrzną programu Socrates. Z przeprowadzonych badań wynika między innymi, iż nauczyciele zaangażowani w realizację projektów w ramach programu Comenius wśród korzyści płynących z udziału w programie najczęściej dostrzegali poszerzenie oferty dydaktycznej szkoły, zmiany w dziedzinie wykorzystania technik informacji i komunikacji. Prawie wszyscy zaczęli stosować w swojej pracy nowe pomoce dydaktyczne i metody nauczania. Stwierdzili także doskonalenie znajomości języków obcych, kompetencji merytorycznych i organizacji pracy. Zauważyli wzrost umiejętności pracy w zespole oraz zaangażowania i motywacji do pracy. Ponad 87% ankietowanych uznało, że udział w programie Socrates-Comenius będzie miał wpływ na ich dalszą karierę zawodową, a około 59%, że zdecydowałoby się podjąć dzięki niemu pracę w innym kraju. Agencja Narodowa Programu Socrates, upowszechniając wyniki niniejszych badań, pragnie nie tylko ukazać korzyści wynikające z udziału w programie, ale także zachęcić inne szkoły do realizacji projektów. Korzyści wymierne (opisane powyżej) jak i niewymierne (na przykład przyjaźnie zawierane z nauczycielami z krajów partnerskich, które trwają po zakończeniu pracy nad projektem) świadczą, że warto rozpocząć przygodę z Comeniusem. Fakt, że aż 63% ankietowanych nauczycieli stwierdziło, że udział w programie dał im więcej, niż oczekiwali, jest argumentem dla niezdecydowanych, że warto podjąć wysiłek realizacji programu. Realizowane działania Założenia programu Comenius wynikają z ogólnych celów programu Socrates, a zarazem stanowią ich konkretyzację. Do podstawowych celów programu Comenius należą: zwiększenie jakości i efektywności edukacji szkolnej; wzmocnienie jej europejskiego wymiaru poprzez wspieranie międzynarodowej współpracy szkół i działań na rzecz podniesienia kwalifikacji nauczycieli; promowanie nauki języków obcych; rozwijanie świadomości interkulturowej, rozumianej jako walka z dyskryminacją, marginalizacją, rasizmem i ksenofobią. Działania realizowane w ramach programu Comenius nawiązują właśnie do tych celów, zgodnych z zadaniami strategicznymi określonymi w raporcie Komisji Europejskiej odnoszącymi się do przyszłych wyzwań edukacji. Należy także podkreślić, że podejmowane działania nie tylko wpływają na wzmocnienie europejskiego wymiaru nauczania, lecz także stanowią odpowiedź 19

realizacja programu comenius w świetle badań instytutu badań opinii i rynku pentor na potrzeby danego systemu oświaty, ponieważ wiążą się z upowszechnianiem nowoczesnych technologii informacji i komunikacji, zdobywaniem nowych umiejętności zarówno przez nauczycieli, jak i uczniów oraz zmianą sposobu nauczania na bardziej kompleksowy, wymagający od uczniów samodzielności i umiejętności współpracy. Realizowane cele odpowiadają także indywidualnym potrzebom beneficjentów, o czym z pewnością świadczy bardzo wysoki odsetek (98%) osób wyrażających zadowolenie z tytułu udziału w programie Comenius. Beneficjenci podkreślają nie tylko przydatność tego typu działań, ale również konieczność ich kontynuowania i rozwijania. Główne motywy uczestnictwa w programie Comenius według beneficjentów to: możliwość nawiązania nowych znajomości i kontaktów zawodowych; chęć poznania nauczycieli z innych krajów w celu wymiany doświadczeń zawodowych; możliwość poznania kultury innych krajów; chęć zapoznania się z innymi metodami nauczania i warunkami nauki oraz pracy w szkolnictwie; chęć zdobywania nowych doświadczeń; zainteresowanie europejskim wymiarem edukacji; możliwość doskonalenia znajomości języków obcych. Zdaniem beneficjentów program Comenius zdecydowanie przyczynia się do poprawy i poszerzenia oferty edukacyjnej szkoły, w szczególności do opracowania i wprowadzenia nowych pomocy i treści dydaktycznych oraz nowych metod nauczania. Rezultatem udziału w programie jest również znaczący wzrost umiejętności wykorzystywania nowych technik informacji i komunikacji. Beneficjenci programu Comenius są zdania, że uczestnictwo w programie przyczynia się do doskonalenia takich umiejętności i kompetencji zawodowych, jak znajomość języków obcych, umiejętności pedagogiczne, warsztat pracy dydaktycznej oraz kompetencje merytoryczne (zdobycie nowej wiedzy). Istotną korzyścią wynikającą z udziału w programie Comenius jest również doskonalenie metod pracy i nauki oraz jej organizacji poprzez poprawę umiejętności wykorzystania nowatorskich metod w pracy pedagogów, zwiększenie zaangażowania i motywacji do pracy oraz rozwój umiejętności pracy w grupie. Udział w programie Comenius przynosił również beneficjentom poczucie większej identyfikacji z Europą, lepszą znajomość kultury innych krajów europejskich oraz wprowadzenie wymiaru europejskiego do nauczanych treści. Beneficjenci programu Comenius uważają, że udział w tak prestiżowych projektach z pewnością będzie miał pozytywny wpływ na ich dalszą karierę zawodową, a ponad połowa badanych zadeklarowała, że dzięki programowi zdecydowałaby się na podjęcie pracy w innym kraju europejskim. Świadczy to o wzroście wiary we własne umiejętności, kompetencje zawodowe i językowe uczestników uczestników programu. Za najważniejsze długofalowe rezultaty programu Comenius beneficjenci uznali: wzrost prestiżu szkoły; doskonalenie oferty edukacyjnej szkoły; poczucie porozumienia interkulturowego i większej identyfikacji z Europą; zmianę wizerunku szkoły; możliwość działania w europejskiej przestrzeni edukacyjnej. Beneficjenci programu są świadomi uczestnictwa w działaniach o zakrojonym na szeroką skalę charakterze europejskim. W celu dokonania oceny rezultatów programu Comenius Akcja 1 przeprowadzone zostały zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej wizyty monitorujące w szkołach realizujących projekty. Podczas wizyt analizowano organizację projektu oraz jego wpływ na uczniów i nauczycieli, szkołę oraz społeczność lokalną. W wyniku przeprowadzonych monitoringów stwierdzono, że: Tematyka projektów jest różnorodna, jednak najchętniej wybierane są tematy z dziedziny 20

realizacja programu comenius w świetle badań instytutu badań opinii i rynku pentor dziedzictwa kulturowego, ochrony środowiska, dotyczące mediów i komunikacji. Realizowane projekty mają wpływ na zawartość programów nauczania, stają się integralną częścią całego programu dydaktyczno- -wychowawczego szkoły. W gimnazjach projekty wspomagają realizację międzyprzedmiotowych ścieżek edukacyjnych, takich jak edukacja europejska, regionalna, medialna, ekologiczna i prozdrowotna. Projekty wpływają na rozwój edukacji interkulturowej, widoczne jest wzmocnienie poczucia tożsamości regionalnej i narodowej uczniów przy jednoczesnym kształtowaniu się poczucia przynależności do Wspólnoty Europejskiej. Następuje znacząca poprawa znajomości języków obcych wśród uczniów oraz wzrost motywacji do dalszej nauki. W wyniku realizacji projektów obserwuje się upowszechnienie stosowania aktywizujących metod nauczania oraz większy stopień wykorzystywania technik informacji i komunikacji, co niewątpliwie przyczynia się do zwiększenia atrakcyjności zajęć. Ogólne cele i zadania programu Comenius zostały zdefiniowane w sposób jasny, przejrzysty i zrozumiały, tworzą spójną całość. Jednak jest wysoce prawdopodobne, że cele oraz realizowane zadania staną się zrozumiałe dla beneficjentów programu dopiero z perspektywy dłuższego czasu. Obecnie najatrakcyjniejsze wydają się beneficjentom wymiany, staże i kursy zagraniczne. Działania te należałoby kontynuować ze względu na duże zainteresowanie potencjalnych odbiorców, podobnie jak organizowanie międzynarodowych wizyt roboczych, ułatwiających wymianę doświadczeń dydaktycznych. W celu poszerzenia obszaru działania w ramach programu Comenius można by organizować obozy międzynarodowe dla uczniów i różnego rodzaju wymiany zagraniczne, które dałyby młodzieży możliwość samodzielnego poszukiwania informacji, współdziałania w grupie oraz doskonalenia w praktyce znajomości języków obcych. Inną innowacją, zdaniem beneficjentów programu, mogłaby być zmiana kierunku podejmowanych działań i skoncentrowanie się na wybranych grupach uczniów, a nie, jak dotychczas na szkołach. Mocne strony programu Comenius: bardzo wysoki odsetek osób deklarujących zadowolenie z tytułu udziału w programie; jasno i precyzyjnie sformułowane cele programu stały wzrost jakości wniosków o udział w programie, co świadczy o lepszej znajomości wśród beneficjentów procedur obowiązujących w programie; wysoki poziom wykorzystania środków przyznanych przez Komisję Europejską; wysoki poziom efektywności programu, czyli relacji pomiędzy nakładami a osiągniętymi rezultatami; realizacja krajowych priorytetów związanych z dążeniem do aktywizacji osób z terenów wiejskich i o niższym stopniu urbanizacji; zgodność podejmowanych działań z priorytetami określonymi przez Komisję Europejską; rozbudowany i efektywny system informowania na temat programu; opracowanie skutecznego i wystandaryzowanego narzędzia służącego do monitorowania efektów realizacji projektów ( Arkusz obserwacji stanu i przebiegu projektu ). 21