Nauczyciel w świecie TIK Cz. 12. Konektywizm - teoria nauczania XXI wieku? Człowiekiem kulturalnym nie jest ten, kto zna datę urodzenia Napoleona, ale ten kto potrafi ją znaleźć w ciągu minuty Umberto Eco Wiek XXI nazywany jest wiekiem edukacji. Człowiek w toku swojego życia będzie musiał sprostać nowym wyzwaniom. To stwarza konieczność uczenia się przez całe życie, uzupełniania wiedzy, nabywania nowych kompetencji. W raporcie Polska 2050 Wizja zrównoważonego rozwoju dla polskiego biznesu wskazane zostały 3 kluczowe czynniki sukcesu: edukacja, innowacyjność, współpraca. Przez ostatnie 20 lat Internet połączył miliardy ludzi i komputerów, zmieniając sposób, w jaki żyjemy, komunikujemy się, uczymy i pracujemy. Jego zasoby rozrastają się w tempie błyskawicznym. Ilość informacji produkowana każdego roku wzrasta o 40%. Stworzyło to nowe wyzwania dla nauki, edukacji, mediów, administracji. Zasoby te dostarczają materiału do badań, Dzięki nim można zbadać jak uczą się ludzie i dopasować do uczącego się odpowiedni zestaw materiałów, ćwiczeń jest to działanie prowadzące do personalizacji procesu kształcenia. Coraz częściej do szeroko pojętej edukacji wkracza rzeczywistość rozszerzona**, która może okazać się przyszłością wirtualnego kształcenia. 1
inny nauczyciel? Czy w szkole epoki sieci potrzebny jest Można powiedzieć, że dziś szkoła i nauczyciele stracili monopol na przekazywanie wiedzy. Nauczyciele i uczniowie mają równe szanse i możliwości w dostępie do informacji, ale dobry nauczyciel to ten, który więcej z tych samych informacji rozumie, potrafi je lepiej zinterpretować, ma więcej wątpliwości, refleksyjności. Współczesne dziecko (Marc Prensky* nazwał obecne młode pokolenie cyfrowymi tubylcami ) żyje w zupełnie innych warunkach niż jego poprzednicy sprzed kilkunastu lat. Świat dziecka to w dużej mierze świat mediów telewizor, podłączony do Internetu komputer i telefon, coraz częściej ipod, ipad i tablet. Współtworzą one potężne środowisko medialne, które w dużej mierze staje się środowiskiem edukacyjnym. W sieci istnieje jakby drugie życie szkolne. Uczniowie komunikują się z rówieśnikami za pomocą telefonów, komunikatorów, poczty elektronicznej, gier sieciowych. Kształtują w ten sposób umiejętności współpracy w sieci i rozwijają nowe, nieznane dotąd zjawisko tzw. koleżeńskiego uczenia się (peer learning, self-teaching). Janusz Morbitzer pisze: Żyjący bowiem w świecie nowych mediów uczeń jest przez te media silnie kształtowany, zmienia się sposób jego myślenia, postrzegania świata, interpretacja wartości i społecznego funkcjonowania. Bez dobrego rozeznawania indywidualnego ucznia, jego holistycznych możliwości, potrzeb, inteligencji, intelektualnego kapitału, a nawet oczekiwań i marzeń, trudno jest uzyskać pozytywne rezultaty kształcenia. Uczeń uczy się dziś konektywnie, prawie stale będąc podłączonym do sieci: 2
- komunikuje się intensywnie w celu rozwiązywania różnych problemów (z użytkownikami sieci, kolegami, nauczycielami) - przegląda informacje dostępne w różnych zasobach, czyta atrakcyjne dla siebie teksty, ogląda obrazy, rejestruje dźwięki, - wybiera i streszcza ważne treści, zapisuje je do swoich plików, - przetwarza, skraca, modyfikuje, treści i redaguje nowe dokumenty, - tworzy węzły wiedzy i nadaje im tytuły w postaci np. linków i zakładek - przetwarza informacje i łączy różne problemy, - formułuje problemy do rozwiązania i stawia pytania, - dzieli się swoimi opracowaniami z innymi, - zbiera opinie i recenzje efektów własnej pracy - konsultuje swoje opinie z innymi Gary Small (badacz, neurolog, specjalista od mózgu) uważa, że długotrwały kontakt z Internetem powoduje zmiany w neuronalnej budowie mózgu u notorycznych internautów. Zmiany te u młodych ludzi są niekorzystne, powodują powstawanie tzw. hipertekstowych umysłów, co oznacza zmianę myślenia z dotychczasowego linearnego na wielowątkowy. Tacy młodzi nie są zdolni do głębszej refleksji, nie potrafią wyciągać ogólnych wniosków, przyjąć szerszego punktu widzenia. Zapamiętuję mnóstwo informacji, ale nie potrafią ich interpretować, ani zrobić z nich użytku przez są mniej kreatywni. U dzieci mózg odłącza korę przedczołową, część odpowiedzialną za empatię, altruizm, tolerancję. W efekcie obojętnieją na to, co ich nie dotyczy osobiście. Pojawiają się kłopoty z komunikowaniem swoich uczuć, rozumieniem cudzego punktu widzenia i utrzymywaniem prawidłowych relacji społecznych. Mówi się, że młodzie ludzie zanurzenie w Internecie przypominają chorych na autyzm. Z kolei w książce ibrain G. Small i G. Vorgan do mocnych stron dzisiejszej młodzieży zaliczają to, że potrafi ona szybko wyszukiwać i selekcjonować informacje, lubi pracować z materiałami graficznymi, ma lepszą wyobraźnię przestrzenną. Według badań Nicholasa Carra współcześni młodzi użytkownicy Internetu, mając dostęp do coraz większej 3
ilości informacji, rozumieją coraz mniej. Ich wiedza staje się wyrywkowa, płytka intelektualnie, pozbawiona błyskotliwości i szerszego kontekstu. Młodzi ludzie mają poważny problem nad skupieniem uwagi na tradycyjnych linearnych podręcznikach, wykładzie. Znakomicie natomiast przyswajają tekst krótki, jednozdaniowy komunikat. Reasumując - w epoce nadużywania przez człowieka Internetu obserwujemy zmianę funkcjonowania mózgu dawniej zapamiętywał on informacje, a w mniejszym stopniu je przetwarzał. Dzisiaj funkcję zapamiętywania powierzamy sieci globalnej, a koncentrujemy się na przetwarzaniu dostępnych informacji. Cyfrowi tubylcy są zdolni do multitaskingu, czyli robienia kilku rzeczy jednocześnie. Pod wpływem długotrwałego kontaktu z Internetem u notorycznych internautów następują zmiany w budowie mózgu. Powstają tzw. hipertekstowe umysły, co oznacza zmianę sposobu myślenia z dotychczasowego linearnego na hipertekstowy i wielowątkowy. To właśnie zmiany w architekturze mózgu wynikające z częstego korzystania z Internetu spowodowały pojawienie się nowych koncepcji uczenia się. Dużą popularność zdobył realizowany pod hasłem połącz się, aby się nauczyć konektywizm (jego zwolennikiem jest np. włoski pisarz i filozof U. Eco). Termin pochodzi od angielskiego słowa connect, czyli łączyć. Twórcami teorii są kanadyjscy uczeni: George Siemens oraz Stephen Downes - przedstawili ją w artykule Connectivism: A Learning Theory for the Digital Age, [Konektywizm: teoria uczenia się w epoce cyfrowej]. Autorzy tej teorii zastępują wyrażenia wiedzieć jak (know-how) czy wiedzieć co (know-what) przez wiedzieć gdzie (know-where), uznając tę sprawność za najistotniejszą dla budowania własnych zasobów wiedzy. Metaforą procesu uczenia się jest dla nich tworzenie węzłów i budowanie połączeń między nimi. Uczenie się to aktywność: poszukiwanie, podejmowanie decyzji, selekcjonowanie, refleksja. 4
W 2008 r. zorganizowali oni pierwszy MOOC Masowy Otwarty Kurs Online (2200 uczestników). Stanowił on zapowiedź nowego modelu kształcenia, w którym uczący się może mieć większą kontrolę nad badaniem poprzez osobiste kanały współpracy z innymi. Odeszli więc od tradycyjnego sposobu na rzecz tego, aby uczestnicy tworzyli własne sieci współpracy w celu docierania do informacji, których nie udostępniono tylko podano ich lokalizacje. Ideą kursu było dzielenie się wiedzą wśród ludzi mających wspólne zainteresowania. Na marginesie S. Downes przewiduje, że za 40 lat urządzenia będą potrafiły komunikować się z ludźmi i wyjaśniać czym są, a także tłumaczyć, czy też nauczyć, jak się nimi posługiwać. Konektywizm zakłada, że: Technologie oddziałują na nasz sposób uczenia się, Nie musimy wszystkiego wiedzieć/umieć, nasza wiedza może znajdować się w zewnętrznych zasobach, np. w sieci, Połączenie się z tymi zasobami uruchamia nasz proces uczenia się, Umiejętność tworzenia połączeń jest istotniejsza od tego, co aktualnie wiemy, Nasze decyzje podejmujemy na podstawie dostępnych nam zasobów informacji, Zasoby informacji zmieniają się, rozwijają, a więc wpływają na zmianę naszych decyzji. W teorii konektywizmu sieć i jej wykorzystanie są centralną metaforą procesu uczenia. Łączenie się (z kimś, z siecią komunikacyjną, z zasobami) ma w konektywizmie większe znaczenie niż to, co wiemy. Umiejętność znalezienia tego, czego szukamy jest ważniejsza niż wiedza o tym, czym jest to, czego szukamy. Jednak, każdy nauczyciel czy bibliotekarz wie, jak czasem trudno jest znaleźć uczniowi coś czego nie zna. Dlatego nauczyciel powinien być przewodnikiem, gdyż technologia może wspomóc posiadane przez ucznia kompetencje, ale sama ich nie wykreuje. 5
Uczyć się tradycyjnie czy konektywnie? - pojawienie się teorii konektywizmu wprowadziło ożywienie do współczesnej pedagogiki. Teoria jest przydatna w edukacji na odległość, bo lepiej tłumaczy praktykę e-learningu. Ale z drugiej strony zarzuca się jej niedostateczne wyjaśnienie sposobu, w jaki się uczymy. Konektywne uczenie się proponuje odejście od encyklopedyzmu ku kształceniu umiejętności wykorzystania wciąż nowych informacji lub odnajdywania tych, które są potrzebne w celu odejścia od kultury co wiesz (w tradycyjnej klasie) na rzecz kultury skąd to wiesz, gdzie to znalazłeś. Nauczanie konektywne pozwala na kształtowanie wszystkich umiejętności kluczowych, które powinien zdobyć uczeń w nowoczesnej szkole. G. Gregorczyk i A. M. Kozak ( Meritum 2012) zestawiają istotne różnice pomiędzy tradycyjnym a konektywnym uczeniem się: Tradycyjne, dzisiejsze uczenie się Rozwój ucznia w warunkach klasowolekcyjnych Wszyscy uczą się jednocześnie i tego samego Zapamiętywanie faktów, dat, szczegółów Przeważa metoda podająca Konektywne uczenie się w szkole jutra Rozwój może przebiegać w dowolnym czasie i miejscu; metoda 3W: Whatever, Whenever, Whereever tzn. uczymy się robiąc cokolwiek, w każdej chwili, gdziekolwiek jesteśmy Indywidualny, spersonalizowany charakter uczenia się Łączenie się z węzłami, zasobami informacji Kształcenie oparte jest na ideach konstruktywistycznych, czyli samodzielnego budowania i rozwoju wiedzy poprzez 6
uczniów Rozumienie procesów, zjawisk Rozwiązywanie teoretycznych i praktycznych zadań przedmiotowych Kształcenie pojęć Ćwiczenie umiejętności Rozwiązywanie przykładowych testów Nabywanie osobistych doświadczeń Gromadzenie wiedzy na urządzeniach zewnętrznych Spostrzeganie związków między faktami, ideami, koncepcjami Kształcenie umiejętności skutecznego (poszukiwania) wiedzy Tworzenie nowych i utrzymywanie połączeń Wybieranie treści uczenia się i samodzielne podejmowanie decyzji Krytyczne myślenie Nauczyciel jest ekspertem przedmiotowym Nauczyciel pomocnik, moderator własnego rozwoju uczniów, doradca Bibliografia: 1. Gregorczyk, Grażyna Konektywizm, czyli o uczeniu się w epoce cyfrowej / Grażyna Gregorczyk, Alicja Małgorzata Kozak // MERITUM. - 2012,nr 1, s. 93-97 2. Gregorczyk, Grażyna Edukacja 2050 według konektywistów / Grażyna Gregorczyk // MERITUM. - 2014, nr 1, s. 22-27 3. Morbitzer, Janusz Medialność a sprawność edukacyjna ucznia / Janusz Morbitzer // EDUKACJA I DIALOG. - 2012, nr 11/12, s. 50-59 7
4. Musiał, Emilia Przyjazne środowisko uczenia się młodego pokolenia / Emilia Musiał // HEJNAŁ OŚWIATOWY. - 2015, nr 10, s. 5-7 Odwrócona klasa. Akademia Salmana Khana. Gamifikacja. 5. Sawiński, Julian Piotr O konektywnym uczeniu się geografii, czyli jak będziemy się uczyć jutro / Julian Piotr Sawiński // Geografia w Szkole. - 2010 nr 4, s. 4-8 6. Sysło, Maciej M. Internet jako medium edukacyjne / Maciej M. Sysło // MAGAZYN DYREKTORA SZKOŁY. - 2011, nr 10, s. 36-39 W sieci: Fankanowski M.: Czy konektywizm jest szansą polskiej edukacji? - http://www.cen.uni.wroc.pl/pliki/wydawnicza/21_wybrane_te ksty/06_fanki.pdf(dostęp 05.10.2015.) Prezentacja G. Gregorczyk z konferencji w Częstochowie w 2011 r. - http://www.elearning.oeiizk.waw.pl/prez/grazyna.gregorczyk.pdf (dostęp 05.10.2015.) Polak M.: Konektywizm: połącz się, aby się uczyć http://www.edunews.pl/badania-i-debaty/badania/1068- konektywizm-polacz-sie-aby-sie-uczyc (dostęp 14.07.2015.) Raport Polska 2050 Wizja zrównoważonego rozwoju dla polskiego biznesu http://www.mg.gov.pl/files/upload/8383/mg_wizja.pdf (dostęp 20.07.2015.) Edukacja 2050 http://www.edunews.pl/systemedukacji/przyszlosc-edukacji/215-edukacja-2050(dostęp 20.07.2015.) http://www.ldc.edu.pl/phocadownload/nowe_produkty/manuale /model_konektywizm.pdf z materiałów projektu Laboratorium Dydaktyki Cyfrowej dla Szkół Województwa Małopolskiego (dostęp 05.10.2015.) http://www.ldc.edu.pl/multimedia/7/web/index.html 8
- prezentacja Prezi z materiałów projektu Laboratorium Dydaktyki Cyfrowej dla Szkół Województwa Małopolskiego *Marc Prensky amerykański badacz mediów, pisarz, projektant gier i systemów edukacyjnych. **rzeczywistość rozszerzona to obszar informatyki zajmujący się łączeniem świata realnego z rzeczywistością wirtualną z elementami stworzonymi przy użyciu grafiki komputerowej. Opracowanie przewodnika: Barbara Kozik PBW Nowy Sącz tel/fax: 18 443 70 67 w.25 email:pbwnowysacz@onet.pl www.pbwnowysacz.pl 9