1 DYDAKTYKA NA UZUPEŁNIAJĄCYCH STUDIACH MAGISTERSKICH I SEMESTR CYKLU A SYLABUS WYKŁADU Ogólne założenia kursu Kurs dydaktyki na studiach magisterskich obejmuje 14 godzin wykładu i 14 godzin ćwiczeń i kończy się egzaminem pisemnym. Jest przeznaczony dla studentów, którzy zaliczyli kurs dydaktyki na studiach licencjackich, a więc dla studentów, którzy mają opanowane podstawy dydaktyki, czyli: znają strukturę dydaktyki jako subdyscypliny pedagogicznej, znają jej przedmiot i orientują się w metodach badawczych wykorzystywanych w dydaktyce, znają, rozumieją i potrafią wykorzystać główne pojęcia dydaktyki, jak cele, treści, metody, formy, zasady kształcenia; mają orientację i podstawowe umiejętności praktyczne w zakresie stanowienia celów kształcenia, konstrukcji programów kształcenia, kontroli i oceny osiągnięć w nauce; mają ogólną orientację w procesach poznawczych i społecznych zachodzących w klasie szkolnej; mają ogólną orientację w podstawowym piśmiennictwie dydaktycznym. Cele kursu W kursie mogą uczestniczyć zarówno studenci wykonujący zawód nauczycielski lub przygotowujący się do niego, jak i studenci wykonujący inne zawody lub przygotowujący się do nich, a które wymagają wiedzy i umiejętności dydaktycznych. Dla pierwszej grupy najważniejsze jest zrozumienie szerszego kontekstu pracy nauczycielskiej w celu świadomego doskonalenia własnej pracy oraz kierowania własnym rozwojem zawodowym. Studenci z drugiej grupy, podobnie jak nauczyciele, potrzebują umiejętności służących celowemu, planowemu i świadomemu postępowaniu z ludźmi, których wiadomości, umiejętności i systemy wartości pragną kształtować, a ponieważ pracują lub pracować będą z produktem szkoły młodzieżą lub ludźmi dorosłymi, powinni mieć uporządkowaną i krytyczną wiedzę o tym, jak szkoła pracuje. Kurs dydaktyki na studiach magisterskich ma odpowiedzieć na te potrzeby.
2 Program wykładu Wykłady mają w większości charakter problemowy. Ich głównym zadaniem jest pomóc studentom w krytycznym zrozumieniu zjawisk i prawidłowości charakteryzujących rzeczywistość dydaktyczną współczesnej polskiej szkoły. 1. Model uczenia się szkolnego. Treścią wykładu jest omówienie i wyjaśnienie poniższego modelu. Literatura. Model * ten wraz ze skróconym objaśnieniem znaleźć można w: Krzysztof Kruszewski (red.) Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela WN PWN, Warszawa, wydania 2002 i późniejsze, r.3. * Rysunek jest widoczny w trybie widok strony ; w trybie widok normalny może być niewidoczny.
3
4 Oczekiwane efekty wykładu. Zrozumienie zdania generalnie opisującego model, zwłaszcza powiązań między kolejnymi systemami. Zrozumienie pojęć: unifikacja znaczeń, indywidualizowanie znaczeń, zmiany zachodzące w wiedzy ucznia pod wpływem uczenia się szkolnego, wiedza deklaratywna, proceduralna i kontekstowa. Umiejętność wskazania i scharakteryzowania czynników unifikujących i indywidualizujących znaczenia wiadomości. 2. Kształcenie szkolne jako narzędzie segregacji społecznej. Treść wykładu: zależności między przeciętnym poziomem osiągnięć szkolnych, a ich rozproszeniem (patrz załączony rysunek ** i tabela); program szkolny jako narzędzie różnicowania społeczeństwa i odtwarzania struktury społecznej; znaczenie kapitałów ekonomicznego, kulturowego i społecznego dla funkcjonowania ucznia w szkole i dla miejsca absolwentów w strukturze społecznej; stosunek uczniów do kultury dominującej (przekazywanej przez szkołę) jako wyznacznik stosunku szkoły do uczniów; zewnętrzne sprawdziany jako wielki brat systemu szkolnego. Literatura. Niektóre tezy wykładu zawarte są w artykule K.Kruszewskiego: Polityka oświatowa jakość kształcenia segregacja społeczna Ruch Pedagogiczny 2005, nr 5/6. Oczekiwane efekty wykładu. Umiejętność analizowania decyzji oświatowych pod kątem ich wpływu na poziom osiągnięć szkolnych i ich zróżnicowanie. Zrozumienie wpływu kształcenia szkolnego na odtwarzanie struktury społecznej i na plasowanie absolwentów na drabinie społecznej. Rozumienie wpływu kapitału ekonomicznego, kulturowego i społecznego na kształcenie szkolne i jego efekty. Zrozumienie konsekwencji zróżnicowania kulturowego uczniów dla ich karier szkolnych i życiowych. Umiejętność znalezienia konsekwencji stosowania sprawdzianów zewnętrznych ** Rysunek jest widoczny w trybie widok strony ; w trybie widok normalny może być niewidoczny.
5 Pop. NUP X Pop. UP + S Rys.1. Skutki decyzji oświatowych dla uczniów społecznie uprzywilejowanych, nieuprzywilejowanych i dla całej populacji.
6 Tabela 1. Idealne modele polityki oświatowej S + X + 2 1 4 3 1 UTOPIA PEDAGOGICZNA (maleje rozproszenie, rośnie średnia osiągnięć) 2 SPOŁECZEŃSTWA EMULACYJNE (rośnie rozproszenie, rośnie średnia) 3 SPOŁECZEŃSTWA EGALITARNE (maleje rozproszenie, maleje średnia) 4 SPOŁECZEŃSTWA NISZCZONE (rośnie rozproszenie, maleje średnia) 3. Program ukryty. Treść wykładu: dwa typy krytyki kształcenia i szkoły funkcjonalny i demaskatorski; pojęcie programu ukrytego; przydatność teoretyczna i praktyczna kategorii program ukryty, przykłady zastosowania tej kategorii. Literatura. Niektóre informacje prezentowane na wykładzie znaleźć można w: Andrzej Janowski Uczeń w teatrze życia szkolnego WSiP, Warszawa, dowolne wydanie, r. 3 i K.Kruszewski (red.) Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela WN PWN, Warszawa, wydania od 2002 r., r. 3.(podrozdział program ukryty) Oczekiwane efekty wykładu. Umiejętność wyszukiwania elementów programu ukrytego w tekstach i treści kształcenia (na poziomie początkowym). Rozumienie kategorii program ukryty i jej użyteczności teoretycznej i praktycznej. 4. Społeczny charakter kontroli i oceny osiągnięć szkolnych. Treść wykładu: dowody na słuszność tezy o społecznym charakterze wszelkiej kontroli i oceny osiągnięć szkolnych w wymiarze systemu szkolnego i jednostkowym; definicja kontroli i oceny osiągnięć szkolnych; ocenianie dydaktyczne a społeczno-wychowawcze; funkcje kontroli i oceny ze względu na system szkolny, nauczyciela, ucznia; modele oceniania przez porównanie z wzorcem, z grupą
7 ocenianych lub inną ocenianą osobą, z wcześniejszymi wynikami ocenianego. Literatura: niektóre tezy wykładu znajdują się w artykule K.Kruszewskiego Kontrola procesu i kontrola wyniku a samoocena szkoły Ruch Pedagogiczny 2006, nr 3/4. Oczekiwane efekty wykładu. Umiejętność dowiedzenia lub podważenia tezy o społecznym charakterze kontroli i oceny osiągnięć szkolnych. Zapamiętanie definicji kontroli i oceny osiągnięć szkolnych oraz cech związanych z ich poszczególnymi funkcjami i modelami. 5/6. Role nauczyciela i ucznia. Treść wykładów: charakterystyka roli społecznej nauczyciela; władza w klasie szkolnej; postrzeganie przez ucznia rzeczywistości szkolnej czynniki na to wpływające i schematy interpretacyjne; efekty Pigmaliona i dra Lisa; etykietowanie uczniów. Literatura. Część tez wykładu znaleźć można w: Krzysztof Konarzewski (red.) Sztuka nauczania. Szkoła WN PWN, Warszawa, wyd.dowolne, rozdziały Uczeń i Nauczyciel oraz w: K.Kruszewski (red.) Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela wydania od 2002 roku, r. 3 (porozdział Niebezpieczeństwa etykietowania). Oczekiwane efekty wykładu. Rozumienie terminów określających osobliwości roli nauczyciela: niejasność, niespójność, psychologiczna trudność, niezgodność z innymi rolami oraz sposobów reagowania nauczycieli na te osobliwości. Rozumienie pojęcia schemat interpretacyjny i wymiary subiektywnego środowiska szkolnego. Rozumienie wpływu płci, pochodzenia społecznego, inteligencji ucznia na postrzeganie przez niego sytuacji szkolnych. Rozumienie zjawiska etykietowania i zapamiętanie, jak przejawia się ono w postępowaniu nauczycieli. Znajomość terminów: efekt Pigmaliona, efekt Galatei, efekt Golema, efekt dra Lisa. 7. Nauczanie wychowujące. Treść wykładu.: wykład uzasadnia jako tezę główną potrzebę suwerenności rozumu ucznia i intelektualizacji procesów wychowawczych, czyli wpajania wartości poprzez intelekt; trzy tory nauczania wychowującego: warunkowanie, informowanie, informowanie pozorne; wymiary środowiska wychowawczego: rozum uczucie, jednostka kolektyw, kooperacja rywalizacja; trzy kultury wychowania: rozumienia, działania, wiary; sposobności wychowawcze w szkole powiązane z nauczaniem. Oczekiwane efekty wykładu. Umiejętność uzasadnienie lub podważenia tezy o potrzebie intelektualizacji procesów wychowawczych. Zapamiętanie nazw i cech torów nauczania wychowującego, wymiarów środowiska wychowawczego i kultur wychowania.
8 Egzamin Pytania egzaminacyjne służą sprawdzeniu, czy student pamięta i rozumie wiadomości oraz czy opanował założone umiejętności wskazane w oczekiwanych efektach wykładu podanych przy każdym temacie wykładu. Egzamin ma formę pisemną, składa się z trzech zadań; trwa 60 minut. Na ocenę egzaminacyjną ma pewien wpływ stopień otrzymany z zaliczenia ćwiczeń. Warunkiem przystąpienia do egzaminu jest zaliczenie ćwiczeń przynajmniej na ocenę dostateczną, Termin egzaminu zostanie uzgodniony przez wykładowcę ze studentami. Możliwość przepisania wcześniej otrzymanych ocen z kursu dydaktyki na studiach licencjackich Wszystkim studentom, którzy na studiach licencjackich odbyli 56 lub więcej godzin zajęć z dydaktyki zakończonych egzaminem, będzie przepisywana ocena z tego egzaminu pod warunkiem odbycia z postępem przynajmniej dostatecznym ćwiczeń z dydaktyki na studiach magisterskich. W tym celu należy przedstawić osobie prowadzącej ćwiczenia dowód odbycia 56 lub więcej godzin dydaktyki na studiach licencjackich. Studenci ci mają prawo, ale nie mają obowiązku uczestniczenia w wykładzie. Studenci, którzy zapragną poprawić tę ocenę, mogą przystąpić do egzaminu kończącego kurs dydaktyki na studiach magisterskich. Ocena z tego egzaminu zastąpi ocenę z poprzedniego jedynie wtedy, gdy będzie wyższa.