KRAJOWE RAMY KWALIFIKACJI DLA POLSKIEGO SZKOLNICTWA WYŻSZEGO

KRAJOWE RAMY KWALIFIKACJI DLA POLSKIEGO SZKOLNICTWA WYŻSZEGO PROJEKTOWANIE PROGRAMU STUDIÓW W OPARCIU O EFEKTY KSZTAŁCENIA W WARUNKACH ISTNIENIA RAM KWALIFIKACJI Tomasz SARYUSZ-WOLSKI Politechnika Łódzka tsw@p.lodz.pl

PLAN PREZENTACJI Podstawowe definicje Trochę historii Dlaczego potrzebne są nam Polskie i Europejskie Ramy Kwalifikacji? Polskie Ramy Kwalifikacji model na dziś Działania na szczeblu kraju i zadania dla środowiska akademickiego Projektowanie programu studiów - wstęp

KWALIFIKACJA Kwalifikacja oznacza formalny wynik procesu oceny i walidacji uzyskany w sytuacji w której właściwy organ stwierdza, że dana osoba osiągnęła efekty uczenia się zgodne z określonymi standardami Definicja przyjęta przez Parlament Europejski w ramach zalecenia w sprawie wprowadzenia Europejskich Ram Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (kwiecień 2008) Kwalifikacja (qualification) dyplom, świadectwo, certyfikat lub inny dokument, wydany przez uprawnioną instytucję, stwierdzający że dana osoba osiągnęła efekty uczenia się zgodne z odpowiednimi wymaganiami. Definicja przyjęta uchwałą nr 7/VII/10 Komitetu Sterującego do spraw Krajowych Ram Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie w dniu 29 lipca 2010 r. http://www.nauka.gov.pl/finansowanie/fundusze-europejskie/program-operacyjnykapital-ludzki/krajowe-ramy-kwalifikacji/zestawienie-definicji-krk/

KWALIFIKACJA JAKO ZBIÓR EFEKTÓW UCZENIA SIĘ Tomasz Saryusz-Wolski Kwalifikacja nadana uczącemu się może być traktowana jako zbiór efektów uczenia się Efekty uczenia się muszą podlegać potwierdzeniu (walidacji validation) Po zbadaniu zgodności efektów uczenia się z obowiązującymi standardami wydawane jest potwierdzenie odpowiedniej kwalifikacji dyplom/świadectwo Kwalifikacja może być uzyskana na drodze kształcenia formalnego kształcenia poza-formalnego Uczenia się nieformalnego

EFEKTY UCZENIA SIĘ a EFEKTY KSZTAŁCENIA Efekty uczenia się (learning outcomes) to, co osoba ucząca się wie, rozumie i potrafi wykonać w wyniku uczenia się, ujęte w kategoriach wiedzy, umiejętności oraz kompetencji personalnych i społecznych. Efekty kształcenia to, co osoba uczestnicząca w procesie kształcenia prowadzonym przez instytucję edukacyjną lub szkoleniową wie, rozumie i potrafi wykonać po jego zakończeniu, ujęte w kategoriach wiedzy, umiejętności oraz kompetencji personalnych i społecznych.

Tomasz Saryusz-Wolski BOLOŃSKIE RAMY KWALIFIKACJI HTTP://WWW.NAUKA.GOV.PL/FILEADMIN/USER_UPLOAD/18/18/18188/BERGEN2.PDF Ramy Kwalifikacji dla Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego (RK dla EOSW) - Qualification Framework for European Higher Education Area (QF for EHEA) Przygotowane zostały w ramach Procesu Bolońskiego Przyjęte zostały razem z Komunikatem Ministrów z Bergen w roku 2005 Wyznaczają trzy podstawowe poziomy kształcenia na poziomie wyższym trzy stopnie studiów Opisują każdy poziom za pomocą deskryptorów w trzech kategoriach: Wiedzy i jej rozumienia Umiejętności Postaw Jesteśmy zobowiązani do przyjęcia i samo-potwierdzenia Krajowych Ram Kwalifikacji do roku 2012 (pierwotnie do 2010)

EUROPEJSKIE RAMY KWALIFIKACJI Europejskie Ramy Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie - European Qualifications Framework for lifelong learning - EQF rok 2008 rekomendacja Parlamentu Europejskiego rok 2010 termin odniesienia kwalifikacji danego kraju do Ram Europejskich wyznaczono 8 poziomów kwalifikacji - na podstawie następujących atrybutów: poziomu wiedzy (knowledge) umiejętności (skills) innych kompetencji (competence)

RÓZNICE POMIĘDZY RAMAMI BOLOŃSKIMI I EUROPEJSKIMI Bolońskie to tylko szkolnictwo wyższe Wprowadziły unifikację stopni studiów, a następnie opisano je za pomocą deskryptorów Europejskie wszystkie poziomy w tym szkolnictwo wyższe Nie ma potrzeby unifikacji poziomów kształcenia, należy je jedynie opisać za pomocą deskryptorów i odnieść do Ram Europejskich. Inne deskryptory poziomów trochę inny opis Po okresie niepewności dziś jest jasne, że Ramy Europejskie pełnia funkcje nadrzędną, a w Polsce będziemy mieli jedne Polskie Ramy Kwalifikacji

Szkolnictwo wyższe Bolońskie Ramy Kwalifikacji (Europejski obszar szkolnictwa wyższego) 3 2 1 8 7 6 Europejskie Ramy Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie 5 4 3 2 1 Polskie Ramy Kwalifikacji

(Inne) Kompetencje Umiejętności Wiedza ERK Europejskie Ramy Kwalifikacji poziomy 6 do 8 Tomasz Saryusz-Wolski Poziom 6 Poziom 7 Poziom 8 Zaawansowana wiedza w danej dziedzinie pracy i nauki obejmująca krytyczne rozumienie jej teorii i zasad. Wysoce wyspecjalizowana wiedza, której część stanowi najnowsza wiedza w danej dziedzinie pracy lub nauki, będąca podstawą oryginalnego myślenia lub badań. Krytyczna świadomość zagadnień w zakresie wiedzy w danej dziedzinie oraz na styku różnych dziedzin Wiedza na najbardziej zaawansowanym poziomie w danej dziedzinie pracy lub nauki oraz na styku różnych dziedzin Zaawansowane umiejętności wykazywania się biegłością i innowacyjnością potrzebną do rozwiązywania złożonych i nieprzewidywalnych problemów w specjalistycznej dziedzinie pracy lub nauki. Specjalistyczne umiejętności rozwiązywania problemów potrzebne do badań lub działalności innowacyjnej w celu tworzenia nowej wiedzy i procedur oraz integrowania wiedzy z różnych dziedzin Najbardziej zaawansowane i wyspecjalizowane umiejętności i techniki w tym synteza i ocena, potrzebne do rozwiązywania krytycznych problemów badaniach lub działalności innowacyjnej oraz do poszerzania i ponownego określania istniejącej wiedzy lub praktyki zawodowej Zarządzanie złożonymi technicznymi lub zawodowymi działaniami lub projektami, ponoszenie odpowiedzialności za podejmowane decyzje w nieprzewidywalnych kontekstach związanych z pracą lub nauką, ponoszenie odpowiedzialności za zarządzanie rozwojem zawodowym jednostek i grup. Zarządzanie i przekształcanie kontekstów związanych z pracą lub nauką, które są złożone, nieprzewidywalne i wymagają nowych podejść strategicznych. Ponoszenie odpowiedzialności za przyczynianie się do rozwoju wiedzy i praktyki zawodowej lub za dokonywanie przeglądów strategicznych wyników zespołów. Wykazywanie się znaczącym autorytetem, innowacyjnością, autonomią, etyką naukową i zawodową oraz trwałym zaangażowaniem w rozwój nowych idei i procesów w najważniejszych kontekstach pracy zawodowej lub nauki, w tym badań.

POLSKIE KRAJOWE RAMY KWALIFIKACJI Krajowe Ramy Kwalifikacji (national qualifications framework) opis wzajemnych relacji między kwalifikacjami, integrujący różne krajowe podsystemy kwalifikacji, służący większej przejrzystości, dostępności i jakości kwalifikacji. zawiera on opis hierarchii poziomów kwalifikacji każda kwalifikacja jest umieszczona na jednym z tych poziomów. każdemu z tych poziomów przyporządkowany jest odpowiadający mu poziom w Europejskich Ramach Kwalifikacji. Krajowe Ramy Kwalifikacji to nie to samo co Europejskie tylko że na poziomie kraju inna funkcja, inna budowa

POZIOMY KWALIFIKACJI PRK propozycja Komitetu Sterującego ds. KRK Poziom ERK Poziom PRK Przykładowe kwalifikacje odpowiadające poziomom PRK 8 8 Dyplom doktora Tomasz Saryusz-Wolski 7 7 Dyplom magistra 6 6 Dyplom licencjata/inżyniera 5 5 trwa dyskusja np. dylom mistrzowski, dyplom kolegium nauczycielskiego, niektóre certyfikaty zawodowe] 4 4 Świadectwo ukończenia szkoły średniej 3 3 Świadectwo ukończenia zasadniczej szkoły zawodowej 2 2 Świadectwo ukończenia gimnazjum 1 1 Świadectwo ukończenia szkoły podstawowej

PRK jako rama nie następcza (non-consecutive) Poziom 8 Poziom 7 Poziom 6 Poziom 4 Poziom 5 Poziom 2 Poziom 3 Poziom 1

CZEMU SŁUŻĄ KRAJOWE RAMY KWALIFIKACJI? I. Odniesieniu kwalifikacji danego kraju do Ram Europejskich II. od roku 2012 na każdym świadectwie, dyplomie powinien być umieszczany poziom Ram Europejskich i Krajowych Przemianom w systemie kształcenia, a w szczególności jego dostosowaniu do potrzeby uczenia się przez całe życie W UE zaczęło się od Irlandii i Prezydencji Irlandii w UE (2004) różne podejście w poszczególnych Krajach UE

ODNIESIENIE KWALIFIKACJI KRAJU A DO KWALIFIKACJI KRAJU B ( przeliczenie kwalifikacji, znalezienie odpowiednika ) Kraj A Kwalifikacja α 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Ramy Europejskie Bolońskie 8 7 6 5 4 3 2 1 3 2 1 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Kraj B Kwalifikacja β

CZEMU SŁUŻĄ KRAJOWE RAMY KWALIFIKACJI? I. Odniesieniu kwalifikacji danego kraju do Ram Europejskich od roku 2012 na każdym świadectwie, dyplomie powinien być umieszczany poziom Ram Europejskich i Krajowych II. Przemianom w systemie kształcenia, a w szczególności jego dostosowaniu do potrzeby uczenia się przez całe życie od tego się zaczęło Irlandia i Prezydencja Irlandii w UE (2004) różne podejście w poszczególnych Krajach UE

SYSTEM UCZENIA SIĘ PRZEZ CAŁE ŻYCIE Liczą się efekty uczenia się a nie droga jaką uczący się doszedł do ich osiągnięcia Innymi słowy Kwalifikacja nie jest potwierdzeniem ukończenia procesu kształcenia a potwierdzeniem uzyskania kompetencji efektów uczenia się Np. nie dyplom ukończenia studiów licencjackich a dyplom licencjata Tą samą kwalifikację można uzyskać na drodze kształcenia formalnego, poza-formalnego nieformalnego. Jeśli uczelnia ma uczestniczyć w systemie uczenia się przez całe życie to musi przestawić się z systemu nauczania i potwierdzania uczestniczenia w procesie nauczania na system uczenia się i potwierdzania efektów uczenia się

STAN ZAAWANSOWANIA PRAC W EUROPIE W ZAKRESIE WPROWADZANIA KRAJOWYCH RAM KWALIFIKACJI Poszczególne Kraje UE mają różny stan zaawansowania tworzenie koncepcji: EL, SK, BU, CY, HU, IS, IT, NL, NO, PT, SE, TR konstruowanie Ram: AT, BE (Walonia) DE, FI, IT, CZ, LT, LU, HR, RO, SI, PL etap wdrażania : BE (Flandria), DK, EE, MT ramy są wdrożone: F, IR, UK Kraje, które już wdrożyły Ramy Krajowe dziś dokonują ich przebudowy, nowe potrzeby nowe możliwości Tomasz Saryusz-Wolski kolejny etap rozwoju nie wszystko można zrobić od razu

STAN ZAAWANSOWANIA PRAC W POLSCE Działają eksperckie Grupy Robocze MNiSW od 2006 MEN od 2008 obecnie w ramach projektu Instytutu Badań Edukacyjnych IBE Zaawansowanie prac nad modelem Ram Model PRK (styczeń 2010) projekt MEN ale udział ekspertów Szkolnictwa Wyższego Model KRK dla szkolnictwa wyższego spójny z PRK (kwiecień 2010) Działa Komitet Sterujący ds. KRK pierwsze decyzje Nowelizacja PSW po pierwszym czytaniu w Sejmie zapisy wprowadzające KRK dla szkolnictwa wyższego

NAJTRUDNIEJSZE ZADANIA ZWIĄZANE Z KRK w skali kraju Przemiany wewnątrz uczelni w tym przemiany myślenia kadry o procesie uczenia się i jego wspomagania Wprowadzenie systemu oceny i potwierdzania efektów uczenia się uzyskanych poza kształceniem formalnym Wprowadzenie zmienionego sytemu akredytacji Opracowanie KRK i zmiany legislacyjne Przygotowanie Raportu Referencyjnego

Wprowadzenie KRK CO PRZEWIDUJE NOWELIZACJA? Wydanie rozporządzenia przez Ministra NiSW określające KRK wraz z opisem efektów kształcenia dla obszarów kształcenia z uwzględnieniem poziomów i profili kształcenia Konieczność zastosowania KRK do budowy i prowadzenia programów studiów Znikną obowiązkowe nazwy kierunków studiów Znikną tzw. ramowe treści kształcenia (ale nie standardy ilościowe) Zróżnicowana autonomia uczelni w zakresie programowym Inny charakter ocen dokonywanych przez PKA

DZIAŁANIA WSPOMAGAJĄCE PRZEMIANY Dyskusja merytoryczna w środowisku akademickim Seminaria organizowane w uczelniach Popularyzacja dobrych praktyk Publikacje i strona www Współpraca ponadnarodowa Czy jest to przejście od zarządzenia zmiany do zarządzania zmianą?

CO OZNACZA DLA UCZELNI WPROWADZENIE KRAJOWYCH RAM KWALIFIKACJI Odzyskanie części dawno utraconej autonomii To środowisko akademickie wie i powinno decydować co i jak uczyć potrzebne są jedynie punkty odniesienia KRK (nie dotyczy zawodów regulowanych i nie dotyczy wszystkich uczelni) Konieczność przebudowy lub zmiany opisu programów studiów W wielu przypadkach zmiana sposobu kształcenia na bardziej nakierowany na efekty kształcenia (nie na proces) przebudowa prowadzenia przedmiotu Wprowadzenie wewnętrznych systemów zapewniania jakości kształcenie jako podstawa akredytacji

Główny ciężar przemian spoczywa na środowisku akademickim. To środowisko akademickie, przy współudziale otoczenia społeczno-gospodarczego musi dokonać ewolucyjnych przemian przebudowując system szkolnictwa wyższego z opartego na nauczaniu i treściach programowych na system oparty na uczeniu się i jego efektach

CZY RZECZYWIŚCIE JEST TO NAM POTRZEBNE? Masowe kształcenie na poziomie wyższym Coraz to trudniejsze określenie zawodu rozumianego jako zamkniętego zbioru kompetencji Dysproporcje pomiędzy liczbą absolwentów pracujących w zawodzie i wykonujących pracę około-zawodową Stopniowe zanikanie powtarzalnych zadań zawodowych Kształcenie dla zatrudnialności, a nie tylko zatrudnienia dynamicznie zmieniany na rynku pracy: znikające i pojawiające się nowe gałęzie przemysłu (karty papierowe kasety dyskietki CD pen-drive ), Konieczność wyższego wykształcenia w zawodzie tradycyjnie robotniczym (tokarz operator obrabiarki sterowanej numerycznie operator automatycznej linii produkcyjnej ), outsourcing, łatwość przenoszenia całych fabryk, konieczność elastyczności zawodowej mobilność pracowników problemy z uznawalnością dyplomów, kwalifikacji, Coraz częściej o zatrudnieniu decydują takie kompetencje jak Umiejętność samodzielnego uczenia się Zdolność do komunikacji, sprawność komunikacji, umiejętności interpersonalne Postawa działania, napędu

Projektowanie programu studiów w oparciu o efekty kształcenia w warunkach istnienia Ram Kwalifikacji

BUDOWA PROGRAMU STUDIÓW Tworzenie nowego programu studiów od podstaw (nowy kierunek studiów) Przebudowa, udoskonalenie istniejącego programu Opisanie istniejącego programu za pomocą efektów kształcenia (np. dla potrzeb ECTS Label)

JAKI NOWY PROGRAM STUDIÓW MAMY BUDOWAĆ? (nie dotyczy zawodów regulowanych) Misja uczelni Potrzeby rynku pracy Zasoby uczelni -ludzkie -sprzętowe Program studiów - efekty uczenia się absolwentów Dotychczasowe dobre i złe doświadczenia Potrzeby społeczne?

PROGRAM STUDIÓW W STAREJ RZECZYWISTOŚCI? Misja uczelni Potrzeby rynku pracy? Zasoby uczelni -ludzkie? -sprzętowe Program studiów - efekty uczenia się absolwentów Dotychczasowe dobre i złe doświadczenia? Potrzeby społeczne? Standardy kształcenia?

JAKI NOWY PROGRAM STUDIÓW MOŻEMY BUDOWAĆ? ( w oparciu o ramy kwalifikacji) Misja uczelni Potrzeby rynku pracy Zasoby uczelni -ludzkie -sprzętowe Program studiów - efekty uczenia się absolwentów Dotychczasowe dobre i złe doświadczenia Potrzeby społeczne? Standardy ilościowe dla obszarów Ramy Kwalifikacji -deskryptory obszarnicze

JAKI NOWY PROGRAM STUDIÓW MAMY BUDOWAĆ? Misja uczelni Potrzeby rynku pracy Zasoby uczelni -ludzkie -sprzętowe Program studiów - efekty uczenia się absolwentów Dotychczasowe dobre i złe doświadczenia Potrzeby społeczne? Zatrudnialność przez całe życie Ramy Kwalifikacji -deskryptory obszarnicze

Europejskie Ramy Kwalifikacji Bolońskie Ramy kwalifikacji Tomasz Saryusz-Wolski ZGODNOŚĆ KWALIFIKACJI (programu studiów) Z POZIOMEM POLSKICH I EUROPEJSKICH RAM KWALIFIKACJI Kwalifikacja jako zbiór efektów uczenia się (po walidacji) Efekty uczenia się 1 Polskie Ramy Kwalifikacji Efekty 2 Deskryptory Efektów Uczenia się właściwe dla stopnia studiów, obszaru i profilu Deskryptory poziomu PRK Efekty n Zgodność zapewniona przez system jakości Zgodność zapewniona przez budowę PRK i wykazana w RR Zgodność wykazana w Raporcie Referencyjnym - RR

BUDOWA PROGRAMU STUDIÓW NA BAZIE KRK Opis generyczny efektów kształcenia dla 8 obszarów jako punkt odniesienia dla tworzenia i przebudowy programów studiów 1. studia w obszarze nauk humanistycznych 2. studia w obszarze nauk społecznych 3. studia w obszarze nauk ścisłych 4. studia w obszarze nauk przyrodniczych 5. studia w obszarze nauk technicznych 6. studia w obszarze nauk medycznych 7. studia w obszarze nauk rolniczych, leśnych i weterynaryjnych 8. studia w obszarze sztuki

PRZEJŚCIE OD DESKRYPTORÓW EFEKTÓW DO EFEKTÓW UCZENIA SIĘ Polskie Ramy Kwalifikacji Deskryptory Efektów Uczenia się właściwe dla stopnia studiów, obszaru i profilu Efekty uczenia się 1 Efekty 2 Inny język opisu Efekty kształcenia muszą być sprawdzalne, mierzalne Efekty n

DWA MOŻLIWE PODEJŚCIA do budowy programu studiów Tomaszs Saryusz-Wolski Metoda top-down Do zastosowania w przypadku opracowania nowego programu studiów Metoda bottom-up Szczególnie dogodna przy przebudowie istniejących już programów studiów W istniejących programach studiów efekty kształcenia w większości istnieją trzeba je tylko wykazać i wykorzystać do wspomagania studentów W większości przypadków trzeba dołożyć efektów kształcenia o charakterze generycznym nie koniecznie nowe przedmioty

METODA TOP- DOWN Tomaszs Saryusz-Wolski Efekty kształcenia dla programu studiów KRAJOWE RAMY KWALIFIKACJI (w tym deskryptory obszarnicze) i inne punkty odniesienia Matryca Efektów Kształcenia Efekty kształcenia dla poszczególnych przedmiotów Opis przedmiotu Efekty kształcenia Treści programowe Narzędzia dydaktyczne Mechanizmy i sposoby oceny Punkty ECTS

Metoda bottom-up Efekty kształcenia dla programu studiów Matryca Efektów Kształcenia Efekty kształcenia dla przedmiotu TREŚCI KSZTAŁCENIA? Tomaszs Saryusz-Wolski Krajowe Ramy Kwalifikacji i inne punkty odniesienia + weryfikacja poziomu KRK

INNE PUNKTY ODNIESIENIA? Zalecenia organizacji krajowych i międzynarodowych np. euro-bachelor w chemii Standardy kształcenia (w postaci efektów kształcenia) przygotowane przez różne komisje akredytacyjne np. ABET dla inżynierii Wyniki projektów międzynarodowych np. Tunning Wymagania organizacji zawodowych

Tomaszs Saryusz-Wolski METODA TOP- DOWN ale nie tylko. Efekty kształcenia dla programu studiów KRAJOWE RAMY KWALIFIKACJI (w tym deskryptory obszarnicze i inne punkty odniesienia Matryca Efektów Kształcenia Efekty kształcenia dla poszczególnych przedmiotów Opis przedmiotu Efekty kształcenia Treści programowe Narzędzia dydaktyczne Mechanizmy i sposoby oceny Punkty ECTS

Matryca (macierz) efektów kształcenia efekty kształcenia Wiedza przedmiot 1 1 + przedmiot... przedmiot przedmiot... przedmiot... 2 + n + Umiejętności 1 2 n Kompetencje społeczne i personalne 1 + Jeśli przedmiot nie rozwija żadnego z efektów kształcenia to nie może być obowiązkowy Jeśli efekty kształcenia nie są zaznaczone dla żadnego z przedmiotów to znaczy że brak jest przedmiotu 2 + + n +

Warszawa, 27.09.2010 Tomaszs Saryusz-Wolski Elementy opisu modułu, przedmiotu Efekty uczenia się???? Treści programowe Narzędzia dydaktyczne Mechanizmy i sposoby oceny ECTS 41