1 Międzynarodowy Projekt Filmowy Learning Through Film www.filmowalekcja.pl Scenariusz zajęć edukacyjnych dla klas gimnazjalnych na podstawie filmu pod tytułem Franek
Temat: Opowieść o Franku, który nie mógł zrozumieć, jak ludzie mogą tak krzywdzić innych ludzi. 2 Cel główny: Interpretacja filmu Franek z uwzględnieniem kontekstu historycznego. Cele operacyjne, uczeń: porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie artystycznym, rozpoznaje problematykę utworu, omawia na podstawie filmu ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne przyjaźń, cierpienie, poczucie wspólnoty, kojarzy związki przyczynowo-skutkowe i wyprowadza wnioski, dostrzega zróżnicowanie słownictwa na przykładzie: Rusek Rosjanin, wie, czym jest deportacja ludności cywilnej, tworzy spójną wypowiedź monologową (kartkę z dziennika) lub rozprawkę Formy i metody: Czas: rozmowa kierowana; elementy dyskusji. 1 godzina lekcyjna Materiały: film Franek, mapa Polski przedwojennej, materiały źródłowe 1. i 2. Tok lekcji:
1. Podanie celu głównego zajęć językiem uczniów; np.: dzisiaj obejrzymy krótki film Franek i wspólnie zastanowimy się nad jego problematyką i przesłaniem. 2. Obejrzenie filmu. 3. Określenie tematyki filmu należy akceptować różne sformułowania np. jest to opowieść o przyjacielu, którego wywieziono na Sybir; jest to historia Franka z czasów wojny. 4. Zapisanie tematu zajęć. 5. Omówienie kontekstu historycznego; integracja faktów, zdarzeń i informacji z filmu, aby powstało tło historyczne dla losu Franka i jego rodziny. Uczniowie szukają odpowiedzi na pytania, odwołując się do warstwy filmowej i swojej wiedzy historycznej. W razie trudności pomaga nauczyciel. a. Kiedy dzieje się przedstawiona opowieść? i. W jaki sposób Franek wytłumaczył przyjacielowi przyczyny wybuchu wojny? ii. Dlaczego wujkowie narratora okaleczyli ojca Franka? (Obcięli palce jako wrogowi komunizmu.) iii. Kto to jest batiuszka, który poradził chłopcom, jak dorobić się wąsów? (Jest to ksiądz prawosławny; na wschodnich terenach II Rzeczpospolitej przeważali chrześcijanie kościoła prawosławnego.) iv. Kto zakopał skarb, którego szukają chłopcy? Dlaczego użyto słowa Ruskie? v. Wniosek: czas akcji w filmie to początki II wojny światowej; 17 września 1939 roku ZSRR napadł na Polskę zgodnie z paktem Ribbentrop-Mołotow i zajął znaczne obszary naszego państwa. b. Czego dowiadujemy się o rodzinie Franka? i. Kim był ojciec bohatera filmu? ii. Jakiego poetę czytała babcia? O czym może to świadczyć? iii. Co rysuje Franek na murze i dlaczego ucieka? iv. Wniosek: Rodzina Franka to Polacy mieszkający we wschodniej Polsce przed II wojną światową; są patriotami, przeciwnikami ideologii komunistycznej. 3
c. Obraz dzieciństwa czasu okupacji. i. Ten fragment lekcji należy poświęcić omówieniu, jak chłopcy spędzają wspólnie czas. ii. Czym były szyszki i kij w jednej z ich zabaw? iii. Dlaczego w filmie nie ma mowy o szkole? iv. Jaki jest klimat przedstawionej przyjaźni? v. Warto, aby uczniowie na wybranych przykładach wskazali elementy humoru i wskazali jego źródła. Np. naiwność i łatwowierność dzieci, które chciały mieć wąsy; poszukiwania skarbu dlaczego były frustrujące?; zazdrość Stalina a sprawa wąsów itd. Warto zauważyć, że humor i elementy komiczne wiążą się z wiekiem bohaterów, czasem dzieciństwa, które wypełniają przede wszystkim zabawy i przyjaźnie. vi. Jak w ten sielski świat wkracza historia, wojna? 6. Analiza materiałów źródłowych zob. załączniki. a. Uczniowie czytają materiały źródłowe i konfrontują ich treść z filmem. Być może nauczyciel lub inni uczniowie będą musieli wytłumaczyć niektóre z pojęć np. NKWD, łagier. i. Co stało się z rodziną Franka? ii. Jakie jest przesłanie filmu? iii. O czym warto pamiętać? b. Analiza pointy filmu pozwoli w pełni zrozumieć treść obrazu. Jakie marzenie zapisał Franek na kartce? Co powiedziała matka narratora o Franku i jego bliskich? Co przyniósł ojciec narratora z domu Franka? Zwrócenie uwagi na gorzką ironię, która zabarwia finał i oddaje tragizm sytuacji. Czy o takie spełnianie marzenia chodzi w życiu? Dlaczego powstał film Franek? 7. Podsumowanie, końcowe wnioski. Słowa Franka nie dotyczą tylko wujków, którzy okaleczyli jego ojca. Chodzi także o bolszewików, którzy tysiącami wywozili polskich obywateli, pozbawiając ich domów i niejednokrotnie życia. Krótki film o losie Franka i jego rodziny to ilustracja deportacji ludności cywilnej, które w czasach II wojny światowej były zjawiskiem powszechnym. Naszym obowiązkiem jest pamiętać o tamtych ofiarach. Zadanie domowe do wyboru 4
1. Jadę pociągiem, ale nie wiem, dokąd kartka z dziennika Franka. 2. W życiu trzeba mieć marzenia, a najlepiej jedno rozważ słowa babci Franka w formie rozprawki. W swojej argumentacji wykorzystaj także film Franek. Komentarz Lekcję warto przeprowadzić we wrześniu i powiązać ją z rocznicą 17 września 1939 r. Należy pamiętać, że gimnazjalista nie omawia na lekcjach historii tej tematyki. W związku z tym nie powinna polonisty dziwić niewiedza o poruszanych sprawach. Film i lekcja z nią związana powinna przynajmniej z elementarnym zakresie wyrównać te braki, uwrażliwić na sprawy ludzi związane z dziejami najnowszymi (XX wieku). Załączniki 1. Sowieci uprawiali deportacje na o wiele większą skalę [niż inni]. Albowiem inżynieria społeczna była jedną ze specjalności Stalina. W każdym kraju okupowanym przez ZSRR zjawiało się NKWD z przygotowaną z góry listą niepożądanych elementów, ( ) a potem deportowało tłumy. ( ) Na jednej z list, która się zachowała i która dotyczy Litwy, widnieją 23 takie kategorie. Na samej górze znaleźli się leśniczy (którzy mogli ochraniać w lasach uciekinierów). ( ) Deportowanych, którzy w wyniku procesu otrzymywali wyrok karny na przykład 25 lat ciężkich robót za posiadanie dyplomu wyższej uczelni wysyłano w strefę arktyczną, do sowieckich łagrów. Ich rodziny natomiast wywożono na dobrowolną zsyłkę na pustkowia Kazachstanu czy pustynie Azji Środkowej. 1 5 2. W latach 1939-1941 Związek Radziecki okupował połowę przedwojennego terytorium państwa polskiego. W toku okupacji dokonywały się brutalnie prowadzone procesy sowietyzacji społeczeństwa, a zarazem poprzez represje władze radzieckie starały się wyeliminować te grupy społeczne, które były uważane za niebezpieczne, bądź stanowiły przeszkodę w realizacji zamierzeń Kremla. W ramach polityki represji na szczególnie szeroką skalę zastosowane zostały masowe deportacje ludności. W głąb ZSRR trafiły wielotysięczne rzesze obywateli polskich, w większości Polaków. Prawda o ich losie, skrywana przez 1 Norman Davis, Europa walczy 1939 1945. Nie takie proste zwycięstwo. Kraków 2008 s. 396-397
całe dziesięciolecia, dziś jest przedmiotem refleksji pamiętnikarskich, publicystycznych i naukowych. 2 6 Autor: Ryszard Pempera 2 www.sciesielski.republika.pl - dostęp dnia 4 II 2016 r.