Unwersye Ekonomczny w Poznanu Wydzał Informayk Gospodark Elekroncznej Roman Kosmalsk Konwergencja nerównośc regonalne w Polsce w śwele meody DEA Rozprawa dokorska Promoor dr hab. Krzyszof Malaga, prof. nadzw. UEP Poznań 20
Sps reśc... 3 Najważnejsze skróy sosowane w pracy... 7 Wprowadzane... 9. Polyka spójnośc Un Europejskej... 7.. Geneza polyk regonalnej Wspólnoy Europejskej... 7.2. Polyka spójnośc Un Europejskej w laach 2000 2006... 8.3. Polyka spójnośc Un Europejskej w laach 2007 203... 23.4. Regonalne rozkłady środków Un Europejskej... 29.4.. Transfery z budżeu Un Europejskej saldo rozlczeń... 3.4.2. Podzał funduszy unjnych według głównych obszarów nerwencj... 35.5. Podsumowane... 37 2. Regonalne dysproporcje rozwojowe w Polsce w laach 998 2008... 39 2.. Rozwój regonów w procese negracj gospodarczej Polsk z Uną Europejską... 40 2.2. Rozwój a konkurencyjność... 42 2.3. Współczesne deermnany rozwoju regonalnego... 44 2.3.. Wzros gospodarczy... 48 2.3.2. Przemany srukuralne... 52 2.3.3. Ludność... 54 2.3.4. Rynek pracy... 56 2.3.5. Nakłady nwesycyjne na środk rwałe... 59 2.3.6. Kapał rzeczowy... 60 2.3.7. Kapał ludzk... 62 2.4. Podsumowane... 63 3. Meoda DEA w badanu efekywnośc echnologcznej gospodarek regonalnych.. 65 3.. Meody badana efekywnośc gospodarczej... 66 3.2. Pojęce efekywnośc w meodze DEA... 67 3.3. Idea meody DEA. 73 3.4. Wybrane zaley wady meody DEA... 78 3.5. Przegląd wybranych model DEA... 79 3.5.. Model CCR... 79 3.5.2. Model BCC... 84 3.5.3. Model SE-CCR... 88 3
3.5.4. Model NR-DEA... 90 3.5.5. Model SBM... 9 3.6. Podsumowane... 94 4. Konkurencyjność regonów w Polsce... 97 4.. Analza korelacj kanoncznych jako meoda doboru zmennych do modelu DEA. 98 4... Idea analzy korelacj kanoncznych... 98 4..2. Algorym analzy korelacj kanoncznych... 00 4..3. Eapy doboru zmennych do modelu DEA... 03 4..4. Wynk analzy korelacj kanoncznych... 05 4.2. Wynk badana konkurencyjnośc regonów... 09 4.3. Podsumowane... 5. Nerównośc regonalne w Polsce śwele meody DEA w laach 998 2008... 3 5..Zróżncowane pozomu wydajnośc pracy jego przyczyny w wojewódzwach w Polsce w laach 998 2008... 3 5... Charakerysyka badanych regonów... 4 5..2. Meoda badana... 7 5..3. Wynk badana efekywność echnologczna... 24 5..4. Wnosk...34 5.2.Przyczyny neefekywnośc echnologcznej w wojewódzwach w Polsce w laach 998 2008... 35 5.2.. Wprowadzene... 35 5.2.2. Meoda badana... 36 5.2.3. Wynk pomaru cząskowej efekywnośc pracy kapału rzeczowego... 37 5.2.4. Efekywność srukur zarudnena w wojewódzwach w Polsce w laach 998-2008 - ujece sekorowe... 42 5.2.5. Meoda badana efekywnośc regonalnych gospodarek - ujęce sekorowe. 46 5.2.6. Wynk pomaru efekywnośc echnologcznej regonalnych srukur gospodarczych w ujęcu sekorowym... 46 5.2.7. Benchmarkng, wybór opymalnej echnolog... 50 5.2.8. Podsumowane... 53 5.3.Charaker posępu echnologcznego... 55 5.3.. Meoda pomaru rodzaju posępu echnologcznego... 56 5.3.2. Typy posępu echnologcznego... 58 5.3.3. Wynk badana... 60 4
5.4. Skala produkcj jako poencjalne źródło neefekywnośc echnologcznej... 63 5.4.. Indeks Malmqusa a efekywność skal... 65 5.4.2. Wynk badana... 66 5.4.3. Podsumowane... 74 Aneks do rozdzału 5... 75 6. Konwergencja PKB na pracującego w polskch regonach w laach 998 2008... 8 6.. Meoda badana ewolucj rozkładu PKB w wojewódzwach w Polsce w laach 998-2008... 83 6.2. Esymacja parameryczna neparameryczna... 85 6.3. Tesowane bea hpoezy konwergencj... 87 6.4. Wynk badana... 88 6.5. Sgma konwergencja... 20 6.6. Podsumowane... 202 7. Rerospekywne prospekywne rozkłady PKB p.c. PKB na osobę pracującą w Polsce w ujęcu regonalnym... 205 7. Regonalne rozkłady zasobów czynnków oraz efeków wzrosu gospodarczego... 207 7.2 Regonalne rozkłady PKB p.c. PKB na osobę pracującą w wojewódzwach w Polsce w wybranych laach z okresu 998 2008... 207 7.3 Wpływ środków z funduszy unjnych na wzros gospodarczy procesy konwergencj w polskch regonach w śwele model wzrosu ypu Solowa-Swana... 209 7.4 Meody kalbracj paramerów model wzrosu... 27 7.5. Produkcja fakyczna poencjalna... 220 7.6 Wynk badana... 222 7.6.. Warośc paramerów model wzrosu ypu Solowa-Swana... 223 7.6.2. Warośc PKB na osobę pracującą w sablnych sanach równowag w różnych waranach model wzrosu ypu Solowa-Swana... 225 7.6.3. Regonalne rozkłady PKB na osobę pracującą obserwowane w sablnych sanach równowag w zł. w cenach sałych z 2004 r... 232 7.6.4. Zbeżność śceżek wzrosu PKB na osobę pracującą ze sacjonarnym sablnym sanam równowag... 235 7.6.5. Zróżncowane pozomu PKB na osobę pracującą jego przyczyny w wojewódzwach w Polsce w ujęcu prospekywnym... 237 5
7.7 Podsumowane... 258 Aneks do rozdzału 7... 26 8. Zakończene... 266 Bblografa... 280 Sps abel... 288 Sps rysunków... 293 6
Najważnejsze skróy sosowane w pracy: DEA Meoda Daa Envelopmen Analyss DNB Dochód Narodowy Bruo EFRR Europejsk Fundusz Rozwoju Regonalnego EFS Europejsk Fundusz Społeczny FS Fundusz Spójnośc GUS Główny Urząd Saysyczny KE Komsja Europejska MRR Mnserswo Rozwoju Regonalnego NPR Narodowy Plan Rozwoju NSRO Narodowe Sraegczne Ramy Odnesena NSS Narodowa Sraega Spójnośc OECD Organzacja Współpracy Gospodarczej Rozwoju PKB Produk Krajowy Bruo PKB p.c. Produk Krajowy Bruo na meszkańca PKB pr Produk Krajowy Bruo na osobę pracującą PWW Podsawy Wsparca Wspólnoy SPO Sekorowy Program Operacyjny UE Una Europejska WE Wspólnoa Europejska Najważnejsze modele DEA CCR Charnesa, Coopera, Rhodesa BCC Bankera, Charnesa, Coopera SE-CCR nadefekywnośc (ang. super-effcency) NR-DEA Non-radal DEA SBM Slack-Based Measure 7
Oznaczena wojewódzw (regonów) DOL dolnośląske KUJ kujawsko-pomorske LUL lubelske LUS lubuske LOD łódzke MAL małopolske MAZ mazowecke OPL opolske PKR podkarpacke PDL podlaske SLA śląske POM pomorske SWI śwęokrzyske WRM warmńsko-mazurske WIE welkopolske ZAC zachodnopomorske 8
Wprowadzene Problemayka doycząca źródeł oraz sopna zróżncowana bogacwa poszczególnych regonów, krajów lub całych ugrupowań negracyjnych od la pozosaje jednym z najsonejszych problemów rozparywanych w ekonom. Lczne próby wyjaśnana ego ypu zagadneń można znaleźć w makroekonomcznej eor wzrosu gospodarczego W oblczu negrujących sę gospodarek, przesrzenne zróżncowane wzrosu rozwoju gospodarczego pozosaje jednym z ważnejszych problemów współczesnej gospodark. Skuk nerównośc regonalnych mogą zakłócać harmonjne funkcjonowane jednolego rynku europejskego mogą być jedną z przyczyn napęć pomędzy krajam członkowskm Un Europejskej (UE). Próby wyrównywana regonalnych dysproporcj w pozomach rozwoju gospodarczego sanową sony cel dzałań podejmowanych w ramach polyk regonalnej UE. Podsawową przyczyną, dla kórej w UE zdecydowano sę wdrożyć polykę spójnośc jes chęć wspomagana równomernego wzrosu gospodarczego na erene całego jej eryorum. Należy podkreślć, że ne chodz uaj ylko o redysrybucję dochodu pomędzy regonam, ale przede wszyskm o symulowane rozwoju w regonach opóźnonych. Nesey skueczność ych przedsęwzęć, kórych celem jes łagodzene regonalnych nerównośc w zakrese PKB per capa (p.c.), ne jes zadowalająca, czego powerdzenem są wynk prac podejmujących problemaykę konwergencj lub dywergencj regonalnego PKB na osobę lub na osobę pracującą: Domańsk (997), Malaga (999, 2002b, 2004a, 2005, 2009a, 2009b,), Gawlkowska Hueckel (2003), Malaga, Klber (2007), Koścelsk, Malaga (2008a, 2008b), Wójck (2009). Problemy e są ważnym czynnkem skłanającym ekonomsów do dalszych poszukwań nowych bardzej skuecznych nsrumenów oraz sposobów ch opsu, odnoszących sę do współczesnych uwarunkowań czynnków rozwoju gospodarczego, kórych celem jes zapewnene konwergencj w ujęcu regonalnym zob. Barro, Sala--Marn (99, 992, 2004), Gruchman (992), Henley (2005), Keang (2005), Kosfeld, (2006), Royuela (2006). Konwergencja gospodarcza może być zasadnczo rozparywana w dwóch aspekach. W perwszym rozumana jes jako zbeżność śceżek wzrosu do sanu równowag, naomas w drugm jako wyrównywane sę pozomu bogacwa mędzy regonam, najczęścej merzonego waroścą PKB p.c. Idea konwergencj rozumanej jako proces zbeżnośc śceżek wzrosu gospodark do sablnych sanów równowag jes znana w eor wzrosu gospodarczego już od połowy XX weku. Naomas w laach 80 XX weku mał mejsce Pełnejszą ypologę pojęć zwązanych z konwergencją gospodarczą podano m. n. w pracach Malaga K. (2004, 2009a), Nowak W.(2007). 9
dynamczny rozwój badań nad konwergencją gospodarczą. Rozwój badań nad różnym rodzajam konwergencj gospodarczej przyczynł sę do zwększena różnorodnośc w sposobach rozumena meodach analzowana ej kaegor ekonomcznej. W leraurze przedmou najczęścej spoykane są dwe podsawowe koncepcje konwergencj: sgma konwergencja oraz bea konwergencja bezwarunkowa warunkowa. Termny e zosały zaproponowane m. n. w pracach: Abramowza (989), Sala--Marna (990), Barro, Sala-- Marn (995). Wększość opracowań zarówno eoreycznych, jak emprycznych z zakresu konwergencj gospodarczej doyczy zarówno wyodrębnonych grup krajów, jak regonów w ramach poszczególnych krajów. Nezależne od przyjęego zakresu przesrzennego badana jego celem jes udzelene odpowedz na pyane, czy proces konwergencj ma mejsce, a jeśl ak, o z jaką szybkoścą zachodz. W głównym nurce badań nad procesam konwergencj, wykorzysuje sę powszechne modele wzrosu gospodarczego, a wnoskowane o wysępujących zbeżnoścach dokonywane jes najczęścej na podsawe esymowanych albo kalbrowanych paramerów model wzrosu gospodarczego. W nnejszej pracy jako podsawowe narzędze wnoskowana o konwergencj gospodarczej nerównoścach regonalnych zasosowano neparameryczną meodę DEA (Daa Envelopmen Analyss), kóra nasępne zosała wzbogacona o dodakowe narzędza uzupełnające, w ym akże modele wzrosu gospodarczego. Dzęk czemu możlwe będze zwększene zakresu wnoskowana o nerównoścach regonalnych, prowadzonego na podsawe wynków uzyskanych w rezulace zasosowana meody DEA. Wybór ej właśne meody spowodowany zosał ym, że posada ona pewne zaley, do kórych zalczamy m. n. newelke wymagana doyczące lczby obserwacj saysycznych. Ponado zasosowane meody DEA powoduje, że ne jes wymagana znajomość zależnośc funkcyjnej, jaka wysępuje pomędzy nakładam a wynkem - uożsamanej z funkcją produkcj. Zaem wynk badana ne są obcążone poencjalnym błędem wynkającym z nedosaecznego dopasowana modelu wzrosu gospodarczego do danych emprycznych lub z braku dosępu do dosaeczne długch szeregów czasowych. Zasosowane meody DEA w badanach obejmujących problemaykę konwergencj gospodarczej nerównośc regonalnych, swarza ne ylko możlwość wnoskowana o wysępowanu konwergencj lub dywergencj, ale akże pozwala zdenyfkować ch podsawowe źródła. Głównym celem pracy jes weryfkacja hpoezy mówącej o ym, że efekem polyk spójnośc prowadzonej w Un Europejskej, realzowanej w Polsce od 2004 roku jes konwergencja PKB na osobę pracującą w wojewódzwach. 0
Weryfkacja ak określonej hpoezy głównej odbędze sę na drodze rozpoznana źródeł wzrosu gospodarczego konwergencj w aspekach przesrzennym oraz czasowym. Realzacja głównego celu badawczego pozwol na ocenę źródeł konwergencj regonalnego PKB na osobę pracującą w Polsce, najperw w okrese poprzedzającym przysąpene Polsk do Un Europejskej, a nasępne po przysąpenu Polsk do Un Europejskej. Badana e mają na celu ocenę efeków prowadzonej w Polsce polyk spójnośc Un Europejskej, zmerzającej do łagodzena regonalnego zróżncowana PKB na osobę pracującą 2. Zrealzowane zasadnczego celu pracy pocągnęło za sobą porzebę sformułowana nasępujących celów cząskowych: - ocenę skal nerównośc regonalnych w Polsce, na podsawe danych saysycznych, pod względem zasobów czynnków wzrosu gospodarczego (praca, kapał rzeczowy 3 ) efeków wzrosu gospodarczego wyrażanego w kaegorach PKB, PKB per capa lub PKB na osobę pracującą, - rozpoznane deermnan konkurencyjnośc echnologcznej regonalnych gospodarek, - denyfkację czynnków ekonomcznych skukujących zróżncowanem PKB na osobę pracującą w poszczególnych wojewódzwach w Polsce, - rozpoznane przyczyn neefekywnośc echnologcznej gospodarek regonalnych o relaywne nższej warośc PKB na osobę pracującą, - ocenę posępujących procesów konwergencj lub dywergencj, poprzedzoną denyfkacją ch źródeł. W pracy weryfkowane są nasępujące hpoezy cząskowe: H. Polyka spójnośc Un Europejskej jes czynnkem sprzyjającym konwergencj PKB na osobę pracującą w wojewódzwach w Polsce. H2. Tempo procesów konwergencj PKB na osobę pracującą w wojewódzwach w Polsce, ze względu na relaywne małą wagę środków uzyskwanych w ramach realzacj polyk spójnośc UE względem warośc PKB jes bardzo umarkowane. H3. Meoda DEA jes skuecznym narzędzem analzy wpływu polyk spójnośc UE na zmnejszane skal nerównośc regonalnych oraz na konwergencję regonalną PKB na osobę pracującą w Polsce. 2 Prowadzene analzy w kaegorach zmennych, kórych warośc przelczane są na pracującego mało na celu pomnęce w rozważanach, urzymującego sę cągle w Polsce w poszczególnych wojewódzwach wysokego pozomu bezroboca. 3 Z uwag na rudność w zdefnowanu warygodnych mar zasobów jakośc kapału ludzkego, a akże kapału społecznego w nnejszej pracy ogranczono sę do uwzględnena dwóch wymenonych czynnków wzrosu.
H4. Meoda DEA jes komplemenarnym narzędzem analzy procesów konwergencj gospodarczej PKB na osobę pracującą, prowadzonej na podsawe neoklasycznych model wzrosu gospodarczego. H5. Zasosowane meody DEA w badanach nad konwergencją nerównoścam regonalnym w Polsce prowadz do ważnych wnosków bez konecznośc posługwana sę lub specyfkacj funkcj produkcj. Kolejnym celem rozprawy jes określene, kóre czynnk gospodarcze społeczne mają wpływ na empo konwergencj (dywergencj) mędzy wojewódzwam w Polsce. Wybór czynnków wzrosu do analzy dokonany zosał w oparcu o modele wzrosu gospodarczego, kóre sanową układ odnesena dla prowadzonych w nnejszej pracy badań z zasosowanem neparamerycznej meody DEA. Auor rozprawy szczególną uwagę zwrócł na neoklasyczny model egzogencznego wzrosu z saldem środków UE, w kórym wzros gospodarczy, a przez o konwergencja, są deermnowane przez nwesycje w kapał rzeczowy oraz saldo środków UE (Koścelsk, Malaga, (2008a, 2008b). Realzacja określonych powyżej celów pracy wymagała wyboru jej zakresu czasowego przesrzennego. Zakres przesrzenny badań obejmuje wojewódzwa powsałe w wynku reformy admnsracyjnej przeprowadzonej w Polsce w roku 998. Z kole wybór okresu 998 2008 mał na celu rozpoznane perwszych efeków akcesj Polsk do Un Europejskej na posępujące procesy konwergencj gospodarczej wojewódzw w Polsce 4. Treść rozprawy ujęo we wprowadzenu, sedmu rozdzałach oraz zakończenu. Układ rozprawy jej reść podporządkowano osągnęcu celu pracy rozwązanu sformułowanych problemów badawczych, jakm jes weryfkacja określonej wyżej hpoezy głównej hpoez cząskowych. Rozdzał perwszy pośwęcmy główne przesłankom rozwoju regonalnego w Polsce w warunkach negracj gospodarczej naszego kraju z UE. Ponado omówmy w nm genezę polyk regonalnej Un Europejskej, cele nsrumeny ch realzacj, z uwzględnenem przeman, jake zachodzły w ych obszarach w okrese osanch la. W odnesenu do nsrumenów polyk regonalnej UE, kórym są środk pochodzące z funduszy srukuralnych Funduszu Spójnośc, dużą wagę przywążemy do analzy rozmarów ransferów fnansowych mędzy UE Polską. W szczególnośc omówmy rolę Programów Operacyjnych, jako narzędz realzacj Narodowego Programu Rozwoju na laa 2004 2006 oraz Narodowej Sraeg Spójnośc na laa 2007 203. Celem ak sformułowanej 4 Wybór końcowego roku badań był spowodowany dosępnoścą do danych saysycznych. 2
problemayk negracj gospodarczej społecznej było uwzględnene w dalszych badanach zarówno efeków procesów negracj europejskej, jak koneksu skuecznośc polyk spójnośc, prowadzonej przez Unę Europejską w Polsce dla łagodzena nerównośc regonalnych. Przedsawona w ym rozdzale charakerysyka celów nsrumenów polyk regonalnej Un Europejskej jes fundamenalną wedzą, kórą ocenamy jako nezbędną dla prowadzena dalszych rozważań podjęych w pracy. Dzęk emu możemy lepej zrozumeć, w jak sposób polyka regonalna UE może sprosać wyzwanom negracyjnym, ak w Polsce, jak na obszarze całej Un Europejskej. Waro podkreślć, że Una Europejska ne prowadz samodzelne ponadnarodowej (pozosającej w jej wyłącznych kompeencjach) polyk regonalnej. Una Europejska poprzez właścwe nsrumeny oddzałuje jedyne na polykę gospodarczą pańsw członkowskch w ak sposób, aby realzowały one przyjęe zasady były ukerunkowane na osągnęce określonych wskaźnków makroekonomcznych regonalnych 5, w ym akże kryerów konwergencj nomnalnej 6, kóra jednak ne będze przedmoem naszej analzy. W rozdzale drugm dokonamy oceny akualnych problemów rozwoju regonalnego polyk regonalnej w Polsce. Podjęo w nm próbę znalezena odpowedz na szereg pyań: m.n. o skalę nerównośc regonalnych w Polsce oraz o najważnejsze deermnany rozwoju regonalnego w Polsce. Celem rozdzału jes przedsawene kerunków zman w zakrese dysproporcj gospodarczych społecznych wysępujących w Polsce na szczeblu regonalnym oraz ocena ch wpływu na spójność gospodarczą społeczną polskch wojewódzw. Główny nacsk położymy na zakres zman, jake dokonały sę wraz z przysąpenem Polsk do Un Europejskej, w zakrese różnc regonalnych wyrażonych w pozome PKB p.c., w endencjach rozwoju demografcznego oraz akywnośc zawodowej. Dobór danych saysycznych zosał podporządkowany specyfce polyk spójnośc Un Europejskej, kóra jes obecne realzowana w Polsce za pośredncwem funduszy srukuralnych Funduszu Spójnośc. Waro podkreślć, że Un Europejska realzuje sraegę rozwoju mędzy nnym, poprzez symulowane umacnane lokalnego poencjału, nwesując w poprawę szeroko rozumanej jakośc kapału ludzkego. Przedmoem wnoskowana o nerównoścach 5 Rada Europy usanawa na pozome Wspólnoy zwęzłe sraegczne wyyczne dla spójnośc gospodarczej, społecznej eryoralnej, określające ndykaywne ramy nerwencj funduszy, z uwzględnenem obszarów, w kórych polyka spójnośc może najskuecznej przyczynć sę do realzacj proryeów Wspólnoy zorenowanych na osągane wyznaczonych celów. Pełnejsze zesawene aków prawnych podano na s. 283. 6 Pod pojęcem konwergencj nomnalnej rozumemy kryera konwergencj przyjęe w Trakace z Maasrch (999r.). Kryera e doyczą: długu publcznego, defcyu budżeowego, nflacj długoermnowych sóp procenowych. 3
wysępujących mędzy wojewódzwam w Polsce będą regonalne rozkłady PKB p.c., wskaźnka zarudnena, sopy bezroboca, nakładów nwesycyjnych na środk rwałe oraz zasobów kapału rzeczowego w laach 998 2008. Zwrócmy uwagę na regony slnej słabej rozwnęe, charakeryzujące sę lepszą dynamką wzrosu gospodarczego oraz wyższym pozomem życa meszkańców. Na podsawe przeprowadzonej analzy rozpoznamy skalę snejących dysproporcj pomędzy wojewódzwam w zakrese rozkładów zasobów czynnków wzrosu gospodarczego oraz jego efeków, merzonych za pomocą PKB p.c. W rozdzale rzecm omówmy podsawowe rodzaje efekywnośc ekonomcznej wysępujące w meodze DEA oraz przedsawmy odpowadające m modele DEA, kóre w dalszej częśc rozprawy posłużą nam jako narzędza wnoskowana o zróżncowanu efekywnośc echnologcznej regonalnych gospodarek efeków polyk regonalnej Un Europejskej w osąganu wększej spójnośc pomędzy regonam w Polsce. W rozdzale czwarym podejmemy próbę rozpoznana czynnków decydujących o konkurencyjnośc echnologcznej regonów w Polsce jej zmanach w badanym okrese. Konkurencyjność echnologczna rozumana jes jako sprawność, z jaką dany regon przekszałca posadane zasoby w wynk. Jes ona ocenana na le pozosałych regonów. Badane przeprowadzmy w ak sposób, aby poza aspekem gospodarczym, możlwe było uwzględnene, akże społecznych aspeków konkurencyjnośc regonów. W ym celu dokonamy selekcj odpowednch zmennych opsujących wzros rozwój gospodarczy. Zaproponujemy auorsk algorym doboru zmennych do modelu DEA, skonsruowany w oparcu o meodę analzy korelacj kanoncznych. Na podsawe ak wyselekcjonowanych zmennych skonsruujemy model DEA, kóry posłuży nam do oceny konkurencyjnośc polskch regonów. W rezulace przeprowadzonych w ym rozdzale badań, sworzymy rankng konkurencyjnośc echnologcznej wojewódzw wraz z uwzględnenem przeman zachodzących w kolejnych laach badanego horyzonu czasu. Rozdzał pąy obejmuje analzę nerównośc regonalnych w Polsce, prowadzoną w odnesenu do czynnków efeków wzrosu gospodarczego. W ym celu do dalszych badań wprowadzmy dodakowe narzędze, jakm jes ndeks Malmqusa. W efekce możlwe będze dokonane dekompozycj mernka wzrosu gospodarczego na jego czynnk składowe. Określmy, kóre czynnk w najwększym sopnu przyczynały sę w analzowanym okrese do wykszałcena sę różnc w pozomach PKB na osobę pracującą pomędzy wojewódzwam w Polsce. Badana przeprowadzmy na podsawe dwóch zesawów zmennych dagnosycznych, w kórych jako nakłady przyjęo kapał rzeczowy zasób pracy, a jako wynk PKB na osobę pracującą. W dalszej częśc rozdzału rozszerzymy prowadzone badana 4
do pozomu rzech sekorów gospodarczych, z jednoczesnym uwzględnenem zachodzących mędzy nm efeków subsyucj. Zasadnczym celem ych badań jes odpowedź na pyane o przyczyny neefekywnośc echnologcznej regonalnych gospodarek. W omawanym rozdzale dokonamy akże oceny charakeru posępu echnologcznego w wojewódzwach w laach 998 2008. Przedmoem naszego zaneresowana będą kerunk zman w srukurze nakładów pracy kapału rzeczowego, będące wynkem posępu echnologcznego. W dalszej częśc rozdzału, w oparcu o zmodyfkowaną posać ndeksu Malmqusa, włączymy do analzy aspek skal produkcj. W konsekwencj w pracy rozparzymy kolejne poencjalne źródło nerównośc regonalnych, jakm może być neodpowedna skala produkcj. W rozdzale szósym przeprowadzmy ocenę wpływu rozpoznanych w rozdzale pąym źródeł wzrosu gospodarczego na procesy konwergencj gospodarczej wojewódzw w Polsce. Wnoskowana o zachodzących procesach konwergencj dokonamy na podsawe zman regonalnych rozkładów PKB na osobę pracującą. W badanu zachodzących procesów konwergencj (dywergencj) posłużymy sę meodą esymacj jądrowej, warunkowej funkcj gęsośc dla rozkładu PKB na osobę pracującą. Polega ona na analze rozkładu PKB na osobę pracującą lub meszkańca jego zman w czase. Zasosowane ej meody pozwol nam ocenć ewolucję rozkładów PKB p.c. PKB na osobę pracującą w kolejnych badanych laach. Dodakowo na podsawe składowych ndeksu Malmqusa przeprowadzmy badane alernaywnych rozkładów poszczególnych składowych ego ndeksu ch możlwego wpływu na zmany regonalnych rozkładu PKB na osobę pracującą w Polsce. W rozdzale ym przeprowadzmy akże analzę bea konwergencj PKB na osobę pracującą w polskch regonach w laach 998 2008. W ym celu oszacowane będą modele regresj opsujące zależnośc pomędzy sopam wzrosu PKB na osobę pracującą, a waroścam PKB na osobę pracującą w chwl począkowej oraz czynnkam warunkującym procesy jego wzrosu w neresującym nas horyzonce czasu. Celem badana będze rozpoznane sły kerunku zależnośc pomędzy waroścą PKB na osobę pracującą w chwl począkowej, a procesam akumulacj kapału rzeczowego, posępem echnologcznym oraz zmanam warośc wskaźnka relaywnej efekywnośc echnologcznej. Na ej podsawe dokonamy wnoskowana o zachodzących procesach konwergencj albo dywergencj, o ch źródłach albo o braku ego ypu zwązku. Procesy konwergencj będą zachodzły w naszej ocene wedy, kedy sopa wzrosu PKB na osobę pracującą będze wększa w regonach o nższej począkowej warośc PKB na osobę pracującą. Z kole warośc nższe w regonach o nższej począkowej warośc PKB na osobę pracującą będą generowały dywergencję. Dla 5
uzupełnena oceny nerównośc regonalnych przeprowadzmy analzę sgma konwergencj PKB na osobę pracującą w polskch regonach w laach 998 2008. W rozdzale sódmym przedsawmy dwa warany model wzrosu ypu Solowa- Swana: zw. model podsawowy oraz model uwzględnający saldo środków Un Europejskej. Wprowadzene do modelu podsawowego salda środków UE ma na celu umożlwene dokonana oceny skuecznośc polyk spójnośc prowadzonej w Polsce przez Unę Europejską w łagodzenu nerównośc regonalnych w zakrese PKB na osobę pracującą. W rozdzale ym przeprowadzmy ypologę sanów równowag w poszczególnych waranach model wzrosu ypu Solowa-Swana, wyznaczymy warośc PKB na osobę pracującą kapału rzeczowego na osobę pracującą w sablnych sanach równowago oraz ocenmy empo zbeżnośc gospodarek regonalnych w Polsce do sablnych sanów równowag. Głównym celem rozdzału jes próba znalezena odpowedz na szereg pyań: czy polyka spójnośc Un Europejskej realzowana w Polsce od 2004 roku sprzyjała konwergencj, czy eż dywergencj PKB na osobę pracującą w poszczególnych wojewódzwach? Jaką rolę w osąganu konwergencj PKB na osobę pracującą w polskch regonach odgrywają fundusze unjne? Czy na dynamkę procesów konwergencj PKB na osobę pracującą może meć wpływ efekywność echnolog sosowanych w gospodarkach regonalnych w Polsce? Wnosk wynkające z model wzrosu posłużą nam do oceny skuecznośc polyk spójnośc UE w łagodzenu nerównośc regonalnych w zakrese PKB na osobę pracującą w długm okrese na podsawe model z dodanm z zerowym saldem środków UE. O wysępowanu procesów konwergencj (dywergencj) w sablnych sanach równowag z uwzględnenem pomnęcem salda środków UE będzemy wnoskować na podsawe regonalnych rozkładów PKB na osobę pracującą. Do wyznaczena regonalnych rozkładów PKB na osobę pracującą w sablnych sanach równowag posłużymy sę neparameryczną meodą esymacj warunkowej funkcj gęsośc dla rozkładu PKB p.c. PKB na osobę pracującą. Na podsawe zaobserwowanych zman rozkładów sformułujemy wnosk o skal mędzyregonalnego zróżncowana PKB p.c. PKB na osobę pracującą, a w efekce o skuecznośc polyk spójnośc U E w osąganu konwergencj PKB na osobę pracującą. W zakończenu rozprawy zameścmy wnosk wynkające z przeprowadzonych badań, doyczące przyczyn nerównośc regonalnych oraz skuecznośc polyk spójnośc w łagodzenu ych nerównośc. Dokonamy akże oceny przydanośc meody DEA oraz zasosowanych narzędz pomocnczych w badanach procesów konwergencj gospodarczej efeków polyk spójnośc. 6
Rozdzał Polyka spójnośc Un Europejskej.. Geneza polyk regonalnej Wspólnoy Europejskej Perwone zręby polyk na rzecz zwększana spójnośc społeczno gospodarczej Europy, na pozome ponadnarodowym, zosały już zarysowane w Trakaach Rzymskch z 957 r. Główną przyczyną zaneresowana sę polyką regonalną były nerównośc regonalne oraz ch negaywne konsekwencje wysępujące w sferach: polycznej, gospodarczej, społecznej kulurowej, kóre mogły zagrozć jednośc projeku europejskego W ym akże doprowadzć do odrzucena de zjednoczonej Europy przez relaywne bednejsze kraje. Rozsądek soldarność sprawły, że opracowano polykę spójnośc. W 958 r. uworzono dwa perwsze fundusze srukuralne: Europejsk Fundusz Społeczny, służący do fnansowana dzałań na rynku pracy Europejsk Fundusz Orenacj Gwarancj Rolnej, mający wsperać procesy resrukuryzacj modernzacj rolncwa oraz obszarów wejskch. Cecham charakerysycznym realzowanej we Wspólnoce Europejskej polyk regonalnej jes jej ewolucyjność, a akże znaczne zmenające sę w czase: zakres, cele, jak narzędza. Przyjmowane do Wspólnoy Europejskej kolejnych pańsw o różnym pozome rozwoju powodowało zwększane sę nerównośc regonalnych, kóre mogły zagrozć de zjednoczonej Europy. Doprowadzło o do nensyfkacj dzałań na rzecz zwększena spójnośc, począkowo na obszarze Wspólno Europejskch, a obecne Un Europejskej. Towarzyszyły emu kolejne reformy. Przy okazj akcesj do Wspólnoy Europejskej Dan, Irland Welkej Bryan w 973 r. uworzono Europejsk Fundusz Rozwoju Regonalnego, kóry mał służyć wsperanu obszarów słabo rozwnęych. Kolejne rozszerzena Wspólnoy Europejskej o Grecję (w 982 r.) oraz Hszpanę Porugalę (w 986 r.) dodakowo zwększyły porzebę prowadzena wspólnej polyk regonalnej. W grupe Funduszy Srukuralnych sworzono Fnansowy Insrumen Wsperana Rybołówswa, kórego uworzene było konsekwencją przysąpena do Wspólnoy Europejskej pańsw o rozbudowanym, ale zacofanym sekorze rybołówswa: Grecja, Hszpana Porugala. Pańswa e, wraz z Irlandą, zalczały sę do najbednejszych krajów Wspólnoy Europejskej, 7
dla kórych w roku 992 uworzony zosał Fundusz Spójnośc, mający wsperać duże nwesycje publczne główne nfrasrukuralne służące ochrone środowska. Zdecydowano by w przecweńswe do pozosałych funduszy srukuralnych Fundusz Spójnośc mał zasęg krajowy. Akcesja do Un Europejskej Ausr, Fnland Szwecj w 995 roku spowodowała, że pomocą w ramach polyk regonalnej objęo rozwój słabo zaludnonych regonów północnej Skandynaw. Kolejna reforma polyk spójnośc przeprowadzona zosała w roku 999 wązała sę z przygoowanam Un Europejskej do kolejnego rozszerzena o dzesęć nowych krajów, w ym akże o Polskę..2. Polyka spójnośc Un Europejskej w laach 2000 2006 Na szczyce Un Europejskej, kóry odbył sę w 999 roku w Berlne, wyznaczono rzy cele polyk regonalnej na laa 2000 2006, do kórych kwalfkowane były regony Un Europejskej (UE) o najrudnejszej syuacj gospodarczej, będącej głównym kryerum przyznawana pomocy regonalnej w Un Europejskej:. Cel. regonalny: pomoc regonom słabo rozwnęym, w kórych pozom PKB na meszkańca, lczony za osane rzy laa według paryeu sły nabywczej, był nższy od 75% średnego pozomu w UE. Celem ym zosały akże objęe regony o nskm wskaźnku zarudnena, ponżej 8 meszkańców na klomer kwadraowy; 2. Cel 2. regonalny: pomoc kerowana do regonów sojących wobec konecznośc dokonana głębokej resrukuryzacj gospodarczej społecznej. Pomocą objęe były regony przechodzące resrukuryzację przemysłu, rybołówswa, usług oraz obszary rolncze; 3. Cel 3. horyzonalny: pomoc skoncenrowana na dzałanach ogranczających bezroboce prowadzących do poprawy syuacj na rynku pracy, w szczególnośc dzęk modernzacj sysemów edukacj oraz szkoleń zawodowych. Wśród celów polyk spójnośc wydzelono cele regonalne, w ramach kórych pomoc udzelana była wybranym regonom spełnającym kryera kwalfkacyjne oraz cele horyzonalne. O środk służące ch realzacj można było sę ubegać na całym eryorum Wspólnoy 7. 7 Rozporządzene Rady WE nr 260/999 z dna 2 czerwca 999 roku wprowadzające ogólne przepsy doyczące funduszy srukuralnych, Dzennk Urzędowy WE nr L 6 z 999 roku, ar.. 8
Głównym nsrumenam polyk regonalnej Un Europejskej w laach 2000 2006 były czery Fundusze Srukuralne oraz Fundusz Spójnośc. Fundusze Srukuralne były admnsrowane przez Komsję Europejską, przy czym ch głównym benefcjenam ne były pańswa, lecz konkrene regony. Aby uzyskać pomoc z funduszy srukuralnych, koneczne było opracowane sraeg rozwoju regonalnego oraz posadane racjonalne uzasadnonych programów operacyjnych. W laach 2000 2006 snały nasępujące fundusze srukuralne: - Europejsk Fundusz Rozwoju Regonalnego, - Europejsk Fundusz Społeczny, - Europejsk Fundusz Orenacj Gwarancj Rolnej, składający sę z dwóch sekcj: Sekcj Gwarancj, z kórego fnansowano nerwencyjne zakupy produków rolnych oraz doacje bezpośredne dla rolnków w ramach Wspólnej Polyk Rolnej oraz Sekcj Orenacj, będącej nsrumenem polyk srukuralnej; - Fnansowy Insrumen Wsperana Rybołówswa. Oprócz ego możlwe było uzyskane wsparca z Funduszu Spójnośc. Tab.. Źródła fnansowana celów polyk regonalnej UE w laach 2004 2006. Cel. Cel 2. Cel 3. Europejsk Fundusz Rozwoju Regonalnego Europejsk Fundusz Społeczny Europejsk Fundusz Orenacj Gwarancj Rolnej Fnansowy Insrumen Wsperana Rybołówswa Źródło: opracowane własne. Europejsk Fundusz Rozwoju Regonalnego Europejsk Fundusz Społeczny Europejsk Fundusz Społeczny Polska, przysępując do Un Europejskej w maju 2004 roku, włączyła sę do realzacj jednej z ważnejszych wspólnoowych polyk, czyl polyk spójnośc, mającej na celu promowane harmonjnego rozwoju całego eryorum UE poprzez dzałana, prowadzące do zmnejszana dysproporcj w pozome rozwoju jej regonów, a ym samym wzmacnana spójnośc gospodarczej, społecznej eryoralnej Un Europejskej. Za pośredncwem polyk spójnośc oraz przy wsparcu fnansowym funduszy srukuralnych Funduszu Spójnośc, Polska może odrabać zaległośc rozwojowe oraz przyspeszyć procesy konwergencj z nnym regonam krajam Un Europejskej. 9
Podsawowym dokumenem służącym do dagnozowana syuacj społecznogospodarczej w Polsce, kóry określał porzeby, proryey sraegę wykorzysana funduszy srukuralnych oraz nnych środków będących nsrumenam polyk regonalnej UE w laach 2004-2006, był Narodowy Plan Rozwoju (NPR). Rys.. PKB na meszkańca w regonach (wg. paryeu sły nabywczej 8 ) w 2000r. Wskaźnk UE 27=00. Legenda: PKB na meszkańca w regonach (wg paryeu sły nabywczej) w 2000 r. Wskaźnk UE 27=00. < 30 30-50 50-75 75-00 00-25 <=25 Źródło:Eurosa. Polska, wraz z przysąpenem do Un Europejskej, zosała w całośc objęa w laach 2004-2006 Celem. polyk regonalnej, kórym było wsperane rozwoju srukuralnego dososowana regonów słabo rozwnęych. Polyka a realzowana była poprzez współfnansowane z pomocą funduszy srukuralnych Funduszu Spójnośc uzgodnonych z Komsją Europejską krajowych programów projeków rozwoju regonalnego. 8 W eor paryeu sły nabywczej (purchasng power pary PPP) swerdza sę, że kurs mędzy waluam dwóch krajów jes równy relacj pozomów cen w ych krajach, merzonych cenam referencyjnych koszyków owarów wyrażonych w penądzu. Innym słowy PPP oznacza, że sła nabywcza każdej waluy jes aka sama w każdym kraju. 20
Korzysane z funduszy srukuralnych Funduszu Spójnośc oraz ncjayw wspólnoowych objęe było programowanem, w ramach kórego każde pańswo członkowske było zobowązane do opracowana odpowednch dokumenów. Należały do nch: Narodowy Plan Rozwoju, a akże przygoowane przy współpracy z Komsją Europejską, Podsawy Wsparca Wspólnoy oraz Programy Operacyjne. Opracowany w Polsce Narodowy Plan Rozwoju na laa 2004 2006 był średnookresowym dokumenem plansycznym, kórego celem sraegcznym było,,rozwjane konkurencyjnej gospodark oparej na wedzy przedsęborczośc, zdolnej do długofalowego, harmonjnego rozwoju, zapewnającej wzros zarudnena oraz poprawę spójnośc społecznej, ekonomcznej przesrzennej z Uną Europejską na pozome regonalnym krajowym 9. Tak sformułowany cel sraegczny zosał uzupełnony celam cząskowym, zdefnowanym w odpowedz na wyzwana globalnej konkurencj oraz wnosk wynkające z analzy mocnych słabych sron polskej gospodark: - zwększene w gospodarce udzału sekorów o wysokej warośc dodanej, - ogranczene zarudnena w rolncwe jednoczesne podnesene jego dochodowośc, - wzros udzału w srukurze produku krajowego bruo (PKB) gałęz przemysłu o wysokej produkywnośc wydajnośc pracy (w ym równeż budowncwa), a w syuacjach uzasadnonych neresem ekonomcznym społecznym, podejmowane resrukuryzacj przemysłów schyłkowych, - wzros zarudnena w usługach, w ym w szczególnośc w usługach rynkowych; - sworzene wszyskm regonom grupom społecznym w Polsce szans udzału w procesach rozwojowych modernzacyjnych, poprzez przecwdzałane dalszemu pogłębanu sę gospodarczych społecznych różnc przesrzennych. Jednym z warunków realzacj wyznaczonego celu sraegcznego Narodowego Planu Rozwoju oraz celów cząskowych była koncenracja dosępnych środków fnansowych na klku podsawowych kerunkach rozwoju: - wsperane konkurencyjnośc przedsęborsw, - zwększane zasobów ludzkch zarudnena, - worzene warunków dla zwększana pozomu nwesycj oraz promowane zrównoważonego rozwoju spójnośc przesrzennej, - przekszałcena srukuralne w rolncwe rybołówswe oraz rozwój obszarów wejskch, 9 Narodowy Plan Rozwoju zosał zawerdzony przez Radę Mnsrów w dnu 4 syczna 2003 roku. 2
- wzmocnene poencjału rozwojowego regonów przecwdzałane margnalzacj nekórych obszarów. Zarówno cel sraegczny jak kerunk rozwoju Narodowego Planu Rozwoju realzowane były poprzez: - uzgodnone z Komsją Europejską Podsawy Wsparca Wspólnoy dla Polsk 0, - projeky Funduszu Spójnośc równolegle z realzacją sekorowych programów operacyjnych programu regonalnego realzowane były duże projeky współfnansowane z Funduszu Spójnośc. Środk pochodzące z ego funduszu ne były przekazywane na dzałana wykonywane w ramach programów operacyjnych, ale były ze sobą powązane. Z Funduszu Spójnośc wsparce uzyskały dwa sekory gospodark: ranspor środowsko; - ncjaywy wspólnoy: INTERREG (współpraca gospodarcza regonów przygrancznych), EQUAL (promocja równośc szans kobe mężczyzn). Tab..2 Podzał środków przyznanych Polsce w perspekywe fnansowej 2004-2006 na realzację celu. polyk regonalnej w rozbcu na programy operacyjne (w mln EUR w %). Programy operacyjne 2004 2005 2006 2004-2006 Znegrowany Program Operacyjny Rozwoju 693,6 990,9 283,9 2968,4 Regonalnego 35,9% 35,9% 35,9% 35,9% SPO Rozwój zasobów ludzkch 343,5 490,7 635,8 470 7,8% 7,8% 7,8% 7,8% SPO Wzros konkurencyjnośc przedsęborsw 292,3 47,6 54, 25 5,% 5,% 5,% 5,% SPO Resrukuryzacja modernzacja sekora 278,6 398, 56 92,7 żywnoścowego oraz rozwój obszarów wejskch 4,4% 4,4% 4,4% 4,4% SPO Transpor 272,0 388,4 503,2 63,6 4,% 4,% 4,% 4,% SPO Rybołówswo przewórswo ryb 47, 67,4 87,3 20,8 2,4% 2,4% 2,4% 2,4% SPO Pomoc echnczna 6,6 9,5 2,2 28,3 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% Razem 933,7 2762,6 3579,5 8275,8 Źródło: opracowane własne na podsawe: Narodowego Planu Rozwoju, Mnserswo Rozwoju Regonalnego, Warszawa 2003 r. 0 Były one realzowane za pomocą: pęcu jednofunduszowych sekorowych programów operacyjnych, welofunduszowego Programu Operacyjnego Rozwoju Regonalnego programu operacyjnego pomocy echncznej 22
Programy operacyjne składały sę z proryeów, dzałań poddzałań. Środk uzyskane z Un Europejskej, w połączenu ze środkam narodowym, zosały wykorzysane do poprawy konkurencyjnośc gospodark polskej, zwększena zarudnena oraz zmnejszena nerównośc mędzy regonam. Najwęcej środków przeznaczono na cele realzowane w ramach Znegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regonalnego ok. 35% środków oraz SPO Rozwój Zasobów Ludzkch 7,8% ogółu środków..3. Polyka spójnośc Un Europejskej w laach 2007 203 W 2004 roku Komsja Europejska przyjęła nowe rozwązana zwązane z funkcjonowanem funduszy srukuralnych polyką spójnośc. Celem głównym polyk regonalnej Un Europejskej na laa 2007 203 jes,,zwększane spójnośc społeczno gospodarczej powększonej Wspólnoy dla promowana harmonjnego, równomernego rwałego rozwoju Un Europejskej. Do nowych rozwązań w zakrese realzacj polyk regonalnej UE w laach 2007 203 należą: slnejsze skorelowane polyk regonalnej ze sraegcznym proryeam UE, czyl agend z Lzbony 2000 r. z Goeeborga 200 r. - konkurencyjną gospodarką oparą na wedzy zrównoważonym rozwoju. Koncenracja polyk regonalnej UE na najbednejszych jej regonach. W zakrese fnansowana - wększa regonalzacja środków. Komsja Europejska zaproponowała koncenrację polyk spójnośc w nowym okrese programowana proryeów na rzech celach:. Cel. konwergencja; 2. Cel 2. konkurencyjność regonalna zarudnene (regony neobjęe celem.); 3. Cel 3. europejska współpraca eryoralna. Proryeowe znaczene ma Cel. Doyczy on obszarów o nskm pozome rozwoju społeczno gospodarczego, merzonego pozomem PKB, neprzekraczającym 75% średnej unjnej na pozome regonów NUTS II. Przyspeszene konwergencj ma być osągnęe poprzez wsperane wzrosu gospodarczego, worzene nowych mejsc pracy, rozwjane nnowacyjnośc społeczeńswa oparego na wedzy. Nomenklaura Jednosek Teryoralnych dla Celów Saysycznych (NUTS/NTS) The Nomenclaure of Terroral Uns for Sascs (NUTS) jednoly schema podzału eryoralnego krajów Un Europejskej. W Polsce zasosowana rozporządzenem Rady Mnsrów z dna 3 lpca 2000 r. w sprawe wprowadzena Nomenklaury Jednosek Teryoralnych do Celów Saysycznych (NTS) (Dz. U. Nr 58, poz.685 z późn. zm.) NTS/NUTS jes pęcosopnową klasyfkacją herarchczną, w kórej wyróżna sę rzy pozomy regonalne (NUTS I - III) oraz dwa pozomy lokalne (NUTS IV - V). Ze względów prakycznych nomenklaura NUTS opara jes przede wszyskm na snejących w danym kraju podzałach admnsracyjnych. W Polsce odpowednkem pozomu NUTS II są wojewódzwa powsałe w wynku reformy admnsracyjnej w 998 r. 23
Cel 2. konkurencyjność regonalna zarudnene ukerunkowany jes na wzmacnanu poencjału konkurencyjnośc arakcyjnośc regonów, jak równeż pozomu zarudnena. Wąże sę z przyspeszenem realzacj Sraeg Lzbońskej. Cel 3. europejska współpraca eryoralna ransgranczna mędzynarodowa, wykorzysująca doychczasowe dośwadczena ncjaywy INTERREG. Dzałana fnansowane z Europejskego Funduszu Rozwoju Regonalnego obejmują znegrowane programy, zakładające realzację kluczowych proryeów Un Europejskej, wynkających z usaleń przyjęych w Lzbone (2000) Goeeborgu (200). Programy współpracy ransgrancznej realzowane są w regonach zlokalzowanych przy grancach wewnęrznych, nekórych zewnęrznych oraz morskch grancach Un Europejskej. Ich celem jes promowane wspólnych rozwązań, sąsadujących ze sobą organów władz, w zakrese realzacj projeków zrównoważonego rozwoju gospodarczego mas, ws obszarów przybrzeżnych, rozwoju sosunków gospodarczych, wspólnej ochrony środowska, zwększana dosępnośc do sec ransporowo komunkacyjnych nformaycznych lub rozwoju współpracy w dzedzne edukacj, kulury ochrony zdrowa. Programy współpracy mędzyregonalnej mają przede wszyskm wsperać poprawę efekywnośc polyk regonalnej poprzez promocję sec współpracy oraz wymany dośwadczeń mędzy regonam na eryorum całej Un Europejskej. Mając na uwadze zwększene warośc dodanej współpracy mędzyregonalnej w zakrese jakośc programowana regonalnego ransferu dobrych prakyk, Komsja Europejska włączyła en komponen do programów operacyjnych celu. konwergencja celu 2. konkurencyjność regonalna zarudnene. Isneje węc możlwość umeszczena proryeu współpracy mędzyregonalnej w regonalnych programach operacyjnych. W ramach współpracy mędzyregonalnej, Komsja Europejska zaproponowała nasępujące zagadnena: echnologe nnowacyjne badana dynamzujące rozwój regonalny, ochronę środowska, rozwój obszarów mejskch ch rewalzację. W perspekywe fnansowej na laa 2007 203 zmenły sę akże zasady fnansowana polyk regonalnej. Proryey polyk spójnośc mają zosać osągnęe w drodze realzacj różnorodnych programów, fnansowanych ze środków Europejskego Funduszu Rozwoju Regonalnego, Europejskego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójnośc, Europejskego Banku Inwesycyjnego oraz nnych nsrumenów wsparca, w ramach rzech opsanych wyżej celów polyk spójnośc. 24
Tab..3 Źródła fnansowana celów polyk regonalnej UE w laach 2007 203. Cel. Konwergencja Europejsk Fundusz Rozwoju Regonalnego Cel 2. Konkurencyjność regonalna zarudnene Europejsk Fundusz Rozwoju Regonalnego Cel 3. Europejska współpraca eryoralna Europejsk Fundusz Rozwoju Regonalnego Europejsk Fundusz Społeczny Europejsk Fundusz Społeczny Fundusz Spójnośc Źródło: opracowane własne. Komsja Europejska przeznaczyła w laach 2007 203 na realzację celów polyk spójnośc z funduszy srukuralnych 346,5 mld euro, w ym na: - cel. konwergencja ok. 282,8 mld euro ( 8% ogólnej kwoy środków); - cel 2. konkurencyjność regonalna zarudnene ok. 55 mld euro (6% ogólnej kwoy środków); - cel 3. europejska współpraca eryoralna ok. 8,7 mld euro (3% ogólnej kwoy środków). Środk przeznaczone na realzację polyk spójnośc zosały ak podzelone, aby osągnąć znaczącą koncenrację pomocy w ramach celu Konwergencja. Polska, jako pańswo członkowske Un Europejskej jes zaangażowana w realzację polyk spójnośc, mającej na celu zmnejszene dysproporcj pomędzy krajam regonam Wspólnoy. W perspekywe fnansowej 2007 203 wszyske regony Polsk zosały zakwalfkowane od obszaru celu.,,konwergencja. Wynka o z faku, że pozom PKB p. c. we wszyskch polskch regonach ne przekracza 75% średnej Un Europejskej. W okrese 2007 203 nasz kraj pownen być najwększym benefcjenem polyk spójnośc, mając do dyspozycj 9% środków przeznaczonych na realzację polyk spójnośc na obszarze całej Un. Na wdrażane przedsęwzęć zwązanych z realzacją polyk spójnośc Polska będze dysponować łączną kwoą 67,3 mld euro. 25
Rys..2 Mapa pańsw członkowskch regonów, kóre zosały objęe celam Konwergencja oraz Konkurencyjność Zarudnene w Regonach w okrese programowana 2007 203. Legenda: Cel Konwergencja regony ponżej 75% PKB p.c. UE Cel Konwergencja regony doknęe efekem saysycznym 2 Cel Konkurencyjność Zarudnene w Regonach. Regony doknęe efekem saysycznym. Cel Konkurencyjność Zarudnene w Regonach Źródło: www.europa.eu.n. 2 Doyczy o regonów, w kórych PKB p.c. jes wyższy nż 75% PKB p.c. w UE-25, ale nższy od średnego pozomu PKB p.c. dla wcześnejszej UE-5. 26
W nowym okrese programowana sysem wdrażana funduszy unjnych określa Narodowa Sraega Spójnośc. Jes ona dokumenem worzonym przez każdy kraj członkowsk Un Europejskej, a nasępne zawerdzanym przez Komsję Europejską. Określa ona krajowe proryey, na kóre przeznaczane są zarówno środk unjne, jak krajowe w laach 2007 203, a akże sysem wdrażana funduszy unjnych: Europejskego Funduszu Rozwoju Regonalnego, Europejskego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójnośc w ramach budżeu wspólnoy na laa 2007 203. Narodowa Sraega Spójnośc sanow podsawę przygoowana poszczególnych programów operacyjnych polyk spójnośc. Celem sraegcznym Narodowej Sraeg Spójnośc jes,,worzene warunków dla wzrosu konkurencyjnośc gospodark oparej na wedzy przedsęborczośc, zapewnającej wzros zarudnena oraz wzros spójnośc społecznej, gospodarczej przesrzennej Dla ak określonego celu sraegcznego sformułowano nasępujące cele szczegółowe: - poprawa jakośc funkcjonowana nsyucj publcznych oraz rozbudowa mechanzmów parnerswa; - poprawa jakośc kapału ludzkego zwększene spójnośc społecznej; - budowa modernzacja nfrasrukury echncznej społecznej, mającej podsawowe znaczene dla wzrosu konkurencyjnośc Polsk; - podnesene konkurencyjnośc nnowacyjnośc przedsęborsw, w ym szczególne sekora wywórczego o wysokej warośc dodanej oraz rozwój sekora usług; - wzros konkurencyjnośc polskch regonów przecwdzałane ch margnalzacj społecznej, gospodarczej przesrzennej; - wyrównywane szans rozwojowych wspomagane zman srukuralnych na obszarach wejskch. Dzałana podejmowane w ramach Narodowej Sraeg Spójnośc w pełn odpowadają nowym celom unjnej polyk spójnośc. Przyznana Polsce pula środków wspólnoowych, podobne jak w nnych krajach członkowskch, w przeważającej częśc będze wsperała przedsęwzęca w ramach celu.,,konwergencja 66,5 mld euro, co sanow 98,8% ogółu środków. Ze względu na objęce całego obszaru kraju nerwencją w ramach celu, cel 2 ne będze w Polsce realzowany. Naomas na dzałana podejmowane w ramach celu 3,,Europejska Współpraca Teryoralna przeznaczono ok. 73 mln euro. 27
Tab..4 Podzał środków przyznanych Polsce w perspekywe fnansowej 2007 2003 na realzację celu. polyk regonalnej w rozbcu na programy operacyjne (w mln. EUR w cenach beżących). 2007- Program Operacyjny 2007 2008 2009 200 20 202 203 203 6 Regonalnych Cel Konwergencja Programów Operacyjnych 2 320,9 2 375,2 2 429,2 2 397,5 2 352,8 2 309,4 2 370,6 6 555,6 dolnośląskego 70, 74,0 78,0 75,7 72,4 69,2 73,7 23, kujawsko-pomorskego 33,3 36,4 39,5 37,7 35, 32,7 36,2 95,0 lubelskego 62,0 65,8 69,6 67,4 64,3 6,2 65,5 55,9 lubuskego 6,6 63,0 64,4 63,6 62,4 6,3 62,9 439,2 łódzkego 4, 44,4 47,7 45,7 43,0 40,4 44, 006,4 małopolskego 80,9 85, 89,3 86,9 83,4 80,0 84,8 290,3 mazoweckego 256,8 262,8 268,7 265,2 260,3 255,5 262,3 83,5 opolskego 59,9 6,3 62,7 6,9 60,7 59,6 6,2 427, podkarpackego 59,3 63,0 66,7 64,6 6,5 58,5 62,7 36,3 podlaskego 89,2 9,3 93,4 92, 90,4 88,7 9, 636,2 pomorskego 24, 27,0 29,9 28,2 25,8 23,5 26,7 885, śląskego 240, 245,8 25,3 248, 243,4 239,0 245,3 73,0 śwęokrzyskego 0,7 04, 06,5 05, 03, 0,2 03,9 725,8 warmńskomazurskego 45,3 48,7 52, 50, 47,3 44,6 48,4 036,5 welkopolskego 78,4 82,6 86,8 84,3 80,9 77,5 82,3 272,8 zachodnopomorskego 7, 9,9 22,6 2,0 8,7 6,5 9,6 835,4 PO Rozwój Polsk Wschodnej PO Infrasrukura Środowsko PO Innowacyjna Gospodarka 38,8 326,2 333,6 329,3 323, 37,2 325,6 2 273,8 2 803,2 57,2 3 23,5 3 638,3 3 934,3 4 347,7 4 757,9 5 28,8 27 93,7 84,3 2,2 95,4 73, 5,5 82,0 8 254,9 PO Pomoc Technczna 72,4 74, 75,8 74,8 73,4 72, 74,0 56,7 PO Kapał Ludzk 360,8 392,7 424,3 405,8 379,5 354, 390,0 9 707,2 Rezerwa wykonana 266,3 532,5 532,5 33,3 Cel Konwergencja PO Europejska Współpraca Teryoralna NSRO 8 033,4 8 566,0 9 0 9 337, 9 95,9 093,4 2,5 494,7 Cel Europejska współpraca eryoralna 66 553,2 96,2 98,5 0,2 04,2 07,4 0,3 3,3 73, 8 29,6 8 664,5 9 23,7 9 44,4 0 023,4 0 605,0 206,7 67 284,2 Źródło: opracowane własne na podsawe Narodowych Sraegcznych Ram Odnesena, Mnserswo Rozwoju Regonalnego, Warszawa 2007 r. 28
Cele Narodowej Sraeg Spójnośc będą realzowane za pomocą programów operacyjnych, współfnansowanych z nasępujących funduszy srukuralnych: - Program Operacyjny Infrasrukura Środowsko EFRR 3 EFS 4 ; - Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka EFRR; - Program Operacyjny Kapał Ludzk EFS; - 6 Regonalnych Programów Operacyjnych EFRR; - Program Operacyjny Rozwój Polsk Wschodnej EFRR; - Program Operacyjny Pomoc Technczna EFRR; - Programy Operacyjne Europejskej Współpracy Teryoralnej EFRR. Wymenone programy operacyjne są zarządzane na pozome pańswa, a w przypadku RPO ch zarządzane odbywa sę na pozome 6 wojewódzw. Przy czym zosały one ak skonsruowane, by wzajemne uzupełnały podejmowane dzałana. Każdy z ych programów, ze względu na swoją specyfkę oraz charaker, będze sę przyczynał do realzacj celów szczegółowych. Naomas odbywać sę o będze w różnym sopnu zakrese. Będą sę one łączne przyczynać do realzacj celu sraegcznego oraz celów szczegółowych. Regonalne Programy Operacyjne, worzone odrębne dla każdego z wojewódzw, są współfnansowane z Europejskego Funduszu Rozwoju Regonalnego. Budże wszyskch 6 RPO wynese ok. 6,5 mld euro (uwzględnając ylko środk z EFRR). W ramach RPO, unjne penądze są przeznaczane na wele ypów nwesycj z zakresu edukacj, ochrony zdrowa, nfrasrukury drogowej ochrony środowska, społeczeńswa nformacyjnego, kulury, urysyk, sporu oraz na nwesycje wsperające wzros konkurencyjnośc przedsęborsw..4. Regonalne rozkłady środków Un Europejskej Akcesja Polsk do srukur Un Europejskej przynosła ze sobą szereg konsekwencj gospodarczych, wynkających z napływu funduszy unjnych w ramach polyk spójnośc. Sposób ch oddzaływana na gospodark wojewódzw w Polsce jes zdeermnowany przede wszyskm przez: welkość ych środków (w relacj do PKB) ch rozkład w czase oraz sposób wykorzysana ych środków. 3 Europejsk Fundusz Rozwoju Regonalnego. 4 Europejsk Fundusz Społeczny. 29
Rys..3 Welkość środków przeznaczonych na realzację celów polyk regonalnej UE w laach 2004 203 w podzale na fnansowane wspólnoowe współfnansowane polske wyrażone w mln euro. 6000 4000 NPR NSS 2000 0000 8000 6000 4000 2000 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 200 20 202 203 Wkład unjny Wkład krajowy Źródło: opracowane własne na podsawe danych Mnserswa Rozwoju Regonalnego. Według prognoz Mnserswa Rozwoju Regonalnego (MRR) najwększy srumeń funduszy unjnych w` ramach perspekywy 2007-203 przypadać będze na okres 200-203. W laach 2007-2008 wykorzysywane były jednocześne środk z perspekyw 2004-2006 oraz 2007-203. Wydak z funduszy unjnych będą współfnansowane przez rząd Polsk. Rozkład udzałów funduszy srukuralnych z wyodrębnenem częśc współfnansowanej przez Polskę przedsawa wykres.3. Po ogólnym przedsawenu welkośc dochodów orzymanych z budżeu UE w laach 2004 2006 2007 203 przysąpmy eraz do analzy regonalnego podzału ych środków. Do oceny wpływu funduszy unjnych na gospodark wojewódzw w Polsce wykorzysano dane pochodzące z MRR na okres 2004 203, obejmujące węc dwe perspekywy fnansowe (2004-2006 2007-203). Dane MRR opsują spodzewaną welkość wydaków w mln euro, w podzale na plan wydakowana (NPR oraz NSRO) oraz źródło fnansowana (Polska lub Una Europejska). 30