Prawo pracy Kazusy i çwiczenia

Prawo pracy Kazusy i çwiczenia Małgorzata Gersdorf Michał Raczkowski Aleksandra Woêniak pod redakcjà Małgorzaty Gersdorf Wydanie 3 Warszawa 2012

Autorzy kazusów: prof. UW dr hab. Małgorzata Gersdorf: 18 21, 32, 44 46, 48 50, 58, 72 dr Michał Raczkowski: 1 2, 4, 10 12, 16 17, 22 23, 25, 33, 35, 39 43, 47, 51 53, 57, 59 60, 62, 68 69, 71, 73 mgr Aleksandra Woźniak: 3, 5 9, 13 15, 24, 26 31, 34, 36 38, 54 56, 61, 63 67, 70 Redaktor prowadzący: Anna Popławska Opracowanie redakcyjne: Michał Dymiński Redakcja techniczna: Krzysztof Koziarek Projekt okładki i stron tytułowych: Agnieszka Tchórznicka Copyright by LexisNexis Polska Sp. z o.o. 2012 Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody Autorów i wydawcy. ISBN 978-83-7806-678-1 LexisNexis Polska Sp. z o.o. Ochota Office Park 1, Al. Jerozolimskie 181, 02-222 Warszawa tel. 22 572 95 00, faks 22 572 95 68 Infolinia: 22 572 99 99 Redakcja: tel. 22 572 83 26, 22 572 83 28, 22 572 83 11, faks 22 572 83 92 www.lexisnexis.pl, e-mail: biuro@lexisnexis.pl Księgarnia Internetowa: dostępna ze strony www.lexisnexis.pl

Spis treści Wykaz skrótów................................. 9 Wprowadzenie................................. 11 ROZDZIAŁ I. Źródła prawa pracy...................... 13 Kazus 11. Konstytucja RP............................ 13 Kazus 12. Kodeks cywilny........................... 18 Kazus 13. Układ zbiorowy pracy........................ 22 Kazus 14. Porozumienie zbiorowe...................... 24 Kazus 15. Regulamin pracy, wynagradzania oraz zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.................. 28 ROZDZIAŁ II. Stosunek pracy......................... 34 Kazus 16. Strony stosunku pracy członek zarządu spółki kapitałowej. 34 Kazus 17. Strony stosunku pracy w razie upadłości pracodawcy..... 38 Kazus 18. Strony stosunku pracy reprezentacja w postępowaniu sądowym............................... 40 Kazus 19. Przejście zakładu pracy na nowego pracodawcę........ 42 Kazus 10. Przejście zakładu pracy...................... 47 Kazus 11. Stosunek pracy jako stosunek zobowiązaniowy cechy charakterystyczne..................... 50 Kazus 12. Zawarcie umowy o pracę na czas nieokreślony......... 54 Kazus 13. Zawarcie długoterminowej umowy o pracę na czas określony 57 Kazus 14. Określenie czasu trwania umowy o pracę............ 60 Kazus 15. Zawarcie umowy o pracę na czas określony i jej przekształcenie w umowę na czas nieokreślony.................. 62 Kazus 16. Wypowiedzenie warunków pracy i płacy............. 64 Kazus 17. Polecenie zmieniające....................... 68 Kazus 18. Odmienności stosunku pracy z powołania............ 71 Kazus 19. Dodatek za godziny nadliczbowe dla sędziego......... 76 Kazus 20. Wybór jako podstawa nawiązania stosunku pracy....... 86

6 Spis treści Kazus 21. Spółdzielcza umowa o pracę.................... 89 Kazus 22. Rozwiązanie stosunku pracy na podstawie porozumienia stron 92 Kazus 23. Ochrona przed rozwiązaniem stosunku pracy ochrona powszechna............................. 96 Kazus 24. Ochrona przed wypowiedzeniem stosunku pracy ochrona szczególna.............................. 100 Kazus 25. Rozwiązanie stosunku pracy z winy pracownika........ 104 Kazus 26. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia bez winy pracownika............................. 108 Kazus 27. Roszczenia pracownika w razie rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem........................ 111 Kazus 28. Roszczenia w razie niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia.................... 116 Kazus 29. Roszczenia w razie niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika......... 118 Kazus 30. Roszczenia pracownika wykraczające poza Kodeks pracy... 122 Kazus 31. Roszczenia w związku z rozwiązaniem umowy o pracę przez pracownika bez wypowiedzenia................. 127 Kazus 32. Roszczenia z tytułu wadliwego rozwiązania stosunku pracy z powołania osoby szczególnie chronionej............ 132 ROZDZIAŁ III. Obowiązki pracownika i pracodawcy.......... 137 Kazus 33. Wynagrodzenie za pracę. Kryteria ustalania wynagrodzenia. 137 Kazus 34. Świadczenia związane z pracą.................. 140 Kazus 35. Wynagrodzenie za czas choroby................. 142 Kazus 36. Ochrona wynagrodzenia za pracę................ 144 Kazus 37. Obowiązki pracodawcy w zakresie archiwizowania dokumentów pracowniczych................... 147 Kazus 38. Obowiązki pracodawcy w zakresie wydania świadectwa pracy 151 Kazus 39. Obowiązki pracownika....................... 155 Kazus 40. Zakaz konkurencji......................... 158 ROZDZIAŁ IV. Odpowiedzialność pracownika i pracodawcy...... 163 Kazus 41. Odpowiedzialność porządkowa pracownika.......... 163 Kazus 42. Odpowiedzialność materialna mienie niepowierzone.... 167 Kazus 43. Wspólna odpowiedzialność materialna............. 169 ROZDZIAŁ V. Czas pracy............................ 174 Kazus 44. Czas pracy, normy, czas odpoczynku............... 174 Kazus 45. Czas pracy okresy rozliczeniowe................ 177 Kazus 46. Czas pracy definicje........................ 179 Kazus 47. Czas pracy zadaniowy czas pracy................ 180 Kazus 48. Czas pracy godziny nadliczbowe................ 184

Spis treści 7 Kazus 49. Czas pracy godziny nadliczbowe kadry kierowniczej..... 187 Kazus 50. Czas pracy godziny nadliczbowe kumulacja dodatków... 190 ROZDZIAŁ VI. Urlopy pracownicze..................... 194 Kazus 51. Urlop wypoczynkowy........................ 194 Kazus 52. Urlop bezpłatny........................... 197 Kazus 53. Urlop macierzyński i wychowawczy............... 200 ROZDZIAŁ VII. Szczególne grupy pracowników............. 203 Kazus 54. Ochrona pracy kobiet........................ 203 Kazus 55. Zatrudnianie młodocianych.................... 206 Kazus 56. Zatrudnianie telepracowników.................. 208 Kazus 57. Pracownicy tymczasowi...................... 210 ROZDZIAŁ VIII. Przedawnienie....................... 214 Kazus 58. Przedawnienie charakter roszczenia.............. 214 Kazus 59. Przedawnienie roszczenia o urlop................ 218 Kazus 60. Przedawnienie roszczenia deliktowe wobec pracodawcy.. 220 ROZDZIAŁ IX. Reżim ustawy o zwolnieniach grupowych....... 226 Kazus 61. Procedura zwolnień grupowych................. 226 Kazus 62. Zwolnienia indywidualne w ramach zwolnień grupowych.. 230 ROZDZIAŁ X. Związki zawodowe...................... 233 Kazus 63. Tworzenie związku zawodowego................. 233 Kazus 64. Obowiązki pracodawcy i związku zawodowego w zakresie konsultacji związkowej....................... 235 ROZDZIAŁ XI. Procedura cywilna w sprawach z zakresu prawa pracy 240 Kazus 65. Wartość przedmiotu sporu..................... 240 Kazus 66. Rozkład ciężaru dowodu...................... 245 ROZDZIAŁ XII. Pozostałe regulacje..................... 249 Kazus 67. Bezpieczeństwo i higiena pracy.................. 249 Kazus 68. Wykroczenia przeciwko prawom pracownika.......... 253 Kazus 69. Spory zbiorowe........................... 256 Kazus 70. Informacja i konsultacja...................... 259 Kazus 71. Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych............ 261 Kazus 72. Niewypłacalność pracodawcy................... 264 Kazus 73. Kontrola Państwowej Inspekcji Pracy............... 269

Wykaz skrótów k.c. ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) k.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze sprost. i zm.) k.p. ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) k.p.a. ustawa z 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.) k.p.c. ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) k.p.w. ustawa z 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848 ze zm.) KRRiTV Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji k.s.h. ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.) k.w. ustawa z 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 ze zm.) LexPolonica Serwis Prawniczy LexisNexis Polska M.Pr. Monitor Prawniczy NSA Naczelny Sąd Administracyjny OSNAPiUS Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna i Pracy OSNP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OTK ZU Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy OTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy, Seria A PiP Państwo i Prawo PiZS Praca i Zabezpieczenie Społeczne

10 Wykaz skrótów p.u.s.p. ustawa z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) p.w.k.p. ustawa z 26 czerwca 1974 r. Przepisy wprowadzające Kodeks pracy (Dz.U. Nr 24, poz. 142 ze zm). SN Sąd Najwyższy TK Trybunał Konstytucyjny WHO Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization) WSA Wojewódzki Sąd Administracyjny ZOZ Zakładowa Organizacja Związkowa ZUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Wprowadzenie Gdzie się zaczyna problem, tam się kończy komentarz Tak prawnicy często podsumowują korzystanie z literatury przedmiotu w analizowanej przez nich sprawie. Niniejsze opracowanie ma w swoim założeniu służyć analizie i wyjaśnianiu norm prawa pracy w tych sytuacjach, które często pojawiają się w praktyce oraz budzą szczególne wątpliwości, nie tracąc przy tym jednak nic ze swojego charakteru względnie kompleksowego wykładu indywidualnego prawa pracy. Z tego też względu została mu nadana forma zbioru kazusów i ćwiczeń, w których omówiono zagadnienia dyskutowane przez przedstawicieli doktryny i poddawane weryfikacji w postępowaniach sądowych, w tym przed Sądem Najwyższym, przy jednoczesnym szerszym przedstawieniu tła normatywnego danej instytucji prawa pracy. Przez swoją nowatorską formę książka ta nie traci charakteru podręcznika obejmującego zagadnienia szeroko pojętego indywidualnego prawa pracy. Problemy zostały w niej przedstawione zgodnie z systematyką ćwiczeń akademickich w podziale na grupy tematyczne dotyczące między innymi źródeł prawa pracy, zobowiązaniowego charakteru stosunku pracy (jego nawiązania i zakończenia, w tym wynikających z tego roszczeń), czasu pracy czy obowiązków stron stosunku pracy. Istotnym novum jest także omówienie zagadnień będących przedmiotem aktów normatywnych zaliczanych raczej do tzw. zbiorowego prawa pracy, w tych ich aspektach, które dotyczą indywidualnych relacji zatrudnienia. Odnosi się to między innymi do ustawy o związkach zawodowych, ustawy o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji czy ustawy o zatrudnianiu pracowników tymczasowych.

12 Wprowadzenie Każdy temat został opracowany z zachowaniem jednolitej formy. Na wstępie opisano stan faktyczny, służący jako punkt wyjścia do analiz teoretycznych. Następnie wymieniono te przepisy, których subsumcji w danym stanie faktycznym należy dokonać. Kolejny element to pytania. Te dwie ostatnie składowe mają pomóc Czytelnikom w ustaleniu zakresu przedmiotowego zagadnienia i pozwalają przygotować się do rozstrzygnięcia problemu bez sięgania od razu do jego rozwiązania zaproponowanego przez Autorów. Zasadnicza część każdego tematu to rozwiązanie kazusu. Jego trzon to, oczywiście, bezpośrednia odpowiedź na zaprezentowane zagadnienie stanowiąca wyraz opinii Autorów, wspartych ich doświadczeniem oraz praktyką, jak również gdzie to możliwe powołująca się na autorytet Sądu Najwyższego. I w tym zakresie opracowanie służy nie tylko studentom prawa i administracji, ale także aplikantom i wszystkim stosującym prawo pracy. Natomiast w celu całościowego przedstawienia danego zagadnienia, tak aby opracowanie uznać za w miarę kompleksowe w zakresie indywidualnego prawa pracy, Autorzy wprowadzili jeszcze jeden dodatkowy element. Jest to omówienie tym razem już teoretyczne danego problemu na kanwie opisanego stanu faktycznego, także w formie praktycznej tabeli. Intencją Autorów było przedstawienie prawa pracy w działaniu, przy uwzględnieniu jednak tradycyjnych elementów wykładu prawa pracy dla studentów i aplikantów w celu ułatwienia nauki i zapamiętywania, a dla wszystkich stosujących prawo pracy w celu umiejscowienia konkretnych sytuacji w systemie indywidualnego prawa pracy. Wierzymy, że forma opracowania i jego treść okażą się przydatne zarówno w nauce, jak i w praktyce stosowania prawa pracy. Małgorzata Gersdorf Michał Raczkowski Aleksandra Woźniak

Kazus 1. Konstytucja RP Stan faktyczny Rozdział I Źródła prawa pracy Elektrownia Gęsidło SA powstała wskutek komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego Elektrownia Gęsidło. W toku jego prywatyzacji pośredniej (zbycie 100% akcji) inwestor strategiczny, niemiecka firma Elektrisch AG zawarła ze związkami zawodowymi 20 sierpnia 2002 r. Pakt Gwarancji Pracowniczych. Do pakietu po nabyciu akcji przez inwestora przystąpił pracodawca, zobowiązując się do jego przestrzegania. W pakiecie zobowiązała się między innymi utrzymać dotychczasowe zatrudnienie przez 10 lat. W razie rozwiązania stosunku pracy z jakimkolwiek pracownikiem chronionym tą gwarancją, pracodawca wypłaci zwolnionemu za wypowiedzeniem pracownikowi odszkodowanie w wysokości równowartości wynagrodzenia za okres pozostający do końca pakietowego okresu gwarancji. Zmiana zarządu w Elektrowni Gęsidło SA w 2009 r. spowodowała, że nowy zarząd zaczął mieć wątpliwości co do prawomocności Pakietu. W toku dyskusji na jednym z posiedzeń w tej sprawie podnoszono, że Pakiet został w istocie wymuszony przez związki zawodowe jako conditio sine qua non prywatyzacji. Za pośrednictwem Zrzeszenia Producentów Energii organizacji pracodawców, do której należy spółka zdecydowano się wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności z Konstytucją RP Pakietu Gwarancji Pracowni-

14 Rozdział I. Źródła prawa pracy czych. Zdaniem Spółki i Organizacji, która przekazuje jej argumenty, Pakiet stoi w sprzeczności z konstytucyjną zasadą państwa prawnego (art. 2 Konstytucji RP). Oceń dopuszczalność i zasadność wniosku o zbadanie zgodności Pakietu z Konstytucją RP. Stan prawny Art. 79, art. 188 i art. 191 Konstytucji RP. Pytania 1. Jakie podmioty mają zdolność kierowania do Trybunału Konstytucyjnego wniosku o zbadanie zgodności z Konstytucją RP aktu prawnego? 2. Czy Trybunał Konstytucyjny może badać zgodność Pakietu Gwarancji Pracowniczych z Konstytucją RP w trybie pytania prawnego? 3. Czy Trybunał Konstytucyjny może badać zgodność Pakietu z Konstytucją RP w ramach innej procedury? 4. Czy istnieją normy konstytucyjne, które mogłyby stanowić wzorzec kontroli dla regulacji Pakietu? W kwestii charakteru prawnego pakietu socjalnego jako źródła prawa pracy (normatywnego porozumienia zbiorowego) zob. rozwiązanie kazusu 5. Rozwiązanie kazusu Podmiot uprawniony do wystąpienia z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego Katalog podmiotów uprawnionych do wystąpienia z pytaniem prawnym dotyczącym zgodności aktu normatywnego z Konstytucją RP albo innymi aktami wyższego rzędu (stosownie do art. 188 Konstytucji RP) został ujęty w art. 191 ustawy zasadniczej. Wśród tych podmiotów w ust. 1 pkt 4 wymieniono ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organi-

Kazus 1. Konstytucja RP 15 zacji związkowych. W istocie przymiotnik ogólnokrajowe wymaga przede wszystkim, by dana organizacja pracodawców (podobnie związek zawodowy) działała na płaszczyźnie ogólnokrajowej, tylko wówczas może bowiem dysponować władzą na takim szczeblu 1. W celu ustalenia, czy Zrzeszenie Producentów Energii może występować przed Trybunałem Konstytucyjnym, należałoby ustalić (badając jego akt wewnętrzny statut), czy ma ono charakter ogólnokrajowy. Jeśli tak, to w aspekcie formalnym będzie ono uprawnione do wystąpienia ze stosownym wnioskiem. Zakładamy, że badanie pakietu socjalnego jako źródła prawa pracy (por. uwagi do kazusu 5) stanowi sprawę objętą zakresem działania organizacji pracodawców (stosownie do art. 191 ust. 2 Konstytucji RP). Pakiet jako akt normatywny podlegający badaniu jego zgodności z aktami wyższego rzędu Art. 188 Konstytucji RP określa przypadki, w których możliwe jest badanie aktu normatywnego pod kątem jego zgodności z aktami wyższego rzędu. Może się wydawać, że normatywne porozumienie zbiorowe, jakim jest pakiet, stanowi akt normatywny, zawierając normy generalne i abstrakcyjne. Nie ma jednak zgodności w nauce prawa konstytucyjnego co do możności traktowania swoistych źródeł prawa pracy (układów zbiorowych pracy) jako aktów normatywnych w ujęciu konstytucyjnym 2. Stanowiska krytyczne wskazują, że układy zbiorowe nie stanowią realizacji imperium państwowego, powstają na drodze umowy, stanowią przejawy wolności działalności gospodarczej 3. Z powyższych względów trudne wydaje się uznanie źródeł autonomicznych, takich jak układy zbiorowe czy zbiorowe porozumienia normatywne, za akty normatywne w rozumieniu konstytucyjnym. 1 Tak w odniesieniu do związków zawodowych M. Zubik, Wnioski związków zawodowych w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym, PiZS 2006, nr 11, s. 2. 2 Por. krytyczne w tej mierze stanowisko M. Zubika, Trybunał Konstytucyjny a układy zbiorowe pracy, PiZS 2005, nr 3, s. 5. 3 Tamże, s. 6.

16 Rozdział I. Źródła prawa pracy Badanie pakietu w trybie skargi konstytucyjnej Oprócz uprawnienia do badania zgodności aktów normatywnych z aktami wyższego rzędu Trybunał Konstytucyjny zajmuje się także orzekaniem w sprawach skarg konstytucyjnych. Zakres tego badania wydaje się szerszy niż w przypadku pytań prawnych wymienionych w art. 188 pkt 1 4 Konstytucji RP. O ile bowiem skarga konstytucyjna musi odnosić się do aktu normatywnego (wymaga tego art. 79 Konstytucji RP), to już niekoniecznie musi to oznaczać, że chodzi o akty ujęte w katalogu z art. 188 ustawy zasadniczej 4. Wydaje się zatem, że istnieje większe prawdopodobieństwo dopuszczenia możliwości badania pakietu socjalnego w trybie skargi konstytucyjnej. Piśmiennictwo nauki prawa konstytucyjnego, nawet krytyczne co do istoty sprawy, prezentuje jednak stanowisko otwarte nie tylko w kwestii badania układów zbiorowych przez Trybunał w drodze pytania prawnego, jak i w drodze skargi konstytucyjnej 5, uzależniając to od decyzji samego Trybunału w pierwszej, precedensowej sprawie. Nie wykluczając więc takiej możliwości, należałoby zastanowić się nad wzorcami kontroli konstytucyjności, a jednocześnie motywami takiego działania. Kontrola konstytucyjności pakietu socjalnego Prima facie może się wydawać, że pracodawca zawierający normatywne porozumienie zbiorowe działa w granicach dopuszczalnych Konstytucją RP. Zakłada ona w art. 20 swobodę prowadzenia działalności gospodarczej. W ramach takiej swobody pracodawca samodzielnie nakłada na siebie dodatkowe obowiązki w treści autonomicznych źródeł prawa pracy. Sformułowanie, że nakłada je na siebie pracodawca w przypadku pakietu socjalnego, stanowi oczywiście pewien skrót myślowy, często bowiem pakiety socjalne zawierane są bez udziału pracodawcy, jedynie przez inwestora strategicznego i związki zawodowe. Uważa się je jednak za źródła prawa pracy i z tego względu wiążą one pracodawcę. 4 Np. akty prawa miejscowego, por. M. Zubik, Trybunał konstytucyjny, s. 8 z powołaniem na postanowienie TK w sprawie SK 42/02 (OTK-A 2004, nr 9, poz. 97). 5 M. Zubik, Trybunał Konstytucyjny, s. 8.