Determinanty rozwoju obrotu pieniądza w warunkach niskich stóp procentowych i dobie rozwoju innowacyjnych instrumentów płatniczych

Determinanty rozwoju obrotu pieniądza w warunkach niskich stóp procentowych i dobie rozwoju innowacyjnych instrumentów płatniczych

Determinanty rozwoju obrotu pieniądza. 2 AGENDA 1 2 3 4 Dlaczego lubimy gotówkę Determinanty zapotrzebowania na pieniądz gotówkowy Wyniki analiz ekonometrycznych Przyszłość gotówki

Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 3 Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 1 Dlaczego lubimy gotówkę

Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 4 Kilka cytatów Expected for the smallest of transactions, money will no longer be a physical thing (Forbes 1967) The use of cash and currency will drop drastically (Flannery and Jaffee 1973) Cash is dirty, inefficent-and obsolete (Gleick 1996) The end of the cash era (The Economist 2007)

Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 5 i kilka mitów dotyczących gotówki (wg Summary Report by Currency Research, 2014, 2015) Nr Mit 1 Mit 2 Mit 3 Mit 4 Mit 5 Mit 6 Mit 7 Opis Gotówka jest droga Bez gotówki szara strefa zniknie Nadchodzi społeczeństwo bezgotówkowe Popyt na gotówkę zmniejsza się Detaliści preferują karty kredytowe Pieniądz jest brudny Gotówka jest używana tylko przez osoby starsze

Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 6 i kilka mitów dotyczących gotówki (wg Summary Report by Currency Research, 2014, 2015) Nr Mit 8 Mit 9 Mit 10 Mit 11 Mit 12 Mit 13 Mit 14 Opis Bitcoin zastąpi gotówkę Karty kredytowe są bezpieczniejsze niż gotówka Gotówka jest produktem niskiej technologii Tylko przestępcy używają banknotów Gotówka będzie zastąpiona przez płatności mobilne Konsumenci nie lubią gotówki Gotówka nie przynosi korzyści społeczeństwu

Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 7 Czy popyt na gotówkę ma tendencje do ograniczonego wzrostu? obieg w mln (dane roczne 2000-2015) 160000 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

157000 Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 8 Czy popyt na gotówkę ma tendencje do ograniczonego wzrostu? wartość obiegu (dane dzienne VI-VIII 2015) 156000 155000 154000 153000 152000 151000 150000 149000 148000 VI 2015 VII 2015 VIII 2015

Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 9 2 Determinanty zapotrzebowania na pieniądz gotówkowy

Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 10 Determinanty zapotrzebowania na pieniądz gotówkowy 1. Tradycyjne transakcje, motyw przezornościowy i spekulacyjny a) PKB/wydatki konsumpcyjne b) Koszty alternatywne (stopy procentowe, inflacja) c) Implicite rate 2. Innowacje finansowe a) ATM, karty płatnicze, EFTPOS, płatności mobilne, e-pay, ubankowienie 3. Popyt nierezydentów a) Kurs waluty 4. Szara strefa a) Podatki b) Stopa bezrobocia (wg modelu Fischera) c) Statystyki kryminalne

Nominal interest rate Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 11 Zapotrzebowanie na pieniądz w świecie niskich stóp procentowych i deflacji USA Japonia 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 0 0,05 0,1 0,15 0,2 Domestic currency / Nominal GDP 1990-1994 1995-1999 2000-2004 2005-2008 2008-2012 2013-2014

Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 12 Zapotrzebowanie na pieniądz w świecie niskich stóp procentowych i deflacji Polska

% Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 13 Zapotrzebowanie na pieniądz a innowacje finansowe C = s T C- wielkość gotówki wykorzystywana w kraju (ATM+Cash Back+OTC) T- całkowita wielkość wydatków konsumentów (PKB) s- udział gotówki w wydatkach 0,19 0,18 0,17 0,16 0,15 (ATM+Cash Back+OTC)/PKB 0,14 0,13 0,12 0,11 0,1 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

w mln zł Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 14 Zapotrzebowanie na pieniądz a innowacje finansowe 270 000 Wydatki konsumpcyjne gosp. dom. (FCEoH) z wyróżnieniem części gotówkowej i przelewów 45 000 250 000 40 000 230 000 35 000 210 000 190 000 170 000 30 000 25 000 150 000 20 000 różnica FCEoH gotówka+przelew

2010Q1 2010Q2 2010Q3 2010Q4 2011Q1 2011Q2 2011Q3 2011Q4 2012Q1 2012Q2 2012Q3 2012Q4 2013Q1 2013Q2 2013Q3 2013Q4 2014Q1 2014Q2 2014Q3 2014Q4 2015Q1 2015Q2 dla 10-50 zł dla 10 i 20 zł Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 15 Zapotrzebowanie na pieniądz a innowacje finansowe Wartość banknotów transakcyjnych do PKB 0,8200% 0,8000% 0,7800% 0,7600% 0,7400% 0,7200% 0,7000% 0,6800% 0,6600% 10-50 zł 10 i 20 zł 0,1080% 0,1060% 0,1040% 0,1020% 0,1000% 0,0980% 0,0960% 0,0940% 0,0920% 0,0900% 0,0880%

2010 I kw. II kw. III kw. IV kw. 2011 I kw. II kw. III kw. IV kw. 2012 I kw. II kw. III kw. IV kw. 2013 I kw. II kw. III kw. IV kw. 2014 I kw. II kw. III kw. IV kw. 2015 I kw. II kw. 2010_Q1 2010_Q2 2010_Q3 2010_Q4 2011_Q1 2011_Q2 2011_Q3 2011_Q4 2012_Q1 2012_Q2 2012_Q3 2012_Q4 2013_Q1 2013_Q2 2013_Q3 2013_Q4 2014_Q1 2014_Q2 2014_Q3 w mln zł Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 16 Zapotrzebowanie na pieniądz a innowacje finansowe 30,00% 29,00% 28,00% 27,00% Relacja obiegu do depozytów bieżących 140 000 120 000 100 000 Gotówka krajowa w posiadaniu gospodarstw domowych 26,00% 80 000 25,00% 24,00% 23,00% 22,00% 60 000 40 000 20 000 0

2010Q1 2010Q2 2010Q3 2010Q4 2011Q1 2011Q2 2011Q3 2011Q4 2012Q1 2012Q2 2012Q3 2012Q4 2013Q1 2013Q2 2013Q3 2013Q4 2014Q1 2014Q2 2014Q3 2014Q4 Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 17 Zapotrzebowanie na pieniądz a innowacje finansowe Szybkość obiegu pieniądza gotówkowego 15 14,5 14 13,5 13 12,5 12 11,5 11 10,5 2,5 2 1,5 1 0,5 0 income velocity (lewa oś) transaction velocity (prawa oś)

Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 18 Zapotrzebowanie na pieniądz - wnioski Mimo malejących gotówkowych wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych wzrasta poziom gotówki w portfelach z powodu przezornościowego. Mówiąc inaczej, przy niskich stopach procentowych wolimy przezornie trzymać więcej gotówki w portfelu nawet wtedy, gdy dokonujemy płatności kartami. Podejście takie wydaje się zasadnym szczególnie przy bardzo niskim, czasami efektywnie ujemnym oprocentowaniu rachunków bieżących

Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 19 3 Wyniki analiz ekonometrycznych

Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 20 Model ekonometrycznych - Model VEC, procedura Johansena: - Zestaw zmiennych endogenicznych (logarytmy): cic- realna wartość obiegu pkb- realne PKB i- stopa Wibor 3 M +1 cpi- stopa inflacji +1 ex- kurs euro cic t = c + b 1 pkb t +b 2 i t +b 3 cpi t +b 4 ex t (relacja długoterminowa) - Zestaw zmiennych egzogenicznych: zmienne sezonowe 0-1 zmienna 0-1 dla 4q2008 (za wyjątkiem banknotów o niskich nominałach) - Dane kwartalne za okres 1Q2000-2Q2015, nieodsezonowane Do obliczenia wartości realnych wykorzystano deflator PKB. Rok odniesienia- 2000.

Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 21 Wyniki oszacowań Wyniki oszacowań parametrów w relacji długoterminowej oraz wskaźnika powrotu α Rodzaj obiegu pkb wibor cpi ex c α All 1,39 (0,07) Small notes 0,28 (0,27) High notes 0,85 (0,11) ATM notes 1,06 (0,03) W nawiasie podano błąd oszacowania -0,74 (0,49) -5,64 (1,56) x -0,38 (0,96) -4,14 (0,91) x -6,09 (2,40) -8,76 (2,19) -0,80 (0,15) x -1,88 (0,42) -1,31 (0,28) -4,85-0,31 (0,07) 4,37-0,02 (0,01) 1,82-0,07 (0,04) - -0,11 (0,03)

Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 22 4 Przyszłość gotówki

Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 23 Długoterminowe scenariusze dla przyszłości gotówki (wg AGIS, 2012) Spadek zapotrzebowania na gotówkę Powolne zastępowanie gotówki przez tańsze instrumenty płatnicze Efektywność cyklu gotówkowego Zrównoważony wzrost gotówki Użycie gotówki Wpływ innowacji technologicznych, zwyczajów płatniczych i legislacji

Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 24 Analiza czynników potencjalnie wpływających na ograniczenie używania gotówki- Cash-At-Risk Score (wg David S. Evans, Karen Webster, Gloria Colgan, and Scott Murray, Paying with Cash: A Multi-Country Analysis of the Past and Future of the Use of Cash for Payments by Consumers, June 1 2013) Źródło Ekonomia Przykłady, jak źródło może wpływać na skłonność do używania gotówki Wolny wzrost gospodarczy i spadek zatrudnienia zmusi konsumentów do wzrostu użycia gotówki w relacji do innych form dokonywania płatności ze względu na większą kontrolę budżetów domowych i ograniczony dostęp do metod elektronicznych Rząd Merchants Konsument Banki Wydawcy kart płatniczych Innowacje Możliwość ograniczenia używania gotówki w celu redukcji unikania podatków Wzrost akceptacji kart w celu ograniczenia użycia gotówki (kraje rozwijające się). Zachęcanie do używania gotówki w celu ograniczenia kosztów związanych z obsługą kart (kraje rozwinięte) Coraz większe używanie np. mobilnych form płatności z uwzględnieniem masy krytycznej dla takich instrumentów Redukcja kosztów obsługi gotówki poprzez promowanie i wprowadzanie nowych form płatności bezgotówkowych Wprowadzanie i promowanie nowych form płatności bezgotówkowych Rozwój nowych form płatności

Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 25 Analiza czynników potencjalnie wpływających na ograniczenie używania gotówki- Cash-At-Risk Score Kraj Ekonomia Rząd Merchants Konsumenci Banki Sieć płatności Innowacje Ocena całkowita Francja -44 46 71-28 102 60 75 282 Niemcy 3 0 6-3 3 4 4 17 Włochy -8 9 11-3 6 5 5 25 Polska 5 0 20 0 15 19 15 74 Hiszpania Portugalia -68 31-10 -46 16 50 33 6 Szwecja 20 30 48 144 98 0 89 429 UK -13 21 90 30 80 90 120 418 US -15 18 44 13 40 65 276 441

Determinanty rozwoju obrotu pieniądza 26 In times of economic uncertainty, the payment method of last resort is not gold or electronic payments - but cash As the Greek Crisis Shows, Cash is Still King Currency News, July 2015

dr. inż. Arkadiusz Manikowski Ekspert ds. analiz obiegu gotówkowego Departament Emisyjno- Skarbcowy Wydział Zarządzania Uniwersytet Warszawski arkadiusz.manikowski@nbp.pl