Przegląd wybranych systemów i narzędzi e-learning doc. dr Zbigniew E. Zieliński Wyższa Szkoła Handlowa im. Bolesława Markowskiego w Kielcach zzielinski@wsh-kielce.edu.pl Duża część oprogramowania e-learningowego oferowanego w sieci internet (obok wersji komercyjnych czego przykładem jest platforma WBTexpress firmy 4System) jest oparta na licencji GNU General Public Licence (GPL), inne zaś rozprowadzane są jako produkty open soruce. Zaprezentowane w poniższym artykule rozwiązania pokazują, iż wolne i darmowe inicjatywy są na równi funkcjonalne co wersje komercyjne i zachęcają do zainteresowania się technologiami zdalnego nauczania. Pozwala to na rozpoczęcie działalności związanej z e-learningiem każdemu podmiotowi edukacyjnemu, by po zdiagnozowaniu potrzeb i możliwości móc dalej rozwijać wdrożony system, bądź dokonać migracji w kierunku innych rozwiązań, np. komercyjnych i płatnych. 1. Wstęp Platformy e-learningowe stają się jednym z wielu elementów wykorzystywanych w procesie dydaktycznym uczelni wyższych. Oferują one rozwiązania o różnym stopniu zaawansowania, począwszy od zamieszczania statycznych kursów, poprzez dynamiczne, wymagające interakcji szkolącego moduły e-learningowe, aż po systemy wspomagające nauczanie na każdym jego etapie. Dodatkowo w internecie można znaleźć wiele miejsc tworzonych przez pracowników uczelni (a także zakłady czy wydziały), będące materiałami dydaktycznymi, testami sprawdzającymi wiedzę, forami dyskusyjnymi czy stronami www z zawartością spójną z kierunkiem uczelni. Wiele z tych równoległych działań da się zamknąć w jednej platformie, systemie e- learning, będącym swoistym rozwiązaniem technologicznym i często organizacyjnym. Jedna z form, jakie przyjmuje e-learning WBT (Web Based Training) pozwala wykorzystać technologie internetowe, skupiając funkcjonalność i zarządzanie tymi systemami głównie po stronie przeglądarki internetowej. Daje to możliwość wykorzystania oraz użycia technologii komputerowych (sieci rozległych) i prezentacji tych materiałów szkoleniowych w internecie. Formuła prezentacji danych edukacyjnych może przyjąć różnorakie formy, takie jak 1 : Statyczna zamieszczanie artykułów, materiałów, opracowań, badań oraz linków do innych zasobów sieciowych. Sposób prezentacji danych jest bardzo zbliżony do odpowiednika tradycyjnego dostępu do materiałów papierowych, jedynie nośnik 1 D. Nojszewski, Platformy e-learningowe w polskich instytucjach edukacyjnych, E-mentor nr 2/2003, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2003. 1
przekazu został zastąpiony medium elektronicznym, który jest szybszym nośnikiem wyszukiwania danych. Online materiały dydaktyczne zamieszczone są nadal w formie statycznej, jedynie szkolenia zawierają dostęp do for dyskusyjnych, czatów, biuletynów informacyjnych. Komunikacja na poziomie student wykładowca i student student jest interaktywna, wykorzystywany jest system poczty elektronicznej. Asynchroniczna jest to nauczanie, w którym proces przekazywania wiedzy następuje w dowolnym czasie, zaś studenci mogą znajdować się w tych samych, bądź różnych miejscach. Szkolenia takie posiadają mechanizmy kontroli i oceny postępów osób uczących się przez wykładowcę 2. Synchroniczna szkolenia prowadzone w tym samym czasie (rzeczywistym) przez wykładowcę. Kursy takie prowadzone są z wykorzystaniem sieci komputerowej oraz wsparciem technik takich jak: telekonferencje, czaty, wideokonferencje, przekazy audio (podcast), pracę grupową, współdzielenie zasobów. Każda z powyższych form e-learning może być użyta w ramach jednostki edukacyjnej, ważny jest aspekt struktury treści dydaktycznych, która powinna być czytelnie skonstruowana i kompetentnie opisana. Istotną rolę odgrywa forma interaktywności w materiałach dydaktycznych taka jak np. testy przeznaczone do sprawdzenia nabytej wiedzy studenta. Wiele z poniżej prezentowanych systemów e-nauczania posiada ww. elementy i standardy umożliwiające prowadzenie aktywnych zajęć online. 2. Przegląd wybranych platform e-learningowych Większość z poniżej omawianych platform e-learning działa w oparciu o model open source. Szersze zastosowanie i upowszechnienie się tego rozwiązania zwiększyło konkurencję na rynku oprogramowania. Jest to szczególnie widoczne w segmencie systemów operacyjnych i zaowocowało obniżeniem cen. Zastosowanie licencji open source daje szansę na obniżenie kosztów funkcjonowania infrastruktury publicznej we wszystkich krajach oraz na likwidację cyfrowego wykluczenia (digital divide) 3. Zastosowanie oprogramowania e- learning funkcjonującego w oparciu o wolne oprogramowanie pozwoli przeznaczyć fundusze jednostki edukacyjnej na innowacje, nie przeznaczając przy tym znacznych środków finansowych na zakup komercyjnego oprogramowania. Poniżej przedstawione systemy oraz 2 Zbigniew Zieliński, Wykorzystanie technik informacyjnych w procesie dydaktycznym szkoły wyższej, dysertacja doktorska, Akademia Ekonomiczna, Kraków 2003. 3 K. Kowalczyk, Historia rozwoju oprogramowania open source, E-mentor nr 4/2004, Szkoła Główna Handlowa, Wawszawa 2004. 2
narzędzia e-learning (Atutor, Claroline, Didactor, Dokeos, Hot Potatoes, ILIAS,.LRN, Moodle, WordCircle) funkcjonują w oparciu o licencję open soruce, zaś jeden (WBTExpress) jest rozwiązaniem komercyjnym. Atutor http://www.atutor.ca Claroline http://www.claroline.net Didactor http://www.didactor.nl Atutor ten jest rozwiązaniem bazującym na modelu LCMS (Learning Content Management System). Jest to rozbudowany system do prowadzenia kursów i szkoleń online, posiadający możliwość przeprowadzania testów i wykładów online. Elementem, który wyróżnia ten system jest tworzenie kursów w oparciu o obiekty wiedzy wielokrotnego użytku. Claroline jest systemem służącym do budowania portali edukacyjnych i kursów online. Umożliwia tworzenie kursów online, przydzielanie dostępu studentom, udostępnianie materiałów dydaktycznych (dokumentów, plików dźwiękowych, wideo, programów), tworzenie testów i ćwiczeń. Claroline pozwala też nadzorować przebieg nauki i postępy poszczególnych studentów. Didactor jest platformą opartą na metodologii obiektów wiedzy (learning objects), uważanej za coraz istotniejszą w e-edukacji. System umożliwia zdefiniowanie i wykreowanie komponentów wiedzy, a następnie grupowanie ich w obiekty wiedzy. Didactor składa się z 23 komponentów dydaktycznych, takich jak: e-portfolio, ocena, zarządzane kompetencjami, dyskusje grupowe, czat 4. 4 J.J. Becking, Open up. Dlaczego oprogramowanie open source jest najlepszym modelem dla edukacji?, E- mentor nr 9/2005, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2005. 3
Dokeos http://www.dokeos.com Hot Potatoes - http://hotpot.uvic.ca/ Dokeos jest popularnym rozwiązaniem e-learning dostępnym w wielu wersjach językowych. System pozwala tworzyć wykładowcom zawartość merytoryczną i strukturę kursów, utrzymywać interakcję ze studentami i śledzić ich postępy przez zastosowanie systemu raportowania. Dokeos jest rozwijany przez użytkowników, zgodnie z ich potrzebami. Hot Potatoes to opracowane przez specjalistów amerykańskiego University of Victoria narzędzie sześciu aplikacji do sporządzania różnego rodzaju testów on-line, ćwiczeń i aplikacji (generowanych przez program jako interaktywna strona WWW, którą można umieścić na serwerze lub na komputerze stacjonarnym). ILIAS - http://www.ilias.de ILIAS jest systemem funkcjonującym w oparciu o model LMS (Learning Management System). Platforma jest wykorzystywana w ponad 150 jednostkach edukacyjnych, posiada także polską wersję językową. System obok zasobów e-learning posiada własne moduły komunikacji asynchronicznej. 4
.LRN http://dotlrn.org.lrn jest platformą wspierającą zarządzanie kursami, komunikację online oraz pracę grupową w środowisku internetowym w zakresie e-learningu oraz badań naukowych 5. Moodle http://www.moodle.org Jednym z najbardziej popularnych systemów e- learning jest Moodle. Administrator może ingerować w wygląd serwisu (modyfikować szablony graficzne), konfigurować zmienne odpowiedzialne za ogólne działanie serwisu, zarządzać modułami systemu (głosowanie, zasób, ankieta, czat, dziennik, forum, wiki, zadanie, scorm, moduł konserwacji czy kopii zapasowej) 6. Wordcircle http://www.wordcircle.org Wordcircle wyróżnia się wspólną przestrzenią roboczą wykładowcy i studentów uczestniczących w kursie e-learning. Portal posiada własny system newsów, dyskusji oraz kursów online. 5 M. Dąbrowski, Wybór rozwiązań technologicznych w e-edukacji, E-mentor, 7/2004, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2004. 6 Z. Zieliński, Platforma e-learning na przykładzie systemu Moodle, Zeszyty naukowe 3, Świętokrzyskie Centrum Edukacji na Odległość, Kielce 2006. 5
WBTExpress http://polska.4system.com Program WBTExpress jest zaawansowaną aplikacją do tworzenia kursów e-learning gotowych do umieszczenia na platformie LMS. Producentem produktu jest firma 4System. Aplikacja jest prosta i intuicyjna w obsłudze. Wstawianie grafiki, dźwięku, tekstu czy animacji odbywa się za pomocą pojedynczego kliknięcia myszką. Rozbudowana interakcja umożliwia tworzenie ciekawych ćwiczeń testowych, takich jak: drag & drop, markowanie tekstu, wielokrotny wybór. Interesującym elementem jest krokowe wyświetlanie komponentów na stronie. Tworzenie i korzystanie z gotowych schematów stron, pozwala na szybkie budowanie kolejnych stron wykorzystujących powtarzające się elementy. Dla zaawansowanych użytkowników przygotowano możliwość współpracy z językiem JavaScript 7. 3. Podsumowanie Przedstawione rozwiązania systemów i narzędzi e-learning zachęcają do sprawdzenia i przetestowania darmowych rozwiązań wspomagających proces nauczania w podmiocie edukacyjnym. Ogrom platform i ogólnodostępnych narzędzi sprzyja rozpoczęciu działalności e-edukacyjnej uczelni po uprzednim zaimplementowaniu rozwiązania open source systemu e- learning. Rozważna analiza potrzeb i funkcjonalności danego systemu, pozwoli na późniejsze wyciągnięcie wniosków i podjęcie decyzji czy dalej korzystać będziemy z rozwiązań opartych o wolne oprogramowanie, czy też zainwestujemy środki finansowe w komercyjne aplikacje e-learning. Takie działania pozwolą na skuteczne i ekonomiczne wykorzystanie posiadanych środków przez podmiot edukacyjny. Literatura 1. J.J. Becking, Open up. Dlaczego oprogramowanie open source jest najlepszym modelem dla edukacji?, E-mentor nr 9/2005, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2005. 7 Źródło, sieć internet: http://www.idg.pl/ftp/pc_3791/wbtexpress.4.2.html - stan na dzień 25.03.2007 6
2. M. Dąbrowski, Wybór rozwiązań technologicznych w e-edukacji, E-mentor, 7/2004, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2004. 3. K. Kowalczyk, Historia rozwoju oprogramowania open source, E-mentor nr 4/2004, Szkoła Główna Handlowa, Wawszawa 2004. 4. D. Nojszewski, Platformy e-learningowe w polskich instytucjach edukacyjnych, E- mentor nr 2/2003, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2003. 5. Z. Zieliński, Platforma e-learning na przykładzie systemu Moodle, Zeszyty naukowe 3, Świętokrzyskie Centrum Edukacji na Odległość, Kielce 2006. 6. Zbigniew Zieliński, Wykorzystanie technik informacyjnych w procesie dydaktycznym szkoły wyższej, dysertacja doktorska, Akademia Ekonomiczna, Kraków 2003. Netografia 1. Portal IDG, http://www.idg.pl/ftp/pc_3791/wbtexpress.4.2.html - stan na dzień 25.03.2007 7