PRAKTYCZNA & NR 1 W KRAJU N OWO C Z E S N E M E T O DY NOWOCZESNE METODY FIZJOTERAPII BTS Smart możliwości diagnostyczno-traputyczn chodu Aurikulotrapia mtoda trapii rcptorowj wzmacniająca fktywność procsu rhabilitacyjngo Z PRAKTYKI GABINETU Dolgliwości bólow dolngo odcinka kręgosłupa jako fkt kumulacji napięć o podłożu psychosomatycznym Aktywny snior Wpływ różngo rodzaju trningu na dolgliwości bólow kręgosłupa odcinka lędźwiowgo TEMAT MIESIĄCA: PREWENCJA I POSTĘPOWANIE REEDUKACJA PRAWIDŁOWEJ POZYCJI REHABILITACYJNE W PRZYPADKU SIEDZĄCEJ ROLA KONCEPCJI PNF OSGOOD-SCHLATTERA 9 772081 187000 461577 11 Partnr wydania Jstśmy już na Facbooku! Dołącz do nas!
DOLEGLIWOŚCI BÓLOWE DOLNEGO ODCINKA KRĘGOSŁUPA mgr Alksandra Kaczmark JAKO EFEKT KUMULACJI NAPIĘĆ O PODŁOŻU PSYCHOSOMATYCZNYM Szroko zakrojon badania naukow na skalę uropjską dowodzą, ż dolgliwości bólow w obszarz kręgosłupa stanowią ok. 30% przypadków u osób zgłaszających ból. Z tgo ponad 60% objawów zlokalizowanych jst w obszarz lędźwiowo- -krzyżowym [1]. Do przyczyn występowania tgo rodzaju zaburzń zaliczyć można w dużj mirz przyczyny organiczn, taki jak choroby krążka międzykręgowgo, zmiany o charaktrz dstrukcyjno-wytwórczym, nowotwory oraz wil innych. Jdnak w codzinnj praktyc fizjotraputycznj coraz częścij zaobsrwować można występowani silngo bólu o podłożu psychognnym z niską korlacją strukturalną. 24 www.praktycznafizjotrapia.pl
Z praktyki gabintu DEFINICJA BÓLU PRZEWLEKŁEGO Zjawisko bólu opisywan jst w litraturz jako niprzyjmn wrażni zmysłow i mocjonaln połączon z rzczywistym lub zagrażającym uszkodznim tkank lub opisywan w katgoriach takigo uszkodznia [2, 3]. Podjęto wil prób klasyfikacji bólu w kontkści czasu trwania tych wrażń, jdnak początkow wytyczn dfiniując ból przwlkły jako trwający dłużj niż 3 6 misięcy okazały się mało prcyzyjn. Mrsky i Bogduk (1994) uznali za ból przwlkły uporczywy ból, który ni ustępuj po zastosowaniu spcyficznych mtod i tradycyjnych lków przciwbólowych [2, 3], a wdług Losra i Mlzacka (1999) to ni czas trwania bólu odróżnia ostry ból od przwlkłgo, lcz bardzij istotna jst nimożność przywrócnia czynności fizjologicznych organizmu do poziomu homostazy [2, 4]. Podczas gdy ostry ból towarzyszy lub sygnalizuj uszkodzni strukturaln tkank i ma naturę gorącą, tak ból przwlkły ni jst znacząco powiązany z tym uszkodznim. Ma on naturę zimną, gdyż utracił już swoja funkcję ochronną i informacyjną. Zdarza się, ż poziom odczuć bólowych pacjnta jst niadkwatny do stanu faktyczngo tkank. Ból, który ni ma uchwytnj przyczyny i jst rozłożony w czasi, wiąż się z znacznym cirpinim i wywołuj zmiany psychologiczn, środowiskow i bhawioraln [1]. KOMPONENTA PSYCHOSOMATYCZNA Bardzo obszrn badania i litratura opisując psychosomatyczn intrakcj w chorobach kręgosłupa ukazują występowani zaburzń na poziomi korowym mózgu u pacjntów z przwlkłym bólm dolngo odcinka kręgosłupa (tzw. uwrażliwini cntraln). Pochodzący z grki trmin psychosomatyczny (psych duch, soma ciało) nawiązuj do związku cch mocjonalnych i fizycznych człowika. W diagnozi i lczniu t dwa aspkty zawsz idą w parz. Istniją jdnostki chorobow, gdzi związk między stanm psychicznym a rakcją organiczną jst dobrz znany (np. choroba wrzodowa żołądka), a takż zaburznia funkcjonaln o podłożu psychognnym bz widocznych zmian strukturalnych (np. ból migrnow jako jdna z ich przyczyn). Do tych drugich zaliczyć można równiż przwlkł ból dolnych plców, któr z względu na spcyfikę obszaru i mnogość potncjalnych struktur ulgających zaburzniu są bardzo trudn do zdiagnozowania i trapii [1]. Praktyka fizjotraputyczna w zakrsi diagnostyki, trapii manualnj, a takż trningu mdyczngo pokazuj, ż dolgliwości bólow w obszarz kręgosłupa coraz rzadzij stanowią wyizolowan odcinki i sgmnty. Mówiąc o dolnych plcach, warto wyjść poza anatomiczny podział odcinkowy. Szrsz spojrzni funkcjonaln objmuj nwralgiczny obszar przjścia pirsiowo lędźwiowgo (Th10 L2), sam szczyt lordozy lędźwiowj (L4) oraz przjści lędźwiowo-krzyżow (L5 S1) wraz z całym komplksm midniczym. Jśli uwzględni się spcyficzną biomchanikę tj części ciała (podwójn przjści z odcinka o względni małj ruchomości w odcink o dużj ruchomości) oraz obciążnia, jakim na co dziń poddawan są tkanki miękki oraz stawy, a takż rozważy czynniki cywilizacyjn i zaburznia wzorca postawy, któr tak ngatywni wpływają na ciało, otrzyma się jasn wytłumaczni mnogości zaburzń i dysfunkcji, a w fkci odczuć bólowych zgłaszanych przz pacjntów. SIŁA STRESU Mówiąc o ngatywnych wpływach, ni wolno pominąć takż strsu, zwłaszcza psychologiczngo, który prztrwały pozostawia bardzo wyraźn i nipotrzbn ślady, główni w tkankach miękkich, nawt po zniknięciu przyczyny strsu. Jst to tzw. napięci psychognn, któr ni ma komponnty strukturalnj (ni nastąpił uraz), a jgo główną przyczynę stanowi czynnik mocjonalny. To napięci moż się przjawiać w postaci licznych punktów spustowych w mięśniach, których powstani jst mocno związani z podrażninim układu nrwowgo. Sztywność i napięci mięśniow są często naturalną rakcją na potncjaln zagrożni urazm, jdnak prztrwał stanowią poważny stan patologiczny nispłniający już żadnj funkcji. Skurcz tkank miękkich po zadziałaniu bodźca strsującgo wywołuj mijscow nidokrwini i zapaść mtaboliczną, prowadząc do lokalngo gromadznia się produktów przmiany matrii i drażninia nocycptorów (rcptorów bólowych). W fkci tgo stanu pacjnt zaczyna odczuwać ból, który jako niprzyjmn wrażni zmysłow stanowi koljny czynnik strsowy. Uwrażliwiony sgmnt ciała staj się równiż dużo bardzij podatny na uraz, przd którym ciało odruchowo będzi się bronić poprzz wtórny spazm. W konskwncji pojawia się mijscowy stan nidokrwinia, będący przyczyną pogłębiającj się patologii (rys. 1) [6]. URAZ STRES BÓL NAPIĘCIE POSTAWA NIEDOKRWIENIE Rys. 1. Działani mchanizmu błędngo koła [2, 5, 6] listopad 2016 25
PRZERWANIE BŁĘDNEGO KOŁA BÓLU Opisany powyżj mchanizm błędngo koła (na podstawi modlu wdług Johanssona i Sojki [5]) bardzo dobrz ukazuj koniczność wykonania pracy traputycznj w clu przrwania ciągłości patomchanizmu bólowgo. Nowoczsna fizjotrapia ofruj wil mtod, któr zastosowan w odpowidnij kombinacji, dobranj indywidualni dla każdgo pacjnta, przynoszą pozytywn skutki. Punkt wyjścia stanowi nastawini osoby cirpiącj do pracy z własnym ciałm, jaką nalży wykonać, a takż wwnętrzna motywacja do pozbycia się bólu, dlatgo przy szrszym spojrzniu traputycznym warto uwzględnić takż psychotrapię, a w bardzo ciężkich przypadkach konsultację psychiatryczną. Jdnak podstawą każdj pracy z pacjntm bólowym jst szczgółowa i trafna diagnoza uwzględniająca lub wykluczająca zaburznia strukturaln i choroby organiczn. Nalży wziąć pod uwagę możliwość występowania zaburzń na głębszym poziomi strukturalnym i ocnić siłę ich oddziaływania i adkwatność odbioru wrażń bólowych. Procs diagnostyczny ni jst łatwy i oczywisty, gdyż stan psychologiczny i poziom odczuć bólowych jst subiktywny dla każdgo człowika, a próba katgoryzowania i ujdnolicania oraz popadani w schmaty stanowi dużą przszkodę. Pomocn okazują się badania obrazow (tomografia komputrowa, rntgnogram, rzonans magntyczny), ni mogą on jdnak stanowić podstawy diagnostycznj. Warto równiż zachować ostrożność, aby mdyczny wynik badania, zwłaszcza jśli ukazuj występowani zaburzń strukturalnych, ni stał się inicjatorm strsu oraz bólu dla pacjnta. ODBIORCY PATOFIZJOLOGII Mając na uwadz spcyfikę obszaru objętgo wrażniami bólowymi, nalży poddać analizi struktury potncjaln zagrożon zaburznim w postaci wtórngo psychognngo napięcia. Doświadczni płynąc z praktyki gabintu w zakrsi trapii manualnj, jak równiż trapia oddchowa i trning mdyczny, pozwalają wyodrębnić kilka obszarów istotnych do pracy traputycznj: powirzchown mięśni grzbitu oraz mięśni obręczy biodrowj: mięsiń najszrszy grzbitu, w tym silni zaburzona powięź pirsiowo-lędźwiowa, mięsiń zębaty tylny dolny, mięsiń pośladkowy wilki, mięsiń pośladkowy śrdni, mięsiń gruszkowaty, mięsiń napinacz powięzi szrokij oraz pasmo biodrowo-piszczlow, mięsiń czworogłowy uda, głęboki mięśni grzbitu oraz tułowia: mięsiń czworoboczny lędźwi, mięsiń prostownik kręgosłupa (część lędźwiowa) z akcntm na mięsiń biodrowo-żbrowy, mięsiń biodrowo-lędźwiowy, powłoki brzuszn, przpona, aparat więzadłowy w obrębi midnicy, narządy rodn oraz narządy jamy brzusznj, mięśni dna midnicy. METODY TERAPEUTYCZNE Procs lczniczy pacjnta z zspołm bólowym na tl psychosomatycznym jst bardzo złożony i stanowi wyzwani dla traputów, poniważ podważony moż zostać każdy schmat ich pracy. Istotn jst zatm, aby korzystać z jak największj liczby mtod traputycznych (oczywiści w kombinacji indywidualnj dla dango przypadku) i jśli to możliw wykonywać pracę zspołową. Oparci się tylko na jdnj koncpcji jst pirwszym krokim do nipowodznia. Wśród polcanych mtod traputycznych wyminia się: trapię manualną choć ni zawsz jst to koniczn, bardzo często stanowi wstęp do trapii, zwłaszcza u pacjntów z dużym podrażninim tkankowym, patologicznym napięcim i zmianą wzorca postawy, a co za tym idzi zaburznim globalnym, subtlna praca w obszarz tkank miękkich (rozluźniani mięśniowo-powięziow, poizomtryczna rlaksacja mięśni, pozycyjn Zdj. 1. Hiprlordotyczn ustawini dolngo odcinka kręgosłupa oraz klatka pirsiowa wdchowa Zdj. 2. Midnica oraz klatka pirsiowa w pozycji nutralnj i związan z tym nutraln ustawini odcinka lędźwiowo- -krzyżowgo 26 www.praktycznafizjotrapia.pl
Z praktyki gabintu rozluźniani i wil innych) jst sposobm na uwolnini rstrykcji w obrębi powięzi, bruzd międzymięśniowych, obniżni napięcia mięśni i wytworznia przstrzni tkankowj, wywołani mijscowgo przkrwinia przy użyciu bardzij agrsywnych tchnik (trapia punktów spustowych, manipulacj powięziow) jst podstawą do odtworznia stanu równowagi tkankowj poprzz dotlnini, dożywini i wyczyszczni z toksyn napiętych mięśni; trapię oddchową i tchniki rlaksacyjn korzystając z przstrzni gabintu, już w początkowym tapi pracy warto nauczyć pacjnta tchnik oddchowych wspomagających uwolnini się od strsu psychiczngo oraz wyposażyć go w ćwicznia do rlaksacji do domu, w przypadku nawykowgo, strsowgo przyjmowania niprawidłowj postawy polgającj na ustawiniu klatki pirsiowj w pozycji wdchowj (unision doln żbra, nadmirn napięci mięśni pirsiowych oraz zwiotczni mięśnia prostgo brzucha) wraz z pogłębinim krzywizny lędźwiowj, usztywninim dolnych żbr i hiprtonią mięśni grzbitu w dolnym odcinku, zaburzniu ulga takż wzorzc oddchowy, wstępn przygotowani tkank (mobilizacja i strtching nadmirni przykurczonych) pozwolą ustawić w prawidłowj pozycji klatkę pirsiową oraz midnicę, co pozytywni wpłyni na pracę przpony jako najsilnijszgo mięśnia oddchowgo, staj się to równiż podstawą do rdukacji wzorca oddchowgo w kirunku toru dolnożbrowgo (zdj. 1 i 2); pozycj ułożniow lmnt autotrapii pacjnta w warunkach domowych, są to pozycj, któr wprowadzają ciało w stan rozluźninia i wspomagają rlaks mocjonalny, pozwalają tż na odruchow rozluźnini nwralgicznych obszarów objętych napięcim (zdj. 3 7), komponntą aktywną jst tu długi, głęboki oddch z akcntm na fazę wdchu; trapię wiscralną znajomość korlacji zaburzń między narządami wwnętrznymi a kręgosłupm lędźwiowym stanowi świtn uzupłnini pracy traputycznj, dotyczy to takż narządów rodnych, zwłaszcza u kobit, któr coraz częścij przjawiają stany napięciow w strukturach midnicy mnijszj i mięśniach dna midnicy, subtln uwolnini tych napięć w płnym zaufaniu do traputy bywa krokim milowym w trapii bólu przwlkłgo dolnych plców; trning mdyczny lub funkcjonalny jako koljny tap pracy, po wstępnym wyciszniu bólu warto skorzystać z trapii poprzz ruch, która stanowi utrwalni fktów osiągniętych podczas trapii manualnj, jj clm jst równiż poprawa lub utrzymani zakrsu ruchu, Zdj. 3. Pozycja lżąca rozluźniająca mięśni okolicy lędźwiowj oraz midnicy (tzw. pozycja krzsłkowa) listopad 2016 27
Zdj. 4. Pozycja lżąca rozluźniająca mięśni okolicy lędźwiowj oraz midnicy (tzw. kołyska) Zdj. 5. Pozycja rozluźniająca obszar dolnych plców (tzw. pozycja dzicka) Zdj. 6. Pozycja rozluźniająca obszar dolnych plców (tzw. ukłon japoński z wydłużnim jdngo boku ciała) rdukacja wzorca postawy oraz ogólna poprawa siły mięśniowj, jśli ni ma się możliwości wyjścia poza obszar gabintu, w tj fazi nizbędna okazuj się współpraca z trnrm traputą, mrytoryczni przygotowanym do pracy z pacjntm bólowym (trnr mdyczny), intnsywność trningów uzalżniona jst główni od poziomu przżywania bólu przz pacjnta oraz jgo zaangażowania w procs traputyczny, a takż wyjściowj sprawności fizycznj, warto być bacznym obsrwatorm oraz ni bać się wyzwań, gdyż na tym tapi trudno o schmaty, poniważ odczuwani bólu przz pacjnta często ni ma związku z przyjętą pozycją oraz aktywnością fizyczną (ból stały, nizalżny od pozycji, po wykluczniu zmian nowotworowych), al powoduj wtórn, obronn uniruchomini (lęk przd ruchm), nalży pokazać, ż ruch sam w sobi ni jst przyczyną bólu, a środkim lczniczym (zdj. 8 i 9); psychotrapię praca uzupłniająca pod opiką spcjalisty. W Cntrum Bodywork, poza wyminionymi powyżj obszarami pracy, fizjotrapuci korzystają takż z pomocy dittyków, która często stanowi doskonał uzupłnini w lczniczym procsi opartym na zmiani stylu życia. PODSUMOWANIE Praca traputyczna z pacjntm bólowym na tl psychosomatycznym stanowi wyzwani dla fizjotraputów i trnrów, jdnak jst świtnym polm do nauki i poszrzania widzy z zakrsu trapii bólu. Mnogość tchnik i rozwiązań praktycznych oraz dostępność do coraz dokładnijszj widzy tortycznj stanowi mocny punkt wyjścia i fundamnt sukcsu traputyczngo. Warto korzystać z sprawdzonych mtod i ni bać się ksprymntów, uwzględniając wykonywani swojj pracy zgodni z sztuką. 28 www.praktycznafizjotrapia.pl
Z praktyki gabintu Zdj. 7. Pozycja wyjściowa do mobilizacji i strtchingu mięśni obręczy biodrowj Zdj. 8 9. Mdyczny trning prsonalny uwzględniający globaln wzmacniani i naukę wzorców ruchu PIŚMIENNICTWO: 1. Kramr J. Choroby krążka międzykręgowgo. Wydawnictwo Elsvir Urban & Partnr, Wrocław 2013. 2. Strong J., Unruh A.M., Wright A., Baxtr G.D. Ból. Podręcznik dla traputów. Wydawnictwo DB Publishing, Warszawa 2008. 3. Marsky H., Bogduk N. Classification of chronic pain. Dfinitions of Chronic Pain Syndroms and Dfinition of Pain Trms. 2 nd d. Intrnational Association for th study of Pain, Sattl 1994. 4. Losr J.D., Mlzack R. Pain: an ovrviw. Th Lanct 1999; 353, s. 1607 1609. 5. Johanssn H., Sojka P. Pathophysiological mchanisms involvd in gnsis and sprad of muscular tnsion In occupational muscl pain and in chronic musculoskltal pain syndroms: a hypothsis. Mdical Hypothss 1991; 35, s. 196 203. 6. Richtr P., Hbgn E. Punkty spustow i łańcuchy mięśniowo-powięziow w ostopatii i trapii manualnj. Wydawnictwo Galaktyka, Łódź 2010. mgr Alksandra Kaczmark BIO Absolwntka studiów magistrskich na Uniwrsytci Mdycznym w Poznaniu, aktualni główny fizjotraputa Cntrum Ruchu i Trapii Bodywork. Twórca idi Pracowni Świadomgo Ciała, za pomocą którj szrzy widzę dotyczącą pracy z ciałm poprzz trapię i ruch. Instruktor rkracji ruchowj o spcjalności fitnss oraz mdyczny trnr prsonalny. Od kilku lat zafascynowana mtodą pilats oraz trningim funkcjonalnym, w których niustanni pogłębia swoją widzę i na bazi których tworzy swoj trningi. Jj codzinna praktyka opira się na pracy z ciałm osób w każdym wiku, cirpiącymi na schorznia narządu ruchu, zarówno urazowymi, jak równiż skarżącymi się na ból przwlkły. Liczną grupę jj pacjntów stanowią sportowcy i tancrz, gdyż jako osoba aktywna fizyczni i wiloltnia tancrka potrafi doskonal zrozumić zagrożnia i potrzby związan z tą formą ruchu listopad 2016 29