Rodzaj formy: SEMINARIUM Tytuł formy: SZKOŁA WOBEC SZANSY SKUTECZNEGO WSPARCIA UCZNIÓW ZDOLNYCH JAK WYKORZYSTAC NARZĘDZIA PROJEKTU DIAMENT? Adresaci: Kadra kierownicza szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, wizytatorzy KO, pracownicy oświatowi JST Liczba godzin: 8 godzin Cele zajęć. Celem zajęć jest przygotowanie kadry kierowniczej szkół do wykorzystania rozwiązań wypracowanych w projekcie DiAMEnT w pracy dydaktyczno-wychowawczej w szkole. Uczestnicy: znają psychologiczno-pedagogiczne i prawne uwarunkowania pracy z uczniem zdolnym jako uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych; znają metodologiczne i organizacyjne aspekty diagnozy uzdolnień uczniów w kontekście projektu DiAMEnT; wiedzą, jak można wykorzystać w pracy dydaktyczno-wychowawczej szkoły różne elementy systemu pracy z uczniami zdolnymi wypracowanego w projekcie DiAMEnT. 2
Ramowy plan treści seminarium L.p. Moduł/ zagadnienie ogólne 1. Psychologiczno-pedagogiczne i prawne uwarunkowania pracy z uczniem zdolnym jako uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych 2. Aspekty metodologiczne i organizacyjne systemu diagnozy uzdolnień uczniów w kontekście projektu DiAMEnT. 3. Wykorzystanie rozwiązań wypracowanych w projekcie DiAMEnT w pracy dydaktyczno-wychowawczej z uczniami zdolnymi w szkole. Razem Liczba godzin ogółem wykłady W tym: ćwiczenia 2 1 1 3 2 1 3 1 2 8 4 4 3
TREŚCI SZCZEGÓŁOWE MODUŁÓW Moduł I: PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNE I PRAWNE UWARUNKOWANIA PRACY Z UCZNIEM ZDOLNYM JAKO UCZNIEM O SPECJALNYCH POTRZEBACH EDUKACYJNYCH Cele modułu Uczestnicy: rozumieją pojęcia: zdolności/uzdolnienia, zdolności ogólne, uzdolnienia kierunkowe, uczeń szczególnie uzdolniony; znają najnowsze koncepcje psychologiczne i pedagogiczne z zakresu zdolności i twórczości; wiedzą, jakie są formalno-prawne możliwości wspierania uczniów zdolnych. Zakres tematyczny modułu L.p Tematyka zajęć Liczba godzin Łączna wykłady ćwiczenia liczba godzin 1 Charakterystyka 1 0 1 zdolności/uzdolnień w świetle najnowszych koncepcji psychologicznych i pedagogicznych (J. Renzulli, J. Moenks, J, Eby, H. Gardner 2 Formalno-prawne możliwości 0 1 1 wspierania ucznia zdolnego w polskim systemie oświaty Razem 1 1 2 4
Metody i formy realizacji: Wykład interaktywny Prezentacje multimedialne Dyskusja Praca z tekstem aktów prawnych Bibliografia Eby J., J.F. Smutny, Jak kształcić uzdolnienia dzieci i młodzieży, WSiP, Warszawa 1998; Dynowska-Chmielewska K., Głuc K., Pulit-Parszewska O., Koncepcja wspierania uczniów zdolnych w województwie małopolskim; Góralski M., Zasadnicze przesłanki skuteczności wychowania zdolnych: szkice do pedagogiki zdolności, Warszawa, Wydaw. IPBP 1991; Lewis G., Jak wychowywać utalentowane dziecko, Rebis, Poznań 1998; Ministerstwo Edukacji Narodowej o uczniu zdolnym. Biblioteczka Reformy MEN, Warszawa 1999; Modele opieki nad dzieckiem zdolnym: materiały z I i II Forum Wymiany Doświadczeń osób pracujących z dziećmi zdolnymi, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN, Warszawa 2000; Nakoneczna D., W poszukiwaniu koncepcji kształcenia zdolnych, TSzT, Warszawa 1998; Painter F., Kim są wybitni?: charakterystyka, identyfikacja, kształcenie, WSiP Warszawa 1993; Popek S. (red.), Zdolności i uzdolnienia jako osobowościowe właściwości człowieka Wydaw. Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin 1996; Puślecki W., Wspieranie elementarnych zdolności twórczych uczniów, Impuls, Kraków 1999; Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, ze zmianami); Zarządzenie MEN z 11 marca 1991 r. w sprawie zasad i warunków uczestniczenia wybitnie uzdolnionych uczniów w zajęciach przewidzianych tokiem studiów na kierunkach zgodnych z uzdolnieniami oraz zasad zaliczania tych zajęć (MP, 1991 Nr 10, poz. 72); 5
Rozporządzenie MENiS z dnia 19 grudnia 2001 r. w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki oraz organizacji indywidualnego programu lub toku nauki (Dz. U. z 2002 r.nr 3, poz. 28); Rozporządzenie MENiS z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków prowadzenia działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przez publiczne szkoły i placówki (Dz. U. Nr 56, poz. 506); Rozporządzenie MENiS z dnia 29 stycznia 2002 r. w sprawie organizacji oraz sposobu przeprowadzania konkursów, turniejów i olimpiad (Dz. U. nr 13, poz. 125); Rozporządzenie MENiS z dnia 20 lutego 2004 r. w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do szkół publicznych oraz przechodzenia z jednych typów szkół do innych (Dz. U. Nr 26, poz. 232); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 czerwca 2005 r. w sprawie stypendiów Prezesa Rady Ministrów, ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego (Dz. U. Nr 106, poz. 890); Rozporządzenie MENiS z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. Nr 11, poz. 114); Rozporządzenie MEN z dnia 1 lutego 2013r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych ( Dz. U. z 2013 r. Nr 0, Poz. 199). Rozporządzenie MEN z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 83, poz. 562); 6
Moduł II: ASPEKTY METODOLOGICZNE I ORGANIZACYJNE SYSTEMU DIAGNOZY UZDOLNIEŃ UCZNIÓW Cele modułu Uczestnicy: znają metody diagnozowania uczniów zdolnych; znają metody i procedury diagnozy uzdolnień według założeń projektu DiAMEnT. Zakres tematyczny modułu L.p. Tematyka zajęć Liczba godzin Łączna wykłady ćwiczenia liczba godzin 1 Metody diagnozowania uczniów 1 0 1 zdolnych 2 Metody i procedury diagnozy 1 1 2 uzdolnień według założeń projektu DiAMEnT Razem 2 1 3 Metody i formy realizacji: Wykład interaktywny Prezentacje multimedialne Praca z tekstem Praca w grupach Bibliografia Borzym I., Kruszewski K., Praca z uczniem zdolnym - indywidualizacja kształcenia (w:) Sztuka nauczania : czynności nauczyciela. T. 1 red. Krzysztofa Kruszewskiego, Warszawa, PWN 1995; Dynowska K., Pulit O.: Koncepcja wspierania uzdolnień uczniów w województwie małopolskim, MCDN 2013, maszynopis; 7
Dyrda B., Syndrom nieadekwatnych osiągnięć jako niepowodzenie szkolne uczniów zdolnych - diagnoza i terapia, Impuls, Kraków 2000; Eby, J.,F. Smutny: Jak kształcić uzdolnienia dzieci i młodzieży, WSiP, Warszawa, 1998; Guilford J. P., Natura inteligencji człowieka, Warszawa 1978; Hornowski B., Rozwój inteligencji i uzdolnień specjalnych, WSiP, Warszawa 1986; Hornowski B., Psychologia różnic indywidualnych, Warszawa, WSiP, 1985; Ledzińska M., Przetwarzanie informacji przez uczniów o zróżnicowanym poziomie zdolności a ich postępy szkolne, Wydz. Psychologii UW, Warszawa 1996; Lewis G., Jak wychowywać utalentowane dziecko, Rebis, Poznań 1998; Lewowicki T., Psychologiczne różnice indywidualne a osiągnięcia uczniów, Warszawa, WSiP, 1977; Nakoneczna D., W poszukiwaniu koncepcji kształcenia zdolnych, Warszawa, TST 1998; Nakoneczna D., Uczniowie zdolni i ich nauczyciele, Warszawa, TST 1998; Nęcka E., TROP- twórcze rozwiązywanie problemów, Impuls, Kraków 1994; Nęcka E., Inteligencja i procesy poznawcze, Impuls, Kraków 1994; Nęcka E., Trening twórczości: Podręcznik metodyczny, Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Olsztyn 1992; Painter F., Kim są wybitni? : charakterystyka, identyfikacja, kształcenie, WSiP Warszawa 1993; Partyka M., Zdolni, utalentowani, twórczy: poradnik dla psychologów, pedagogów, nauczycieli i rodziców, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa 1999; Piotrowski E., Pedagogika dzieci zdolnych i uzdolnionych (w:) Pedagogika specjalna: praca zbiorowa pod red. W. Dykcika, Poznań, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza 1998; Popek S. (red.), Zdolności i uzdolnienia jako osobowościowe właściwości człowieka Wydaw. Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin 1996; Rimm S., Dlaczego zdolne dzieci nie radzą sobie w szkole, Moderski i S-ka, Poznań 2000; 8
Sękowski A., Osiągnięcia uczniów zdolnych, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2000; Tyszkowa M., Zdolności, osobowość i działalność uczniów, PWN, Warszawa 1990; Wróblewska W., Sposoby wykrywania zdolności i pracy z uczniem zdolnym w młodszym wieku szkolnym (w:) Pedagogika alternatywna dylematy pedagogiki, red. Baranowicz K., Łódź, Impuls, 1995. 9
Moduł III: WYKORZYSTANIE ROWIĄZAŃ WYPRACOWANYCH W PROJEKCIE DiAMEnT W PRACY DYDAKTYCZNO-WYCHOWAWCZEJ Z UCZNIAMI ZDOLNYMI W SZKOLE Cele modułu Uczestnicy: znają założenia i elementy systemu pracy uczniami zdolnymi wypracowanego w projekcie oraz możliwości ich wykorzystania szkole wiedzą, jak w pracy lekcyjnej, pozalekcyjnej i wychowawczej mogą zostać wykorzystane programy zajęć pozaszkolnych dla uczniów zdolnych. Zakres tematyczny modułu L.p Tematyka zajęć Liczba godzin Łączna wykłady ćwiczenia liczba godzin 1 Założenia i elementy systemu pracy z uczniami dolnymi, możliwości ich wykorzystania w szkole 1 0 1 2 Programy zajęć pozaszkolnych dla uczniów zdolnych i możliwości ich wykorzystania w pracy lekcyjnej, pozalekcyjnej i wychowawczej. 1 1 2 Razem 2 1 3 Metody i formy realizacji: Wykład interaktywny Prezentacje multimedialne Praca w grupach Dyskusja Bibliografia Dynowska K., Pulit O. : Koncepcja wspierania uzdolnień uczniów w województwie małopolskim, MCDN 2013, maszynopis. 10
SCENARIUSZE ZAJĘĆ DO SEMINARIUM DLA KADRY KIEROWNICZEJ SZKOŁA WOBEC SZANSY SKUTECZNEGO WSPARCIA UCZNIÓW ZDOLNYCH JAK WYKORZYSTAĆ NARZĘDZIA PROJEKTU DiAMEnT 11
MODUŁ I : PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNE I PRAWNE UWARUNKOWANIA PRACY Z UCZNIEM ZDOLNYM JAKO UCZNIEM O SPECJALNYCH POTRZEBACH EDUKACYJNYCH. Temat 1: Charakterystyka zdolności / uzdolnień w świetle najnowszych koncepcji psychologicznych i pedagogicznych. Cele zajęć Uczestnicy: rozumieją pojęcia: zdolności / uzdolnienia, zdolności ogólne, uzdolnienia kierunkowe, uczeń szczególnie uzdolniony; znają najnowsze koncepcje psychologiczne i pedagogiczne z zakresu zdolności i twórczości; rozumieją znaczenie wiedzy psychologicznej i pedagogicznej w rozpoznawaniu uzdolnień uczniów. Czas trwania zajęć: 1 godzina dydaktyczna Metody i formy realizacji: wykład interaktywny dyskusja Planowany przebieg zajęć: 1. Wprowadzenie jak rozpoznajecie uczniów zdolnych w zespole klasowym? Dyskusja, zwrócenie uwagi na kryteria, jakimi posługują się nauczyciele przy określaniu ucznia zdolnego. 10` 2. Wyjaśnienie pojęć wykład interaktywny z wykorzystaniem prezentacji multimedialnej. 10` Wyjaśnienie pojęć: zdolności; uzdolnienia; 12
zdolności ogólne; zdolności kierunkowe; talent; uczeń uzdolniony; uczeń utalentowany. 3. Koncepcje psychologiczne i pedagogiczne 15` Wykład interaktywny z wykorzystaniem prezentacji multimedialnej. Omówienie koncepcji: J. Ranzulliego, J. Monksa, J. Eby, H. Gardnera. 4. Jakie znaczenie dla nauczyciela ma znajomość zaprezentowanych koncepcji psychologicznych i pedagogicznych? dyskusja. 10` Temat 2: Formalno-prawne możliwości wspierania ucznia zdolnego w polskim systemie oświaty. Cele zajęć: Uczestnicy: znają pełny zakres aktów prawnych regulujących kwestie wspierania uczniów zdolnych w polskim systemie edukacji; wiedzą, jakie możliwości wspierania uczniów zdolnych wynikają z poznanych regulacji; znają wyniki badań nt stopnia wykorzystania możliwości stwarzanych przez prawo oświatowe w praktyce szkolnej. Czas trwania zajęć: 1 godzina dydaktyczna Metody i formy realizacji: mini wykład interaktywny praca w grupach ruchome kartki dyskusja. 13
Planowany przebieg zajęć: 1. Akty prawne określające możliwości wsparcia uczniów zdolnych 20` Wykład wprowadzający: prezentacja wykazu aktów prawnych związanych z pracą z uczniem zdolnym omówienie zakresu regulacji poszczególnych aktów prawnych 2. Możliwości wsparcia uczniów zdolnych wynikające z regulacji prawnych. 25` Ćwiczenie - praca w grupach, ruchome kartki. Instrukcja: W oparciu o informacje uzyskane w trakcie wykładu wypiszcie, jakimi możliwościami wspierania uczniów zdolnych, w świetle prawa oświatowego, dysponuje szkoła? 10` Omówienie prac poszczególnych grup, stworzenie wspólnego plakatu, kolejna grupa uzupełnia tylko te zapisy, których nie prezentowała poprzednia. Dyskusja: W jakim stopniu możliwości stwarzane przez prawo oświatowe są wykorzystywane w praktyce szkolnej. 10` W podsumowaniu wykorzystanie prezentacji z danymi z kontroli NIK i badań PISA. 5` 14
MODUŁ II: ASPEKTY METODOLOGICZNE I ORGANIZACYJNE SYSTEMU DIAGNOZY UZDOLNIEŃ UCZNIÓW Temat 1: Metody diagnozowania uczniów zdolnych. Cele zajęć Uczestnicy: znają metody diagnozowania uczniów zdolnych; określają przydatność metod diagnozowania w praktyce szkolnej. Czas trwania zajęć: 1 godzina dydaktyczna Metody i formy realizacji: mini wykład dyskusja. Planowany przebieg zajęć: 1. Metody diagnozowania uczniów zdolnych 45` Wykład interaktywny z wykorzystaniem prezentacji. 35` Omówienie zagadnień: zasady diagnozy funkcjonalnej i diagnozy interakcyjnej; metody i narzędzia diagnostyczne, stosowane w obu typach diagnozy, ze szczególnym zwróceniem uwagi na nominacje nauczycielskie, nominacje rodziców, nominacje ekspertów, diagnozę psychologiczną; w zakresie narzędzi diagnozy psychologicznej uwzględnienie w odniesieniu do sfery intelektualnej: skal Wechslera, Testu Matryc Ravena, diagnozy możliwości intelektualnych A. Matczak, APiS-Z A. Ciechanowicz; w odniesieniu do sfery pozaintelektualnej Testu Zainteresowan Z, Próby Zdań Niedokończonych, Kwestionariusza EPQ-R-Eysencka, Testu Rysunkowego Twórczego Myślenia: Jellena-Urbana; Dyskusja: 10` Które z wymienionych metod może stosować nauczyciel w szkole, aby zidentyfikować ucznia uzdolnionego w zakresie swojej specjalności? 15
Temat 2: Metody i procedury diagnozy uzdolnień według założeń projektu DiAMEnT Cele zajęć Uczestnicy: znają metody diagnozowania uczniów zdolnych zastosowane w projekcie DiAMEnT; znają etapy diagnozy uzdolnień uczniów zastosowane w projekcie; rozumieją znaczenie roli szkoły i nauczyciela w diagnozowaniu uzdolnień uczniów Czas trwania zajęć: 2 godziny dydaktyczne Metody i formy realizacji: mini wykład; dyskusja; praca w grupach. Planowany przebieg zajęć: 1. Metody i procedury diagnozowania uzdolnień uczniów zastosowanych w projekcie DiAMEnT. 35` Wykład interaktywny - omówienie zagadnień: nominacja nauczycielska jako pierwszy etap diagnozy uzdolnień uczniów; testy diagnostyczne wypracowane w projekcie DiAMEnT i ich wykorzystanie w II etapie diagnozy uzdolnień uczniów; procedura przeprowadzenia nominacji nauczycielskiej; procedura przeprowadzenia testu diagnostycznego. 2. Mocne i słabe strony nominacji nauczycielskiej jako metody rozpoznawania uczniów zdolnych. 25` Ćwiczenie - praca grupach. 15` Instrukcja: Przedyskutujcie i zapiszcie na plakacie Gr. 1. Jakie są mocne strony nominacji nauczycielskiej jako metody rozpoznawania uczniów zdolnych? 16
Gr. 2. Jakie są słabe strony nominacji nauczycielskiej jako metody rozpoznawania uczniów zdolnych? Zaprezentowanie prac grup. Podsumowanie. 10` Zwracamy uwagę: na błędy popełniane w czasie nominacji nauczycielskiej, wykorzystując zapisy grupy, ewentualnie uzupełniając wypowiedzi nauczycieli; że w statutach szkół powinny się znaleźć zapisy dotyczące sposobu diagnozowania uczniów zdolnych w szkole; ich brak podkreślano w Raporcie NIK, wymóg formalny zawarty jest w rozporządzeniu w sprawie ramowych statutów. 3. Rola i szkoły i nauczycieli w przeprowadzeniu diagnozy uzdolnień uczniów. 30` Ćwiczenie- praca w grupach, ruchome kartki Instrukcja: Zapiszcie na kartkach odpowiedzi napytanie: Jakie działanie powinna podjąć szkoła, aby nominacja nauczycielska była przeprowadzona możliwie poprawnie? 10` Omówienie prac poszczególnych grup, stworzenie wspólnego plakatu, kolejna grupa uzupełnia tylko te zapisy, których nie prezentowała poprzednia. 17
MODUŁ III: WYKORZYSTANIE ROZWIĄZAŃ WYPRACOWANYCH W PROJEKCIE DIAMENT W PRACY DYDAKTYCZNO-WYCHOWAWCZEJ Z UCZNIAMI ZDOLNYMI W SZKOLE Temat 1 : Założenia i elementy systemu pracy z uczniami zdolnymi, możliwości ich wykorzystania w szkole. Cele zajęć Uczestnicy: znają założenia systemu pracy z uczniami zdolnymi wypracowanego i przetestowanego w projekcie DiAMEnT; znają elementy systemu pracy z uczniami zdolnymi i rozumieją ich znaczenie. Czas trwania zajęć: 1 godzina dydaktyczna Metody i formy realizacji: wykład interaktywny dyskusja. Planowany przebieg zajęć: 1. Omówienie systemu pracy z uczniami zdolnymi w szkole wypracowanego w ramach projektu DiAMEnT Wykład interaktywny omówienie zagadnień: założenia koncepcyjne systemu pracy z uczniem zdolnym w szkole dla województwa małopolskiego; omówienie schematu merytorycznego systemu pracy z uczniem zdolnym; omówienie schematu organizacyjnego systemu racy z uczniem zdolnym; omówienie elementów systemu pracy z uczniem zdolnym. Dyskusja: Jakie zadania dla szkoły wynikają z systemu pracy z uczniem zdolnym? Jakie elementy systemu pracy z uczniem dolnym można wykorzystać w praktyce szkolnej? 18
Temat 2: Programy zajęć pozaszkolnych dla uczniów zdolnych i możliwości ich wykorzystania w pracy lekcyjnej, pozalekcyjnej i wychowawczej. Cele zajęć Uczestnicy: znają założenia merytoryczne i metodyczne programów do zajęć pozaszkolnych dla uczniów zdolnych wypracowanych w ramach projektu DiAMEnT; wiedzą, na czym polega różnica między programem nauczania przedmiotu, a programem zajęć pozaszkolnych; potrafią określić możliwości, jakie stwarza program zajęć pozaszkolnych dla wspierania uczniów zdolnych; wiedzą, jak można wykorzystać programy zajęć pozaszkolnych w szkole w pracy lekcyjnej, pozalekcyjnej i wychowawczej. Czas trwania zajęć: 2 godziny dydaktyczne Metody i formy realizacji: wykład interaktywny; dyskusja; praca w grupach; technika ruchomych kartek ; wędrujące plakaty. Planowany przebieg zajęć: 1. Prezentacja programów zajęć pozaszkolnych dla uczniów zdolnych. 35` Wykład z wykorzystaniem prezentacji na temat: koncepcja programów zajęć pozaszkolnych dla uczniów zdolnych założenia merytoryczne i metodyczne programu; treści programowe; struktura programu; koncepcja obudowy metodycznej do programu; metoda projektu z wykorzystaniem strategii PBL jako forma realizacji programów zajęć pozaszkolnych. 19
2. Uporządkowanie pojęć. 10` Dyskusja: wyjaśnienie pojęć: zajęcia pozalekcyjne, zajęcia pozaszkolne, zajęcia przedmiotowe na lekcjach. Podsumowanie wykorzystanie prezentacji: doprecyzowanie pojęć z wykorzystaniem zapisów w systemie wspierania uzdolnień uczniów. 3. Program zajęć pozaszkolnych a program nauczania. 15` Ćwiczenie praca w grupach. Instrukcja Na czym polega różnica między programem nauczania przedmiotu a prezentowanym programem zajęć pozaszkolnych? Swoje wnioski zapiszcie na kartkach. Omówienie prac grup, zredagowanie wspólnego plakatu. 4. Ocena możliwości wykorzystania programów zajęć pozaszkolnych dla uczniów zdolnych w praktyce szkolnej. 30` Ćwiczenie praca w grupach wędrujące plakaty. Przedyskutujcie problem w grupach i swoje wnioski zapiszcie na plakatach. Grupa I: Jakie widzicie możliwości wykorzystania programów zajęć pozaszkolnych dla uczniów zdolnych w pracy pozalekcyjnej szkoły? Grupa II: Jakie widzicie możliwości wykorzystania programów zajęć pozaszkolnych dla uczniów zdolnych w pracy lekcyjnej szkoły? Grupa III: Jakie widzicie możliwości wykorzystania programów zajęć pozaszkolnych dla uczniów zdolnych w pracy wychowawczej szkoły? Omówienie prac grup. 20