Parytet siły nabywczej prosta analiza empiryczna (materiał pomocniczy dla studentów CE UW do przygotowaniu eseju o wybranej gospodarce)

Transkrypt

1 Parytet siły nabywczej prosta analiza empiryczna (materiał pomocniczy dla studentów CE UW do przygotowaniu eseju o wybranej gospodarce) 1. Wprowadzenie Teoria parytetu siły nabywczej (purchaising power parity PPP) stwierdza, że kurs między walutami dwóch krajów jest równy relacji poziomów cen w tych krajach, mierzonych cenami referencyjnych koszyków towarowych wyrażonych w pieniądzu. Innymi słowy PPP postuluje, że siła nabywcza każdej waluty jest taka sama w każdym kraju. Teoria PPP opiera się o prawo jednej ceny, które stwierdza, że w warunkach wolnej konkurencji i braku przeszkód w handlu, identyczne dobro musi być sprzedawane po tej samej cenie, bez względu na to, gdzie ma miejsce transakcja. Zwolennicy teorii PPP często twierdzą jednak, że ważność PPP nie wymaga, aby prawo jednej ceny było zachowane dla każdego towaru. Aby wyrazić teorię PPP w sposób sformalizowany, przyjmijmy, że P US to dolarowa cena referencyjnego koszyka dóbr (czyli typowego koszyka dóbr nabywanego przez przeciętnego konsumenta) sprzedawanego w Stanach Zjednoczonych, zaś PE to cena tego samego koszyka sprzedawanego w Europie, wyrażona w euro. (Załóżmy, że pojedynczy koszyk w sposób prawidłowy mierzy siłę nabywczą pieniądza w obu krajach.) A zatem PPP stwierdza, że kurs dolara do euro wynosić będzie: E$/ = PUS / PE Jeśli, na przykład, referencyjny koszyk dóbr kosztuje 200 dolarów w Stanach Zjednoczonych i 160 euro w Europie, PPP stwierdza, że kurs dolara do euro wynosić powinien 1,25 dolara za euro (=200 dolarów za koszyk/160 euro za koszyk). Jeżeli amerykański poziom cen wzrósł trzykrotnie (do 600 dolarów za koszyk), dokładnie o tyle samo wzrośnie cena euro wyrażona w dolarach. PPP przewidywałaby wówczas kurs na poziomie 3,75 dolara za euro (=600 dolarów za koszyk/ 160 euro za koszyk). Przekształcając powyższe równanie możemy zapisać: PUS = ( E$/ ) ( PE ) i tym samym uzyskać alternatywną interpretację PPP. Lewa strona równania to dolarowa cena referencyjnego koszyka dóbr w Stanach Zjednoczonych. Prawa strona to dolarowa cena referencyjnego koszyka zakupywanego w Europie (to jest cena w euro pomnożona przez cenę euro wyrażoną w dolarach). Jeśli spełniony jest PPP, te dwie ceny są sobie równe. PPP zapewnia zatem, że poziomy cen we wszystkich krajach są takie same, o ile tylko mierzone są w jednej walucie. Stwierdzenie, że kurs walutowy jest równy relacji poziomów cen nazywane jest czasem PPP w wersji absolutnej. Z PPP w wersji absolutnej wynika twierdzenie znane jako PPP w wersji względnej, które stwierdza, że procentowa zmiana poziomu kursu między dwoma walutami w jakimś okresie jest równa różnicy między procentowymi zmianami krajowych poziomów cen. PPP w wersji względnej przekłada zatem PPP w wersji absolutnej, który mówi o poziomie kursu walutowego i poziomach cen na stwierdzenia o zmianie poziomu kursu i zmianach poziomów cen. 1

2 Dla przykładu, jeśli poziom cen w Stanach Zjednoczonych rośnie w ciągu roku o 10 procent, zaś poziom cen w Europie - jedynie o 5 procent, PPP w wersji względnej przewiduje pięcioprocentową deprecjację dolara wobec euro. Pięcioprocentowa deprecjacja dolara wobec euro po prostu równoważy te 5 procent, o jakie amerykańska inflacja przekroczyła inflację europejską. Powoduje to, że względna krajowa i zagraniczna siła nabywcza obu walut nie zmienia się. W sposób bardziej formalny, PPP w wersji względnej między Stanami Zjednoczonymi a Europą można zapisać następująco: ( E$/, t E$/, t-1 ) / E$/, t 1 = πus, t π E, t gdzie π toznacza stopę inflacji, czyli π t = ( Pt Pt 1) / Pt 1. Jest to innymi słowy procentowa zmiana w poziomie cen między momentem t 1 a t. W przeciwieństwie do PPP w wersji absolutnej, PPP w wersji względnej może zostać zdefiniowany jedynie w odniesieniu do jakiegoś okresu czasu, w jakim zmieniają się poziomy cen i kurs walutowy. W praktyce rządy poszczególnych krajów nie zadają sobie trudu, aby licząc publikowany wskaźnik poziomu cen, posługiwać się międzynarodowo wystandaryzowanym koszykiem dóbr. PPP w wersji absolutnej nie ma sensu, o ile dwa koszyki, których ceny porównujemy w równaniu PPP w wersji absolutnej nie są takie same. (Nie ma powodów, dla których koszyki składające się z różnych dóbr miałyby być sprzedawane po tej samej cenie!) Pojęcie PPP w wersji względnej staje się zatem bardzo wygodne, jeśli dla oceny PPP mamy opierać się o rządowe statystki dotyczące poziomów cen. Porównywanie procentowej zmiany kursu walutowego i różnic stóp inflacji, jak pokazano to powyżej, wydaje się logiczne, nawet jeśli kraje opierają swoje szacunki poziomów cen na koszykach towarów, które różnią się składem. PPP w wersji względnej jest ważny także z tego powodu, iż może być spełniony nawet wówczas, gdy nie jest spełniony PPP w wersji absolutnej. Zakładając, że czynniki powodujące odchylenia od PPP w wersji w wersji absolutnej są bardziej lub mniej stabilne w czasie, procentowe zmiany w poziomie kursu walutowego mogą być całkiem nieźle przybliżane procentowymi zmianami względnych poziomów cen. PPP i prawo jednej ceny znajdują słabe potwierdzenie w ostatnich badaniach empirycznych. Niezachowywanie tych twierdzeń w realnym świecie wiąże się z barierami handlowymi oraz odstępstwami od doskonałej konkurencji, co może powodować stosowanie dyskryminacji cenowej przez eksporterów. Także różne definicje poziomu cen stosowane w różnych krajach krzyżują plany próbom testowania PPP z użyciem oficjalnych wskaźników cen publikowanych przez rządy. Dla części produktów, w tym wielu usług, międzynarodowe koszty transportu są tak wysokie, że produkty te stają się dobrami nie podlegającymi wymianie międzynarodowej. Odchylenia od PPP w wersji względnej mogą być postrzegane jako zmiany w realnym kursie walutowym danego kraju, czyli cenie typowego zagranicznego koszyka zakupowego wyrażonej w typowych krajowych koszykach zakupowych. Przy pozostałych czynnikach niezmienionych, waluta danego kraju aprecjonuje się realnie w długim okresie wobec innych walut, kiedy względny światowy popyt na produkcję danego kraju rośnie. W przypadku takim, realny kurs walutowy tego kraju, zdefiniowany jak wyżej, spada. Waluta krajowa deprecjonuje się realnie w długim okresie wobec walut zagranicznych, kiedy krajowa 2

3 produkcja rośnie względem produkcji zagranicznej. W tym wypadku, realny kurs walutowy kraju rośnie. 2. Przykład analizy empirycznej Sprawdźmy, czy dane o zmianie kursu walutowego i inflacji w Polsce i USA na przełomie poprzedniej i obecnej dekady potwierdzają działanie PPP w wersji względnej. Celem jest zweryfikowanie równania: ( E$/ E$/ ) / E$/, t 1 = πus, t π E, t, t, t-1 Zacznijmy od prawej strony. Po pierwsze potrzebować będziemy danych o stopach inflacji w obu krajach. Miar zmiany poziomu cen jest wiele, najczęściej stosowane są wskaźnik cen konsumenta (mierzy zmianę cen dóbr kupowanych przez konsumentów), wskaźnik cen producenta (mierzy zmianę cen produkcji sprzedawanej przez przedsiębiorstwa) oraz deflator PKB (mierzy zmianę cen dóbr uwzględnianych w PKB). Z racji największej dostępności użyjmy danych dot. wskaźnika cen konsumenta. Tabela 1 zawiera informację o wskaźniku cen konsumenta (CPI) w Polsce i w USA dla lat Oba wskaźniki przedstawione są w formie wskaźnika jednopodstawowego (to jest jeden rok jest rokiem bazowym, dla którego przyjęto wartość typowego koszyka konsumpcyjnego na poziomie 100, dla innych lat obliczono wartość koszyka w relacji do roku bazowego). Dane zaczerpnięte z baz UE dla Polski i USA używają innych lat bazowych (2005 dla Polski i 2000 dla USA). Tabela 1. CPI dla Polski i USA, Rok CPI w Polsce, 2005 = 100 CPI w USA, 2000 = ,63 91, ,25 93, ,06 94, ,38 96, ,38 100, ,03 102, ,82 104, ,48 106, ,88 109, ,00 113, ,28 117,08 Źródło: Ameco 2007 Następnie, wiedząc, że stopa inflacji to procentowa zmiana wartości typowego koszyka konsumpcyjnego liczymy roczne stopy inflacji w oby krajach, a także różnicę tych stóp (tabela 2). Dla przykładu stopę inflacji w Polsce w roku 1997 policzono następująco: [(66,25 57,63)/57,63]*100% = 14,97% 3

4 Tabela 2.Stopy inflacji w Polsce i USA, Rok Stopa inflacji w Polsce (%) Stopa inflacji w USA (%) Różnica stóp inflacji (punkty procentowe) ,97 2,33 12, ,79 1,56 10, ,19 2,19 5, ,08 3,43 6, ,31 2,81 2, ,95 1,60 0, ,71 2,30-1, ,59 2,66 0, ,18 3,39-1, ,27 3,23-1,96 Źródło: Ameco 2007 Następnie korzystając z danych o poziomie kursu walutowego złotego względem dolara liczymy (procentową) zmianę tego kursu w kolejnych latach (tabela 3). Dla przykładu zmiany kursu między rokiem 1996 a 1997 policzono następująco: [(3,2808 2,6965)/2,6965]*100% = 21,67% Tabela 3.Nominalny średni w roku kurs walutowy złotego do dolara amerykańskiego, Rok Kurs PLN/$ Zmiana kursu walutowego (%) , , , ,4937 6, , , ,3464 9, ,0939-5, ,0795-0, ,8889-4, ,6540-6, , , ,1025-4,09 Źródło: NBP 2007 Zgodnie z PPP w wersji względnej zmiana kursu nominalnego powinna być równa różnicy w stopach inflacji w obu krajach. Jak pokazuje tabela 4, teoria parytetu nie znajduje pełnego potwierdzenia zmiana kursu walutowego nie odpowiada różnicy w stopach inflacji. W efekcie obserwujemy zmiany realnego kursu walutowego realną aprecjację złotego w badanym okresie (zwłaszcza po 2001 roku). Zależność tę przedstawić można także graficznie: wykres 1 lub alternatywnie wykres 2, przedstawiający także zmiany realnego kursu walutowego. 4

5 Tabela 4. Odchylenia od PPP w przypadku Polski i USA, Rok Różnica stóp inflacji (punkty procentowe) Zmiana kursu walutowego (procent) Kurs realny (prawa oś) ,64 21,67 2, ,22 6,49 2, ,00 13,56 3, ,65 9,55 3, ,50-5,81 2, ,35-0,35 2, ,59-4,67 2, ,93-6,04 2, ,21-11,47 2, ,96-4,09 2,27 Źródło: obliczenia własne na podstawie Ameco 2007 i NBP Wykres 1. Ilustracja PPP: Polska - USA ( ) Różnica stóp inflacji (punkty procentowe) Zmiana kursu walutowego (procent) Procent Lata Źródło: obliczenia własne na podstawie Ameco 2007 i NBP

6 25.00 Wykres 2. PPP w wersji względnej: Polska - USA ( ) oraz zmiany kursu realnego 3.50 Procent Różnica stóp inflacji (punkty procentowe) Zmiana kursu walutowego (procent) Kurs realny (prawa oś) Lata Źródło: obliczenia własne na podstawie Ameco 2007 i NBP Opracowano na podstawie: Ameco (2007) Economic and Financial Affairs, Ameco Database, European Commission, ase/ameco_en.htm, z dnia Krugman P. i M. Obstfeld (2007), Ekonomia międzynarodowa. Teoria i praktyka, PWN, Warszawa, tom II. NBP (2007) Kursy złotego dane historyczne, , z dnia