Fizjologia 1. Metryczka Nazwa Wydziału: Program kształcenia (kierunek studiów, poziom i profil kształcenia, forma studiów, np. Zdrowie publiczne I stopnia profil praktyczny, studia stacjonarne): Wydział Farmacji z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Analityka Medyczna I stopnia, studia stacjonarne Rok akademicki: 2016/2017 Nazwa modułu/przedmiotu: Fizjologia Kod przedmiotu (z systemu Pensum): 99892 Jednostka/i prowadząca/e kształcenie: Kierownik jednostki/jednostek: Rok studiów (rok, na którym realizowany jest przedmiot): Semestr studiów (semestr, na którym realizowany jest przedmiot): Typ modułu/przedmiotu (podstawowy, kierunkowy, fakultatywny): Osoby prowadzące (imiona, nazwiska oraz stopnie naukowe wszystkich wykładowców prowadzących przedmiot): Erasmus TAK/NIE (czy przedmiot dostępny jest dla studentów w ramach programu Erasmus): Osoba odpowiedzialna za sylabus (osoba, do której należy zgłaszać uwagi dotyczące sylabusa): Zakład Fizjologii i Patofizjologii Człowieka Prof. Dr hab. Paweł Szulczyk 2 3 podstawowy Prof. Dr hab. Paweł Szulczyk Dr Grzegorz Witkowski Dr Bartłomiej Szulczyk Dr Ewa Nurowska Dr Maciej Gawlak Dr Magdalena Okarska-Napierała Mgr Katarzyna Grzelka Mgr Przemysław Kurowski Mgr Wioletta Ładno NIE Dr Ewa Nurowska Strona 1 z 8
Liczba punktów ECTS: 6 2. Cele kształcenia 1. Cel kształcenia wiąże opis całego programu kształcenia z programem studiów. Cele kształcenia dostarczają podstawowych informacji o przedmiocie, opisują jakie kompetencje nabędzie student po zakończeniu danego kursu. Poznanie mechanizmów funkcjonowania oraz regulacji funkcjonowania organizmu człowieka na poziomie molekularnym, komórkowym, tkankowym, narządowym i systemowym. Zakres nauczania obejmuje układ nerwowy, krążenia, oddechowy, pokarmowy, moczo-płciowy, krwiotwórczy i hormonalny człowieka. 3. Wymagania wstępne 1. Student powinien znać podstawy biologii z zakresu szkoły średniej. 2. Student powinien znać pojęcia wprowadzone na I roku studiów, ramach przedmiotu Biologia i Genetyka oraz Chemia Bioorganiczna 4. Przedmiotowe efekty kształcenia Lista efektów kształcenia Symbol przedmiotowego efektu kształcenia Symbol tworzony przez osobę wypełniającą sylabus (kategoria: W-wiedza, U-umiejętności, K-kompetencje oraz numer efektu) W1 W2 W3 W4 W5 W6 Treść przedmiotowego efektu kształcenia Efekty kształcenia określają co student powinien wiedzieć, rozumieć i być zdolny wykonać po zakończeniu zajęć. Efekty kształcenia wynikają z celów danego przedmiotu. Osiągniecie każdego z efektów powinno być zweryfikowane, aby student uzyskał zaliczenie. K_W01 zna prawidłową budowę i funkcję komórek, tkanek, narządów i układów organizmu ludzkiego oraz rozumie współzależności ich budowy i regulacji funkcji w warunkach zdrowia (i choroby). K_W02 ma podstawową wiedzę na temat rozwoju organizmu ludzkiego, homeostazy ustrojowej i jej regulacji, procesów reprodukcji, starzenia się i śmierci K_W03 rozumie funkcjonowanie układu krążenia, oddechowego, pokarmowego, krwionośnego, moczowego, (odpornościowego) i nerwowego oraz powstawanie i znaczenie płynów ustrojowych, wydzielin i wydalin K_W08 rozumie fizyczne podstawy procesów biologicznych oraz metod pomiarowych stosowanych w diagnostyce laboratoryjnej K_W24 zna teoretyczne i praktyczne aspekty prób czynnościowych i metod oznaczeń biochemicznych oraz ich znaczenie dla rozpoznawania, diagnostyki różnicowej, monitorowania przebiegu choroby i oceny efektów leczenia w różnych stanach klinicznych K_W38 zna metody diagnostyki serologicznej układów krwi oraz diagnostykę powikłań poprzetoczeniowych i konfliktów serologicznych Odniesienie do efektu kierunkowego (numer) Numer kierunkowego efektu kształcenia zawarty w Rozporządzeniu Ministra Nauki bądź Uchwały Senatu WUM właściwego kierunku studiów. M2_W02 M2_W01 M2_W02 M2_W01 M2_W02 M2_W01 M2_W01 M2_W07 M2_W03 M2_W07 M2_W03 M2_W07 Strona 2 z 8
W7 U1 U2 K_W41 zna zasady interpretacji wyników badań laboratoryjnych w celu różnicowania stanów fizjologicznych i patologicznych K_U09 umie określić przydatność diagnostyczną badania laboratoryjnego K_U30 potrafi przygotować i przedstawić wybrane problemy medycyny laboratoryjnej w formie ustnej i pisemnej w sposób dostosowany do przygotowania osób lub grup docelowych M2_W03 M2_U05 M2_U06 M2_U08 M2_U13 M2_U14 5. Formy prowadzonych zajęć Forma Liczba godzin Liczba grup Minimalna liczba osób w grupie Wykład 30 nieobowiązkowe Seminarium nieobowiązkowe Ćwiczenia 45 nieobowiązkowe 6. Tematy zajęć i treści kształcenia W1-Wykład 1 Fizjologia błon komórkowych Klasyfikacja kanałów jonowych, omówienie kanałów jonowych kontrolowanych przez potencjał, przekaźniki i wtórne przekaźniki cytoplazmatyczne oraz bodźce czuciowe. Mechanizm powstawania potencjału błonowego spoczynkowego oraz potencjału czynnościowego.w1, W2, W3, W4, W7, U1 W2-Wykład 2 Mechanizm przekazywania sygnału w obszarze pojedynczej komórki nerwowej Przekazywanie informacji w obrębie neuronu. Mechanizmy odpowiedzialne za przekazywanie informacji między dendrytami i wzgórkiem aksonu. Przekazywanie informacji wzdłuż aksonu. W1, W2, W3, W4, U1 W3-Wykład 3 Fizjologia synaps nerwowych Przekazywanie informacji między neuronami. Mechanizm działania synapsy chemicznej. Klasyfikacje synaps nerwowych ze względu na neurotransmiter, receptor, strukturę i mechanizm działania. Receptory jonotropowe ze szczególnym uwzględnieniem synapsy nerwowo-mięśniowej. W1, W2, W3, W4, U1 W4-Wykład 4 Mechanizmy przekazywania informacji między komórkami Receptory metabotropowe. Mechanizm działania. Znaczenie funkcjonalne. Mechanizmy przekazywania informacji między komórkami niezależne od synaps nerwowych. W1, W2, W3, W4, U1 W5-Wykład 5 Fizjologia układu autonomicznego Struktura układu współczulnego. Struktura układu przywspółczulnego. Efektory układu autonomicznego. Regulacja funkcji efektorów układu autonomicznego. W1, W2, W3, W4, U1 W6-Wykład 6 Fizjologia układu czuciowego Funkcja układu czuciowego. Struktura układu czuciowego. Klasyfikacje receptorów czuciowych. Klasyfikacja dróg czuciowych. Kora czuciowa. W1, W2, W3, W4, U1 W7-Wykład 7 Fizjologia układu ruchowego Ogólny schemat układu ruchowego. Pojęcie wspólnej końcowej drogi układu ruchowego. Odruchowa kontrola motoneuronów. Kontrola motoneuronów przez drogi ruchowe zstępujące. Fizjologia jąder podkorowych. Fizjologia móżdżku. W1, W2, W3, W4, U1 W8 Wykład 8 Fizjologia układu hormonalnego Podwzgórze i przysadka. Hormony tarczycy. Hormony przytarczyc. Hormony nadnerczy. Hormony trzustki. W1, W2, W3, W4, W7, U1 Strona 3 z 8
W9 -Wykład 9 Fizjologia serca. Układ bodźcoprzewodzący serca. Mechanizm powstawania potencjałów rozrusznikowych. Potencjały czynnościowe komórek mięśnia sercowego. Sprzężenie elektromechaniczne w komórkach mięśnia sercowego. W1, W2, W3, W4, U1 W10 Wykład 10 Kontrola funkcji serca przez układ autonomiczny oraz przez odruchy neuronalne. Kontrola funkcji układu bodźcoprzewodzącego serca i komórek roboczych mięśnia sercowego przez układ autonomiczny współczulny i przywspółczulny. Kontrola układu bodźcoprzewodzącego serca i komórek roboczych mięśnia sercowego przez odruch z baroreceptorów tętniczych, odruch z chemoreceptorów tętniczych, odruchy z receptorów sercowych, odruch z receptorów bólowych. W1, W2, W3, W4, U1 W11-Wykład 11 Fizjologia układu naczyniowego. Kontrola mięśniówki gładkiej naczyń układu krążenia przez układ autonomiczny współczulny i przywspółczulny. Kontrola mięśniówki gładkiej naczyń przez hormony. Kontrola mięśniówki gładkiej naczyń przez czynniki uwalniane miejscowo. Kontrola mięśni gładkich układu naczyniowego przez odruch z baroreceptorów tętniczych, odruch z chemoroceptorów tętniczych, odruchy z receptorów sercowych, odruch z receptorów czuciowych bólowych. W1, W2, W3, W4, W5, U1 W12 Wykład 12 Fizjologia układu pokarmowego. Funkcje przewodu U1, pokarmowego. Regulacja funkcji efektorów układu pokarmowego: mięśniówki gładkiej i gruczołów przez układ autonomiczny i hormonalny. Mechanizm powstawania potencjału błonowego i potencjałów czynnościowych komórek mięśni gładkich przewodu pokarmowego. Sprzężenie elektromechaniczne w komórkach mięśni gładkich. W1, W2, W3, W4, U1 W13 Wykład 13 Fizjologia układu pokarmowego. Funkcja i regulacja działania żołądka. Funkcja i regulacja działania trzustki. Hormony trzustki. Funkcja i regulacja wydzielania żółci. Regulacja krążenia trzewnego. W1, W2, W3, W4, W7, U2 W14 -Wykład 14 Fizjologia układu oddechowego. Receptory czuciowe układu oddechowego. Regulacja funkcji efektorów autonomicznych układu oddechowego: mięśniówki gładkiej i gruczołów dróg oddechowych. Kontrola odruchowa funkcji przepony i mięśni międzyżebrowych. Struktura i funkcja centralnego generatora oddechowego. W1, W2, W3, W4, W5, W7, U1 W15 W ykład 15 Fizjologia nerek i płynów ustrojowych Fizjologia nerek. Równowaga kwasowo-zasadowa. Równowaga wodno-elektrolitowa. W1, W2, W3, W4, W7, U1 C1 Ćwiczenia 1 Fizjologia komórki. Fizjologia krwi. Fizjologia i regulacja procesu krwiotworzenia. Fizjologia i regulacja procesu krzepnięcia krwi. Transport substancji odżywczych i metabolitów przez krew. Demonstracja komputerowa transportu substancji odżywczych i metabolitów przez krew. W1, W2, W3, W4, W7, W6, U1 C2 Ćwiczenia 2 Fizjologia komórek pobudliwych. Funkcja i klasyfikacja kanałów jonowych. Mechanizm powstawania potencjału spoczynkowego i czynnościowego. Fizjologia propagacji potencjału czynnościowego wzdłuż aksonu. Demonstracja komputerowa mechanizmów działania kanałów jonowych i potencjałów czynnościowych. W1, W2, W3, W4, W7, U1 C3 Ćwiczenia 3 Mechanizmy przekazywania informacji między komórkami. Mechanizm skurczu mięśni. Przekazywanie informacji na drodze chemicznej: synaptycznej, parakrynowej, endokrynowej, za pośrednictwem fermonów. Klasyfikacja synaps nerwowych. Budowa i mechanizm działania synapsy nerwowo-mięśniowej. Blokery i aktywatory synapsy nerwowo-mięśniowej. Sprzężenie elektrochemiczne. Potencjały czynnościowe mięśni poprzecznie prążkowanych. Sprzężenie elektromechaniczne. Mechanizm skurczu mięśni poprzecznie prążkowanych. Elektromiogram. Regulacja siły skurczu mięśni poprzecznie prążkowanych. Demonstracja oceny siły mięśniowej w skali Lovett'a. Komputerowa demonstracja mechanizmu działania złącza nerwowo-mięśniowego i Strona 4 z 8
modelu ślizgowego skurczu mięśnia poprzecznie prążkowanego. W1, W2, W3, W4, U1 C4 Ćwiczenia 4 Fizjologia układu czuciowego. Klasyfikacje receptorów czuciowych. Klasyfikacje dróg czuciowych ośrodkowych. Budowa kory czuciowej. Badanie czucia dyskryminacji przestrzennej bodźca, badanie czucia powierzchniowego i głębokiego. Badanie rozmieszenia receptorów czuciowych na powierzchni skóry przy pomocy włosów von Frey a. Struktura i funkcja narządów zmysłów: smaku i węchu. W1, W2, W3, W4, W5, U1 C5 Ćwiczenia 5 Fizjologia układu czuciowego. Struktura i funkcja narządów zmysłów: wzrok, słuch, narząd równowagi. Demonstracja przewodzenia kostnego i powietrznego. Odruch źrenic na światło i nastawność anatomia, fizjologia, znaczenie diagnostyczne odruchu. Oglądanie dna oka przy pomocy oftalmoskopu. Demonstracja złudzeń wzrokowych, kolorów dopełniających, istnienia plamki ślepej. Badanie dominacji oka. Demonstracja komputerowa anatomii i fizjologii narządu słuchu. W1, W2, W3, W4,W5, U1 C6 Ćwiczenia 6 Układ ruchowy. Funkcja i klasyfikacja odruchów neuronalnych. Odruch na rozciąganie. Odruch z ciałek ścięgnistych Golgiego. Funkcja alfa i gamma motoneuronów. Klasyfikacja i funkcja dróg ruchowych rdzeniowych. Struktura i funkcja jąder podkorowych. Struktura i funkcja móżdżku. Objawy uszkodzenia móżdżku. Fizjologia kory ruchowej. Demonstracja i badanie odruchów rdzeniowych. Demonstracja prób móżdżkowych. W1, W2, W3, W4, W5, U1 C7 Ćwiczenia 7; seminarium sprawdzające; podsumowanie omówionego materiału W1,W2,W3,W4,W5,W6,W7,U1,U2 C8 Ćwiczenia 8 Układ hormonalny ze szczególnym uwzględnieniem układu rozrodczego. Podwzgórze, przysadka mózgowa, szyszynka, tarczyca, przytarczyce, grasica, trzustka, nadnercza, jądra, jajniki. W1, W2, W3, W4, W7, U1 C9 Ćwiczenia 9 Fizjologia serca. Struktura i funkcja układu bodźcoprzewodzącego serca. Elektrofizjologia komórek układu bodźcoprzewodzącego serca. Potencjały czynnościowe komórek męśnia sercowego. EKG. Sprzężenie elektromechaniczne w komórkach mięśnia serca. Unerwienie układu bodźcoprzewodzącego i mięśnia sercowego przez układ autonomiczny współczulny i przywspółczulny. Regulacja funkcji mięśnia sercowego przez odruch z baroreceptorów tętniczych, chemoreceptorów tętniczych i receptorów czuciowych mięśnia sercowego. Praca mechaniczna mięśnia sercowego. Autoregulacyjna odpowiedź mięśnia sercowego na obciążenie. Rejestracja EKG. Demonstracja niemiarowości oddechowej. Komputerowa demonstracja mechanizmu powstawania potencjału czynnościowego w komórkach mięśnia sercowego i szerzenia się pobudzenia w mięśniu sercowym. W1, W2, W3, W4, W5, U1 C10 Ćwiczenia 10 Fizjologia układu krążenia. Biofizyka przepływu krwi. Struktura i organizacja naczyń krwionośnych. Regulacja nerwowa, regulacja miejscowa i autoregulacja mięśniówki gładkiej naczyń krwionośnych. Mikrokrążenie. Regulacja układu krążenia przez odruch z baroreceptorów tętniczych i odruch z chemoreceptorów tętniczych. Odrębność regulacji mięśniówki gładkiej naczyń krwionośnych wieńcowych, nerkowych, mięśniowych, płucnych i układu pokarmowego. Pomiar ciśnienia tętniczego krwi. Osłuchiwanie serca. W1, W2, W3, W4, W5,U1 C11 Ćwiczenia 11 Fizjologia układu pokarmowego. Ogólna struktura układu pokarmowego człowieka. Mechanizm rozdrabniania i absorbcji substancji pokarmowych. Struktura, funkcja i mechanizmy kontroli działania żołądka. Regulacja i rola wydzielania trzustkowego. Regulacja i rola wydzielania żółci. Struktura, funkcja, kontrola funkcji jelita cienkiego i jelita grubego. W1, W2, W3, W4, U1 C12 Ćwiczenia 12 Fizjologia układu oddechowego. Objętości i pojemności oddechowe. Opór i podatność w układzie oddechowym. Dyfuzja gazów w pęcherzykach płucnych. Nerwowa kontrola układu oddechowego: regulacja funkcji mięśnia przeponowego i mięśni międzyżebrowych przez nerwy Strona 5 z 8
somatyczne, regulacja funkcji mięśniówki gładkiej i gruczołów dróg oddechowych przez nerwy układu autonomicznego. Odruchowa kontrola mięśni oddechowych poprzecznie prążkowanych, mięśniówki gładkiej i gruczołów dróg oddechowych. Pojęcie centralnego generatora oddechowego. Komputerowa prezentacja cyklu oddechowego, demonstracja zmian ciśnienia zewnątrzopłucnowego i wewnątrzopłucnowego w czasie cyklu oddechowego. Spirometria. W1, W2, W3, W4, W5, W7, U1 C13 Ćwiczenia 13 seminarium sprawdzające; podsumowanie omówionego materiału W1,W2,W3,W4,W5,W7,U1,U2 C14 Ćwiczenia 14 Fizjologia nerek. Anatomia czynnościowa nerek. Struktura i funkcja nefronu. Mechanizmy tworzenia i zagęszczania moczu. Demonstracja komputerowa mechanizmu filtracji kłębuszkowej i mechanizmu funkcjonowania nefronu. W1, W2, W3, W4, W7, U1 C15 Ćwiczenia 15 Równowaga kwasowozasadowa. Równowaga wodnoelektrolitowa. W1, W2, W3, W4, W7, U1 7. Sposoby weryfikacji efektów kształcenia Symbol przedmiotowego efektu kształcenia np. W1, U1, K1 Symbole form prowadzonych zajęć np. W, S, C Sposoby weryfikacji efektu kształcenia Pole definiuje metody wykorzystywana do oceniania studentów np.: kartkówka, kolokwium, raport z ćwiczeń itp. Każda metoda powinna być opisana odrębnie. Kryterium zaliczenia W1 W, C Kolokwium W1 W, C Egzamin W2 W, C Kolokwium W2 W, C Egzamin W3 W, C Kolokwium W3 W, C Egzamin W4 W, C Kolokwium W4 W, C Egzamin W5 W, C Kolokwium W5 W, C Egzamin W6 C Kolokwium W6 C Egzamin W7 W, C Kolokwium W7 W, C Egzamin U1 W, C Kolokwium Strona 6 z 8
U1 W, C Egzamin U2 C Kolokwium 8. Kryteria oceniania Forma zaliczenia przedmiotu: egzamin testowy (test jednokrotnego wyboru) ocena 2,0 (ndst) kryteria W tym polu definiujemy kryteria zaliczenia dla konkretnej metody oceniania. Wymagane jest określenie jedynie kryterium zaliczenia. Wymagania związane z uzyskaniem różnych oceny można określić fakultatywnie Do egzaminu dopuszczone są osoby które uzyskały na obu kolokwiach co najmniej 51 % punktów. Kryterium zaliczenia przedmiotu: uzyskanie co najmniej 51% punktów na egzaminie 3,0 (dost) 3,5 (ddb) 4,0 (db) 4,5 (pdb) 5,0 (bdb) 9. Literatura Literatura obowiązkowa: 1. Fizjologia człowieka; skrypt dla studentów farmacji i medycyny laboratoryjnej pod redakcją Pawła Szulczyka i Magdaleny Okarskiej-Napierały. 2. Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej, Autorzy: Władysław Traczyk, Andrzej Trzebski; Literatura uzupełniająca: 1. Fizjologia Człowieka, Autor: Stanisław Konturek. 10. Kalkulacja punktów ECTS (1 ECTS = od 25 do 30 godzin pracy studenta) Forma aktywności Liczba godzin Liczba punktów ECTS Godziny kontaktowe z nauczycielem akademickim: Wykład 30 1 Seminarium Ćwiczenia 45 2 Samodzielna praca studenta (przykładowe formy pracy): W tym polu opisujemy nakład samodzielnej pracy przeciętnego studenta konieczny aby zaliczyć przedmiot. W kalkulacji należy uwzględnić m.in. konieczność przygotowania się do zajęć, wykonania pracy domowych, przygotowania się do zaliczeń itp. Strona 7 z 8
Przygotowanie studenta do zajęć 30 1 Przygotowanie studenta do zaliczeń 56 2 Inne (jakie?) 11. Informacje dodatkowe Razem 161 6 Osoba odpowiedzialna za dydaktykę: dr Ewa Nurowska, tel.: 22 116 61 63, email: ewa.nurowska@wum.edu.pl Strona internetowa Zakładu Fizjologii i Patofizjologii WUM: https://zfc.wum.edu.pl/ Koło Naukowe przy Zakładzie Fizjologii i Patofizjologii Człowieka, osoba odpowiedzialna: mgr Przemysław Kurowski Wykłady odbywają się w sali im. Prof. J. Derynga w budynku Wydziału Farmacji, ul Banacha 1 w czwartki według schematu: w dniach 8 października- 19 listopada o godz. 10.15-12.00 w dniach 26 listopada 28 stycznia o godz. 8.15-10.00 Seminaria i ćwiczenia odbywają się we wtorki o godz. 16.30-19.00 w salach: im. Prof. Bolesława Olszewskiego (grupy 1 i 2) oraz w sali im. Prof. Jakuba Derynga.(grupy 3 i 4). Podpis Kierownika Jednostki Podpis osoby odpowiedzialnej za sylabus Strona 8 z 8