WARSZTATY GRUPOWE Z KOMPETENCJI SPOŁECZNYCH I AKTYWNEGO PORUSZANIA SIĘ PO RYNKU PRACY

WARSZTATY GRUPOWE Z KOMPETENCJI SPOŁECZNYCH I AKTYWNEGO PORUSZANIA SIĘ PO RYNKU PRACY Podręcznik dla trenera Warszawa 2014 1

Dzień 1 Zajęcia organizacyjno integracyjno motywujące Komunikacja interpersonalna Cele ogólne warsztatów: a) Integracja grupy; poznawanie siebie b) wypracowanie wspólnych norm i zasad obowiązujących w grupie c) uzyskanie informacji o skutecznej komunikacji między ludźmi (komunikacja werbalna i niewerbalna) d) poznanie i ćwiczenie zasad uważnego słuchania i dobrej komunikacji e) lepsze rozumienie komunikatów przekazywanych różnymi kanałami. 2

1 POWITANIE 5 min brak 1. Uświadomienie uczestnikom grupy korzyści z udziału w warsztatach aktywizacyjnych, zapoznanie ich z ogólną tematyką zajęć; przedstawienie metod i form realizacji. 2. Przedstawienie tematyki zajęć danego dnia, metod ich realizacji i ram organizacyjno - czasowych Mini wykład prowadzących Prowadzący przedstawiają się uczestnikom, przedstawiają co będzie przedmiotem całych warsztatów aktywizujących, następnie podają temat dnia i ramy organizacyjno czasowe. Dla ułatwienia można przygotować prezentację lub plakat, na którym wyraźnie danego dnia będzie rozpisany rozkład dnia (ramy czasowe i poszczególne ćwiczenia). Pozwala to uczestnikom na pełną orientację oraz dotrzymywanie czasu przerw. Zakres czasowy ćwiczeń proponowanych w pierwszym dniu warsztatów przekracza ramy czasowe, wybór konkretnych pozycji zależy od prowadzących i poziomu funkcjonowania grupy. 2 BEZLUDNA WYSPA 15 min 1. Nawiązanie osobistego kontaktu z uczestnikami 2. Zapoznanie się z członkami grupy, przełamanie lodów, zabawa Burza mózgów Uczestnicy siadają w kręgu, prowadzący podaje instrukcję: jedziemy na bezludną wyspę i bierzemy ze sobą różne przedmioty. Prowadzący mówi: mam na imię np. Tomek i na bezludną wyspę zabieram telewizor. Później każdy z uczestników po kolei przedstawia się i mówi jaki przedmiot zabiera ze sobą. Prowadzący mówi czy ten przedmiot może wziąć czy nie, zależy to od tego czy uczestnik powie przedmiot na pierwszą literę swojego imienia, jeśli tak, to przedmiot zabiera ze sobą, jeśli nie, to podaje inną nazwę przedmiotu. 3

3 KTO TAK JAK JA LUBI 15 min krzesła 1. Nawiązanie osobistego kontaktu z uczestnikami 2. Zapoznanie się z członkami grupy, przełamanie lodów, zabawa Grupowa Uczestnicy siadają na krzesłach w kręgu (krzeseł jest o jedno mniej niż uczestników), jeden z uczestników wchodzi do środka kręgu i mówi: Kto tak jak ja lubi, np. jeść lody. Te osoby, które też lubią jeść lody wstają i szybko zmieniają krzesło. Osoba, która zostanie bez krzesła, zostaje w kręgu i wymyśla rzecz, którą lubi. brak 4 KONTRAKT 30 min Duży arkusz papieru, mazaki, taśma do przymocowania karty na ścianę Ustalenie zasad panujących na warsztatach Dyskusja w grupie Prowadzący prosi grupę o sugestie dotyczące zasad panujących w grupie podczas warsztatów i zapisuje każdą z nich na tablicy. Ważne, aby w kontrakcie znalazły się takie zasady, które: - zwiększą poczucie bezpieczeństwa w grupie (np. nie oceniamy się, nie wyśmiewamy, zachowujemy dyskrecję, itp.) - dadzą możliwość indywidualnego wpływu na to, co się dzieje w grupie (np. Każdy ma prawo wyrazić własne zdanie ) - zapewnią dobrowolną aktywność ( Nie zmuszamy nikogo do wypowiedzi, Mam prawo odmówić udziału w jakimś ćwiczeniu ) - określą dogodne warunki do wspólnej pracy ( Zaczynamy punktualnie, Mówimy po kolei, Nie przerywamy sobie, Wyłączamy telefony komórkowe ). Prowadzący pyta grupę, czy satysfakcjonuje ją taki zbiór zasad, na potwierdzenie każda osoba podpisuje się pod Kontraktem. Następnie wyjaśnia zasady kontrowersyjne i ustala, czy powinny znaleźć się na liście. Informuje grupę, że lista wywieszana będzie na początku każdego spotkania gwoli przypomnienia. Im więcej zasad zostanie zaproponowanych przez uczestników, a mniej przez prowadzącego, tym lepiej. Prowadzący nie powinien osądzać propozycji, tylko po prostu je zapisywać 4

5 CZYJA TO WIZYTÓWKA? 20 min kartki papieru, kartoniki (wzorce wizytówek) kolorowe flamastry, szpilki lub agrafki. 1. Wzajemne poznanie uczestników, 2. Przełamanie pierwszych lodów, 3. Znoszenie barier między ludźmi praca indywidualna, wypowiedzi na forum Każdy uczestnik ma kartkę papieru, długopis, flamastry, szpilki lub agrafki. Jego zadaniem jest stworzenie własnej wizytówki, która zawiera następujące informacje: ulubiony sposób spędzania wolnego czasu, ulubiony kolor, ulubiona potrawa, ulubione miejsce. Proponuję, aby prowadzący też wziął udział w takiej autoprezentacji. Następnie prowadzący zbiera kartki, miesza i rozdaje losowo. Uczestnicy sprawdzają, czy nie dostali swojej kartki. Ta część zabawy polega na tym, żeby jak najszybciej odszukać osobę, która przygotowała daną wizytówkę. Następnie uczestnicy prezentują, każdy na forum, informacje zamieszczone w wizytówce. Na zakończenie krótkie podsumowanie: czy trudno było stworzyć taką wizytówkę? Co było łatwe, a co trudne?. 1. Warto jest przygotować prezentację lub plakat przedstawiający schemat wizytówki, aby uczestnicy na bieżąco mogli samodzielnie kontrolować na jakim etapie wykonania zadania są. 2. Innym wariantem tego ćwiczenia jest prezentacja w parach. Po przygotowaniu przez wszystkich uczestników wizytówek i ich wspólnym odnalezieniu, można podzielić grupę na 2 osobowe zespoły, poprosić, aby wymienili się wizytówkami a następnie zastanowili się/ porozmawiali z partnerem o jego wizytówce i zaprezentowali kolegę/koleżankę grupie. Tym sposobem doskonalimy umiejętność twórczego myślenia, słuchania, analizowania wnioskowania. 6 JAK DOJŚĆ DO ULICY POGODY DUCHA 35 min. kartki papieru, mazaki, duży arkusz brystolu, Ćwiczenie to informuje prowadzącego o oczekiwaniach i potrzebach uczestników szkolenia. Sugeruje jakie ćwiczenia powinny zostać zrealizowane, aby te potrzeby i oczekiwania mogły zostać zaspokojone. Praca indywidualna, następnie dyskusja w grupie Ćwiczenie to dotyczy problemu odpowiedzialności za samego siebie i współodpowiedzialności za prowadzenie warsztatów. 5

I część Prowadzący prosi uczestników, aby przypomnieli sobie różne sytuacje ze swojego życia, problemy, z którymi się stykają. Następnie każdy z uczestników dzieli kartkę na pół pionową linią, po jednej stronie pisze: co mogę zmienić - co zależy ode mnie, po drugiej stronie linii pisze: czego nie można zmienić - co nie zależy ode mnie. Uczestnicy wpisują (lub rysują) swoje przykłady po jednej i drugiej stronie kartki i opisują wg polecenia. Następnie wspólnie omawiane są przykłady na forum grupy. Na koniec tej części ćwiczenia prowadzący rozmawia z uczestnikami o tym, że w życiu więcej pogody ducha znajdą ci ludzie, którzy umieją rozróżnić to, co należy zaakceptować, bo nie można tego zmienić, i mają odwagę zmieniać, to co mogą zmienić. Droga do ulicy Pogody Ducha jest jednak trudna i trzeba stale jej szukać. II część Uczestnicy warsztatów dostają kartki i mazaki. Przez kilka minut zastanawiają się i próbują odpowiedzieć sobie na pytanie, co chcą osiągnąć i do czego dojść podczas szkolenia. Następnie zapisują na kartkach w formie dokończenia zdania: To było dobre szkolenie ponieważ: -.. -.. -.., itd. (w przypadku osób, które mają problem z zapisaniem może pomóc prowadzący bądź osoba, która wcześniej skończyła). Kolejnym etapem jest odczytanie przez każdego uczestnika swoich zdań i zapisywanie ich przez prowadzącego na wspólnej planszy. Będzie możliwość porównania czy potrzeby grupy są jednorodne czy niejednorodne. Podsumowując ćwiczenie prowadzący może zadać uczestnikom szkolenia pytania, np.: Jaki masz wpływ na realizację tych potrzeb, w jaki sposób możesz sam na to wpłynąć? Co Ci daje osiągniecie danego celu (tu należy wskazać na konkretną potrzebę)? Co należy zrobić, aby dany punkt został zrealizowany? Ćwiczenie to oprócz funkcji diagnostycznej dla prowadzącego spełnia jednocześnie funkcję motywacyjną dla uczestników. Należy tylko zachęcać ich do szerokich wypowiedzi, następnie podsumowywać, podkreślając jak ważna jest ich aktywność. 7 UMIEJĘTNOŚCI INTERPERSONALNE 10 min. Przekazanie podstawowej wiedzy dotyczącej umiejętności interpersonalnych Mini wykład trenera 6

Trener przedstawia podstawowe pojęcia: - definicja umiejętności interpersonalnych; - jakie są umiejętności interpersonalne Umiejętności interpersonalne to inaczej umiejętności społeczne, umiejętności komunikacyjne, umiejętności interakcyjne, umiejętności relacyjne, kompetencje społeczne, które wykorzystujemy w relacjach z innymi ludźmi w celu: osiągnięcia oczekiwanej skuteczności (podejście związane z potrzebą władzy i statusu) inicjowania i podtrzymania pozytywnych relacji z innymi ludźmi (podejście związane z potrzebą aprobaty i akceptacji) Kluczowe umiejętności interpersonalne, to umiejętności: nawiązywania kontaktu z innymi, komunikacyjne: umiejętności uważnego słuchania, nadawania, przemawiania, zarządzania przekazem niewerbalnym i werbalnym, negocjacyjne, rozwiązywania konfliktów, pracy zespołowej, zachowań asertywnych, wywierania wpływu, delegowania uprawnień, adaptacji społecznej. Sam fakt przyswojenia sobie umiejętności interpersonalnych nie jest warunkiem wystarczającym do bycia sprawnym interpersonalnie. Nieodzowne jest posiadanie wiedzy społecznej umożliwiającej dokonanie analizy sytuacji i zastosowanie adekwatnej strategii postępowania oraz odpowiedniej postawy interpersonalnej nacechowanej pozytywnym nastawieniem do innych i do siebie. 8 KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA 20 min Kolorowe obrazki z różnymi sposobami komunikacji Uświadomienie uczestnikom rodzajów komunikacji oraz ważności gestów, mimiki, tonu głosu w porozumiewaniu się z ludźmi Mini wykład trenera, grupowa aktywność uczestników Mini-wykład trenerów prowadzących Wszyscy porozumiewamy się ze sobą. Dzięki sprawnemu komunikowaniu się ludzie: - spotykają się - wymieniają informacje - pomagają sobie, wpływają na siebie - zakładają związki partnerskie 7

- budują zaufanie - dowiadują się czegoś o sobie i o tym, jak ich widzą inni - rozwiązują konflikty, itp. Komunikacja interpersonalna jest to jedna z form porozumiewania się ludzi. Jest procesem wymiany wiadomości między przynajmniej dwiema osobami. W komunikacji interpersonalnej wiadomości przekazywane są za pomocą sygnałów. Możemy wyróżnić sygnały: werbalne (słowa), niewerbalne (głos, gesty, mimika, postawa ciała itp.). Aby wystąpił proces komunikowania się musi być: nadawca, odbiorca, wspólny dla nadawcy i odbiorcy kod (język), kanał (środek komunikacji) i komunikat. któregokolwiek z elementów może spowodować zakłócenia w komunikacji językowej. Komunikacja jest skuteczna, gdy odbiorca rozumie informację zgodnie z zamierzeniami nadawcy: intencja nadawcy jest jasna dla odbiorcy odbiorca uważnie słucha odbiorca nie osądza i nie ocenia wypowiedzi nadawcy Nadawca to osoba nadająca komunikat. Odbiorcą nazywamy osobę, do której ten komunikat jest kierowany. Kanał to środek przekazywania informacji: fale akustyczne lub świetlne. Szumem natomiast jest wszystko to, co zakłóca proces komunikacji, zarówno na poziomie nadawcy, odbiorcy jak i kanału. Po stronie nadawcy i odbiorcy szum może mieć związek z postawami, uprzedzeniami, przekonaniami, poglądami, doświadczeniami, przeżywanymi aktualnie emocjami. Szum stanowią również różnego typu zaburzenia mowy. W kanale komunikacyjnym - szumem może być hałas z otoczenia, np. ruch uliczny, włączone radio lub telewizor. Ćwiczenie Formy komunikowania się 8

Prowadzący daje uczestnikom różne obrazki i prosi całą grupę, aby dopasowała te obrazki do odpowiednich sposobów komunikowania się zapisanych na kartkach, jak: mowa (słowa); ton głosu; mimika twarzy; gesty (ruchy głowy, rąk, dłoni); postawa (pozycja) ciała; kontakt wzrokowy (spojrzenie). Ta część jest typowo teoretyczna i stanowi wstęp do omówienia rodzajów komunikacji. Będzie to wymagało od prowadzącego dużego zaangażowania i pomysłowości, aby uczestnicy nie znudzili się wykładem. Wykład należy uatrakcyjniać demonstracją i pokazem (można wykorzystać do tego różnego rodzaju fotografie czy schematy szczególnie przy omawianiu komunikacji niewerbalnej). 9 RODZAJE KOMUNIKACJI 25 min. Schemat rodzajów komunikacji Uświadomienie uczestnikom rodzajów komunikacji oraz ważności gestów, mimiki, tonu głosu w porozumiewaniu się z ludźmi Mini wykład trenera, aktywność uczestników Trener prowadzący przedstawia uczestnikom schemat rodzajów komunikacji. Zadaje pytanie czy ktoś z grupy wie co oznaczają poszczególne rodzaje komunikacji. Wspólnie z uczestnikami grupy próbuje określić definicje. Elementy wpływające na odbiór przekazu treść (werbalna) 7% mowa ciała 55% sposób mówienia 38% KOMUNIKACJA WERBALNA POROZUMIEWANIE SIĘ ZA POMOCĄ SŁÓW Najważniejszym elementem komunikacji za pomocą słów jest SŁUCHANIE. Aby 9

dobrze zrozumieć co chce nam przekazać druga osoba musimy nauczyć się jej słuchać. 1. Stoimy lub siedzimy naprzeciwko, w niewielkiej odległości 2. Staramy się utrzymywać kontakt wzrokowy z rozmówcą, nie uciekamy spojrzeniem 3. Nie wykonujemy niepotrzebnych gestów, nie rozpraszamy 4. Traktujemy drugą osobę z szacunkiem, nie przerywamy wypowiedzi 5. Nie kończymy zdań za rozmówcę Prowadzący mówi uczestnikom, że poza przekazem werbalnym (słowem) ważnym sposobem porozumiewania się jest także przekaz niewerbalny. Podczas normalnej rozmowy dwóch osób, tylko niecałe 7% informacji przekazywanych jest za pomocą słów - werbalnie. 38% to sposób mówienia, np.: ton głosu, tempo, barwa. Pozostałe 55% informacji przekazywane jest poprzez język ciała, np.: mimika, gesty, oczy, dystans interpersonalny, ubiór niewerbalnie (można poprosić uczniów o podanie wszystkich sposobów komunikowania się niewerbalnego). W rzeczywistości informacje werbalne i niewerbalne uzupełniają się wzajemnie. W sytuacji niezgodności obu rodzajów komunikatów, te o charakterze werbalnym uznawane są za nieprawdziwe. KOMUNIKACJA NIEWERBALNA (mowa ciała, język ciała) - zespół niewerbalnych komunikatów nadawanych i odbieranych przez ludzi na wszystkich niewerbalnych kanałach jednocześnie. Obejmuje: wygląd fizyczny, ruch ciała, gesty, wyraz twarzy, ruch oczu, dotyk, głos oraz sposób wykorzystywania czasu i miejsca w komunikowaniu się. Nie zawiera gestów, które zawierają słowa, takich jak język migowy, ani słów pisanych lub przekazywanych elektronicznie. Komunikaty niewerbalne informują o podstawowych stanach emocjonalnych, intencjach, oczekiwaniach wobec rozmówcy, pozycji społecznej, pochodzeniu, wykształceniu, samoocenie, cechach temperamentu itd. Nadawane są i odbierane najczęściej na poziomie nieświadomym, jednak mogą być również nadawane i odbierane świadomie (gesty czy wyrazy mimiczne). Mowa ciała to: wygląd, oznaki dbałości o higienę osobistą, kontakt wzrokowy (lub unikanie), unoszenie brwi, marszczenie brwi, zaciskanie ust, uśmiech, nagłe czerwienienie twarzy lub blednięcie, łzy, nerwowe tiki, nadmierne pocenie się, gestykulacja (lub jej całkowity brak), pozycja ciała, układ oraz ruchy rąk i nóg, dotykanie, fizyczny dystans od innych ludzi (odległość). Wszędzie niezależnie od wzorców kulturowych podobnie okazuje się i odbiera: radość, gniew, lęk, smutek, zaskoczenie i odrazę, Warto zwracać szczególną uwagę na pozycję i ruchy ciała, twarz, zwłaszcza oczy usta, ramiona, ręce i dłonie, a także na nogi. Jeśli chcesz aby odbierano Cię jako osobę pewną siebie, ale bez elementów arogancji, nonszalancji czy lęku, czyli osobę otwartą, uczciwą, szczerą i sympatyczną, to należy uwzględnić poniższe wskazówki. pozycja i ruchy ciała- zwróć się twarzą i stopami w stronę rozmówcy. Wskazana jest swoboda, naturalność. Nie kul się (co oznacza lęk), nie stój nad kimś jak kat 10

nad dobra duszą (agresja). Ma Ci być wygodnie, nic nie może boleć. Jeśli chodzisz to spokojnie i zdecydowanie, co oznacza samokontrolę i pewność siebie. Nie przebieraj nogami, nie człap, nie szuraj (niepewność). Nie przysuwaj się zbyt blisko i nie uciekaj za daleko. Jeśli pochylasz się, a rozmówca odchyla nie przysuwaj się! Siedzą nie wiercąc się lub stój bez nerwowego kręcenia się Twoja nadpobudliwość utrudnia innym skupienie uwagi. twarz- powinna być odprężona i pogodna, z lekkim uśmiechem, także w oczach. Uśmiech nie może być grymasem wyszczerzania się z martwym okiem i nie może przechodzi w wybuchy niekontrolowanej wesołości (ośmieszysz kogoś i zrobisz sobie wroga). Zakazane jest puste, bezmyślne spojrzenie(oznacza znudzenie). Nie wpatruj się w rozmówcę uporczywie. Nagłe przerwanie kontaktu wzrokowego oznacza niechęć, poczucie winy, chęć ukrycia czegoś, opór lub znudzenie i chęć odejścia. ramiona i ręce nie wymachuj ramionami bez przerwy (nadpobudliwość), nie trzymaj rąk bez ruchu- to żywa część ciała, więc gestykuluj dla podkreślenia istotnego fragmentu wypowiedzi. Wskazany jest umiar, lepiej za mało niż za dużo. Nie bębnij palcami po stole (zniecierpliwienie), nie dotykaj stale rekami twarzy lub części własnej (a tym bardziej cudzej) garderoby (oznacza niepewność, niepokój, szukanie oparcia). dłonie - powinny by otwarte i skierowane ku górze lub swobodnie oparte na kolanach (otwartość, szczerość). Zaciśnięte w pięści wyrażają złość. Wykręcanie i ściskanie palców oraz wyłamywanie stawów to niepokój. Bawienie się przedmiotami sugeruje brak samokontroli. Dłonie podpierające głowę oznaczają zmęczenie, zniechęcenie, bezsilność. nogi powinny spoczywać swobodnie, w żadnym wypadku nie skrzyżowane i cofnięte, co w zestawieniu ze skrzyżowanymi, podniesionymi ramionami oznacza nieufność, rezerwę, lęk lub agresje. Nie machaj nogą (znudzenie). Dziewczęta ( zwłaszcza w mini spódniczkach nogi powinny trzymać blisko siebie) Mowa ciała odbierana najczęściej jako przyjazna Częsty kontakt wzrokowy, pogodny wyraz twarzy z miłym zachęcającym ciepłym uśmiechem, aprobujące potakiwanie głową, spokojne, otwarte dłonie, skierowane częściej ku górze, swobodne ruchy ramion i dłoni, lekkie pochylenie ciała do przodu, rozluźnione mięsnie (nie drżą nie są usztywnione), miłe i ciepłe brzmienie głosu, dotyk. Mowa ciała świadcząca o zdecydowaniu i zainteresowaniu Kontakt wzrokowy do ¾ czasu rozmowy, patrzenie prosto w oczy, twarz nie zasłania w żaden sposób, lekkie przechylenie głowy na bok, spokojna rozluźniona ciała przy słuchaniu, lekkie napięcie ciała przy mówieniu, ramiona opuszczone, umiarkowana gestykulacja, otwarte dłonie, poważny ton. Mowa ciała odbierana najczęściej jako wroga (agresywna) Unikanie wzroku przez częste odwracanie głowy lub wychylanie się nad rozmówcę i 11

spoglądanie ponad jego głową (oznacza tez obłudę),nieprzenikniony lub nieprzyjemny wyraz twarzy, zaciskanie ust, uśmiech politowania, sarkastyczny, złośliwy, lekceważący lub ironiczny, unoszenie brwi przy zaciśniętych ustach, ściskanie dłoni w pięści, nadmierna gestykulacja( w tym grożenie palcem), częste pocieranie nosa, krzyżowanie (i zaciskanie) rak i nóg, odchylanie się i odsuwanie, napięte (drżące) mięsnie, podniesiony, ostry napastliwy głos. Mowa ciała świadcząca o zalęknieniu Częste odwracanie wzroku i przymykanie oczu, częste mruganie, zaczerwieniona lub nagle poblakła twarz, silne pocenie się zasłanianie dłonią ust, nerwowe kiwanie głową, ogólna nadpobudliwość ruchowa (ruchy na boki, wiercenie się, pocieranie szyi i karku, stykanie ściskanie, wykręcanie palców), krzyżowanie (i zaciskanie) rak i nóg, drżące mięsnie. Trener prowadzący wyjaśniając uczestnikom poszczególne elementy mowy ciała powinien demonstrować zachowania. Może poprosić uczestników o naśladowanie gestów i mimiki, dla łatwiejszego przyswojenia. KOMUNIKACJA PARAWERBALNA TO PRZEDE WSZYSTKIM SIŁA NASZEGO GŁOSU Jeżeli chcemy być komunikatywni to powinniśmy używać świadomie głosu i adekwatnie do treści wypowiedzi. Aby komunikat był zgodny zarówno w przekazie słownym jak i pozasłownym ważny jest odpowiedni ton głosu, tempo mówienia, akcentowanie, intonacja. Można zaprezentować uczestnikom kilka wypowiedzi, zarówno błędnych jak i poprawnych, w których siła naszego głosu decyduje o przekazie i odbiorze wypowiedzi. Można też poprosić uczestników aby sami podali kilka przykładów. brak 10 CO MAM NA MYŚLI? 10 min. Karteczki kolorowe Nauka odczytywania mowy niewerbalnej Praca w grupie Uczestnicy losują karteczki, na których mają wypisane zadania. Mogą je wykonać używając tylko komunikacji niewerbalnej (bez słów). Zadaniem grupy jest odgadnąć przekaz poszczególnych osób. Prowadzący pomagają osobom, które nie potrafią czytać lub nie wiedzą, w jaki sposób wykonać zadanie. Przykładowe zadania dla uczniów: powiedz jestem znudzony powiedz nie obchodzi mnie to powiedz jestem wściekły 12

powiedz jestem zaskoczony powiedz jestem smutny powiedz jestem w panice powiedz nie rób tego więcej używając palca wskazującego powiedz jestem zmęczony powiedz jestem zakochany powiedz coś tu brzydko pachnie powiedz jestem obrażony Na zakończenie ćwiczenia następuje podsumowanie nazwanie elementów mowy ciała. Prowadzący może także zapytać uczestników: Jak się czuliście?, Z czym mieliście trudności?, itp. 11 ŁAŃCUCH MIMÓW 15 min. Utrwalenie wiedzy o mowie niewerbalnej Praca w grupie 3 4 uczestników zajęć wychodzi z sali na korytarz. Reszta grupy wraz z osobą prowadzącą wymyśla czynność, którą ci uczestnicy będą musieli pokazać (np. smażenie jajecznicy, robienie prania, etc.). Jedna osoba spośród tych, które zostały w sali ma za zadanie pokazać pierwszej poproszonej z korytarza osobie daną czynność. Może używać wyłącznie gestów!!! Nie można w tym ćwiczeniu używać słów. Następnie pierwsza osoba z korytarza pokazuje czynność drugiej osobie, ta trzeciej itd. aż wszystkie osoby z korytarza naśladują tę czynność. Zadaniem ostatniej osoby jest odgadnąć jaka to czynność. Wtedy też grupa porównuje ostatnią odegraną scenkę z oryginałem. brak 12 CO MNIE TO OBCHODZI? 15 min. Uzmysłowienie najczęściej występujących blokad komunikacji interpersonalnej. Praca w grupie Prowadzący dzieli zespół na trzyosobowe grupy poprzez odliczanie do trzech każda osoba zapamiętuje swój numer. Przez 2 minuty jedynki będą mówiły do dwójek na dowolny temat. Zadanie dwójek polega na robieniu wszystkiego, aby okazać brak zainteresowania. Trójki są obserwatorami, którzy potem opowiedzą na czym polegało niesłuchanie. Osoby bez przydziału można dołączyć jako 13

drugiego obserwatora do grupy. Po upływie przewidzianego czasu trójki przekazują wyniki obserwacji (uwaga mówią o tym, co widziały, a nie o swoich wyobrażeniach, myślach, osądach czy emocjach). Sporządzamy listę wszystkich symptomów niesłuchania. Mogą pojawić się na niej: brak kontaktu wzrokowego, zajmowanie się własnym ciałem, ubraniem, teczką, notatkami, plamami na suficie czy podłodze, tym, co dzieje się za oknem, odwrócenie się tyłem lub bokiem, mówienie czegoś nie na temat, a nawet informowanie wprost o braku zainteresowania. Wykonanie listy symptomów uzmysłowi, jak nie należy się zachowywać i czego nie robić podczas prowadzenia rozmowy, co będzie przydatne przy następnym ćwiczeniu, a także w życiu codziennym. Na zakończenie ćwiczenia prowadzący może także zadać uczestnikom następujące pytania: czy trudno było porozumiewać się w następujących warunkach? czy zachowania niewerbalne utrudniają czy ułatwiają komunikację i dlaczego? 13 SŁUCHANIE AKTYWNE 30 min. Rozwijanie i ćwiczenie umiejętności aktywnego słuchania Mini wykład trenera, praca w grupach, aktywność uczestników Trener, zanim zaprosi uczestników do wzięcia udziału w tym ćwiczeniu, przedstawia następujące zagadnienia; - wprowadza pojęcia aktywnego słuchania; - tłumaczy na czym ono polega. Słuchanie jest ważne, bo umożliwia dobrą komunikację między ludźmi ich wzajemne rozumienie się. Zachowania, które świadczą o niewłaściwym słuchaniu to, m. in.: ziewanie spoglądanie na zegarek w trakcie rozmowy przerywanie wtrącanie się zmienianie tematu. Zachowania, które są kluczowe dla dobrego słuchania to: utrzymywanie kontaktu wzrokowego zadawanie pytań skupienie na temacie rozmowy nie przerywanie wykazywanie zainteresowania tym, co mówi rozmówca. Ćwiczenie: Uczestnicy dzielą się w pary i opowiadają o sobie (jakąś ciekawą historię, moje 14

hobby, moje najlepsze wakacje itd.) oraz słuchają się aktywnie nawzajem. Po wysłuchaniu historii partnera uczestnicy przedstawiają na forum usłyszaną historię. W podsumowaniu należy zwrócić uwagę na elementy aktywnego słuchania, których używali uczestnicy. Gdy w grupie są osoby, które mają problemy z mówieniem, mogą przedstawić informacje o sobie za pomocą gestów. 14 TRUDNOŚCI 25 min. Uzmysłowienie zachowań i odczuć utrudniających porozumiewanie się. Praca w parach, praca grupowa, dyskusja Uczestnicy piszą (rysują) na kartce, co im sprawia trudności w porozumiewaniu się z innymi, zwracając uwagę na to, co sami robią, a nie co robią inni: Co takiego robię, co mi przeszkadza w porozumiewaniu się?. Na napisanie mają 15 minut. Po zakończeniu pracy odczytują swoje uwagi, a prowadzący zapisuje je na tablicy dodając własne. Komunikowanie się jest nieefektywne, gdy: słucha się tylko tego, co chce usłyszeć (nastawienie się wyłącznie na wyłapanie określonych informacji), przerywa się czyjąś wypowiedź (jest to oznaką złego wychowania i denerwuje rozmówcę), kończy się za kogoś zdanie (jakby się chciało powiedzieć wiem już o co Ci chodzi, mogę to powiedzieć szybciej i lepiej ), demonstrując tym samym zniecierpliwienie, skupia się głównie na własnej osobie i na tym, co się samemu za chwile powie, interesuje się przede wszystkim własnym punktem widzenia, nie zadaje się pytań otwartych, ale zamknięte, przy których wystarczą odpowiedzi tak lub nie, nie daje się partnerowi szansy na lepsze poznanie siebie, ocenia się często, wydając wyrok, zamiast podkreślić, że to tylko moje zdanie i mogę się mylić. 15 MOWA CIAŁA 20 min. Uświadomienie znaczenia mowy ciała Praca w parach, praca grupowa, dyskusja 15

Grupa dzieli się na pary. Każda z par ma za zadanie odegrać miedzy sobą scenki: Jedna osoba mówi drugiej miłe rzeczy, ale z ponurą, nieprzyjemną miną, następnie zamiana ról, Jedna osoba drugiej mówi miłe rzeczy z miłą i przyjazną miną, następnie zamiana ról Uczestnicy dyskutują w grupie, czy łatwiej było uwierzyć osobie z przyjazną miną, czy miało to dla nich znaczenie, z jaką miną wypowiadał się ich partner. 16 PODSUMOWANIE WARSZTATÓW, EWALUACJA 10 min Podsumowanie warsztatu. Dyskusja grupowa Prowadzący powtarza z grupą najważniejsze elementy zajęć, pyta o ich samopoczucie i o to, co najlepiej zapamiętali. 16

DZIEŃ 2 Samoocena. Czy lubię siebie?. Bilans mocnych i słabych stron Odkrywanie własnych umiejętności i możliwości Cele ogólne warsztatów: a) pogłębienie refleksji uczestników nad sobą, uświadomienie własnych mocnych i słabych stron, b) rozpoznawanie własnych potrzeb i celów oraz rozwijanie zdolności konstruowania realistycznych planów dążenia do nich c) rozwijanie zdolności dokonywania realistycznej oceny osobistego wpływu na zdarzenia d) budowanie stabilnej i adekwatnej samooceny. 17

1 POWITANIE 10 min Przedstawienie tematyki zajęć danego dnia, metod ich realizacji i ram organizacyjno - czasowych Mini wykład trenera Trener przedstawia uczestnikom co będzie przedmiotem całego podaje temat dnia i ramy organizacyjno - czasowe; przypomina warunki ustalonego kontraktu. Dla ułatwienia można przygotować prezentację lub plakat, na którym wyraźnie danego dnia będzie rozpisany rozkład dnia (ramy czasowe i poszczególne ćwiczenia). Pozwala to uczestnikom na pełną orientację oraz dotrzymywanie czasu przerw. 2 SŁONECZKO 15 min. Kartki papieru, kredki, flamastry, długopisy, mazaki Budowanie stabilnej i adekwatnej samooceny. Praca indywidualna, praca w grupie, aktywność uczestników Prowadzący prosi, aby każdy z uczestników narysował na kartce słońce z promieniami. W środku słońca uczestnik wpisuje swoje cechy, jaki jest. Następnie daje swoją kartkę z rysunkiem pozostałym uczestnikom, którzy w miejscu promyków wpisują/rysują cechy, które według nich posiada dana osoba. Na koniec ćwiczenia podpisana kartka wraca do właściciela, który może porównać, czy cechy wpisane przez niego zgadzają się z cechami wpisanymi przez innych uczestników. brak 3 JESTEM, POTRAFIĘ 10 min. Kartki papieru, kredki, flamastry, długopisy, tablica/arkusz papieru, mazaki Próba zdefiniowania pojęcia i analiza własnych umiejętności. Praca indywidualna, praca w grupie, aktywność uczestników 18

Każdy z uczestników przygotowuje dwie kartki, na jednej pisze jestem i zostawia wypunktowane (tyle ilu jest uczestników zajęć) miejsce na wpisanie cech charakteru, na drugiej pisze potrafię i również zostawia wypunktowane miejsce. Następnie każdy z uczestników z pomocą drugiej osoby przykleja na plecach obie kartki. Z tymi kartkami przemieszcza się po sali a inni uczestnicy wpisują na kartki cechy charakteru danej osoby i to co potrafi robić. Na koniec ćwiczenia każdy uczestnik zdejmuje z pleców kartki sprawdza co inni uczestnicy napisali na jego temat. Omówienie ćwiczenia. brak 4 KIM JESTEM? Czyste arkusze papieru A3, kolorowe czasopisma, nożyczki, klej 30 min. 1. Kształtowanie umiejętności mówienia o sobie, określania swoich zainteresowań 2. Budowanie umiejętności prezentowania siebie Praca indywidualna Każdy uczestnik otrzymuje kartkę A3, na środku rysuje swoją twarz. Następnie z kolorowych czasopism uczestnicy wycinają ulubione przedmioty, kolory, potrawy, zajęcia, zwierzęta, a także fotografie pokazujące czynności i wszystko, co potrafią i lubią robić, co jest ważne w ich życiu, po czym przyklejają na kartkę tworząc kompozycję plastyczną. Na zakończenie każdy uczestnik prezentuje swoją pracę. brak 5 MOCNE I SŁABE STRONY 15 min. Arkusze papieru, klej, karteczki z wypisanymi mocnymi i słabymi stronami 1. Kształtowanie umiejętności rozpoznawania i nazywania mocnych i słabych stron 2. Poszerzanie słownictwa uczestników Praca grupowa Prowadzący dzieli uczniów na dwie grupy (tak, aby w każdej grupie była osoba czytająca). Uczestnicy otrzymują zestawy karteczek z wypisanymi mocnymi i słabymi stronami oraz arkusze papieru. Dzielą arkusz na dwie części. Na jednej wpisują mocne, na drugiej słabe strony. Zadaniem uczestników jest rozpoznać mocne i słabe strony na karteczkach i przykleić je po odpowiedniej stronie kartki. brak 19

6 MOJE DOBRE STRONY 25 min czyste kartki po jednej dla każdego uczestnika 1. Przedstawienie własnego spojrzenia na siebie oraz otrzymanie od innych informacji zwrotnej na własny temat 2. Rozwinięcie i wzmocnienie spostrzegania własnych atutów 3. Uświadomienie uczestnikom istnienia uniwersalnych umiejętności, które rozwinięte w warunkach szkolnych, domowych i towarzyskich mogą znaleźć zastosowanie w pracy zawodowej Aktywność uczestników Uczestnicy siedzą w kręgu. Prowadzący wyjaśnia cel ćwiczenia. Podkreśla, że znajomość siebie odgrywa ogromną rolę w wyborze właściwej drogi życiowej. Wspomina o istniejącej wśród ludzi tendencji do skupiania się na własnych wadach z pominięciem zalet i mocnych stron. Taka skłonność często utrudnia lub uniemożliwia właściwe zaprezentowanie się pracodawcy. Warto skupić się na kilku pozytywnych cechach. Prowadzący podkreśla, że owe mocne strony mogą dotyczyć cech i umiejętności bardzo podstawowych i pozornie banalnych, np. gotowanie dobrej zupy pomidorowej albo cierpliwość w kontakcie z młodszym rodzeństwem. Każdy z uczestników otrzymuje czystą kartkę, na której wypisuje w kolumnie 3 swoje mocne strony, po czym zagina kartkę, tak żeby słowa stały się niewidoczne. Następnie wszyscy uczestnicy wstają i po kolei podchodzą do wybranych przez siebie 3 kolegów, prosząc ich o wpisanie na kartkę jednej pozytywnej opinii o sobie. Po każdej wpisanej opinii zaginają kartkę tak, żeby następna osoba nie sugerowała się poprzednim zapisem. Każda osoba otrzymuje w efekcie listę 6 pozytywnych informacji na własny temat (3 wpisane przez siebie i 3 przez kolegów). Niektóre z nich mogą się oczywiście powtarzać, co oznacza, że są ważniejsze lub bardziej widoczne. Uczestnicy ponownie siadają w kręgu. Prowadzący prosi chętne osoby o odczytanie swojej listy, zaznaczając jednocześnie, żeby wybrały po 1 zalecie, która mogłaby im w przyszłości przydać się w pracy. W razie problemów ze znalezieniem takiego odniesienia prowadzący prosi grupę o pomoc. Prowadzący na zakończenie może skorzystać z listy przymiotników opisujących ludzi w sposób pozytywny, informując, że pozwoli ona na głębszą analizę własnych cech. Każda osoba słucha i zapisuje te przymiotniki, które go najlepiej opisują. Następnie ochotnicy czytają wybrane przez siebie określenia. Zwykle okazuje się, że można odkryć w sobie o wiele więcej cech niż na początku ćwiczenia. Przykładowe przymiotniki: Ambitny, przewidujący, troskliwy, lojalny, przyjazny, twórczy, bezpośredni, lubiany, uczynny, uprzejmy, rozsądny, utalentowany, ciekawy, miły, wesoły, cierpliwy, rzetelny, wierny, wrażliwy, dobry, silny, wspaniałomyślny, dociekliwy, obowiązkowy, solidny, dojrzały, odpowiedzialny, spokojny, dokładny, odważny, spostrzegawczy wytrwały, dowcipny, opanowany, stanowczy, zaradny, dyskretny, operatywny, 20

staranny, zdecydowany, dzielny, opiekuńczy, sumienny, zdolny, sympatyczny zdyscyplinowany, pomysłowy, szczery, zgodny, hojny, praktyczny, zorganizowany Prowadzący na bieżąco powinien wyjaśniać niezrozumiałe słowa. Jeśli Uczestnicy zgłaszają trudność w wyszukaniu u siebie aż 3 cech pozytywnych, warto ich jednak zachęcić do tego ćwiczenia. Jeśli większość uczestników nie pisze, można to ćwiczenie przeprowadzić w parach podczas odgrywania scenek. Jedna osoba z pracy mówi o swoich mocnych stronach, zaczynając od słów: moją mocną stroną jest lubię w sobie to, że cenię w sobie to, że Druga osoba uważnie słucha, a następnie uczestnicy zamieniają się rolami. Jeśli jakaś para ma wyraźne kłopoty, można zamienić się rolami i opowiadać o tym, jakie według nas kolega/koleżanka ma mocne strony, co może w sobie lubić, co może w sobie cenić. Osoba słucha o sobie samym, później rewanżuje się partnerowi. 7 JESTEM DUMNY 30 min. W przypadku zastosowania metody do definiowania pojęć należy przygotować kartki papieru w 4 różnych formatach oraz pisaki 1. Uświadomienie sobie własnych sukcesów i osiągnięć, wzmacnianie poczucia własnej wartości poprzez akceptację grupy; definiowanie swoich marzeń i planów; wzajemna motywacja 2. Definiowanie własnych mocnych i słabych stron w kontekście sukcesu. Praca grupowa Przypomnienie / wyjaśnienie uczestnikom pojęcia sukcesu (można zapytać grupę jak rozumie słowo sukces) Odwołujemy się do własnego przyjemnego doświadczenia, które było naszym osiągnięciem, sukcesem. Następnie prowadzący zwraca się do uczestników mówiąc, że każdy z pewnością nauczył się lub zrobił w ostatnim czasie coś pozytywnego z czego może być dumny. Uczestnicy siedzą w kole i po kolei uzupełniają początek zdania: Jestem dumny z tego, że Na przykład: - że mam pracę - że umiem jeździć na rowerze - że potrafię dokładnie sprzątać, etc. Po zakończeniu tego ćwiczenia możemy zadać pytania: Czy trudno jest przypominać sobie coś pozytywnego? Jak się czujemy gdy otwarcie wypowiadamy się o swoich sukcesach? Co szczególnie podobało się Wam u innych uczestników? Co moglibyście sami kiedyś wypróbować? Czy nasze sukcesy możemy zamienić na mocne strony? 21

W jaki sposób coś staje się naszą mocną stroną? Po zakończeniu serii pytań i odpowiedzi prowadzący mówi: Jak wiecie marzenia często się spełniają. Niech każdy z was pomyśli teraz o sukcesie, który chciałby osiągnąć. Coś co chcielibyście zrobić, z czego będziecie dumni. Zastanówcie się jak będzie wyglądał wasz sukces. Należy dać uczestnikom 5 minut na zastanowienie i następnie poprosić o to aby każdy opowiedział o swoim marzeniu. Można zadać pytanie, jakie mocne strony, które już osoba posiada może wykorzystać w celu zrealizowania swojego marzenia? brak 8 ODKRYWANIE WŁASNYCH UMIEJĘTNOŚCI I MOŻLIWOŚCI 55 min. Tablice/kartki papieru i flamastry, lista różnych I etap 15 min. umiejętności przygotowana przez prowadzącego, II etap 15 min. ilustracje przedstawiające różne umiejętności, kartki w III etap 10 min. postaci kwiatka dla każdego ucznia IV etap 15 min. 1. Próba zdefiniowania pojęcia i analiza własnych umiejętności. 2. Ćwiczenie umiejętności prezentowania siebie, mówienia o sobie na forum grupy 3. Przełamywanie lęku przed mówieniem o sobie 4. Budowanie poczucia własnej wartości Aktywność uczestników I część Prowadzący wyjaśnia pojęcie umiejętności, którego znajomość jest niezbędna do wykonania ćwiczenia (materiały dla uczestników). Każdy uczestnik podaje przykład jakiejś umiejętności. Następnie prowadzący zadaje uczestnikom pytanie: co to są umiejętności i jakie możemy wymienić umiejętności. Następnie czeka, aż uczestnicy się wypowiedzą, uzupełniając informacje (jeśli pierwsza część ćwiczenia wydaje się za trudna, można przejść już bezpośrednio do pytania co osoby lubią robić). Uczestnicy zastanawiają się co lubią robić. Następnie każda osoba prezentuje swoje umiejętności, a prowadzący stara się je podzielić na grupy dotyczące: rzeczy np. wykonywanie precyzyjnych prac w stolarni, prace manualne, mycie, czyszczenie, krojenie, wycinanie lub ludzi np. wykonywanie poleceń, mówienie, przekonywanie, obsługiwanie, skuteczne porozumiewanie się, pomaganie, informacje/ pomysły/dane: rysowanie, malowanie, kopiowanie\ itd. II część - wykonawszy powyższe zadanie, każdy uczestnik otrzymuje kartkę w postaci kwiatu (trzypłatkowego), musi wybrać min. dwie lub trzy umiejętności, którymi najbardziej lubi się posługiwać, czyli te które sprawiają mu największą przyjemność i wpisać (lub przykleić) w dwóch płatkach (materiały uczestników). III część teraz uczestnicy korzystając z listy swoich najcenniejszych umiejętności, 22

prezentują je ponownie na forum grupy mówiąc. np.: Jestem bardzo pomocna. Lubię pracować na dworze. Utrzymuje ład i porządek w miejscu pracy. IV część - uczestnicy znają już swoje umiejętności. Zadaniem każdego z nich jest zastanowienie się wspólnie z innymi członkami grupy, w jakiej pracy mógłby je wykorzystać. Prowadzący spisuje odpowiedzi na tablicy i wspólnie z grupą podsumowuje ćwiczenie. Prowadzący na pierwszym etapie ćwiczenia wspólnie z uczestnikami stara się przybliżyć pojęcie: co to są umiejętności. Mówi, że umiejętności można określić innymi słowami, których wiele osób woli używać: jako talenty dane przez Boga, dary, zdolności i inne. Nazwa nie jest istotna, ważne jest to, co każdy z nas może wykorzystać w domu i w pracy. Zwróć uwagę uczestników na to, że posiadają wiele cennych umiejętności. Niektóre mogą zostać wykorzystane w kolejnej, podejmowanej przez nich pracy. Umiejętności, których uczestnicy nie posiadają, a które według nich mogłyby zwiększyć szansę uzyskania danej pracy, można rozwijać poprzez odpowiednie szkolenia, kursy, praktyki, samokształcenie, itp. Podkreśl także, że sztuka dopasowania swych umiejętności do wymagań określonych w ogłoszeniu dotyczącym pracy i przekonanie pracodawcy o możliwościach wykorzystania tych umiejętności na danym stanowisku może znacznie zwiększyć szansę na odniesienie sukcesu. 9 ODKRYWANIE WŁASNYCH UMIEJĘTNOŚCI I MOŻLIWOŚCI c.d. 25 min. Słownik, kartki, długopisy, karta A2, plansze w tekście łatwym do czytania nt. zdolności i umiejętności, klej 1. Próba zdefiniowania własnych zdolności i umiejętności. 2. Identyfikacja ograniczeń wynikających z niepełnosprawności Aktywność uczestników Z wykorzystaniem słownika oraz na zasadzie burzy mózgów prowadzący wspólnie z grupą definiuje pojęcia zdolności i umiejętności. Na dużej podzielonej na pół planszy po jednej stronie zapisujemy hasło zdolności, a po drugiej umiejętności. Wręczamy uczestnikom kartki z łatwym do czytania tekstem, opisującym przykłady różnych umiejętności i zdolności. Ich zdaniem jest je rozróżnić i przykleić w odpowiednich miejscach na kartce. Na zakończenie prowadzący omawia zadanie. Podkreśla, że umiejętności i zdolności przenikają się nawzajem, aa kluczem do sukcesu jest rozwój osobisty i praca. Do omówienia można użyć przykładu talent muzyczny, który jest wrodzony, ale niećwiczony zanika. brak 23

10 REALNA OCENA WŁASNYCH MOŻLIWOŚCI 25 min. Fotografie, wycinki z gazet przedstawiające różne stanowiska pracy i przykładowe czynności do wykonania przez osoby z niepełnosprawnością intelektualną 1. Zdobywanie wprawy w wyrażaniu własnych upodobań związanych z wykonywaniem pracy zawodowej 2. Ćwiczenie zdolności realnej oceny własnych możliwości 3. Kształtowanie umiejętności wyboru prac i sytuacji, w których mogą być wykorzystane nasze zdolności i możliwości Aktywność uczestników Uczestnicy otrzymują kilkanaście przykładowych fotografii i wycinków z gazet, przedstawiających różne stanowiska pracy i przykładowe czynności do wykonania przez osoby niepełnosprawne intelektualnie. Każdy wskazuje wśród nich te, które chciałby wykonywać i uzasadnia dlaczego. Następnie grupa wspólnie wybiera kilka z nich i stara się opisać, biorąc pod uwagę umiejętności i kwalifikacje, jakie należy posiadać, aby taką pracę wykonywać. W powyższym ćwiczeniu następuje konfrontacja pomiędzy tym, co uczestnik chce robić, a tym, co może robić. Warto uświadomić uczestnikom, że kariera oparta wyłącznie na marzeniach może okazać się nierealna, że każdy z nas musi zrozumieć i zaakceptować poziom swoich możliwości. Musimy tez zaznaczyć, że przy określonym wsparciu można dokonać wyboru bardziej realistycznego. 11 PODSUMOWANIE WARSZTATÓW, EWALUACJA 10 min Podsumowanie warsztatu. Dyskusja grupowa Prowadzący powtarza z grupą najważniejsze elementy zajęć, pyta o ich samopoczucie i o to, co najlepiej zapamiętali. 24

DZIEŃ 3 Instrumenty i segmenty rynku pracy Cele ogólne warsztatu: a) zdobycie wiedzy na temat rynku pracy i źródeł informacji istotnych dla realizacji celów zawodowych, b) poszerzenie wiedzy na temat sposobów nabywania wiedzy oraz możliwości kształcenia/ nabywania nowych kwalifikacji, 25

1 POWITANIE 10 min Przedstawienie tematyki zajęć danego dnia, metod ich realizacji i ram organizacyjno - czasowych Mini wykład trenera Trener przedstawia uczestnikom co będzie przedmiotem całego podaje temat dnia i ramy organizacyjno - czasowe; przypomina warunki ustalonego kontraktu. Dla ułatwienia można przygotować prezentację lub plakat, na którym wyraźnie danego dnia będzie rozpisany rozkład dnia (ramy czasowe i poszczególne ćwiczenia). Pozwala to uczestnikom na pełną orientację oraz dotrzymywanie czasu przerw. 2 RYNEK PRACY - CO TO JEST? 15 min tablice/kartki papieru i flamastry, materiały dla uczestników. próba zdefiniowania przez uczestników pojęcia praca? praca grupach, aktywność uczestników W grupach uczestnicy przygotowują, na podstawie burzy mózgów definicję: a) rynek pracy; b) pracodawca; c) pracownik; d) osoba poszukująca pracy; Definicję przedstawiają w formie bilbordu reklamy (wykorzystując dostępne materiały). Każda grupa przedstawia swoją definicję z tematyki rynku pracy. Na koniec analizowana jest definicja zgodnie ze słownikiem ekonomicznym. Prowadzący może zadać na koniec pytania dodatkowe: po co ludzie pracują? czy praca jest obowiązkiem czy przyjemnością? czy ludzie wolą pracować czy odpoczywać? Przeznacz 5 10 minut na dyskusję, poproś uczestników o odpowiedź na pytanie, czym dla nich jest praca. Następnie spisz na kartce papieru wszystkie odpowiedzi. Przedstaw wspólną definicję pracy. Zakończ pytając, czy każdy może pracować?. Te odpowiedzi także spisz. Proszę zachęcać do wypowiedzi wszystkich uczestników warsztatów. Informacja dla prowadzącego: 26

Rynek pracy jest miejscem, na którym spotykają się pracownicy oferujący świadczenie swojej pracy z przedsiębiorstwami, które poszukują pracowników, aby wytwarzać towary i usługi. Praca polega na wykonywaniu określonych zadań, czynności, za które otrzymuje się wynagrodzenie. Osoba, która jest zatrudniona w zakładzie pracy nazywa się pracownikiem, a osoba która zatrudnia pracodawcą. Każdy pracownik rozpoczynając pracę podpisuje umowę z pracodawcą dotyczącą warunków pracy. W umowie napisane jest: od i do kiedy będzie pracował, ile godzin dziennie, ile będzie zarabiał i jakie będzie miał obowiązki. Każdy pracownik ma pewne prawa, ale i obowiązki których musi przestrzegać. Praca ma wiele zalet: organizuje dzień, czyni człowieka potrzebnym, sprawia że wykonuje się coś pożytecznego, zdobywa się uznanie i szacunek, poznaje się nowych kolegów i koleżanki, praca pozwala także zarabiać pieniądze na własne wydatki. 3 DLACZEGO WARTO JEST PRACOWAĆ? 20 min Długopisy, karteczki samoprzylepne w dwóch kolorach, kamyki, taśma, waga Określenie powodów dlaczego ludzie pracują praca grupach, aktywność uczestników Każdy z uczestników otrzymuje kilka samoprzylepnych karteczek w jednym kolorze, na których wypisują powody, dla których warto pracować (+) każdy powód na osobnej karteczce. Po wykonaniu zadania prosimy o przeliczenie kartek, a następnie o indywidualne przedstawienie swoich propozycji grupie oraz podanie liczby zapisanych karteczek. Kolejnym etapem ćwiczenia jest przyklejanie karteczek do kamyczków oraz położenie karteczek na jednej z szal wagi. Następnie każdy uczestnik otrzymuje karteczki w innym kolorze, na których wypisuje powody, dla których nie warto podjąć pracy (-). Analogicznie wszyscy uczestnicy postępują z karteczkami, które zawierają minusy. Następuje wizualizacja efektu ćwiczenia. Uczestnicy mogą zobaczyć, ze z pracy wypływa więcej korzyści niż negatywnych cech. Ćwiczenie to aktywizuje grupę, pomaga generować nowe pomysły. Daje możliwość spostrzeżenia wielu plusów płynących z faktu zatrudnienia osoby. Uczy również sztuki dyskusji, perswazji, przedstawiania argumentów. Daje możliwość spojrzenia na zatrudnienie jako na wartość, z której dobrze jest skorzystać, bo pozytywnych stron płynących z bycia pracownikiem jest o wiele więcej niż negatywów. Jeśli większość uczestników nie będzie potrafiła pisać, to proponuję zrobić bardzo uproszczoną formę ćwiczenia, czyli burze mózgów, podczas której każdy uczestnik podaje kilka powodów dlaczego warto jest pracować. Prowadzący zapisuje je na tablicy. Następnie wspólnie z grupą je omawia. 4 INSTRUMENTY RYNKU PRACY 30 min. Rzutnik, ekran 27

Zapoznanie uczestników z instrumentami rynku pracy Mini wykład trenera, praca grupowa Prowadzący przedstawia krótki wykład (może być w formie prezentacji multimedialnej) na temat istniejących instrumentów rynku pracy (np. staż, przygotowanie zawodowe) oraz różnych form zdobywania doświadczenia zawodowego (np. praktyki, wolontariat). Po prezentacji wspólna dyskusja na temat przedstawionego materiału. 5 ŚWIAT ZAWODÓW 95 min ekran, plansze, filmy możliwie jak najwięcej, (ew., zdjęcia z różnych zakładów pracy, gdzie już pracują lub praktykują osoby niepełnosprawne - w zależności od zasobów trenera). Przekazanie wiedzy na temat możliwych obszarów pracy dla uczestników warsztatu, analiza różnych zawodów, czynności zawodowych. Pokazanie, że osoby niepełnosprawne mogą pracować i pracują w różnych zakładach pracy. aktywność uczestników Trener wspólnie z uczestnikami ogląda film z miejsc pracy, praktyk. Następnie zachęca uczestników do dzielenia się wrażeniami po projekcji zadając pomocnicze pytania: 1. Jakie prace wykonywały osoby na filmie? 2. Czy chciałbym wykonywać taką pracę? 3. Co mi się w niej podobało, a co nie? 4. Czy jest to trudna praca? 6 JAKIE ZNAM ZAWODY 45 min. Tablica/arkusz papieru, mazaki Analiza znajomości różnych zawodów, uczestnicy przekonują się, jaka jest ich wiedza w tym zakresie Praca grupowa, aktywność uczestników Prowadzący wypisuje na tablicy litery alfabetu, następnie prosi uczestników o wymienianie po jednym zawodzie na daną literę: A.. B.. 28

Z.. Następnie ze wszystkich wynotowanych zawodów wybierają po jednym według klucza: Zawód, przy wykonywaniu którego będziemy mieli kontakt z drugim człowiekiem, Zawód, przy wykonywaniu którego będziemy mieli kontakt z maszynami, wydobywaniem i przetwarzaniem surowców, Zawód, przy wykonywaniu którego będziemy mieli kontakt z przyrodą. Zawód, przy wykonywaniu którego będziemy mieli kontakt z różnego rodzaju danymi liczbowymi, Zawód, przy wykonywaniu którego będziemy mieli kontakt z działalnością artystyczną. Prowadzący zachęca każdego z uczestników do aktywności i wypowiedzi 7 ANALIZA MIEJSC PRACY 40 min Flipchart, tablice/kartki papieru i flamastry. - pobudzanie do aktywności intelektualnej; - pogłębienie wiedzy na temat różnych zawodów poprzez analizę miejsc pracy osób z najbliższego otoczenia aktywność uczestników ETAP I: Prowadzący dzieli uczestników na dwie grupy. Każda grupa w czasie 5 min. ma wymienić jak najwięcej znanych im zawodów, w których można pracować i czynności jakie można wykonywać. Następnie zawody, czynności, wymieniane są na forum grupy i zapisywane w celu stworzenia katalogu znanych zawodów. Jest to doskonały wstęp do przejścia do następnego etapu ćwiczenia. Etap II: Prowadzący prosi uczestników szkolenia, aby wybrali sobie po dwie osoby z najbliższego otoczenia, które pracują (np. rodzice, rodzeństwo, przyjaciel) i przeanalizowali wspólnie z grupą ich miejsca pracy pod kątem: 1. Co robi dana osoba? ( np. pracuje jako kucharz) 2. Gdzie pracuje? 3. Jakie powinna mieć wykształcenie? 4. Jakie czynności wykonuje w ramach swoje pracy? 5. Jakie trzeba mieć umiejętności, aby taką pracę wykonywać? 6. Czy zdaniem uczestników jest to ciekawa praca? 7. Czy ktoś chciałby podobną podjąć i dlaczego? Dzięki odpowiedziom na te pytania można stworzyć taki bardzo ogólny opis różnych stanowisk pracy. 29

Warto dla ułatwienia stworzyć uczestnikom szablon, na którym zostaną zapisane wszystkie te pytania. 8 ZATRUDNIENIE 60 min Materiały uczestników Zapoznanie uczestników warsztatów z pojęciem zatrudnienie. Wyjaśnienie różnic pomiędzy poszczególnymi rodzajami umów (umowa o pracę, umowa zlecenia, umowa o dzieło, umowa stażowa) Mini wykład trenera, aktywność grupy Prowadzący z wykorzystaniem prezentacji multimedialnej wyjaśnia uczestnikom warsztatów czym jest zatrudnienie. Omawia kolejno rodzaje umów zawieranych z pracodawcą. Wykorzystuje podczas zajęć aktywność grupy, odpowiada na pytania, wyjaśnia wątpliwości, etc. Warto wykorzystać materiały przygotowane dla beneficjentów w easy-to-read 9 PODSUMOWANIE WARSZTATÓW, EWALUACJA 10 min Podsumowanie warsztatu. Dyskusja grupowa Prowadzący powtarza z grupą najważniejsze elementy zajęć, pyta o ich samopoczucie i o to, co najlepiej zapamiętali. 30

DZIEŃ 4 Szanse i zagrożenia wynikające z podjęcia zatrudnienia Metody aktywnego poszukiwania pracy Cele ogólne warsztatu: a) Określenie własnych celów życiowych i predyspozycji zawodowych b) uświadomienie sobie szans i zagrożeń wynikających z podjęcia zatrudnienia c) poszerzenie wiedzy na temat metod rekrutacji i selekcji stosowanych przez pracodawców d) poznanie sposobów poszukiwania pracy. 31

1 POWITANIE 10 min Przedstawienie tematyki zajęć danego dnia, metod ich realizacji i ram organizacyjno - czasowych Mini wykład trenera Trener przedstawia uczestnikom co będzie przedmiotem całego podaje temat dnia i ramy organizacyjno - czasowe; przypomina warunki ustalonego kontraktu; Dla ułatwienia można przygotować prezentację lub plakat, na którym wyraźnie danego dnia będzie rozpisany rozkład dnia (ramy czasowe i poszczególne ćwiczenia). Pozwala to uczestnikom na pełną orientację oraz dotrzymywanie czasu przerw. 2 OKREŚLENIE CELÓW ZAWODOWYCH 60 min. Tablice/kartki papieru i flamastry, długopisy uczestnicy starają się stworzyć swój plan działania, który ułatwi im podjęcie zatrudnienia. Praca indywidualna, wypowiedzi na forum Każdy uczestnik otrzymuje listę pytań (prowadzący może je po kolei czytać) i próbuje przy pomocy prowadzącego odpowiedzieć na nie. Z uwagi na to, że większość uczestników szkolenia nie potrafi czytać, ani pisać, a grupy są małe, proponuję, aby to prowadzący czytał po kolei pytania a uczestnik próbował przy wsparciu grupy na nie odpowiedzieć. Zdaniem prowadzącego jest spisanie odpowiedzi na oddzielnej kartce papieru i podsumowanie wypowiedzi każdego uczestnika. Proponowane pytania: 1. Co chciałbyś robić, gdzie pracować? 2. Co trzeba zrobić, żeby w przyszłości podjąć pracę? 3. Czego osoba musi się dowiedzieć, nauczyć, aby osiągną swój cel? 4. Na kogo może liczyć, kto jej może ci pomóc? 5. Jakie można napotkać przeszkody? 6. Jakie posiadasz umiejętności, mocne strony zainteresowania, które mogą Ci pomóc w realizacji celu? 7. Ile czasu potrzebujesz na realizację celu (patrz: podjęcie zatrudnienia). Tutaj z uwagi na słabą orientację w czasie uczestników szkolenia możemy zastosować pomoc dookreślenie czasu, typu: do świąt, do wakacji, do 32

niedzieli (pokazując to rysunkowo) itd. Na zakończenie: dyskusja na temat, czy było łatwe określenie swoich celów zawodowych, czy tez trudne i dlaczego. Ćwiczenie może sprawić pewne trudności prowadzącemu, dlatego też proponuję przygotowanie sobie do każdego pytania dodatkowych pomocy np. obrazkowych. Gwarantuję osiągnięcie bardzo dobrych efektów. 3 PRÓBA OCENY WŁASNYCH PREDYSPOZYCJI ZAWODOWYCH 45 min. Tablice/kartki papieru i flamastry. ew. film pokazujący jakie czynności mogą wykonywać i gdzie pracować osoby niepełnosprawnością intelektualną. Uczestnicy dzielą się własnymi doświadczeniami zawodowymi z praktyk, staży, pracy aktywność uczestników Prowadzący zadaje grupie pytania dotyczące ich doświadczeń zawodowych. Zachęca uczestników do dzielenia się nimi z grupą. Pomocnicze pytania: 1. Czy masz już a sobą jakieś doświadczenia zawodowe (praktyki, staże, zatrudnienie itd.? 2. Czy taka aktywność Ci się podobała? 3. Czego się nauczyłeś? 4. Jakie umiejętności wykorzystywałeś/ aś przy tej pracy? 5. Co było dla Ciebie łatwe, a co trudne?. Trener zapisuje na tablicy wszystkie doświadczenia zawodowe, o których mówią uczestnicy. Następnie odczytuje je i podkreśla, jak ważne jest zdobywanie doświadczenie zawodowe (niekoniecznie wynikające z podejmowania płatnej pracy, ale np. z praktyk, staży) dla nas wszystkich, gdyż każdy człowiek do dokonania świadomego wyboru potrzebują konkretnego, życiowego doświadczenia. Dzięki takim doświadczeniom osoba sama siebie odkrywa, swoje możliwości, co lubi robić, to ułatwia jej dokonanie wyboru pracy. Ważna jest znajomość grupy. Dzielenie się doświadczeniami jest bardzo cenne, pod warunkiem, ze się takowe posiada. W przypadku jeśli nie ma w grupie osoby, która pracowała można zrezygnować z tego ćwiczenia lub też, co jest bardziej wskazane, włączyć krótki film np. z praktyk zawodowych w zakładzie pracy, gdzie osoby z niepełnosprawnością intelektualną się wypowiadają na tego co robią i następnie omówić. 33

4 IDENTYFIKACJA SZANS I ZAGROŻEŃ WYNIKAJĄCYCH Z PODJĘCIA ZATRUDNIENIA Kartki samoprzylepne w dwóch kolorach, długopisy, tablica/arkusz papieru, mazaki 60 min. Uczestnicy starają się dokładnie sobie uświadomić sobie szanse i zagrożenia, jakie płyną z podjęcia zatrudnienia Aktywność uczestników, wypowiedzi na forum Część I: Uczestnicy wspólnie zastanawiają się, jakie mają obawy związane z podjęciem pracy. Tak samo zastanawiają się nad swoimi nadziejami i szansami związanymi z zatrudnieniem. Następnie spisują obawy (każdą obawę na oddzielnej karteczce) na kartkach samoprzylepnych w jednym kolorze (np. czerwonym) i analogicznie szanse (np. na kartkach zielonych). Prowadzący rysuje na tablicy schemat wagi: Następnie prosi uczestników o przyklejenie karteczek z obawami na jednej szali, a na drugiej karteczek z szansami. Wspólnie liczą karteczki na poszczególnych szalkach i zastanawiają się, czy więcej mają obaw, czy nadziei związanych z podjęciem zatrudnienia. Część II: uczestnicy wspólnie zastanawiają się w jaki sposób mogą poradzić sobie z każdą obawą strategie rozwiązywania problemów. Szanse i zagrożenia wynikające z zatrudnienia uczestnicy mogą wpisać również do swoich materiałów. 5 WAŻENIE PLUSÓW I MINUSÓW 45 min. Kartki papieru dla każdego uczestnika, pisaki Kształtowanie umiejętności świadomego podejmowania decyzji. Praca indywidualna, dyskusja grupowa Prowadzący wyjaśnia uczestnikom, że jeśli podjęcie jakiejś decyzji jest dla nas 34