Zarządzanie instytucjami kredytowymi 1 I. ZAGADNIENIA WPROWADZAJĄCE 1. Definicja 2. Źródła wrażliwości, ryzyko systemowe i cykl finansowy 3. Regulacje mikro- i makroostrożnościowe
1. INSTYTUCJA KREDYTOWA UJĘCIE PRAWNE I EKONOMICZNE
1.1. DEFINICJE PRAWNE Instytucja kredytowa Art 4 ust 1 pkt 1) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 września 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniające rozporządzenie (UE) nr 648/2012 (DZ Urz UE Nr L 176) instytucja kredytowa oznacza przedsiębiorstwo, którego działalność polega na przyjmowaniu depozytów lub innych funduszy podlegających zwrotowi od ludności oraz na przyznawaniu kredytów na swój własny rachunek. 3
1.1. DEFINICJE PRAWNE art. 4. 1. UPB [skrót UPB od zwrotu Ustawa Prawo Bankowe] Pkt 17) instytucja kredytowa - podmiot mający swoją siedzibę za granicą Rzeczypospolitej Polskiej na terytorium jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej, zwanych dalej "państwami członkowskimi", prowadzący we własnym imieniu i na własny rachunek, na podstawie zezwolenia właściwych władz nadzorczych, działalność polegającą na przyjmowaniu depozytów lub innych środków powierzonych pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym i udzielaniu kredytów lub na wydawaniu pieniądza elektronicznego, Pkt 18) oddział instytucji kredytowej - jednostkę organizacyjną instytucji kredytowej wykonującą w jej imieniu i na jej rzecz wszystkie lub niektóre czynności wynikające z zezwolenia udzielonego tej instytucji kredytowej, przy czym wszystkie jednostki organizacyjne danej instytucji kredytowej odpowiadające powyższym cechom, utworzone na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, uważa się za jeden oddział, 4
1.1. DEFINICJE PRAWNE Art. 2. UPB Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Art. 4 ust 1. Pkt 1) bank krajowy - bank mający siedzibę na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, Pkt 2) bank zagraniczny - bank mający siedzibę za granicą Rzeczypospolitej Polskiej, na terytorium państwa niebędącego członkiem Unii Europejskiej, 5
1.1. CO WYNIKA Z TYCH UJĘĆ?... I PODSUMOWANIE W trakcie wykładu będziemy posługiwać się zamiennie pojęciem instytucji kredytowej oraz banku. Istota działalności instytucji kredytowej jest taka sama jak istota działalności banku i polega na przyjmowaniu depozytów lub innych funduszy podlegających zwrotowi od ludności oraz na przyznawaniu kredytów na swój własny rachunek Banki są pośrednikami finansowymi. Banki pożyczają pieniądze od ich pożyczkodawców - klientów (przyjmując depozyty) i inwestują uzyskane pieniądze w aktywa takie jak kredyty oraz inne rodzaje instrumentów finansowych. W ten oto sposób, bank przekształca inwestycję swojego klienta będącego deponentem w portfel kredytowy banku. Większość definicji prawnych zostało tak skonstruowanych, by uchwycić tę specyfikę działalności banku. 6
1.1.1. CZYM JEST BANK I CZYM ZAJMUJĄ SIĘ BANKI? UJĘCIE EKONOMICZNE Bank jest instytucją, której bieżąca działalność polega na udzielaniu kredytów i przyjmowaniu depozytów Cechy tej działalności: bieżąca; kredyty i depozyty jako kombinacja pożyczania i odpożyczania; klientem banku może stać się każdy, ponieważ banki oferują usługi o charakterze społecznym (czyli dostarczają płynności i dokonują płatności). Podstawowe uzasadnienie istnienia banków wspieranie procesu alokacji kapitału 7
1.1.1. FUNKCJE PEŁNIONE PRZEZ BANKI Wymiana pieniędzy Usługi płatnicze Umożliwianie dostępu do systemu płatniczego Przetwarzanie informacji i monitorowanie Transformacja aktywów Zarządzanie ryzykiem Nominałów Ryzyka (jakości) terminów Niepełna informacja asymetria informacji, negatywna selekcja Kredytowym Stopy procentowej Płynności Rynkowym i OBS 8
2. PRZEKSZTAŁCENIA W MODELU BIZNESU BANKOWEGO W LATACH 1950-201X.
.2.1. CECHY TRADYCYJNEGO BIZNESU BANKOWEGO Krótka charakterystyka modelu lat 1945-1970 tych Bank przyjmuje depozyty, na których podstawie udziela kredytów utrzymywanych w bilansie do końca ich spłaty [wskaźnik D/K 100%] Określenie tego modelu w USA to zestawienie cyfr 3-6-3 Bardzo stabilny sektor niewiele upadłości Dlaczego taki model funkcjonował? Brak wymienialności walut i brak swobody przepływu kapitału, co stanowi barierę w bankowości transgranicznej; Restrykcyjne regulacje, rezerwa obowiązkowa jako instrument ograniczania m.in. boom ów kredytowych; Wyraźny zakaz wykonywania czynności związanych z innymi sektorami rynku finansowego, w tym rynkiem papierów wartościowych oraz sektorem ubezpieczeniowym 10
2.2. DLACZEGO DOSZŁO DO ZMIAN W MODELU BIZNESU BANKOWEGO? Początek 1970-tych lat: upadek systemu z Bretton Woods oraz uwolnienie kursów walut Unia Europejska swobodny przepływ kapitału (Single Market) Banki rozpoczęły ekspansję za granice krajów Deregulacja w bankowości i innych sektorach rynku finansowego (lata 1980te) Zniesienie zakazu łączenia funkcji bankowości inwestycyjnej i depozytowo-kredytowej (kulminacja - zniesienie Steagall Act i wprowadzenie Gramm- Leach-Bliley Act w 1999 w USA) 11
2.3. NOWY MODEL BIZNESU BANKOWEGO - W CZYM JEST RÓŻNY OD 3-6-3 CECHY I OTOCZENIE ZEWNĘTRZNE 1. Działalność transgraniczna i zagraniczna 6. Rozwój metod zarządzania ryzykiem 5. Rosnąca rola rynków finansowych w SFG 2. Brak ograniczeń geograficznych 3. Fala konsolidacji 4. Redukcja ograniczeń dot. działalności 12
2.4. TRZY NAJWAŻNIEJSZE CECHY WSPÓŁCZESNEGO BIZNESU BANKOWEGO 2. Ogromna rola procesu sekurytyzacji 3. Model Originate to Distribute (OTD) Mniejsza rola depozytów detalicznych Ryzyko wyparowania płynności rynku Niepłynne kredyty stały się sprzedawalne Spadek roli depozytów detalicznych Ryzyko podjęte przez bank transferowane na rynek Wzrost specjalizacji poszczególnych etapów procesu kredytowego, spadek roli depozytów i wzrost roli rynków hurtowych; większa elastyczność bilansu banków 1. Uzależnienie od rynku międzybankowego 13
Wykres. Udział aktywów i kredytów instytucji kredytowych w PKB 14
WYKRES. AKTYWA I KREDYTY INSTYTUCJI KREDYTOWYCH I PKB W UE W 2009 ROKU 15
TABELA. AKTYWA I KREDYTY INSTYTUCJI KREDYTOWYCH I PKB W UE W 2009 ROKU w mld EURO Kraj aktywa kredyty PKB Estonia 21 16 14 Litwa 26 19 28 Łotwa 30 21 19 Bułgaria 38 26 33 Malta 41 21 6 Słowenia 53 35 34 Słowacja 54 31 61 Rumunia 86 50 131 Węgry 126 73 98 Cypr 139 58 17 Czechy 160 80 147 Polska 274 175 369 Finlandia 388 166 170 Grecja 490 215 225 Portugalia 520 291 167 Szwecja 935 459 317 Austria 1037 415 272 Dania 1105 550 221 Belgia 1156 372 336 Irlandia 1324 441 167 Holandia 2217 1156 573 Hiszpania 3433 1969 1047 Włochy 3692 1848 1489 Francja 7155 1969 1872 Niemcy 7424 3163 2347 Wielka Brytania 9421 4980 1722 EUROLAND 16 29921 12686 8830 UE 27 42144 19136 11929 16
3. ŹRÓDŁA WRAŻLIWOŚCI BANKÓW I RYZYKO SYSTEMOWE
3.1. UPROSZCZONY BILANS BANKU RYZYKO PŁYNNOŚCI I WYPŁACALNOŚCI AKTYWA Środki płynne [REZERWY] KREDYTY PASYWA DEPOZYTY LUKA WYNIKAJĄCA Z TRANSFORMACJI TERMINÓW KAPITAŁ 18
3.1. C.D. KOMENTARZ DO TABELI 1. Niedopasowanie terminów wymagalności depozytów i zapadalności kredytów (aktywów) jest źródłem ryzyka płynności [bardzo wysokiego] 2. Niski poziom kapitałów w porównaniu do zobowiązań jest źródłem ryzyka wypłacalności [bardzo wysokiego] 19
3.1. C.D. TABELA. UPROSZCZONY BILANS BANKU RYZYKO KREDYTOWE I RYZYKO WYPŁACALNOŚCI AKTYWA PASYWA ŚRODKI PŁYNNE [REZERWY] KREDYTY PRACUJĄCE KREDYTY STRACONE DEPOZYTY KAPITAŁ 20
3.1. C.D. KOMENTARZ DO TABELI Pogorszenie jakości portfela kredytowego banków przejawiające się w spadku kredytów pracujących może prowadzić do takich strat, które przekraczają poziom kapitałów własnych banku. W konsekwencji bank staje się niewypłacalny 21
3.2. PROBLEMY KOORDYNACJI I RUN Y NA BANKI 1. Słowo wstępu prawo wielkich liczb jako uzasadnienie iluzji, że każdy może mieć w dowolnym momencie dostęp do depozytów; za każdym razem, gdy iluzja ta podlega weryfikacji, bank jest narażony na ryzyko run u 2. Problem koordynacji model Diamond a i Dybviga (1983)i Diamond a (1983), tzw. D-D model. Model dotyczy ryzyka run u w odniesieniu do jednego banku 3. Run występujący w kilku bankach zjawisko zarażania; zarażanie uzasadnione informacjami posiadanymi przez deponentów; zarażanie jak efekt asymetrii informacji 22
3.3. PANIKA I ZARAŻANIE WE WSPÓŁCZESNYCH SYSTEMACH FINANSOWYCH Rynki międzybankowe płynność rynku w czasie boom u i kryzysu; ucieczka do jakości; ucieczka kapitału. Zarażanie między krajami ryzyko przenoszenia run u w sektorze bankowym z jednego kraju do drugiego 23
? Co należy zrobić, by ograniczyć występowanie wymienionych wyżej zjawisk lub osłabić ich wpływ na stabilność systemu finansowego? - Omówienie problemów na wykładzie 24
2.4. EFEKT DOMINA I SPIRALE CENOWE NA Efekt domina: Jako następstwo powiązań między bankami wykreowanymi w systemie płatności [zatory płatnicze]; Jako następstwo wzajemnej sieci zobowiązań finansowych między bankami [np. ryzyko kontrahenta na rynku derywatów kredytowych] problem too interconnected to fail RYNKU AKTYWÓW Spirale cenowe aktywów: Specyfika systemów finansowych, w których znaczącą rolę w finansowaniu działalności kredytowej odgrywają nietradycyjne źródła finansowania (tj. pozadepozytowe) pożyczki na rynku międzybankowym Marże na rynku repo i zmiana ich wartości w czasie kryzysu 25
? Zadanie: znaleźć przykłady z ostatniego kryzysu finansowego nawiązujące do efektu domina i spiral cenowych 26
4. ROLA BANKÓW W WYSTĘPOWANIU NIESTABILNOŚCI FINANSOWEJ I CYKLI FINANSOWYCH
ROLA BANKÓW W WYSTĘPOWANIU NIESTABILNOŚCI FINANSOWEJ PLAN WYKŁADU 1. Zjawisko zmian w nastawieniu do ryzyka w czasie przejawiające się w procykliczności: źródła w teorii ekonomii klasycznej i w świetle finansów behawioralnych 2. Zjawisko cyklu finansowego definicja i miary wykosrzystywane do pomiaru cyklu finansowego; 3. Cechy cyklu finansowego a cechy cyklu koniunkturalnego 4. Jak oddziaływać na przebieg cyklu finansowego antycykliczne instrumenty polityki makroostrożnościowej 28
4.1. PROCYKLICZNOŚĆ DZIAŁALNOŚCI BANKOWEJ Procykliczność jako wzajemnie wzmacniające się mechanizmy, poprzez które system finansowy zwiększa zakres wahań cyklicznych gospodarki [BIS, 2008, s. 1. Pod pojęciem tych wzajemnie oddziałujących na siebie mechanizmów można rozumieć jednoczesne występowanie rosnących rezerw na pokrycie skutków ryzyka kredytowego oraz spadek kapitału w okresie niekorzystnych uwarunkowań makroekonomicznych. Skutkiem takiego zestawu czynników jest ograniczenie dostępu do kredytu bankowego właśnie wtedy, kiedy podmioty sektora niefinansowego go najbardziej potrzebują. Powoduje to pogłębianie recesji lub wydłużanie okresów spowolnienia gospodarczego. Za dwa podstawowe źródła procykliczności systemu finansowego BIS wskazuje ograniczenia metod pomiaru ryzyka oraz zaburzenia w postrzeganiu i reakcji na ryzyko [BIS, 2008; Borio i in., 2001]. Forum Stabilności Finansowej (ang. Financial Stability Forum, FSF), podobnie jak BIS, definiuje procykliczność jako dynamiczne interakcje (dodatnie sprzężenie zwrotne) między sektorem finansowym i sferą realną gospodarki [FSF, 2009, s. 8]. Te interakcje wzajemnie nasilają się wraz z upływem czasu i prowadzą do wzmocnienia fluktuacji cyklu koniunkturalnego oraz powodują lub pogłębiają niestabilność systemu finansowego. Ze względu na to, że opracowanie FSF przygotowane zostało we współpracy z BIS, wskazują ono na te same źródła procykliczności systemu finansowego, a mianowicie ograniczenia metod pomiaru ryzyka oraz zaburzenia w postrzeganiu i reakcji na ryzyko. 29
4.2. ZJAWISKO CYKLU FINANSOWEGO DEFINICJA I MIARY WYKORZYSTYWANE DO POMIARU CYKLU FINANSOWEGO; Pojęcie procykliczności systemu finansowego jest ściśle powiązane z pojęciem cyklu finansowego (por. Borio, 2013, s. 2). W ujęciu analitycznym cykl finansowy to wzajemnie wzmacniające się interakcje między postrzeganiem wartości (tj. cenami instrumentów finansowych i innych aktywów) i ryzyka, nastawieniem wobec ryzyka i ograniczeniami finansowania, których zmiany w czasie układają się w wzorzec okresów ożywienia, po których następują zapaści. Te interakcje mogą wzmacniać fluktuacje w sferze realnej i potencjalnie przynosić poważne zakłócenia finansowe oraz zaburzenia w alokacji zasobów w gospodarce 30
4.2. ZJAWISKO CYKLU FINANSOWEGO DEFINICJA I MIARY WYKORZYSTYWANE DO POMIARU CYKLU FINANSOWEGO; Mierniki (potencjalnie) istotne przy szacowaniu cyklu finansowego a. Miary aktywności kredytowej dynamika (lub stopa wzrostu) kredytów, wskaźniki kredytu/pkb, dynamika kredytów w wybranych sektorach (np. rynku nieruchomości) b. miary cen na rynku nieruchomości indeksy cen nieruchomości c. Ceny akcji np. indeksy giełdowe d. Inne stopy procentowe, zmienności, premie za ryzyko, stopy default-u, kredyty zagrożone, itp. 31
CYKLE FINANSOWE W SZWECJI (STREMMEL, 2015) 32
CYKLE FINANSOWE W SZWECJI (STREMMEL, 2015) 33
SYNCHRONIZACJA CYKLI FINANSOWYCH W 11 KRAJACH UE (STREMMEL, 2015) 34
4.2. MIARY CYKLU FINANSOWEGO W ŚREDNIM OKRESIE Wskaźnik kredytu/pkb oraz indeksy cen nieruchomości 35
3. CECHY CYKLU FINANSOWEGO A CECHY CYKLU KONIUNKTURALNEGO (ŹRÓDŁO: DREHMANN I IN., 2012, STREMMEL, 2015) 0.4 0.3 Cykl finansowy Szwecja 0.2 0.1 0-0.1-0.2 06-1968 02-1970 10-1971 06-1973 02-1975 10-1976 06-1978 02-1980 10-1981 06-1983 02-1985 10-1986 06-1988 02-1990 10-1991 06-1993 02-1995 10-1996 06-1998 02-2000 10-2001 06-2003 02-2005 10-2006 06-2008 02-2010 10-2011 06-2013 02-2015 36
CYKL FINANSOWY A CYKL KONIUNKTURALNY W STANACH ZJEDNOCZONYCH (DREHMANN I IN., 2012). Note: Orange and green bars indicate peaks and troughs of the combined cycle using the turning-point (TP) method. The frequency based cycle (blue line) is the average of the medium-term cycle in credit, the credit to GDP ratio and house prices (frequency based filters). The short term GDP cycle (red line) is the cycle identified by the short-term frequency filter. 37
4.3. CECHY CYKLU FINANSOWEGO A CECHY CYKLU KONIUNKTURALNEGO 1. Jego częstotliwość jest niższa niż częstotliwość cyklu koniunkturalnego 2. Jego wierzchołki są ściśle związane z systemowymi kryzysami bankowymi (kryzysami finansowymi) 3. Na podstawie analizy wykresu cyklu finansowego można wyciągnąć wniosek o narastaniu ryzyka zaburzeń w sektorze bankowym i finansowym 4. Jego długość i amplituda zależą od uwarunkowań politycznych (uwarunkowania w sektorze finansowym liberalizacja usług finansowych i rozwój finansowych operacji transgranicznych jak czynniki wzmacniające amplitudę i długość cyklu finansowego; uwarunkowania w polityce pieniężnej polityka pieniężna niskich krótoterminowych stóp procentowych skutkuje wzrostem ryzyka systemowego i wzmacnia amplitudę cyklu finansowego; uwarunkowania w sferze realnej gospodarki - globalizacja sfery realnej gospodarki zwiększa wahania i długość cyklu finansowego, ze względu na wyższą podaż zabezpieczeń wykorzystywanych w umowach kredytowych niż wynika to z podaży krajowego majątku) 38
4.4. JAK ODDZIAŁYWAĆ NA PRZEBIEG CYKLU FINANSOWEGO DĄŻYMY DO ZŁAGODZENIA AMPLITUDY JEGO FAZ W okresie boomu W okresie kryzysu i recesji/depresji - polityka ostrożnościowa: nałożenie obowiązku gromadzenia buforów kapitałowych i rezerw, które zabezpieczą bank przed skutkami ryzyka; - Polityka pieniężna: zaostrzanie polityki, nawet wtedy gdy inflacja jest niska, co powinno pozwolić na wyeliminowanie iluzji niskiego ryzyka; - Polityka fiskalna: boom sprzyja wydatkom rządowym ze względu na wzrost wpływów budżetowych i łatwość pozyskania finansowania w drodze emisji obligacji przynosi to w efekcie problem nadmiernego zadłużenia w okresie dekoniunktury; należałoby zatem wprowadzić regułę ograniczania wydatków w okresie boomu. - Polityka ostrożnościowa: łagodzenie buforów kapitałowych i płynnościowych oraz rezerw (jeżeli są) lub zarządzanie kryzysowe (m.in. dokapitalizowywanie upadających instytucji; likwidowanie instytucji finansowych) albo rozwiązanie kryzysu (gdy problem stanowi zagrożenie tzw. recesją bilansową) - Polityka pieniężna dostarczanie płynności bankom, jednakże nie daje ona efektu w postaci wzrostu zagregowanego popytu, gdy problemem jest recesja bilansowa. Wtedy dłużnicy tj. przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe, nie są zainteresowani zaciąganiem nowych długów, lecz spłatą starych; - Polityka fiskalna: naprawa bilansów sektora prywatnego, tj. instytucji depozytowokredytowych i sektora niefinansowego poprzez wykorzystanie bilansu sektora publicznego. 39
WYKŁAD 5. INSTYTUCJE KREDYTOWE (BANKI) I REGULACJE Sieć bezpieczeństwa finansowego Regulacje mikro i makroostrożnościowe
5.1. TRZY ZJAWISKA UZASADNIAJĄCE BYT FINANCIAL SAFETY NET Spirale cenowe na rynku aktywów RUN y na bank(i) Efekt domina (zarażanie) 41
5.2. ELEMENTY SAFETY NET - PODMIOTY Pożyczkodawca ostatniej instancji Ubezpieczenie depozytów Bank centralny - NBP Zapewnia się pomoc tylko podmiotom o przejściowych problemach z płynnością Instytucja gwarantująca depozyty - BFG Dotyczy podmiotów, które podlegają likwidacji (tj. są niewypłacalne) Wykup / przejęcie upadających podmiotów Inne formy postępowania naprawczego Wsparcie państwa 42
5.3. EFEKTY UBOCZNE SAFETY NET POKUSA NADUŻYCIA [ANG. MORAL HAZARD] Przejawy - symptomy Podejmowanie nadmiernego ryzyka: co prowadzi do spiral cenowych na rynku aktywów oraz do Wykorzystywanie pozycji TBTF i TITF Środki zapobiegawcze Poziom mikroostrożnościowy : Regulacje ostrożnościowe Nadzór na działalnością banków Poziom makroostrożnościowy: instrumenty makroostrożnościowe oraz nadzór makroostrożnościowy 43
5.4. PODSUMUJMY NASZ WYKŁAD 1. Nieregulowana działalność bankowa cechuje się niestabilnością [run, domino, spirale], stąd też 2. Rządy tworzą sieć bezpieczeństwa finansowego by zapobiegać tej niestabilności. Lecz 3. Sieć bezpieczeństwa staje się źródłem pokusy nadużycia. Stąd też 4. Rządy muszą tworzyć regulacje by ograniczyć negatywne zjawiska związane z pokusą nadużycia. 44
5.5.JAKIE REGULACJE WPŁYWAJĄ NA DZIAŁALNOŚĆ BANKÓW W POLSCE? REGULACJE MIKROOSTROŻNOŚCIOWE, MAJĄCE ZNACZENIE MAKROOSTROŻNOŚCIOWE Regulacje tworzące safety net Pożyczkodawca ostatniej instancji Ubezpieczenie depozytów Wsparcie państwa w przypadku postępowania naprawczego i upadłościowego Regulacje oddziałujące na bieżącą działalność banków Proces licencjonowania jako bariera wejścia Regulacje ograniczające ryzyko koncentracji, niewypłacalności i płynności (m.in. normy adekwatności kapitałowej) 45
5.6. REGULACJE MAKROOSTROŻNOŚCIOWE Oddziałujące na procykliczność Oddziałujące na wzajemne powiązania PATRZ: 1-4 Materiały pomocnicze do wykładu dotyczącego ryzyka systemowego PATRZ: 1-4 Materiały pomocnicze do wykładu dotyczącego ryzyka systemowego 46
47 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ