Funkcje pieniądza Środek wymiany (rozwiązuje problem podwójnej zbieżności potrzeb ) Jednostka rozrachunkowa (zamiast cen względnych, pewna podstawa wyceny innych dóbr, numeraire) Środek przechowywania wartości (tezauryzacji przenosi środki z dziś na przyszłość w celu np. późniejszej konsumpcji) Miernik odroczonych płatności (do określania wartości pożyczek) Mnożnik kreacji pieniądza M1/M0 = 1/[cc + rr (1-cc)] cc część agregatu M1 trzymana w formie gotówki rr stopa rezerw obowiązkowych od depozytów w bankach komercyjnych Mnożnik prosty = 1/rr 1
Bank centralny Podaż pieniądza kształtuje (bezpośrednio i pośrednio) bank centralny za pomocą odpowiedniej dla aktualnej sytuacji gospodarczej kraju polityki pieniężnej. Powinna mieć ona takie rozmiary, aby w gospodarce nie było ani nadmiaru ani niedoboru pieniądza. Najczęstsze narzędzia polityki pieniężnej: minimalna stopa rezerw obowiązkowych, stopa referencyjna, operacje otwartego rynku Niezależność banku centralnego Seniorat a podatek inflacyjny Sposoby stabilizacji lub zmniejszania deficytu (udziału krajowego długu publicznego w PKB): Ograniczanie wydatków publicznych albo podwyższenie podatków (wpływów budżetowych); Pieniężne finansowanie deficytu. Finansowanie inflacyjne może zmniejszać obciążenie długiem na dwa sposoby: seniorat (dochód z emisji), powiększenie zasobów pieniądza na rynku, prowadzi też do wzrostu inflacji, podatek inflacyjny od nominalnych aktywów. Realny przychód uzyskiwany przez rząd z inflacji. Dotyczy tylko długu zaciąganego w pieniądzu krajowym. Podatek inflacyjny udaje się ściągnąć jedynie wtedy, gdy inflacja jest nieoczekiwana. 2
Realne i nominalne stopy procentowe Zasada Fishera: Realna stopa procentowa to w przybliżeniu różnica między nominalną stopą procentową, a oczekiwaną inflacją: i = r + π(e) Wymiana z zagranicą gospodarka otwarta Gospodarka zamknięta bez handlu zagranicznego i międzynarodowych przepływów kapitałowych; brak wymienialności pieniądza i kursu walutowego Równanie zagregowanego (tylko krajowego) popytu: Y = C + I + G Gospodarka otwarta - handel zagraniczny lub też swoboda przepływów kapitałowych Równanie zagregowanego popytu: Y = C + I + G + eksport netto 6 3
Kurs walutowy Metoda brytyjska a europejska Deprecjacja (wzrost kursu walutowego wg metody europejskiej, spadek wartości waluty) i aprecjacja (spadek kursu walutowego, wzrost wartości waluty) Dewaluacja, rewaluacja Kurs walutowy Realny kurs walutowy cena względna zagranicznych dóbr i usług wyrażona w krajowych dobrach i usługach. Nominalny kurs walutowy cena zagranicznego pieniądza wyrażona w pieniądzu krajowym Kurs realny to kurs nominalny dostosowany do poziomu cen w kraju (cen dóbr krajowych w krajowym pieniądzu) do poziomu cen za granicą (ceny dóbr zagranicznych w pieniądzu zagranicznym). 4
Kurs walutowy Kurs nominalny E może być liczony np. jako geometryczna średnia ważona udziałami w wymianie handlowej kursów bilateralnych Kurs realny = (EP*)/P, gdzie P ceny krajowe, P* - ceny zagraniczne cena względna dóbr zagranicznych wyrażona w dobrach krajowych Nominalny kurs walutowy dostosowany do poziomu cen w kraju i za granicą wpływa na konkurencyjność towarów w handlu zagranicznym wielkość eksportu netto Terms of trade Wewnętrzne Terms of trade stosunek cen dóbr wymienialnych do cen dóbr niewymienialnych w kraju Terms of trade stosunek cen dóbr eksportowanych do cen dóbr importowanych 10 5
Kurs walutowy a rachunek obrotów bieżących Deprecjacja waluty poprawia PCA Aprecjacja waluty pogarsza PCA Reżimy kursowe Kursy płynne: łatwiejsza absorpcja szoków, dostosowania bilansu handlowego ale zmienność warunków handlowych, Inwestycji Kursy usztywnione/ sztywne: redukcja ryzyka zmian kursów, ograniczenie kosztów transakcyjnych, niższa i mniej zmienna stopa inflacji, ale: ryzyko kryzysów walutowych, koszty utrzymywania rezerw walutowych 6
Efekt Samuelsona-Balassy Pokazuje wpływ wymiany międzynarodowej na ogólny poziom cen oraz kształtowanie się kursu walutowego. Efekt ten występuje, gdy wzrost produktywności w sektorze obrotu międzynarodowego (dóbr wymienialnych) jest szybszy niż w sektorze krajowym Efekt Samuelsona-Balassy Założenia Istnieją dobra N i T (sektor krajowy niewymienialny i sektor obrotu międzynarodowego dóbr wymienialnych) Cena dóbr wymienialnych jest równa we wszystkich krajach (PPP) Realna płaca w sektorze produkcji dóbr wymienialnych determinowana jest przez krańcowy produkt pracy. Wzrost płac w sektorze dóbr wymienialnych dokładnie odpowiada wzrostowi produktywności w tym sektorze (dlatego realna aprecjacja kursu walutowego nie wpływa na konkurencyjność gospodarki). Doskonała mobilność siły roboczej sprawia, że płace w obu sektorach wyrównują się, przy czym płace z sektora dóbr niewymienialnych niejako dostosowują się do płac w sektorze dóbr wymienialnych. Stosunek cen w obu sektorach determinowany jest przez relatywną produktywność obu sektorów oraz udział siły roboczej w obu sektorach. Produktywność i jej wzrost w sektorze dóbr wymienialnych przewyższają produktywność i jej wzrost w sektorze dóbr niewymienialnych. 7
Mechanizm wpływu Płace w sektorze dóbr wymienialnych zależą od krańcowego produktu pracy (MPL), podczas gdy płaca w sektorze dóbr niewymienialnych jest z założenia równa płacy w sektorze dóbr wymienialnych. W takiej sytuacji mniejsza produktywność pracy w sektorze dóbr niewymienialnych niż w sektorze dóbr wymienialnych sprawia, że płaca w sektorze dóbr niewymienialnych przewyższa krańcowy produkt pracy, W konsekwencji przyczynia się to do wzrostu cen w tym sektorze. Im wyższa jest różnica między produktywnością w obu sektorach gospodarki, tym relatywnie wyższe są ceny dóbr niewymienialnych. Wnioski Z efektu Samuelsona-Balassy wynika, że kursy walutowe krajów biednych systematycznie odbiegają od kursu mierzonego parytetem siły nabywczej (PPP exchange rate) oraz że wraz ze wzrostem dochodu stopa inflacji w krajach biednych będzie wyższa niż w krajach bogatych Jest jednym z najczęściej przywoływanych źródeł realnej aprecjacji walut w krajach transformujących się. Zob. np. CASE (2004), Efekt Harroda-Balassy-Samuelsona w Polsce i innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej, www.case-research.eu 8
Fazy cyklu koniunkturalnego 1. boom (rozkwit) 2. recesja 3. kryzys 4. ożywienie (odbudowa koniunktury) wzrostowa/ekspansja spadkowa/recesja 17 Kiedy zaczyna się recesja? NBER: recesja to znaczący spadek w aktywności gospodarczej w skali całej gospodarki, trwający dłużej niż kilka miesięcy, widoczny w produkcji przemysłowej, zatrudnieniu, realnych dochodach i hurtowym/ detalicznym handlu (źr.: www.nber.org) maksimum cyklu to kwartał poprzedzający dwa kolejne kwartały ze spadkiem aktywności Inne definicje: Recesja względny spadek aktywności gospodarczej, czyli znaczące zmniejszenie tempa wzrostu (ale powyżej 0%) Recesja gdy tempo zmian PKB jest poniżej trendu 18 9
Mniejsze wahania PKB w 2. poł. XX w. Usługi zmiany w produkcji i zatrudnieniu - przejście z rolnictwa do przemysłu i potem do usług. Rolnictwo charakteryzuje się największymi wahaniami, usługi najmniejszymi. Lepsze zarządzanie zapasami ma niewielki udział w PKB, ale zasadnicze znaczenie dla zmian w cyklu. Globalizacja - wzrost przepływów handlu międzynarodowego, można eksportować nadwyżki lub importować gdy niezaspokojony popyt krajowy Większe wydatki rządowe Automatyczne stabilizatory koniunktury Dyskrecjonalna polityka fiskalna ale to dyskusyjnie Skuteczniejsza polityka monetarna 19 Stylizowane fakty Wahania dotyczą wszystkich branż gospodarki. Amplituda wahań w stosunku do trendu jest niewielka. Konsumpcja, inwestycje i import oraz produkcja przemysłowa są procykliczne. Konsumpcja jest mniej zmienna niż PKB. Inwestycje są bardzie zmienne niż PKB. Wydatki rządowe są acykliczne. Z wydatków konsumpcyjnych najsilniej procykliczne są te na dobra trwałego użytku Zatrudnienie jest procykliczne, bezrobocie antycykliczne. Wydajność pracy jest procykliczna, płaca realna jest acykliczna. 20 10
Stylizowane fakty, c.d. Inflacja jest procykliczna i opóźniona w cyklu Realna stopa procentowa jest acykliczna albo słabo procykliczna Podaż pieniądza jest procykliczna i przewodzi w cyklu Występują zmienne wyprzedzające (zapasy (-), ceny akcji, podaż pieniądza), opóźnione (inflacja) i równoczesne. Przyczyny wahań cyklicznych Cykle deterministyczne Cykle stochastyczne Podejście (neo)keynesowskie Teorie realnego cyklu koniunkturalnego (RBC) 22 11
Cykle stochastyczne Przyczyna wytrącenia gospodarki z równowagi są przypadkowe szoki. Zakłócenie strony popytu albo podaży, jeśli dodatnie to PKB rośnie, jeśli negatywne to PKB maleje Mechanizm transmisji (zmieniający szoki w oscylacje), jego podstawą są opóźnienia w dostosowywaniu głównych zmiennych makroekonomicznych do zmian czynników wpływających na nie Kumulacja albo częściowe znoszenie się kolejnych szoków powodują oscylacje i cykle koniunkturalne [real estate bubble, dot com bubble, niestabilność polityczna w jakimś regionie, tsunami]. Większość szoków ma źródło w innowacjach technologicznych. 23 Szkoła realnego cyklu koniunkturalnego (RBC) Podejście nowego modelu klasycznego do wyjaśniania niespodzianką pieniężną wahań cyklicznych straciła na znaczeniu na początku lat 1980., nie przechodząc testów empirycznych. Zaczęto koncentrować się na wstrząsach realnych, zamiast pieniężnych. szkoła real business cycle E. Prescott i F. Kydland (1982), Ch. Plosser stylizowany model makroekonomiczny z podstawami mikroekonomicznymi i racjonalnymi oczekiwaniami 12
Teoria RBC Mechanizmy przenoszenia impulsów: akumulacja kapitału; międzyokresowa substytucja pracy. Zmiana techniki produkcji i inne czynniki powodują przesunięcie funkcji produkcji oraz wzrost produktywności pracy i kapitału. Skłania to firmy do większej akumulacji kapitału, a ludzi do zwiększenia podaży pracy. Nie występuje przymusowe bezrobocie ani niepełne wykorzystanie możliwości produkcyjnych. Nieskuteczna jest aktywna polityka popytowa w celu polepszenia sytuacji gospodarczej, ingerencja państwa może jedynie pogorszyć dobrobyt. Model AS AD Model AS-AD aggregate supply and aggregate demand Uchylamy założenie, że ceny są stałe (jak w modelu IS-LM) i model AS-AD prezentujemy w przestrzeni produkt poziom cen / inflacja Równowagę wyznacza zrównanie całkowitego popytu AD i całkowitej podaży AS 26 13
Krzywa AD Krzywą AD wyprowadza się z modelu IS-LM. Każdy punkt na krzywej AD reprezentuje równowagę z modelu IS-LM (czyli jednoczesną równowagę na rynku dóbr i usług oraz na rynku pieniężnym) Krzywa AD opisuje ujemną zależność między wielkością produkcji a poziomem cen (średnim poziomem cen) Wzrost cen (przy niezmienionej nominalnej podaży pieniądza) spadek realnej podaży pieniądza wzrost stóp procentowych maleje poziom inwestycji maleje zagregowany popyt i produkt Nachylenie AD zależy od wszystkich parametrów, które określają nachylenie krzywych IS i LM 27 Krzywa AS Opisuje zależność między średnim poziomem cen a ilością produktu, jaką przedsiębiorstwa chcą dostarczyć przy danym poziomie cen Inna w krótkim i w długim okresie. W długim okresie ceny dostosowują się w pełni, a krzywa LAS jest pionowa (przypadek klasyczny) Krótkookresowa krzywa zagregowanej podaży (SAS) jest dodatnio nachylona W bardzo krótkim okresie, kiedy ceny nie ulegają jeszcze zmianie, krzywa AS jest pozioma (przypadek keynesowski) 28 14
Polityka przy stałym i płynnym kursie walutowym Stały kurs walutowy oznacza import inflacji kraju z walutą odniesienia. Tempo wzrostu pieniądza w kraju musi dostosować się do inflacji, a nie odwrotnie. Stopa inflacji w kraju może tylko w krótkim okresie różnić się od stopy inflacji za granicą Polityka pieniężna przy stałym kursie walutowym: bank centralny nie może dowolnie kontrolować podaży pieniądza ani wpływać na Y. Rozwiązanie dewaluacja Przy kursie płynnym na znaczeniu traci polityka fiskalna. Przy ekspansywnej polityce fiskalnej wzrost wartości waluty spadek eksportu netto 29 Fear the Boom and Bust https://www.youtube.com/watch?v=d0nertfo-sk 30 15