Studia podyplomowe "Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy". Opracowanie: dr Artur Woźny

Transkrypt

1 ŹRÓDŁA PRAWA PRACY

2 Pod pojęciem źródła prawa rozumie się wszelkiego rodzaju formy, poprzez które zostają wyrażone normy prawne. Charakter oficjalnego źródła prawa stanowionego (wydanego przez uprawnione organy/podmioty) posiadają jedynie te formy, które zostały wpisane do katalogu aktów prawnych, uznawanych w porządku prawnym danego państwa.

3 Konstytucjonalne źródła prawa powszechnie obowiązującego

4 Konstytucja

5 Akty prawne tworzą hierarchie, na czele której stoi Konstytucja, jako ustawa zasadnicza. Jest ona aktem nadrzędnym nad pozostałymi źródłami prawa.

6 Ustawy i ratyfikowane umowy międzynarodowe

7 Ustawy zwykłe w stosunku do Konstytucji posiadają rangę niższą o jeden szczebel. To samo miejsce zajmują umowy międzynarodowe. Przy czym umowa międzynarodowa staje się częścią krajowego porządku prawnego dopiero po jej ratyfikowaniu oraz ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej. Z tą chwilą może być bezpośrednio stosowana.

8 Rozporządzenia

9 Aktami niższego rzędu w stosunku do ustawy są rozporządzenia. Służą one realizacji postanowień zawartych w ustawach. Są wydawane wyłącznie przez uprawnione na mocy Konstytucji organy (w szczególności są nimi: Prezes Rady Ministrów, Rada Ministrów, poszczególni ministrowie) na podstawie wyraźnej delegacji zawartej w treści ustawy.

10 Akty prawa miejscowego

11 Najniższą rangę w hierarchii zajmują akty prawa miejscowego, wydawane przez organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie. Mają ograniczony zakres przedmiotowopodmiotowy, a przede wszystkim terytorialny. Dotyczą spraw publicznych o zasięgu lokalnym.

12 Sformułowany w ten sposób katalog tworzy zamknięty system źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Ten zamknięty system dotyczy wyłącznie aktów prawnych powszechnie obowiązujących, czyli adresowanych do wszystkich podmiotów podlegających zwierzchnictwu organów władzy publicznej.

13 Wcześniej wymienione akty prawne mogą przewidywać w swej treści możliwość wydawania aktów prawnych niższego rzędu, przyznając kompetencje w tym zakresie wyraźnie wskazanym podmiotom. Ustanowione w ten sposób źródła prawa nie posiadają waloru powszechnie obowiązującego. Zawarte w nich normy są kierowane wyłącznie do określonej grupy podmiotów.

14 Źródła prawa pracy

15 Źródłami prawa pracy są przepisy kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a ponadto postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy.

16 Adresatem norm zawartych w powszechnych źródłach prawa pracy są wszystkie podmioty pozostające w stosunku zatrudnienia, objętych zakresem ich regulacji (pracodawcy i pracobiorcy), bądź określone grupy zawodowe. Adresatem norm ujętych w specyficznych źródłach prawa pracy są podmioty pozostające w stosunkach zatrudnienia, realizowanych z reguły na obszarze działania jednego zakładu pracy, w szczególnych przypadkach kilka zakładów pracy.

17 Konstytucja i umowy międzynarodowe jako źródła prawa pracy

18 Konstytucja RP zawiera szereg przepisów odnoszących się do prawa pracy. Przykładowo można wskazać na regulację ustanawiającą: zasadę ochrony pracy (art. 24), zasadę równouprawnienia płci w zakresie zatrudnienia (art. 33), wolność zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców (art. 59), wolność wyboru zawodu i miejsca pracy (art. 65 ust.1), zakaz stałego zatrudniania dzieci (art. 65 ust. 3), prawo do bezpiecznych warunków pracy (art. 66 ust. 1).

19 Cechą charakterystyczną konstytucyjnych przepisów odnoszących się do prawa pracy jest stopień ogólności sposobu unormowania danej materii. Przepisy te mają z reguły postać generalnych zasad (praw, wolności, zakazów, nakazów), których doprecyzowanie następuje w treści kodeksu pracy oraz innych ustaw zwykłych.

20 Najważniejsze umowy międzynarodowe: Konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy, Europejska Karta Społeczna, Umowy dwustronne, obejmujące swym zakresem regulacji zagadnienia związane z zatrudnianiem obywateli polskich za granicą oraz cudzoziemców w Polsce (np. umowa pomiędzy Rządem RP a Rządem Konfederacji Szwajcarskiej z r. w sprawie wymiany stażów zawodowych (Dz. U. z 1994 r., nr 100, poz. 485)).

21 Ustawa kodeks pracy

22 Najdonioślejszym źródłem polskiego prawa pracy jest ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r., nr 21, poz. 94 ze zm.). Reguluje on w szczególności, w sposób kompleksowy, zasadniczą część problematyki związanej z tzw. indywidualnym prawem pracy. Przepisy kodeksu pracy znajdują zastosowanie w odniesieniu do pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę (art. 2 k.p.).

23 Art. 9 k.p. w 2 formułuje regułę nadrzędności powszechnie obowiązujących źródeł prawa pracy nad specyficznymi źródłami tej gałęzi prawa oraz zasadę uprzywilejowania pracowników. Zgodnie z jego treścią postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych.

24 Inne niż kodeks pracy ustawy: Ustawa z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. nr 90 poz. 844 ze zm.), Ustawa z 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych ( Dz. U. nr 1608 ze zm.), Ustawa z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. nr 200, poz ze zm.), Ustawa z 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. nr 158, poz ze zm.).

25 Triada ustaw z zakresu zbiorowego prawa pracy: Ustawa z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. z 2001 r., nr79, poz. 854 ze zm.), Ustawa z 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców (Dz. U. nr 55, poz. 235 ze zm.), Ustawa z 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz. U. nr 55, poz. 236 ze zm.).

26 Pragmatyki

27 Szczególną grupę aktów prawnych rangi ustawowej stanowią tzw. pragmatyki. Regulują one stosunki pracy określonej kategorii pracowników w sposób odmienny niż kodeks pracy. W odniesieniu do regulacji zawartej w pragmatykach postanowienia kodeksu pracy znajdują zastosowanie wyłącznie w zakresie w nich nieregulowanych.

28 Przykłady pragmatyków: Ustawa z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz. U. z 2001 r., nr 86, poz. 953 ze zm.), Ustawa z 21 listopada 2008 r. pracownikach samorządowych (Dz. U. nr 223, poz ze zm.), Ustawa z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz. U. nr 227, poz ze zm.), Ustawa z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r., nr 97, poz. 674 ze zm.).

29 Rozporządzenia

30 Najliczniejszą kategorię powszechnie obowiązujących źródeł prawa pracy stanowią rozporządzenia. W chwili obecnej sam kodeks pracy jest wykonywany przez 362 akty prawne tego typu.

31 Najważniejsza rozporządzenia: Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz. U. z 1997 r., nr 2, poz. 14), Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (Dz. U. nr 62, poz. 289 ze zm.).

32 Układy zbiorowe pracy

33 Kompetencja do zawierania układu zbiorowego pracy wynika z art. 59 ust. 2 Konstytucji RP oraz reżimu przepisów 239 i nast. k.p. Kodeks pracy przewiduje dwa rodzaje układów zbiorowych pracy: zakładowe oraz ponadzakładowe. Układ zbiorowy pracy jest formą porozumienia zawieranego pomiędzy pracodawcą a organizacją związkową.

34 Przepis art. 59 ust. 2 Konstytucji RP przewiduje również możliwość zawierania innych niż układy zbiorowe porozumień.

35 Przykłady innych porozumień: Porozumienie zawierane pomiędzy stronami uprawnionymi do zawarcia układu w przedmiocie stosowania w całości lub w części układu, którego nie są stronami (art k.p.), Porozumienie stron układu zbiorowego w przedmiocie zawieszenia jego stosowania u danego pracodawcy w całości lub w części na okres nie dłuższy niż 3 lata (art k.p.),

36 Przykłady innych porozumień: Porozumienie w sprawie zwolnień grupowych (art. 3 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. nr 90, poz. 844 ze zm.)), Porozumienie kończące spór zbiorowy (art. 9 i 14 ustawy z 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz. U. nr 55, poz. 236 ze zm.)).

37 Porozumienia zbiorowe

38 Obecnie za źródła prawa pracy uznaje się również tzw. porozumienia (pakiety) socjalne. Jest to rodzaj porozumień zawieranych przez organizacje związkowe z jednej strony a z drugiej przez inwestora strategicznego, pracodawcę przejmującego przedsiębiorstwo bądź pracodawcę podlegającego restrukturyzacji.

39 Zasadniczym przedmiotem takiego porozumienia jest wypracowanie gwarancji pracowniczych o charakterze socjalnym (np. zapewnienie trwałości stosunków pracy czy też niezmienności warunków zatrudnienia w przyjętym okresie czasu).

40 Regulaminy

41 Regulaminy, o których mowa w art. 9 1 k.p., to w szczególności regulaminy pracy, regulaminy wynagradzania czy też regulaminy zakładowej działalności socjalnej. Obowiązek wprowadzenia regulaminu pracy oraz regulaminu wynagradzania spoczywa na pracodawcy zatrudniającym co najmniej 20 pracowników.

42 Statuty

43 Przykładem statutów stanowiących źródło prawa pracy mogą być np. statuty spółdzielni (art. 5 ustawy z 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 2003 r., nr 188, poz ze zm.)), statuty szkół wyższych (np. art. 17 ustawy z 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. nr 164, poz ze zm.)).