Struktury rynku
Konkurencja doskonała Konkurencja doskonała (nazywana także wolną konkurencją) jest modelem teoretycznym opisującym jedną z form konkurencji na rynku. Cechą charakterystyczną konkurencji doskonałej jest przekonanie zarówno kupujących jak i sprzedających, że ich indywidualne decyzje nie mają wpływu na cenę rynkową. Rynek, na którym panuje konkurencja doskonała zapewnia optymalny przodział zasobów. 2
Konkurencja doskonała Założenia: Duża liczba sprzedających i kupujących - każdy podmiot ma bardzo mały udział w globalnym popycie lub globalnej podaży, a pojedyncze decyzje nie mają wpływu na cenę; Jednorodność produktu - produkty poszczególnych producentów są identyczne, nabywcom jest wszystko jedno od kogo kupią produkt; Doskonała informacja rynkowa - zarówno kupujący jak i sprzedający posiadają pełną informację o produkcie i jego cenie; Swoboda wejścia i wyjścia do branży - producenci zwiększają lub zmniejszają podaż w zależności od popytu. 3
Konkurencja doskonała Dodatkowe założenia: Brak interwencji państwa - wyłącznie mechanizm rynkowy ma wpływ na relacje między kupującymi a sprzedającymi, w tym na cenę; Zerowe koszty transakcji - podmioty nie ponoszą dodatkowych kosztów związanych z zawarciem umowy kupna sprzedaży, jak np. uprzednie rozeznanie rynku; Produkt posiada bliskie substytuty - nabywcy mogą łatwo zastąpić produkt innym, gdyby jego podaż była niewystarczająca. 4
Konkurencja doskonała 5
Konkurencja doskonała Przedsiębiorstwo na rynku konkurencji doskonałej nie ma praktycznie żadnego wpływu na cenę produktu. Może sprzedać w każdej chwili dowolną ilość produktu po danej cenie rynkowej. Przykład: targowisko z dużą ilością producentów sprzedających ziemniaki (idealnie jednorodny produkt) 6
Konkurencja monopolistyczna Konkurencja monopolistyczna to rynek, na którym działa wielu producentów i konsumentów, nie ma barier wejścia, a produkt jest niejednorodny. Konkurencja monopolistyczna stanowi mieszankę konkurencji doskonałej i monopolu. Przedsiębiorstwa mają nadwyżkę zdolności produkcyjnych (jak w konkurencji doskonałej) z drugiej strony maja siłę monopolistyczną ze względu na szczególne cechy swojego produktu, czy usługi. 7
Konkurencja monopolistyczna Założenia: Duża liczba producentów i konsumentów - ograniczona lecz stosunkowo duża liczba producentów i konsumentów, Produkt jest niejednorodny produkty są bliskimi substytutami, dostawcy próbują się odróżniać i wytwarzają zróżnicowane (choć podobne) produkty, Brak barier wejścia na rynek - jednak wejście na rynek może być utrudnione. 8
Konkurencja monopolistyczna Dostawcy kontrolują podaż swojego specyficznego produktu, toteż mają ograniczony wpływ na cenę. Krzywe popytu są wysoce elastyczne, więc zmiana rozmiarów produkcji ma wpływ na poziom ceny. Doskonała informacja rynkowa - zarówno kupujący jak i sprzedający posiadają pełną informację o produkcie i jego cenie. W długim okresie liczba producentów w gałęzi wzrasta, ponieważ nie ma barier wejścia a firmy nie osiągają zysków nadzwyczajnych. 9
Konkurencja monopolistyczna 10
Konkurencja monopolistyczna Równowaga długookresowa w punkcie styczności: Przedsiębiorstwo nie produkuje przy minimalnych kosztach przeciętnych (MES), ma nadwyżkę możliwości produkcyjnych; Przedsiębiorstwo zachowuje pewna siłę monopolistyczną, ze względu na szczególne cechy swojego produktu (cena przewyższa koszty krańcowe por. indeks Lernera). 11
Konkurencja monopolistyczna Powszechnie występująca forma rynku, wyróżniona ze względu na możliwość kształtowania ceny przy jednoczesnej dużej liczbie podmiotów na rynku i gdzie producenci próbują odróżniać się od swoich konkurentów. Przykład: rynek usług fryzjerskich w dużym mieście, sklepy spożywcze, pizzerie, restauracje. 12
Konkurencja monopolistyczna W konkurencji monopolistycznej mamy do czynienia z konkurencją niecenową, która jest sposobem na zachowanie zysków nadzwyczajnych przedsiębiorstw. Celem jest zmniejszenie liczby substytutów własnego wyrobu i zachowanie siły monopolistycznej. Każdy produkt ma określone cechy, których nie ma inny. Producent ma ograniczoną kontrolę nad ceną. 13
Konkurencja monopolistyczna Konkurencja odbywa się głównie na poziomie: reklamy i promocji, przez doskonalenie wyrobów, różnicowanie wyglądu, sprawność obsługi i napraw. Celem reklamy jest doprowadzenie do powstania lojalności nabywców. Rola reklamy jest dwojaka: 1. informacyjna, 2. różnicowanie produktu. 14
Oligopol Oligopol to forma pośrednia między konkurencją monopolistyczną a monopolem. Przedsiębiorstwa mają znaczny wpływ na podaż gałęzi, a zatem i na cenę rynkową. Dominującą cechą tego rynku jest współzależność. 15
Oligopol Założenia: Kilkoro sprzedających, Produkt jest jednorodny lub zróżnicowany, Istnieją bariery wejścia na rynek, Współzależność sprzedających, Sprzedający ustalają ceny, Niedoskonała informacja rynkowa - sprzedający nie posiadają pełnej informacji o produktach konkurencji. 16
Oligopol Charakterystyczną cechą dla oligopolu jest brak konkurencji cenowej miedzy uczestnikami tego rynku. Rywalizacja przedsiębiorstw odbywa się na innych płaszczyznach (obniżka kosztów, zróżnicowanie produktu, jakość, reklama, usługi dodatkowe, itp.). Zachowania uczestników oligopolu próbuje się tłumaczyć przy użyciu teorii gier. 17
Oligopol Porozumienia przedsiębiorstw zyski nadzwyczajne. Porozumienia nie są stabilne. Dylemat więźnia przykłady Kooperacja bardziej opłaca się od walki. Co zapewnia trwałość porozumienia oligopolistów? Jedna partia a gra wieloetapowa Wiarygodność gróźb (Arabia Saudyjska, Sycylia) 18
Oligopol - modele Model Sweezy ego model złamanej krzywej popytu 19
Oligopol Na rynku zostało jedynie kilka firm, a swoboda wejścia nowych konkurentów na rynek została ograniczona. Produkty są niezróżnicowane lub różnią się między sobą jedynie w niewielkim stopniu, za to producenci mają duży wpływ na cenę. Reakcja konsumentów na cenę jest stosunkowo nieelastyczna. Przykład: rynek cukrowni, telefonii komórkowych, dealerów samochodów 20
Oligopol Duopol - Szczególny przypadek oligopolu przedstawiający rynek, na którym działają jedynie dwaj producenci oferujący ten sam produkt. Zależność między dwoma firmami oparta jest na mechanizmach dotyczących wielkości produkcji lub wyznaczeniu poziomu cen sprzedaży. 21
Oligopol - współpraca Oligopoliści stają przed dylematem czy przyjąć strategię współdziałania, porozumieć się i realizować wspólne cele, czy walczyć z konkurencją o zagarnięcie jak największej części rynku tylko dla siebie. Formy współpracy w oligopolu: fuzja przedsiębiorstw działających na tym samym lub innym rynku, porozumienie kartelowe (legalne i jawne), zmowa (nielegalna i tajna), przywództwo cenowe. 22
Monopol Monopol - to przypadek, kiedy na rynku pozostał jeden producent. Nie ma on żadnych konkurentów. Bariery wejścia na rynek nowych konkurentów są tak silne, że praktycznie niemożliwe jest pojawienie się nowych producentów. Firma - monopolista może swobodnie kształtować poziom cen, ponieważ jest na rynku jedynym podmiotem oferującym dany towar czy usługę. 23
Monopol Założenia: Jeden sprzedający jeden podmiot ma wyłączność produkcji i zbytu na danym rynku, (jeden kupujący monopson); Monopolista jest dawcą ceny ustala on ceny jednocześnie zmniejszając produkcję; Jednorodność produktu - produkt jest szczególny, unikalny; Bariery wejścia i wyjścia z branży są bardzo silne. Czasem wejście jest niemożliwe; Monopolista ma doskonałą informację o rynku. 24
Monopol Krzywa utargu krańcowego monopolisty MR leży tym niżej pod krzywą popytu im mniej elastyczny jest popyt i im większa jest dotychczasowa produkcja. TR=P Q MR=TR (Q) 25
Monopol 26
Monopol 27
Monopol 28
Monopol Poczta Polska, Polskie Koleje Państwowe, Telekomunikacja Polska (telefonia i Internet), Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo, Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej, MPK, Energia elektryczna, Microsoft 29
Monopol Czy monopol jest potrzebny? Jest to zabezpieczenie społeczeństwa przed omijaniem sprawiedliwości np. sądownictwo, więziennictwo, Państwo chce uchronić rodzimy rynek przez wpływami zagranicznych przedsiębiorców oferujących ten sam towar tylko po niższej cenie i o wyższej jakości, Państwo chce zachować pełną kontrolę nad daną gałęzią przemysłu w ten sposób kontrolować ceny oraz jakość usług/produktów 30
Charakterystyka Rodzaj rynku KONKURENCJA DOSKONAŁA KONKURENCJA NIEDOSKONAŁA Konkurencja monopolistyczna Oligopol Monopol Liczba przedsiębiorstw Wiele Wiele Kilka Jedno Produkt Jednorodny Zróżnicowany Standardowy Unikatowy Wpływ na cenę Brak Ograniczony Średni Znaczny Bariery wejścia Brak Brak Występują Bardzo silne Przykład Stragan z owocami Sklep na rogu ulicy Samochody Poczta 31
Bariery wejścia na rynek Bariery wejścia to czynniki ograniczające podjęcie działalności gospodarczej oraz konkurencję na danym rynku. Podział na trzy grupy (w zależności od ich pochodzenia): 1. Prawne 2. Strukturalne 3. Strategiczne 32
Bariery wejścia na rynek Naturalne bariery wejścia powstają samoistnie, mogą wynikać z korzyści skali lub z absolutnej przewagi kosztownej już istniejących przedsiębiorstw. Sztuczne bariery wejścia powstają w zaciszu gabinetów; są wynikiem wiążących zobowiązań samoograniczających, podejmowanych aby stawić opór ewentualnym nowym konkurentom. 33
Bariery wejścia na rynek Źródła barier: osiąganie korzyści skali, potrzeby kapitałowe, gorsza pozycja kosztowa, 34
Bariery wejścia na rynek Źródła barier: koszty zmiany dostawców, dostęp do kanałów dystrybucji, 35
Bariery wejścia na rynek Źródła barier: zróżnicowanie produktów, bariery prawne polityka Państwa, 36
Bariery wejścia na rynek Źródła barier: lojalność konsumenta, integracja pionowa lub pozioma, posiadanie rzadkich zasobów lub specjalistycznego know-how, 37
Bariery wejścia na rynek Źródła barier: brak doświadczenia i umiejętności, brak komponentów, surowców, koncentracja na wybranym segmencie rynku. 38