Mój wkład w stymulację rozwoju społecznego uczniów niepełnosprawnych intelektualnie w Specjalnym Ośrodku Szkolno- Wychowawczym nr 1 w Przemyślu Pedagogiczne publikacje naukowe ostatnich lat podkreślają funkcję i doniosłość rozwoju społecznego uczniów niepełnosprawnych intelektualnie. Ma on najczęściej ukazywane dwa konteksty: kontekst rozwoju społeczno-historycznego jako efekt przemian w obszarze psychiki i form Ŝycia ludzi (od początków ludzkości po czasy współczesne), kontekst indywidualnego rozwoju danej jednostki w procesie jej spajania się z kulturą ludzkości. W oparciu o publikacje M. Kościelskiej moŝna wyróŝnić 2 równoległe pojęcia do określenia rozwój społeczny. Są to pojęcia: socjalizacja i uspołecznienie. Oznacza to, Ŝe rozwój społeczny naleŝy rozpatrywać wieloaspektowo, m.in. poprzez: aspekt emocjonalny- łącząc go z silnymi emocjami np. z lękiem lub gniewem, aspekt psychiczny- łącząc go z osobowością, zachowaniem, kontaktami interpersonalnymi. Nabywanie wiadomości i umiejętności przyswajanych przez jednostkę w trakcie jej Ŝycia i ich weryfikacja w kontaktach z innymi osobami stanowi kompetencje społeczne tej osoby. Kontakty te, weryfikacja i modelowanie własnego zachowania pod wpływem róŝnych sytuacji kształtują rozwój społeczny kaŝdego człowieka. Ograniczenia w ilości i jakości kontaktów u osób niepełnosprawnych intelektualnie od najwcześniejszych lat Ŝycia (dzieciństwo, rodzina), poprzez doświadczenia związane z edukacją aŝ po osiągnięcie pełnoletniości/ samodzielności modeluje ich rozwój społeczny. W dzisiejszych czasach (tak wiele oferujących osobom niepełnosprawnym poprzez szerzenie tolerancji, ideę integracji, róŝnorodność oferty edukacyjnej) zauwaŝamy, Ŝe rozwój społeczny tych jednostek jest jednak nadal mniejszy, niŝ ich pełnosprawnych rówieśników. Wielu z nich (pomimo oddziaływań edukacyjnych, socjoterapeutycznych, rewalidacyjnych i wychowawczych) nadal przejawia niedostosowanie społeczne. NaleŜałoby w tym momencie dodatkowo podkreślić wpływ wielu leków, które latami przyjmują uczniowie niepełnosprawnie intelektualnie, aby móc funkcjonować. Wielu z nich mając niepełnosprawność sprzęŝoną
(psychoruchową) postrzega siebie jako osoby nieatrakcyjne, o niŝszej wartości. Nie oznacza to jednak, Ŝe nauczyciele oraz specjaliści pracujący z tymi uczniami nie powinni wspomagać ich rozwoju społecznego. Stale i to w róŝny sposób odbywa się stymulacja rozwoju społecznego uczniów niepełnosprawnych intelektualnie. Oprócz czynników intelektualnych i organicznych waŝne jest zaspokajanie potrzeb psychicznych tych uczniów. Uwarunkowania osobowościowe nadal wiąŝą się z zaspokajaniem takich potrzeb, jak: bezpieczeństwo, miłość, akceptacja, godność. Uczeń niepełnosprawny intelektualnie nie tylko przygotowywany jest do stawania się członkiem społeczeństwa i do nabywania kompetencji interpersonalnych, ale równieŝ musi nabywać umiejętność rozumienia wielu sytuacji społecznych. Wychodząc naprzeciw potrzebom i oczekiwaniom uczniów niepełnosprawnych intelektualnie w moim miejscu pracy (jak równieŝ biorąc pod uwagę wyniki wieloletnich badań polskich pedagogów specjalnych) rozpoczęłam cykliczne spotkania o charakterze integracyjnym w 2002r. Zmieniały się grupy uczniów biorących w nich udział. Wynikało to m.in. z faktu, Ŝe prowadziłam zajęcia rewalidacyjne z młodzieŝą upośledzoną umysłowo w stopniu lekkim w Gimnazjum nr 8 i Zasadniczej Szkole Zawodowej nr 3 w SOSW nr 1 w Przemyślu, a od kilku lat prowadzę zajęcia rewalidacyjne z uczniami z upośledzeniem umysłowym z stopniu umiarkowanym i znacznym w Szkole Specjalnej Przysposabiającej do Pracy. Mając na uwadze wielowymiarowość rozwoju społecznego naszych uczniów oraz wspólne i krzyŝujące się zakresy ich rozwoju umysłowego i społecznego postanowiłam organizować spotkania o takim charakterze, aby wzmacniać takie odczucia, jak: wysoka samoocena i samoakceptacja, poczucie bezpieczeństwa, akceptacji i godności, zadowolenie. Do swoich początkowych działań zachęciłam nauczycielki ZSZ z kierunku kucharstwo. Były to Panie: Magdalena Morajda- Mazur i Anna Szpak. Nawiązałam współpracę z Dyrekcją i nauczycielkami analogicznego kierunku w Zespole Szkół Gastronomicznych i Przemysłu SpoŜywczego w Przemyślu, czyli Panią. Dyr. ElŜbietą CiŜmą-Szabagą oraz Paniami: GraŜyną Nizińską, Wandą Stadnik i Marią Stecyszyn. Spotkania te związałam z obchodzeniem tradycyjnych świąt tzn. BoŜego Narodzenia oraz Świąt Wielkanocnych, mających tak wielki związek z emocjami i uspołecznieniem. Oczekiwania, wyobraŝenia oraz uczucia uczniów z naszego Ośrodka, jak równieŝ ich pełnosprawnych rówieśników przed pierwszym spotkaniem były ogromne. Nasi uczniowie przygotowali się starannie. Nie tylko wykonali stosowne upominki wigilijne i Ŝyczenia, ale zadbali takŝe o swój estetyczny wygląd.
Wspólna Wigilia zapoczątkowała kilkuletnie wizyty i rewizyty. W naszym Ośrodku były to spotkania: Wielkanocne, z okazji Dnia Kobiet, Walentynki, a nawet wspólne majówki w Klasztorze w Kalwarii Pacławskiej. Wsparcia udzielali ksiądz Adam Liwacz oraz siostra Anna Turko. Wraz z księdzem organizowaliśmy cykl zajęć bazujących na idei programu Agent. Korzystając z planu Przemyśla odszukiwaliśmy miejsca zapisane specjalnym szyfrem na kartkach i wykonywaliśmy zamieszczone na nich polecenia. Cieszyło się to przedsięwzięcie ogromnym powodzeniem, a odnalezienie miejsc oraz rozszyfrowywanie poleceń stanowiło źródło radości i satysfakcji uczestników.
Swoje działania poszerzyłam o spotkania integracyjne z młodzieŝą z Bursy Szkolnej w Przemyślu. Współdziałali ze mną: Dyrekcja Bursy Szkolnej w Przemyślu oraz Panie wychowawczynie: GraŜyna Jakielaszek, ElŜbieta Mazur i Lilianna Mokijewska. Były to zarówno wspólne zabawy taneczne, jak i udział w wieczorach literackich. Pomagały mi w tym Panie z naszego Ośrodka- Krystyna Olchowa i Barbara Wolańczyk.
Z chwilą, gdy rozpoczęłam zajęcia rewalidacyjne z młodzieŝą z klas Ŝycia, postanowiłam spotkania moich uczniów z pełnosprawnymi rówieśnikami związać z kultywowaniem róŝnych tradycji świeckich i kościelnych na terenie przemyskich przedszkoli. Z pomocą pośpieszyły mi: ówczesna Pani Dyrektor z Miejskiego Przedszkola nr 13 w Przemyślu ( Łucja Podbilska )oraz obecna P. Dyrektor- Barbara Kapuścińska ze wszystkimi Paniami uczącymi w tym Przedszkolu. Wraz ze swoimi uczniami z zajęć rewalidacyjnych przygotowywałam występy i spotkania związane z: BoŜym Narodzeniem (Jasełka, śpiewanie kolęd), powitaniem Wiosny lub Jesieni. Zwróciłam się o pomoc do nowych, młodych nauczycielek w naszym Ośrodku, a one chętnie pomogły mi w przygotowaniu inscenizacji oraz strojów. Były to Panie: Bernardyna Berestecka, Joanna Cupak, Dorota Mazur i Ewelina Malawska. Od kilku lat organizuję takŝe zajęcia o charakterze rewalidacyjnym w Czytelni Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu. W trakcie spotkań z Panem mgr Maciejem Waltosiem moŝemy wraz z uczniami odbywać podróŝ w przeszłość oglądając: stare pocztówki, gazety oraz ksiąŝki o naszym mieście. Działania te są urozmaicone informacjami z płyt CD znajdujących się w zasobach Czytelni i Biblioteki Naukowej Towarzystwa.
W tym roku szkolnym (tj. 2008/2009) nawiązałam współpracę z Dyrekcją Miejskiego Przedszkola nr 4 w Przemyślu- Panią Jolantą Zaleską oraz nauczycielkami z tego Przedszkola. Szczególnie wsparła moje działania Pani Edyta Ladyca- Górska. Przygotowana przeze mnie (i współpracujące ze mną Panie J. Cupak i D. Mazur) inscenizacja w MP nr 4 zakończyła się wspólną zabawą i poczęstunkiem.
W maju br. wystąpią znów moi uczniowie oraz Pani Joanny Cupak w MP nr 13 w Przemyślu. Nasza inscenizacja dotyczyć będzie trwającej wiosny. Wspólne spotkanie zakończą przygotowane przez nas zagadki muzyczne. Do współpracy zaprosiłam takŝe Panią Monikę Fedyk. Kolejnym moim pomysłem jest rozpoczęcie w maju tego roku wraz z Panią J. Cupak cyklu zajęć rewalidacyjnych w Zarządzie Zespołu Parków Krajobrazowych w Przemyślu, w przygotowanych tam salach edukacyjnych.
Podsumowanie: W naturalnych sytuacjach, bez rywalizacji i poszukiwania zwycięzców odbywa się proces wspierania i stymulacji rozwoju społecznego naszych uczniów. Skłania to do nawiązywania kontaktów i przyjaźni, rozwija potrzebę aktywności, akceptacji i poczucia przynaleŝności. UmoŜliwia równocześnie przeŝywanie wielu miłych chwil i dąŝenie do przewagi emocji pozytywnych nad negatywnymi. Daje wiele satysfakcji i radości uczniom oraz nauczycielom. Ewa Świtek Mój przyczynek do artykułu: Jestem młodym nauczycielem, zaledwie z 8-letnim staŝem zawodowym. W swojej pracy pedagogicznej zetknęłam się z dziećmi z upośledzeniem umysłowym. Jest ono określane takŝe mianem niepełnosprawności intelektualnej. Początkowo pracowałam z uczniami niepełnosprawnymi w SOSW w Sanoku. W chwili, gdy losy rzuciły mnie do Przemyśla, podjęłam pracę w Stowarzyszeniu na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym w Przemyślu (z uczniami z głębszym upośledzeniem umysłowym, w wieku 18-19 lat). Było to w latach 2004-2006. Następnie rozpoczęłam edukację uczniów niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu głębszym w SOSW nr 1 w Przemyślu w 2006r. Tu zainteresowały mnie działania starszej koleŝanki z pracy na rzecz integracji, wdraŝania tolerancji oraz stymulacji rozwoju społecznego i emocjonalnego uczniów ze Szkoły Specjalnej Przysposabiającej do Pracy. ZaangaŜowałam się w tą działalność widząc postępy w zachowaniu moich podopiecznych. Dla mnie te: występy, spotkania i spacery to źródło spostrzeŝeń, doświadczeń, ale takŝe i radości z kaŝdego ich sukcesu. Te działania zmotywowały mnie do studiowania literatury pedagogicznej dotyczącej działań na rzecz rozwoju społecznego uczniów niepełnosprawnych intelektualnie. Teoria wspierana praktyką daje wspaniałe efekty! W tym roku szkolnym wspomagam równieŝ badania rozpoczęte przez koleŝankę Ewę Świtek, dotyczące diagnozowania rozwoju społecznego uczniów z naszego Ośrodka. Są to wszyscy uczniowie z upośledzeniem w stopniu lekkim. Później nastąpi analiza zebranych informacji i dalsze badania. Ogromną pomocą słuŝą wychowawcy z badanych klas. Nasze wspólne działania pragnę kontynuować w kolejnych latach. Joanna Cupak
Bibliografia: Małgorzata Kościelska, Upośledzenie umysłowe a rozwój społeczny, PWN Warszawa 1984 (red) Władysława i Jan Pileccy, Stymulacja psychoruchowego rozwoju dzieci o obniŝonej sprawności umysłowej, Wyd. Naukowe WSP Kraków 1997 Irena Polkowska, Praca rewalidacyjna z dziećmi upośledzonymi umysłowo w szkole Ŝycia, WSiP Warszawa 1998 Ewa Świtek, Zabawa jako forma rozwoju dzieci w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej masowej i specjalnej, Rocznik Przemyski t. XXXV, Przemyśl 1999 Ewa Świtek, Pojęcie, istota i cele rewalidacji osób niepełnosprawnych w Polsce, Biuletyn Informacyjny TPN nr 10, Przemyśl 2006 Franciszek Wojciechowski, Dziecko umysłowo upośledzone w rodzinie, WSiP Warszawa 1990