5. Pszenica jara W doświadczeniach PDOiR prowadzonych na terenie województwa łódzkiego w roku 2011 testowano 13 odmian pszenicy jarej (27 odmian w Krajowym Rejestrze). Wśród badanych odmian znajdowało się 10 odmian jakościowych (a), 1 chlebowa (b), 1 paszowa (c) i pierwsza polska odmiana pszenicy jarej twardej (durum). Doświadczenia założono w Sulejowie, Lućmierzu i Strzelcach, na dwóch poziomach agrotechnicznych ekstensywnym (a1) i intensywnym (a2). Szczegółowe warunki polowe doświadczeń przedstawiono w tabeli 2. Siewy przeprowadzono w ostatniej dekadzie marca i na początku kwietnia. Nawożenie azotowe stosowano w dwóch terminach - przedsiewnie i pogłównie. Na podstawowym poziomie agrotechniki łącznie wysiano od 66 do 112 kg N/ha, zaś na poziomie intensywnym zużyto więcej o 40 kg N w przeliczeniu na ha. Nawożenie potasowe zastosowano w ilości od 70 do 90 kg/ha. Dawka nawozu fosforowego wynosiła: w Lućmierzu 40 kg/ha, w Strzelcach 45 i Sulejowie 66 kg/ha. Zgodnie z metodyką COBORU na intensywnym poziomie agrotechnicznym dokarmiano rośliny dolistnymi preparatami wieloskładnikowymi i prowadzono ochronę przeciwko chorobom grzybowym. Dodatkowo, ze względu na zwiększone nawożenie azotowe, na poziomie a2 użyto regulatora wzrostu. W doświadczeniach porejestrowych realizowanych w województwie łódzkim, w roku 2011, zdecydowanie najwyższe plony uzyskano w Strzelcach, gdzie pszenica na podstawowym poziomie agrotechniki plonowała ponad 8,5 tony w przeliczeniu na hektar (tab.4). W Sulejowie i Lućmierzu średni plon wyniósł około 5,5 tony z hektara. Pszenica jara uprawiana w sposób tradycyjny plonowała blisko 6,6 t/ha (tab.5). Wynik ten jest bardzo dobry, wyższy od średniej z wielolecia o ponad 0,5 t/ha. Na poziomie a2 plon był również wysoki, wyniósł 7,7 t/ha i był na poziomie średniej wieloletniej. W roku 2011 największą ilość ziarna uzyskano z poletek obsianych odmianami Tybalt i Trappe. Zwiększenie poziomu agrotechniki (a2) pozwoliło na zwiększenie plonu o blisko 1,1 t/ha. W 2011 roku wysoka plenność, dzięki zastosowaniu zwiększonej dawki nawozów azotowych i środków grzybobójczych, wystąpiła u odmian Tybalt i Trappe. Również na przestrzeni wielolecia odmiany te mogą uchodzić za najlepsze do uprawy intensywnej. Porażenie roślin chorobami grzybowymi w roku 2011 było zróżnicowane (tab.6). Wysoką odporność na mączniaka i rdzę brunatną wykazuje od lat odmiana Tybalt. Najbardziej podatną na mączniaka jest Ostka Smolicka, rdzą brunatną natomiast porażane były w znacznym stopniu odmiany Bryza i Parabola. Dużą odpornością na septoriozę liści charakteryzują się odmiany Trappe i Kandela, zaś na septoriozę plew Parabola i Arabeska. Odmiana Radocha, badana pierwszy rok, wykazała dużą podatność na septoriozę plew. Silne porażenie ziarniaków mogło mieć wpływ na obniżenie plonów tej odmiany. W 2011 roku najniższymi odmianami były Werbena i SMH 87, w wieloleciu natomiast Tybalt i Nawra (tab.7). Najwyższa od lat pozostaje odmiana Hewilla. Najbardziej dorodnym ziarnem, w 2011 roku a także wieloleciu, odznaczała się odmian Parabola. Najdrobniejsze ziarno wytworzyły Trappe i badana pierwszy rok - Werbena. Łódzki Wojewódzki Zespół PDOiR po zapoznaniu się z wynikami uzyskanymi z doświadczeń porejestrowych, podjął decyzję o utworzeniu dla pszenicy jarej Listy Zalecanych Odmian do uprawy (LZO): 1. NAWRA 3. TYBALT 5. OSTKA SMOLICKA 7. ARABESKA* 2. PARABOLA 4. TRAPPE 6. KANDELA * odmiana wstępnie rekomendowana Stwierdzona w czasie badań duża wartość gospodarcza tych odmian daje większą gwarancję uzyskania pożądanych efektów ekonomicznych. 49
Tabela 1 Pszenica jara. Odmiany badane. Rok zbioru: 2011 Rok wpisania do Rok włączenia do LZO Kod kraju pochodze nia Adres jednostki zachowującej odmianę, Odmiana Krajoweg a w przypadku odmiany zagranicznej o Rejestru - pełnomocnika w Polsce Odmian w Polsce 1 2 3 4 5 1 Tybalt (a) 2005 2009 PL Irena Szyld, ul. Cieszyńska 11, PL 62-800 Kalisz 2 Hewilla (a) 2006 PL Hodowla Roślin Rolniczych Nasiona Kobierzyc sp. z o.o., ul. Sportowa 21, PL 55-040 Kobierzyce 3 Parabola (a) 2006 2008 PL Hodowla Roślin Rolniczych Nasiona Kobierzyc sp. z o.o., ul. Sportowa 21, PL 55-040 Kobierzyce 4 Trappe (b) 2008 2010 PL KWS Lochow Polska sp. z o.o. Kondratowice, ul. Słowiańska 5, PL 57-150 Prusy 5 Nawra (a) 1999 2006 PL Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, PL 99-307 Strzelce 6 Bryza (a), ( oś) 2003 PL KWS Lochow Polska sp. z o.o. Kondratowice, ul. Słowiańska 5, PL 57-150 Prusy 7 Ostka Smolicka (a), ( oś) 2010 2012 PL Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR Smolice 146 PL - 63-740 Kobylin 8 Kandela (a) 2010 2012 PL DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń, PL 27 64-000 Kościan 9 Radocha (c) 2011 PL Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, PL 99-307 Strzelce 10 Arabeska (a) 2011 2012 PL DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń, PL 27 64-000 Kościan 11 SMH 87 (durum), ( oś) 2011 PL Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR Smolice 146 PL - 63-740 Kobylin 12 Rospuda (a) CCA PL Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, PL 99-307 Strzelce 13 Werbena (a) CCA PL Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, PL 99-307 Strzelce (a) odmiana jakościowa, (b) - odmiana chlebowa, (c) - odmiana pastewna (oś) - odmiana o kłosie ościstym, (durum) odmiana twarda Kol. 2 CCA odmiana ze Wspólnotowego Katalogu Roślin Rolniczych, włączona do doświadczeń PDO, nie wpisana do Krajowego Rejestru 50
Tabela 2 Pszenica jara. Warunki polowe doświadczeń. Rok zbioru: 2011 Miejscowość Sulejów Lućmierz Strzelce Powiat Piotrkowski Zgierski Kutnowski Kompleks rolniczej przydatności gleby pszenny bardzo dobry żytni bardzo dobry pszenny bardzo dobry Klasa bonitacyjna gleby III a IV b III a ph gleby w KCl 5,7 5,1 6,3 Przedplon ziemniaki pszenżyto ozime pszenica ozima Data siewu (dzień, m-c,) 31.03. 05.04. 25.03. Obsada nasion (szt/m 2 ) 450 500 450 Data zbioru (dzień, m-c,) 05.08. 07.08. 14.08. Nawożenie mineralne N na poziomie a 1 (kg/ha) 112 66 83 N na poziomie a 2 (kg/ha) 152 106 123 P 2 O 5 (kg/ha) 66 40 45 K 2 O (kg/ha) 84 70 90 Nawożenie dolistne preparatami wieloskładnikowymi na poziomie a 2 (l/ha) Maximus Extra Mg 2 kg Maximus Extra P 4 kg Maxibor 21 1 kg Środki ochrony roślin Florovit 1% Basfoliar Extra 10 l Zaprawa nasienna (nazwa) Vitavax 200 FS Vitavax 200 FS Maxim Star 025 FS Chwastox Turbo 340 SL 2,0 l Mustang 306 SE 0,6 l Herbicyd (nazwa, dawka/ha) Granstar Ultra SX 50 SG 0,6 l Mustang Forte 195 SE 0,8 l Chwastox Extra 300 SL 3,0 l Starane 250 EC 0,3 l Karate Zeon 050 CS 0,1 l Insektycyd (nazwa, dawka/ha) Karate Zeon 050 CS 2 x 0,1 l Fastac 100 EC 0,1 l Pirimor 500 WG 0,25 kg (tylko na poziomie a 2 ) Fungicyd- pierwszy zabieg (nazwa, dawka/ha) Artea 330 EC 0,5 l Fandango 200 EC 1,0 l Capalo 337,5 SE 1,5 l Fungicyd drugi zabieg (nazwa, dawka/ha) Falcon 460 EC 0,6 l Artea 330 EC 0,5 l Duett Ultra 497 SC 0,6 l Regulator wzrostu (nazwa, dawka/ha) Cerone 480 SL 0,75 l Cerone 480 SL 0,75 l Modus 250 EC 0,4 l 51
Tabela 3 Pszenica jara. Warunki ogólne doświadczeń. Rok zbioru: 2011 Cecha Sulejów Lućmierz Strzelce a 1 a 2 a 1 a 2 a 1 a 2 1 Termin kłoszenia (dzień, m-c) 04.06 05.06 06.06 07.06 05.06 05.06 2 Termin dojrzałości woskowej (dzień, m-c) 16.07 17.07 12.07 14.07 25.07 25.07 3 Wysokość roślin (cm) 74 72 79 74 94 89 4 Wyleganie roślin w fazie dojrzałości mlecznej (skala 9 o ) 8,5 8,8 9,0 9,0 9,0 9,0 5 Wyleganie roślin przed zbiorem (skala 9 o ) 6,8 7,0 7,6 8,9 7,9 8,9 6 Porażenie przez mączniaka (skala 9 o ) 8,8 9,0 7,7 9,0 7,3 8,6 7 Porażenie przez rdzę brunatną (skala 9 o ) 6,5 9,0 7,5 9,0 7,8 9,0 8 Porażenie przez septoriozę liści (skala 9 o ) 6,1 7,6 6,3 9,0 9,0 9,0 9 Porażenie przez septoriozę plew (skala 9 o ) 6,9 8,3 9,0 9,0 9,0 9,0 10 Porażenie przez fuzariozę kłosów (skala 9 o ) 8,4 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 11 Porażenie przez brunatną plamistość liści (skala 9 o ) 6,3 8,1 9,0 9,0 9,0 9,0 12 Porażenie podstawy źdźbła (skala 9 o ) 7,5 8,8 9,0 9,0 9,0 9,0 13 Masa 1000 ziaren (g) 47,8 49,8 45,4 48,6 49,2 52,2 14 Wilgotność ziarna podczas zbioru (%) 13,1 13,3 19,1 20,5 8,7 10,1 15 Plon ziarna (dt z ha) 55,6 65,6 55,1 66,6 86,6 100,2 Wyniki średnie z wszystkich badanych odmian a 1 przeciętny poziom agrotechniki; a 2 wysoki poziom agrotechniki Skala 9 o : 9 - oznacza stan najkorzystniejszy, 1 - oznacza stan najmniej korzystny 52
Tabela 4 Pszenica jara. Plon ziarna odmian w miejscowościach (%wzorca). Rok zbioru: 2011 Poziom a Odmiana 1 Poziom a 2 Sulejów Lućmierz Strzelce Sulejów Lućmierz Strzelce Wzorzec, dt z ha 55,6 55,1 86,6 65,6 66,6 100,2 1 Tybalt (a) 115 104 105 115 102 104 2 Hewilla (a) 107 102 100 104 108 98 3 Parabola (a) 97 99 102 98 102 103 4 Trappe (b) 116 105 107 116 106 106 5 Nawra (a) 102 98 103 99 110 104 6 Bryza (a), ( oś) 102 98 103 99 99 103 7 Ostka Smolicka (a), ( oś) 117 105 100 115 97 103 8 Kandela (a) 109 113 102 108 108 100 9 Radocha (c) 69 82 102 78 90 102 10 Arabeska (a) 105 97 104 96 86 99 11 SMH 87 (durum), ( oś) 60 86 70 67 80 73 12 Rospuda (a) 102 107 102 99 107 103 13 Werbena (a) 100 104 101 106 105 102 (a) odmiany jakościowe, (b) - odmiany chlebowe, (oś) o kłosie ościstym Wzorzec wszystkie badane odmiany 53
Tabela 5 Pszenica jara. Plon ziarna odmian (%wzorca). Lata zbioru: 2011, 2010, 2009 Odmiana Plon ziarna w % wzorca Poziom a 1 Poziom a 2 2011 2010 2009 Średnia 2009-2011 2011 2010 2009 Wzorzec, dt z ha 65,8 65,2 53,4 61,5 77,5 76,8 75,6 76,6 1 Tybalt (a) 108 102 97 103 107 102 99 103 2 Hewilla (a) 102 100 93 99 103 102 101 102 3 Parabola (a) 100 102 103 102 101 102 96 100 4 Trappe (b) 109 99 106 104 109 100 108 106 5 Nawra (a) 101 97 100 99 104 98 95 99 6 Bryza (a), ( oś) 101 98 100 100 101 99 101 100 7 Ostka Smolicka (a), ( oś) 106 100 103 105 101 103 8 Kandela (a) 107 102 105 105 96 100 9 Radocha (c) 87 92 10 Arabeska (a) 102 94 11 SMH 87 (durum), ( oś) 72 73 12 Rospuda (a) 103 103 13 Werbena (a) 102 104 Liczba doświadczeń 3 3 3 9 3 3 3 9 (e) - odmiany elitarne, (a) odmiany jakościowe, (b) - odmiany chlebowe, (oś) o kłosie ościstym Wzorzec: w roku 2011 wszystkie badane odmiany, w roku 2010 Tybalt, Hewilla, Parabola, Trappe, Nawra, Bryza, Ostka Smolicka i Kandela, w roku 2009 Tybalt, Hewilla, Parabola, Trappe, Nawra i Bryza. Liczba doświadczeń dla okresu 2009-2011 odnosi się do odmian badanych trzy lata. Średnia 2009-2011 54
Tabela 6 Pszenica jara. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby na przeciętnym poziomie agrotechniki a 1 (odchylenia od wzorca). Lata zbioru: 2011, 2009 2011 Liczba Mączniak Rdza brunatna Septorioza liści Septorioza plew Odmiana lat 2011 2009-2011 2011 2009-2011 2011 2009-2011 2011 2009-2011 badań Wzorzec (skala 9 o ) 7,9 7,8 7,2 7,6 6,5 6,6 6,9 7,0 1 Tybalt (a) 3 1,1 0,9 1,4 1,1 0,4 0,0-0,4-0,3 2 Hewilla (a) 3-0,3-0,2 0,3-0,2 0,0-0,1 0,1-0,4 3 Parabola (a) 3 0,2 0,1-1,1-0,4-0,1 0,0 1,1 0,1 4 Trappe (b) 2 0,7 0,1 0,9 0,6 0,9 0,6 0,1 0,2 5 Nawra (a) 3 0,4 0,3-0,1-0,0-0,6-0,3-0,4-0,1 6 Bryza (a), ( oś) 3-0,4-0,5-1,1-1,2 0,0-0,1 0,6 0,7 7 Ostka Smolicka (a), ( oś) 2-0,8-0,6* -0,2 0,0* 0,4-0,0* 0,1 0,3* 8 Kandela (a) 2 0,7 0,4* 0,8 0,7* 0,7 0,5* 0,1-0,1* 9 Radocha (c) 1-1,9 0,3 0,4-2,4 10 Arabeska (a) 1 0,7-0,6-0,6 1,1 11 SMH 87 (durum), ( oś) 1 0,4 1,3-1,0 0,6 12 Rospuda (a) 1 0,1-0,9-0,1 0,1 13 Werbena (a) 1-0,8-1,1-0,3-0,4 Liczba doświadczeń 3 8 3 9 3 8 1 6 (e) - odmiany elitarne, (a) odmiany jakościowe, (b) - odmiany chlebowe, (oś) o kłosie ościstym Wzorzec: w roku 2011 wszystkie badane odmiany, w roku 2010 Tybalt, Hewilla, Parabola, Trappe, Nawra, Bryza, Ostka Smolicka i Kandela, w roku 2009 Tybalt, Hewilla, Parabola, Trappe, Nawra i Bryza. * - średnia z lat: 2010-2011. Wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których dana choroba wystąpiła; wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą. Liczba doświadczeń dla okresu 2009-2011 odnosi się do odmian badanych trzy lata. 55
Tabela 7 Pszenica jara. Ważniejsze właściwości rolniczo użytkowe odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru: 2011, 2009 2011 Odmiana Liczba lat badań Wyleganie (skala 9 o ) w fazie przed zbiorem dojrzałości mlecznej Wysokość roślin (cm) Masa 1000 ziaren (g) 2011 2009-2011 2011 2009-2011 2011 2009-2011 2011 2009-2011 Wzorzec Poziom agrotechniki a 1 8,5 8,6 7,2 7,5 82,4 87,2 47,4 44,0 1 Tybalt (a) 3 0,5 0,2 0,5 0,5-2,9-3,4 1,0-0,5 2 Hewilla (a) 3-1,0-0,3-1,2-0,9 8,9 6,3 1,5 0,3 3 Parabola (a) 3 0,5 0,4-0,5-0,2 1,4 0,9 7,2 6,8 4 Trappe (b) 2 0,5 0,4 1,0 0,6 0,9 0,2-4,6-5,8 5 Nawra (a) 3 0,0-0,4 0,3 0,1-4,6-4,6 1,5 2,2 6 Bryza (a), ( oś) 3 0,5 0,3 0,0-0,2-0,7 0,1-3,3-1,9 7 Ostka Smolicka (a), ( oś) 2 0,5 0,2* -1,7-0,7* 6,8 4,8* 1,9 0,9* 8 Kandela (a) 2-0,5-0,3* -1,0-0,5* 2,3 1,9* 0,1 0,2* 9 Radocha (c) 1 0,5 0,8-0,1 4,2 10 Arabeska (a) 1 0,5 1,0 0,8-4,2 11 SMH 87 (durum),( oś) 1-1,0 0,5-5,2 2,5 12 Rospuda (a) 1-1,0 0,3-2,9-0,2 13 Werbena (a) 1-0,5 0,0-4,7-7,6 Liczba doświadczeń 1 4 2 7 3 9 3 9 56
Cd tabeli 7 Odmiana Liczba lat badań Wyleganie (skala 9 o ) w fazie przed zbiorem dojrzałości mlecznej Wysokość roślin (cm) Masa 1000 ziaren (g) 2011 2009-2011 2011 2009-2011 2011 2009-2011 2011 2009-2011 Wzorzec Poziom agrotechniki a 2 8,8 8,8 7,2 7,5 78,5 84,0 50,2 46,6 1 Tybalt (a) 3 0,2 0,2-0,7-0,4-2,5-5,3 1,3-0,0 2 Hewilla (a) 3 0,2 0,1-0,4-0,1 9,3 7,2 2,5 1,6 3 Parabola (a) 3 0,2 0,2-0,2-0,1 0,3-0,1 6,3 6,2 4 Trappe (b) 2 0,2 0,2 1,3 1,0 1,1 1,7-5,0-6,3 5 Nawra (a) 3 0,2-0,1-0,4-0,4-2,9-2,4 2,6 2,5 6 Bryza (a), ( oś) 3 0,2 0,2 1,1 0,2-1,4-0,7-1,8-1,7 7 Ostka Smolicka (a), ( oś) 2 0,2 0,1* 0,1 0,3* 8,0 4,2* 2,4 0,9* 8 Kandela (a) 2-0,3-0,7* -2,2-1,3* 2,5 2,2* -0,4-0,3* 9 Radocha (c) 1 0,2 0,1-0,0 2,2 10 Arabeska (a) 1 0,2 1,6-1,0-3,8 11 SMH 87 (durum), ( oś) 1-0,8-0,4-4,4 1,5 12 Rospuda (a) 1-0,3-0,7-2,7-0,6 13 Werbena (a) 1-0,8 0,8-6,4-7,3 Liczba doświadczeń 1 3 2 6 3 9 3 9 (e) - odmiany elitarne, (a) odmiany jakościowe, (b) - odmiany chlebowe, (oś) o kłosie ościstym Wzorzec: w roku 2011 wszystkie badane odmiany, w roku 2010 Tybalt, Hewilla, Parabola, Trappe, Nawra, Bryza, Ostka Smolicka i Kandela, w roku 2009 Tybalt, Hewilla, Parabola, Trappe, Nawra i Bryza. * - średnia z lat: 2010-2011. Wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których dana cecha wystąpiła; wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą. Liczba doświadczeń dla okresu 2009-2011 odnosi się do odmian badanych trzy lata. 57