Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego

Transkrypt

1 Barbara Jaroszek, Departament Emisyjno-Skarbcowy Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego Warszawa, 5 września 2017 r.

2 Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego 2 Opis badania Badanie przeprowadzono w okresie na grupie reprezentatywnej 1000 gospodarstw domowych w Polsce w ramach zadania Badanie czynników oddziałujących na wielkość obrotu gotówkowego w poszczególnych regionach Polski. Obejmowało ono wywiady zrealizowane metodą CAPI i siedmiodniowe badanie dzienniczkowe. Najwięcej wywiadów a tym samym i przekazań dzienniczków do wypełnienia nastąpiło w połowie października (47%). Badanie ankietowe zostało przeprowadzone tylko wśród tych osób, które zadeklarowały uczestnictwo w następującym po nim badaniu dzienniczkowym. Dobór próby miał charakter reprezentatywny z punktu widzenia płci, wieku oraz miejsca zamieszkania pod względem województw jak i wielkości miejscowości.

3 Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego 3 Opis poruszanych zagadnień Ankiety obejmowały swoim zakresem: Sposoby pozyskiwania gotówki; Wykorzystanie gotówki; Strukturę nominałową; Wartość portfela w tym aspekt bezpieczeństwa; Dostęp do gotówki; Trudności w posługiwaniu się gotówką i kartą. Dzienniczki obejmowały swoim zakresem: Codzienny skład portfela; Zestaw codziennych transakcji zakupowych wraz ze sposobem i miejscem ich realizacji; Zestaw codziennych wypłat gotówkowych i miejsc ich dokonywania.

4 Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego 4 Opis poruszanych zagadnień Dodatkowo, do dzienniczków dołączono pytanie o wielkość wybranych wydatków rocznych/miesięcznych/tygodniowych wraz z prośbą o podanie sposobów ich realizacji (częstotliwość oraz rodzaj używanych instrumentów płatniczych). Miało to na celu udostępnienie respondentom tygodniowego czasu na wypełnienie obszernej tabeli wymagającej zastanowienia się, ile i jak realizują swoje wydatki w 12 kategoriach, poczynając od wydatków konsumpcyjnych, a kończąc na tzw. płatnościach masowych obejmujących opłaty za prąd, gaz, wodę, telefon i inne media. Celem było m.in. pozyskanie danych potrzebnych do oszacowania wielkości obiegu transakcyjnego

5 Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego 5 Aspekt geograficzny Aspekt geograficzny przeanalizowano z wykorzystaniem podziału Polski wg nomenklatury NTS1 pozwalającym powiązać uzyskane wyniki z podziałem wg rejonów zasilania w znaki pieniężne przez oddziały NBP Podział Polski na regiony wg NTS 1 i rejony zasilania w znaki pieniężne Płn Płn-zach Centralny Poznań Warszawa Płd-zach Płd Wsch Katowice Rzeszów

6 Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego 6 Fakt 1 Ponad połowa konsumentów realizuje więcej codziennych transakcji gotówką, choć jej wartościowy udział jest nieco mniejszy i przekracza niewiele ponad 40%. Prawie 1/3 respondentów zawsze używa gotówkę, jeśli tylko posiada ją w portfelu. Zaobserwowano zróżnicowanie intensywności używania gotówki w regionach Polski.

7 Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego 7 Fakt 1 Gotówka była wykorzystywana w 53,92% codziennych transakcjach co stanowi wartościowo 40,66%. Odsetek liczby płatności dokonywanych gotówką był największy w regionach płd i płn-zach, natomiast największy odsetek wartościowy w regionach płn i płd-zach. Największe płatności gotówką zanotowano w regionach: płn (63,84 zł) i płd-zach (60,99 zł). Najmniejsze w regionie płd (40,78 zł). Średnia tygodniowa częstotliwość płacenia gotówką wynosi 4,5 razy, 3,6 razy kartą, zaś 0,3 razy innymi instrumentami płatniczymi. Udziały poszczególnych instrumentów płatniczych w płatnościach dzienniczkowych wg wolumenu i wartości gotówka karta inne 3,58% 42,50% 46,12% 13,22% 53,92% 40,66% Wolumen Wartość

8 Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego 8 Fakt 2 Respondenci bardziej preferujący gotówkę w wydatkach są kobietami, niekoniecznie pochodzą z miast, są posiadaczami konta lub karty, posiadają wykształcenie wyższe, zajmują się gospodarstwem domowym, są wolnych zawodów, emerytami lub uczniami. Do osób bardziej preferujących gotówkę należą nie tylko emeryci ale również osoby będące w wieku i

9 Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego 9 Fakt 2 Analiza ekonometryczna wykazała, że Kobiety chętniej korzystają z gotówki niż mężczyźni. Udział gotówki w wydatkach jest u nich o 3,8 p.p. większy od udziału u mężczyzn. Wśród posiadaczy kont udział gotówki jest średnio o 11 p.p. mniejszy i jest statystycznie istotny. Wśród respondentów z wykształceniem wyższym zaobserwowano istotnie większy udział gotówki w wydatkach średnio o 10 p.p. Wpływ czynników wg wybranych grup ubankowienie miasto/wieś KARTA WIEŚ KONTO MIASTO -0,01-0, ,005 0,01-0,15-0,1-0,05 0 wykształcenie -0,1-0,05 0 0,05 0,1 0,15 WYKSZT_PODST WYKSZT_ZAW WYKSZT_SRED WYKSZT_WYZ zatrudnienie -0,1-0,05 0 0,05 0,1 0,15 0,2 BEZROBOTNY ZATRUD ROLNIK UCZEN EMERYT WOLNY GOSPOD

10 Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego 10 Fakt 3 Gotówka cieszy się dużą popularnością w transakcjach o niskich wartościach. Granica preferencji gotówki nad kartami wynosi między 20 a 40 zł i od kilku lat ulega zmniejszaniu. Stwierdzono ujemną zależność między używaniem gotówki w transakcjach a możliwością akceptacji kart płatniczych w POS.

11 Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego 11 Fakt 3 80% płatności do kwoty 10 zł było realizowanych za pomocą gotówki. Inne niż karta instrumenty płatnicze nie stanowią istotnej konkurencji dla gotówki. Współczynnik korelacji między udziałem gotówki w codziennych płatnościach a możliwością płacenia kartami płatniczymi wynosi -0,7 i jest statystycznie istotny.. Statystyki pozycyjne płatności różnymi instrumentami płatniczymigranica płatności między gotówką a kartą

12 Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego 12 Fakt 4 Do głównych powodów wykorzystywania gotówki należą: (i) łatwość posługiwania się, (ii) możliwość realizacji płatności niskokwotowych, (iii) kontrola wydatków, (iv) krótki czas realizacji transakcji gotówkowych, (v) efekt przezornościowy. Anonimowość, unikanie rejestracji pewnych transakcji oraz możliwość realizacji płatności wysokokwotowych, znalazły się na końcu rankingu powodów.

13 Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego 13 Fakt 4 Najwyższe wskaźniki braku znaczenia odnotowano w przypadkach: anonimowość i unikanie rejestracji pewnych transakcji (powyżej 50%). Wśród motywów trzymania gotówki w domu, a nie na koncie w banku ankietowani najwyżej ocenili różne sytuacje nadzwyczajne. Ryzyko ograniczenia wypłat z bankomatów i kas banków pojawiło się na drugim miejscu w rankingu. Najniżej oceniona została inflacja. Oceń w skali 0-5 znaczenie (ważność) przyczyn wykorzystywania przez Ciebie gotówki zamiast innych form realizacji płatności

14 Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego 14 Fakt 5 Ryzyko posługiwania się gotówką respondenci oceniają na poziomie średnim.

15 Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego 15 Fakt 5 Ryzyko posługiwania się gotówką ankietowani ocenili na 2,87 w skali 1-5. Dla prawie 30% nie ma kwoty gotówki, przy której czuliby się bezpiecznie. Największy odsetek takich osób znajduje się w regionach płd-zach, płn i płn-zach. Dla prawie 40% ankietowanych są to kwoty zł. Kwota bezpieczna dla większości badanych (88%) nie uległa zmianie w ostatnim okresie. Jak oceniasz w skali 1-5 ryzyko związane z posługiwaniem się gotówką? bardzo małe (1) małe (2) średnie (3) wysokie (4) bardzo wysokie (5) 14,5% 13,9% 34,5% 18,6% 18,5% Średnia ocena 2,87

16 Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego 16 Fakt 6 Prawie 1/5 Polaków otrzymuje wynagrodzenie co najmniej w części w gotówce z największym odsetkiem takich przypadków w regionie płn. Ok. 2/3 emerytur i rent otrzymywanych jest w podobnej postaci. Polacy otrzymujący swoje przychody na konto w większości wypłacają je w miarę potrzeby w postaci gotówki z największym odsetkiem takich osób w regionie płd-zach.

17 Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego 17 Fakt 6 24,35% Polaków otrzymuje całe dochody w gotówce, przy czym w regionie płd-zach odsetek ten jest największy i wynosi 32%, zaś najmniejszy w regionach płd 19% i płn-zach 21%. Średnio 17,8% Polaków otrzymuje wynagrodzenie co najmniej w części w gotówce ze średnim jej udziałem 80,15%. W regionach płd i płn-zach jest najmniej takich osób (poniżej 16%), zaś największy udział gotówki jest w regionie płn (ponad 90%). Wśród respondentów otrzymujących wynagrodzenie 82,2% otrzymuje je w całości w formie bezgotówkowej. Większy odsetek Polaków otrzymuje emeryturę co najmniej w części w gotówce (61,2%) z jej udziałem 95,1%. Regionem ponadprzeciętnym z punktu widzenia odsetek takich osób to płd-zach i wsch (powyżej 75%), zaś z punktu widzenia udziału gotówki to region centralny (100%). Wśród respondentów otrzymujących emerytury/renty 38,8% otrzymuje je w całości w formie bezgotówkowej. Udział osób pobierających wynagrodzenie i emerytury/renty co najmniej w części w gotówce w poszczególnych przedziałach dochodów bez gotówki; 82,20% Wynagrodzenie Inne; 17,80% Emerytura/renta Inne; 61,21% poniżej 1300 zł; 3,90% od 1301 zł do 1800 zł; 3,41% od 1801 zł do 2400 zł; 6,59% od 2401 zł do 3800 zł; 3,17% powyżej 3800 zł; 0,24% brak danych; 0,49% bez gotówki; 38,79% poniżej 1300 zł; 12,12% od 1301 zł do 1800 zł; 11,52% od 1801 zł do 2400 zł; 19,39% od 2401 zł do 3800 zł; 13,33% powyżej 3800 zł; 3,03% brak danych; 1,82%

18 Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego 18 Fakt 7 Najczęściej gotówkę wypłacamy w bankomatach zlokalizowanych w oddziałach banków i na osiedlach. Stwierdzono dwa główne powody wypłat: (i) potrzeba dokonania zakupów (ii) posiadanie w portfelu pewnego, minimalnego poziomu gotówki.

19 Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego 19 Fakt 7 Wypłaty regularne z bankomatów deklaruje 65,9% ankietowanych na średnim poziomie 240 zł z największym odsetkiem takich osób (ponad 69%) w regionach płd i wsch. Największe kwoty gotówki pobierane są w kasach banków (średnio 1151 zł) i na Poczcie (średnio 804 zł). Największe kwoty gotówki wypłacane są z bankomatu w regionach płd (267 zł) i płnzach (254 zł). Najczęstszym powodem wypłacania gotówki w bankomacie i w kasie banku jest (i) potrzeba dokonania zakupów, (ii) minimalna ilością gotówki w portfelu, wskazywaną w większości na poziomie 50 zł. Kwota ta rośnie wraz z przesuwaniem się z północy na południe Polski. Ile razy w miesiącu zazwyczaj wypłacasz gotówkę? Miejsce wypłaty Z bankomatu W kasie banku Opis sytuacji Wypłacam regularnie w tygodniu lub miesiącu Wypłacam, gdy w portfelu znajduje się minimalna ilość gotówki Wypłacam, gdy jest potrzeba dokonania zakupów Wypłaty regularne (N=1000) najważniejsza lub jedyna reguła 2- mniej ważna reguła 5 lub więcej Wypłaty nieregularne Średnia w roku 34,1% 9,6% 13,3% 13,2% 7,8% 22% 4,4 87,4% 7,6% 2,2% 1% 0,8% 1% 2,4 Na poczcie 95,4% 4,2% 0,2% 0% 0% 0,2% 1,3 W sklepie/na stacji benzynowej 96,5% 1,6% 1% 0,5% 0,2% 0,2% 3,3 W jakich sytuacjach decydujesz się wypłacać gotówkę w bankomacie lub kasie banku? 3 najmniej ważna reguła Nie dotyczy 11% 6,5% 20,1% 62,2% 29,8% 24,3% 6,3% 39,6% 40% 20,7% 6,8% 32,6% N

20 Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego 20 Fakt 8 Skład portfela nie odzwierciedla struktury nominałowej obiegu wskazując na istnienie tezauryzacji dla banknotów wysokich nominałów i gubienia monet o nominałach najniższych. Skład portfela jest bardziej zbliżony to struktury nominałowej wynikającej z efektywnego dokonywania płatności gotówką.

21 Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego 21 Fakt 8 Struktura nominałowa wg metody Cramera i porównanie ze strukturą nominałową obiegu i portfeli dla W portfelu posiadamy średnio 17,3 szt. monet o wartości 10,2 zł i 3,4 szt. banknotów o wartości 154 zł. Najczęściej zaobserwowano 13 szt. monet o wartości 7 zł i 3 szt. banknotów o wartości 50 zł. Rekordziści posiadali 82 szt. monet i 18 szt. banknotów. Empiryczny rozkład liczby monet w portfelu wykazuje, że ankietowani korzystają z dwóch reguł wyboru monet: wydawanie jak najmniejszej ich liczby i tzw. opróżnianie portfela. Brak zgodności struktur nominałowych uzasadania występowanie tezauryzacji wysokich nominałów banknotów i gubienie monet i nominałach najniższych banknotów 8,47% 10 29,45% 26,88% 5,87% 20 27,18% 35,71% 9,86% 50 20,73% 17,44% 62,56% ,72% 11,88% 13,24% 200 3,92% 8,10% obieg portfel wg Cramera 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% monet 38,01% 0,01 15,02% 7,56% 17,88% 0,02 13,43% 9,90% 12,85% 0,05 11,01% 8,59% 12,59% 0,1 12,98% 7,57% 7,50% 0,2 12,02% 13,97% 3,51% 0,5 10,73% 10,91% 3,24% 1 9,85% 9,58% 2,47% 2 8,48% 17,72% 1,95% 5 6,48% 14,21% obieg portfel wg Cramera 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00%

22 Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego 22 Fakt 9 W dwóch obszarach Polski występują skrajne postawy wobec gotówki. Pierwszy z nich obejmuje regiony płd. i centralny z postawą mieszkańców do gotówki powodującą jej istotnie większy udział w rocznych, deklarowanych wydatkach. Do drugiego obszaru należy region płn.-zach.

23 Zwyczaje płatnicze Polaków wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego 23 Fakt 9 W regionach płd. i centralny postawa mieszkańców do gotówki powoduje jej istotnie większy udział w rocznych, deklarowanych wydatkach odpowiednio o +5 p.p. i +3,7 p.p. W regionie płn.-zach. postawa mieszkańców wobec gotówki wywołuje jej istotnie mniejszy udział w rocznych, deklarowanych wydatkach o -7,8 p.p. Różne postawy wobec gotówki w regionach istotnie wpływają na zróżnicowanie udziału gotówki w rocznych, deklarowanych wydatkach: postrzeganie funkcji kontrolnych, jakie może pełnić gotówka, funkcji przezornościowej, aspekt bezpieczeństwa używania oraz wrażenie krótszego czasu dokonywania płatności z jej użyciem. Płn-zach Unikanie rejestracji pewnych transakcji Centralny Płd Kontrola wydatków Ograniczony dostęp do bankomatów Słaba infrastruktura akceptacji kart płatniczych Możliwość realizacji płatności o wysokich wartościach Możliwość realizacji płatności o niskich wartościach Krótki czas realizacji transakcji gotówkowych Niski koszt używania gotówki Łatwość posługiwania się Możliwość trzymania oszczędności Przezornie na wypadek pojawienia się okazji do zakupów Bezpieczeństwo Anonimowość 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 płn-zach płd centralny

24 Wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego w 2016 r. 24 Zamiast podsumowania Wartościowy udział poszczególnych rodzajów instrumentów płatniczych w różnych rodzajach wydatkach Wydatki konsumpcyjne (artykuły spożywcze, gotówka karta inne odzień i obuwie opieka zdrowotna pomoc domowa remont domu uzytkowanie samochodu transport cele edukacyjne hotele i restauracje rekreacja i kultura płatności masowe 32,06% 27,33% 23,93% 23,12% - Gotówka pozostaje aktywnie wykorzystywanym instrumentem płatniczym inne - Dotychczasowe duże wzrosty obiegu gotówkowego przekraczające w ostatnich 3 latach 13% rocznie były efektem przezorności konsumentów i roli tezauryzacyjnej gotówki w świecie niskich stóp procentowych i deflacji w 2016 (wg badań kwota przezornie trzymana w portfelu to zł) - Zaczynają pojawiać się wyniki badań wykazujące słaby związek wielkości obiegu gotówki z szarą strefą 43,06% 48,97% 40,10% 37,30% 37,56% 53,67% 52,26% 15,69% 17,77% 95,57% 60,37% 59,11% 61,22% 38,15% 65,50% 56,40% 50,41% 31,18% 60,89% 30,31% 54,99% 21,76% 15,15% 17,44% 6,73% 0,54% 0,62% 3,46% 0,97% 7,16% 7,45% 1,81%

25 Barbara Jaroszek p.o. Dyrektora Departamentu Emisyjno-Skarbcowego Narodowego Banku Polskiego

26