ZBOŻA ZJADAMY ENERGIĘ Z NICH MAMY

ZBOŻA ZJADAMY ENERGIĘ Z NICH MAMY WARSZTATY DLA DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM 3-6 LAT KONSPEKTY ZAJĘĆ DLA NAUCZYCIELI

Drodzy Nauczyciele! Rozpoczynamy kolejną, piątą edycję akcji Piramida Żywienia Przedszkolaka. Tym razem omówimy 2 piętra, które są bardzo ważne z punktu widzenia prawidłowego odżywiania. Oba dają energię do działania. Pierwsze piętro- kasze, makarony, pieczywo - to źródło węglowodanów, które powinny gościć w jadłospisie codziennie, nawet parę razy w ciągu dnia. Ich uzupełnieniem są białka i tłuszcze nasiona strączkowe, pestki i tłuszcze. Produkty te dają siłę dzieciom, potrzebną w zabawach i różnych codziennych aktywnościach (węglowodany), są niezbędne do wzrostu, regeneracji tkanek (białka), stanowią istotne źródło energii która potrzebna jest do utrzymania ciepłoty ciała, do trawienia, do pracy mięśni, odpowiadają za prawidłowe widzenie (tłuszcze). Jak zawsze przygotowaliśmy dla Was konspekt zajęć z dziećmi, zawierający niezbędne informacje, które pozwolą wytłumaczyć dzieciom jak działają i wpływają na ich zdrowie poszczególne produkty. Uzupełnieniem tej wiedzy są propozycje zabaw, gier, wierszyków i plansz do kolorowania dzięki którym przedszkolaki łatwiej zapamiętają niezbędne dla nich wiadomości. Wszystkim zajęciom towarzyszyć będą ilustracje a także bohaterowie naszych bajek, czyli Zwierzątka ze Zdrowego Zakątka Wieprzuś, Raptuś, Ociupinka i ciocia Róża. Pierwszy tydzień to przypomnienie czym jest Piramida Żywienia Przedszkolaka oraz zapoznanie dzieci z rodzajami zbóż i produktami zbożowymi. Da odpowiedź na pytanie dlaczego właśnie te produkty zajmują pierwsze piętro piramidy. Pomogą w tym pomoce dydaktyczne w postaci kuponów- układanek z elementami Piramidy oraz bajka Zwierzątka ze Zdrowego Zakątka, w której zwierzątka udadzą się w podróż do wnętrza Piramidy Żywienia, poznając jej piętra i smaki zdrowych produktów, niezbędnych w codziennej diecie dziecka. Dla przedszkoli, które dopiero przystąpiły do akcji, będzie to zapoznanie się ze zwierzątkami oraz piramidą. Natomiast przedszkola, które już uczestniczyły w naszych akcjach, będą mogły przypomnieć dzieciom poszczególne piętra piramidy. W drugim tygodniu omówimy poszczególne produkty zbożowe, które powstają w wyniku przetwarzania zbóż: pieczywa, makaronu i płatków zbożowych. Dzieci dowiedzą się jaką drogę musi przejść zboże, żeby powstał z niego chleb, jakie są rodzaje makaronu i dlaczego czekoladowe kuleczki są niezdrowe. Trzeci tydzień zawiera informacje dlaczego warto jeść kaszę gryczaną, gdzie uprawia się ryż i dlaczego rośliny strączkowe zajmują przedostatnie piętro piramidy. Ostatni, czwarty tydzień zdominują tłuszcze: zarówno te, które znamy na co dzień tj. oleje czy masło, ale też te zawarte w rybach, orzechach, pestkach. Ponadto dzieci dowiedzą, że zamiast słodyczy i słonych przekąsek warto jeść orzechy czy pestki słonecznika. Wychodząc z założenia, że aktywność fizyczna jest podstawą całej piramidy zaproponowaliśmy szereg zabaw zarówno dla dzieci starszych jak i młodszych. 2

ŚCISŁA WSPÓŁPRACA Z RODZICAMI Wielu rodziców nie ma wystarczającej wiedzy na temat zdrowego odżywiania i zbilansowanej diety swoich dzieci. Często z pośpiechu rezygnują z niej na rzecz szybkich w przygotowaniu, ale niezdrowych produktów, jak np. parówki, pizza czy frytki. Ponadto wielu z nich nawet w odniesieniu do siebie nie przestrzega zbilansowanej diety. A przykład musi iść z góry! Celem akcji jest również przekazanie rodzicom odpowiedniej wiedzy w zakresie żywienia by komunikacja między dzieckiem, nauczycielem i rodzicem była SPÓJNA (EFEKTYWNIEJSZA), a dzięki temu przekładała się na wypracowanie prawidłowych nawyków żywieniowych. Nie trudno sobie wyobrazić dysonans poznawczy dziecka, które w czasie warsztatów w przedszkolu dowiaduje się o liście złych produktów, a potem ma je podawane w domu na śniadanie, obiad czy kolację. Dlatego zalecamy również bezpośredni kontakt z rodzicami w formie wykładu, na którym zdobędą stosowną wiedzę, ale i zrozumieją filozofię naszej akcji, co w znacznym stopniu pozwoli im być też autorytetami w domu dla swych dzieci. Poza tym to rodzice na co dzień odpowiadają za dietę dziecka, więc usystematyzowanie wiedzy w tym zakresie jest im potrzebne. Ważnym aspektem spotkania będzie ich większe zaangażowanie w akcję. Chętniej będą wówczas pomagać w pracach domowych dziecka związanych z akcją, także chętniej wezmą udział w imprezie podsumowującej akcję. Z tego względu opracowaliśmy prezentację, która stanowi esencję informacji dotyczących produktów zbożowych, strączkowych i tłuszczów. NAUKA POPRZEZ ZABAWĘ, DOŚWIADCZANIE Wiedza zdobyta podczas tych 4 tygodni będzie aktywnie doświadczana przez przedszkolaka dzieci (zwłaszcza te 3- letnie) nie umieją jeszcze myśleć abstrakcyjnie zabawy muszą odbywać się na konkretach, tu i teraz i być powtarzalne systematyczne, by przyniosły efekt. Dzieci w tym wieku zadają fundamentalne pytanie dlaczego?, po co?, na co?, itp. Proponujemy zatem na każdych zajęciach przez 4 tygodnie podawać dzieciom informacje w porządku przyczynowo skutkowym. Dziecku samemu trudno ustalać ten porządek w tym wieku, ale ma ono niezmierną potrzebę poznawczą właśnie tłumaczenia go przez dorosłych w tym aspekcie. Przyczyna - skutek powinny być ciągle podawane na przykładach. 3

Dobrze byłoby, gdyby dzieci pracowały na KONKRETACH - czyli gdy omawiany jest temat kaszy, dziecko powinno móc: WIDZIEĆ, DOTYKAĆ, SMAKOWAĆ, WĄCHAĆ. Rekomendujemy zaprosić do współpracy rodziców kiedy w poszczególnych tygodniach będzie potrzeba wykorzystania różnych produktów dzieci będą omawiać to, co przyniosą z domów. Dzieci bardzo często z lęku przed nowym smakiem odmawiają jedzenia nowych rzeczy, w grupie zaś są odważniejsze i łatwiej będzie im smakować rożnych produktów. ZACHOWANIE KONCENTRACJI U DZIECKA Dzieci nie posiadają zdolności do koncentrowania uwagi przez dłuższy czas. W wieku przedszkolnym dziecko zmienia często obiekt swego zainteresowania, odrywa się od jednej czynności by rozpocząć następną. Przerywa działanie które je nudzi. Zdecydowanie silniej koncentruje się na bodźcach silnych i nowych. W grupach starszych dzieci przejawiają początki uwagi mimowolnej, co znaczy, że uważniej słuchają nauczycielki, zachowują się spokojniej na zajęciach, choć nie są nimi w trakcie całego spotkania zaciekawione, a z czasem znużone i zmęczone nadmiarem wrażeń. Wynika to z niedojrzałości układu nerwowego oraz kostnego (dzieciom w tym wieku wciąż towarzyszy wiele ruchów zbędnych, co jest wynikiem min. słabej automatyzacji i koordynacji ruchowej). Dlatego staraliśmy się aby przyswajanie wiedzy przeplatało się z zajęciami plastycznymi, słuchaniem/śpiewaniem piosenek, uczeniem wierszyków, bajkami i aktywnością fizyczną. Warsztaty zostały rozpisane w taki sposób, żeby zajmowały 2-3 dni w każdym tygodniu. Wśród wielu pomocy dydaktycznych mamy dla Was planszę ilustrującą Zasady zdrowego żywienia przedszkolaka. Mamy nadzieję, że będzie ona pomocna dla Was i dla Rodziców (załącznik) Życzymy miłej i owocnej pracy! 4

TYDZIEŃ 1 CO TO SĄ PRODUKTY ZBOŻOWE, JAKIE SĄ RODZAJE ZBÓŻ CELE WARSZTATU: Po warsztatach dziecko wie, czym jest Piramida Żywienia Przedszkolaka. Dziecko, przy pomocy nauczyciela i posiłkując się ilustracjami produktów, potrafi odtworzyć kolejność pięter Piramidy Żywienia. Dziecko wie, że Piramida obrazuje jego codzienną dietę i tylko dostarczanie produktów z wszystkich pięter gwarantuje mu zdrowie i odporność na choroby. Dziecko wie, że pierwsze piętro piramidy zajmują produkty zbożowe, tj.: pieczywo, makaron, ryż, kasze. Dziecko wie, z czego powstają te produkty, z jakich zbóż się je robi. Dziecko wie, że te produkty zawierają witaminy z grupy B, które maja duży wpływ na ich rozwój. Dziecko wie, że te produkty zawierają węglowodany, które dają im energię do zabawy. Dziecko wie, że zdrowsze są produkty ze zbóż nisko przetworzonych: ciemne pieczywo, grube kasze. POMOCE DYDAKTYCZNE: Kupony z poszczególnymi elementami Piramidy Żywienia do pokolorowania. Bajka Zwierzątka ze Zdrowego Zakątka Podróż do wnętrza Piramidy. Bajka Zwierzątka ze Zdrowego Zakątka Jak powstaje chleb. Ilustracje oraz plansze do kolorowania: do bajki Zwierzątka ze Zdrowego Zakątka Jak powstaje chleb. Plansze do kolorowania : rodzaje zboża. Ilustracje oraz plansze do kolorowania: poszczególne etapy powstawania pieczywa. Plansza Dlaczego produkty zbożowe są ważne dla prawidłowego odżywiania Sprzęt do odtworzenia piosenki z youtube Opracowanie dr Anny Harton Piramida żywienia dzieci - załącznik Woreczki wypełnione kaszą lub ryżem, w takiej samej ilości jak liczba dzieci w grupie 5

KONSPEKT ZAJĘĆ TYDZIEŃ I - część pierwsza PRZYPOMNIENIE, CZYM JEST PIRAMIDA ŻYWIENIA PRZEDSZKOLAKA PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. ZAPOZNANIE DZIECI Z PIRAMIDĄ ŻYWIENIA PRZEDSZKOLAKA. OGÓLNY OPIS PIĘTER I GRUP ŻYWIENIOWYCH Dzieci powinny dowiedzieć się, skąd wzięła się forma Piramidy w przedstawieniu zbilansowanej diety (produkty, które są umiejscowione na szerszych piętrach powinny być proporcjonalnie częściej spożywane w ciągu dnia niż te z węższych pięter. Im wyższe (i węższe) piętro, tym mniej produktów z tej grupy potrzebuje dziecko w codziennej diecie ale oczywiście również są one niezbędne. Dzieci powinny wiedzieć, że zdrowa dieta, to dieta UROZMAICONA/ZBILANSOWANA składająca się z produktów z każdego piętra Piramidy Żywienia Przedszkolaka (zbilansowana, czyli inaczej zróżnicowana dieta, oznacza dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości białka, tłuszczu roślinnego i zwierzęcego, węglowodanów oraz witamin i składników mineralnych zgodnie z obowiązującymi normami odpowiednio dla płci, wieku, masy ciała oraz aktywności fizycznej). 2. NAUCZYCIEL CZYTA PIERWSZĄ CZĘŚĆ BAJKI PODRÓŻ DO WNĘTRZA PIRAMIDY Załącznik: Zwierzątka ze Zdrowego Zakątka Podróż do wnętrza piramidy cz.1 3. KOLOROWANIE PIĘTER PIRAMIDY Załączniki: Piramida- duże kupony do układania i kolorowania, Piramida- kolorowanka, większe elementy, Piramida- układanka Dzieci dostają od nauczyciela obrazki produktów do pokolorowania nadesłane przez organizatora (maluchy większe elementy, starszaki mniejsze). Po pokolorowaniu swoich elementów, wspólnie układają z nich część Piramidy Żywienia Przedszkolaka te piętra, które zostały wymienione w bajce. 4. NAUCZYCIEL CZYTA DRUGĄ CZĘŚĆ BAJKI PODRÓŻ DO WNĘTRZA PIRAMIDY Załącznik: Zwierzątka ze Zdrowego Zakątka Podróż do wnętrza piramidy cz.2 6

5. DOKOŃCZENIE UKŁADANIA PIRAMIDY Po przeczytaniu drugiej części bajki, dzieci, wśród pokolorowanych obrazków produktów odnajdują te, które pozwolą im na dokończenie piramidy. Nauczyciel pyta/podpowiada jakie są kolejne piętra i jakie produkty zawierają. 6. ZABAWA W PODSKAKIWANIE PIĘTER Nauczyciel dzieli dzieci na grupy żywieniowe, związane z piętrami piramidy (aby wszyscy pamiętali, jaką są grupą, można przyczepić dzieciom do ubranka obrazek symbolizujący daną grupę). Następnie wymienia różne produkty mleko, bułka, orzechy, ser, śliwka, itp.- gdy nauczyciel wymieni dany produkt, podskakuje dziecko, do którego grupy żywieniowej jest on przypisany. Grupy przedszkolne, które po raz kolejny biorą udział w akcjach związanych z Piramidą Żywienia Przedszkolaka mogą poświęcić mniej czasu na przypomnienie czym jest Piramida. Dla nauczycieli biorących udział w akcji po raz pierwszy została przesłana broszura ilustrująca zasady Piramidy Żywienia Przedszkolaka (w formie elektronicznej), opracowana na potrzeby Akademii Zdrowego Przedszkolaka przez dr Annę Harton z Katedry Dietetyki SGGW w Warszawie. 7

TYDZIEŃ I - część druga CO TO SĄ PRODUKTY ZBOŻOWE PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. PIERWSZE PIĘTRO PIRAMIDY- DLACZEGO JEST NAJWAŻNIEJSZE Nauczyciel krótko przypomina dzieciom, co to jest Piramida Żywienia Przedszkolaka a następnie zwraca uwagę na pierwsze, najszersze piętro. Opowiada, jakie produkty zajmują to piętro, że są to: kasze, ryż, makarony, pieczywo różnego rodzaju i te produkty noszą ogólną nazwę produktów zbożowych. Ponieważ to piętro zajmuje najwięcej miejsca w całej piramidzie oznacza to, że zarówno dzieci jak i dorośli powinni jeść produkty, które tam się znajdują, codziennie (dobrze zbilansowana dieta powinna zawierać 5 porcji pełnoziarnistych produktów dziennie). Wyjaśnia również, dlaczego na te produkty mówi się ZBOŻOWE. Dlatego, że powstały w wyniku przetworzenia ziaren różnych zbóż. Produkty zbożowe, to produkty żywnościowe powstałe w wyniku przetworzenia ziaren różnych zbóż. Są one jednym z najstarszych i najpowszechniejszych pokarmów człowieka, od polewek gotowanych ze zgniecionych ziaren, poprzez placki, chleb, kasze, płatki. Do najważniejszych zbóż dostarczających ziarna należą: pszenica, ryż, kukurydza, żyto, jęczmień, owies, proso, sorgo i gryka. Dlaczego są tak ważne dla prawidłowego odżywiania? bo zawierają błonnik, który poprawia pracę przewodu pokarmowego i chroni przed zaparciami, dodatkowo szybko zaspokaja głód, dając uczucie sytości ( co ma duże znaczenie w utrzymaniu prawidłowej wagi)) bo są źródłem węglowodanów złożonych (40-80% w zależności od produktu), które stanowią paliwo dla organizmu, a tym samym zapewniają energię do zabawy i nauki, do pracy mózgu, serca, przemiany materii oraz aktywności fizycznej. bo zawierają dużo witamin z grupy B B1 ( odpowiada za dobrą pamięć i koncentrację), B3 (bierze udział w tworzeniu czerwonych ciałek krwi, obniża poziom "złego" cholesterolu), B6 (zwiększa odporność immunologiczną, przeciwdziała tworzeniu się kamieni nerkowych), B7 (wpływa na stan włosów, skóry i paznokci). Kiedy w codziennej diecie brakuje lub jest za mało tych produktów, wówczas organizm jest osłabiony i mamy kłopoty z koncentracją. Ważne jest również to, że wszystkie dobroczynne składniki znajdują się w produktach niskoprzetworzonych ( ciemnym pieczywie, grubych kaszach ). Im bardziej przetworzone produkty (biała mąka, rozdrobnione, wewnętrzne części ziarna), tym mniej witamin i minerałów. Spożywanie produktów wysoko przetworzonych sprzyja otyłości, cukrzycy i chorobom krążenia. 8

2. SKĄD SIĘ BIERZE ZBOŻE? CO SIĘ Z NIM DZIEJE, KIEDY JUŻ UROŚNIE? Nauczyciel najpierw opowiada, że zboża rosną na dużych przestrzeniach, polach. Najpierw się je sieje do ziemi. Aby urosło słońce je ogrzewa a deszczyk podlewa. Gdy urosnie wyglada troche jak trawa ale ma łodygę zakończona kłosem i zółto/ złoty kolor. Wtedy się je zbiera, co w potocznej mowie nazywa się żniwami. Ze żniwami wiążą się różne zwyczaje, np. rozpoczęcie zbiorów nazywa się ZAŻYNKAMI, a zakończenie DOŻYNKAMI. Czas zbiorów dokonuje się w miesiącach letnich (czerwiec, lipiec, sierpień). Po zebraniu zboża trzeba oddzielić/wyłuskać ziarna z kłosów (przez tysiące lat ziarno było młócone ręcznie za pomocą cepów, teraz robi się to przy pomocy maszyn). Takie oddzielone ziarno podlega dalszej obróbce, np. łamie i wtedy powstaje kasza lub rozciera się i wtedy powstaje mąka (początkowo poprzez rozcieranie na płaskich kamieniach, które ustąpiły miejsca żarnom młynów wodnych i wiatrowych). Nauczyciel czyta dzieciom wierszyki, które ilustrują drogę zbóż z pola do młyna. Żniwa: Przepióreczka się odzywa, Idą, idą polem żniwa. Brzęczą sierpy, brzęczą kosy, Ziarna lecą kłosy. We wsi słychać śpiewki, Śpieszą chłopcy i dziewczynki. Niosą grabie,w pole śpieszą, Ze żniwiarzami snopy niosą. Gdy powiążą snopy, To składają je na kopy. Dobra ziemia, łaska boża, Będzie chlebek z tego zboża. Młocka: Łupu,cupu! Łupu cupu! Cepami w stodole: Poczerniało, posmutniało Nasze czyste pole. Łupu, cupu! Łupu, cupu! Tęgo bijmy w snopy! Będziemy mieli pszenicy Po dwie pełne kopy! Łupu cupu! Łupu cupu! Aż ręce ustały: Ta pszeniczka wielkopolska Słynie na świat cały! 9

W młynie: Witaj! Witaj! Młynarczyku. Niosę zboża pełen wór. Latem - zboże obrodziło! Będzie bieluteńkiej mąki Ze sto kilo! Będzie mąka w worze, jak dostanę zboże. Zboże zmielę pięknie, jak należy, Będzie mąka na bułki i na chlebek świeży. Więc czym prędzej do wiatraka udajmy się razem. Wiatrak stoi niedaleko: nad tą małą rzeczką. Śpieszą, śpieszą gospodarze, bo mleć zboże trzeba. A z tej mąki będzie bochen dożynkowego chleba. 3. JAKIE SĄ RODZAJE ZBÓŻ, CO SIĘ Z NICH ROBI I JAK TRAFIŁY NA PIERWSZE PIĘTRO PIRAMIDY? Załącznik: plansze z ilustracjami zbóż Nauczyciel pokazuje plansze, na których są różne zboża (jeśli dysponuje zbożami zebranymi na polu to oczywiście pokazuje takie), omawia je i mówi, co z nich powstaje, np. z pszenicy i żyta robi się mąkę a z niej chleb i makaron, z owsa płatki, z prosa kaszę jaglaną, z gryki kaszę gryczaną. Pszenica - podstawowym zastosowaniem ziaren z pszenicy jest produkcja mąki. Otrzymuje się z niej też popularną kaszę mannę. Produktem ubocznym, jaki powstaje w czasie produkcji mąki są otręby pszenne, które z uwagi na wiele składników odżywczych są wykorzystywane. Jęczmień - z ziarna jęczmienia nie można wyrabiać maki, a co za tym idzie chleba. Jest wykorzystywany w szczególności do produkcji kaszy (oraz piwa). Żyto - z niego robi się mąkę a co za tym idzie pieczywo. Owies - wykorzystywany jest głównie jako pasza dla zwierząt, ale również do produkcji płatków. Proso służy do produkcji kaszy jaglanej Ryż produkuje się z niego: kaszę (czyli powszechnie znaną formę ziarenek ), płatki, mąkę i ryż preparowany. Sorgo służy do produkcji mąki, kaszy. Kukurydza można ja spożywać w kolbach, ale też wytwarza się z niej mąkę i płatki. Gryka - produkuje się z niej kaszę (gryczaną), ale też mąkę. 10

4. NAUKA WIERSZYKA Pstra przepiórka przez pszenicę przemierzała okolice. Przejdę w poprzek przez tę miedzę przez to więcej miejsc odwiedzę. Szłam przedwczoraj tam na przełaj, lecz przed deszczem się cofnęłam. 5. KOLOROWANIE OBRAZKÓW PRZEDSTAWIAJĄCYCH ZBOŻA Załącznik: plansze z ilustracjami zbóż do pokolorowania 6. ZABAWY ZABAWA 1 Lata ptaszek. Dzieci stoją w okręgu, nauczyciel wybiera jedno dziecko, wszyscy śpiewają: Lata ptaszek po ulicy, Szuka sobie ziaren pszenicy, A ja sobie stoję w kole I wybieram kogo wolę. A ty, ptaszku spiesz się spiesz spiesz się spiesz spiesz się spiesz kogo lubisz tego bierz, tego bierz Wyznaczone dziecko wybiera z gromady inne dziecko z którym trzyma się za ręce i obraca wkoło, śpiewając piosenkę. Dziecko, które dołączyło jako drugie, wymienia imię następnego dziecka, które dołącza do koła. Jeżeli jest kilkoro dzieci o tym samym imieniu, wówczas wszystkie dołączają do koła. Zabawa kończy się, gdy wszystkie dzieci krążą w kole, trzymając się za ręce. ZABAWA 2 Podajemy worki z mąką. Dzieci ustawione w dwa rzędy, podają worki z ręki do ręki te, które są pierwsze w rzędzie, kładą je we wskazanym miejscu. 11

ZABAWA 4 Przewożenie zboża do młyna. Każde dziecko otrzymuje woreczek i kładzie go na głowie. Musi przejść przez całą salę tak, żeby nie spadł na podłogę. Po przejściu zostawia woreczek we młynie. 7. PIOSENKA Dzieci wraz z nauczycielem śpiewają piosenkę na zakończenie zajęć: "Zasiali górale". Zasiali górale owies, owies, Od końca do końca, tak jest, tak jest! Zasiali górale żytko, żytko, Od końca do końca wszystko, wszystko! A mom ci ja mendelicek, W domu dwa, w domu dwa! U sąsiada śwarnych dziewuch Gromada, gromada. A mom ci ja trzy mendele, W domu dwa, w domu dwa! Żadna mi się nie podoba, Tylko ta, tylko ta! Zasiali górale owies, owies, Od końca do końca, tak jest, tak jest! Pożęli górale żytko, żytko, Od końca do końca wszystko, wszystko. A na polu góraleczek Gromada, gromada, Czemu żeś się wydawała, Kiejś młoda, kiejś młoda? Czemużeś się wydawała, Kiejś mała, kiejś mała? Będzie z ciebie gospodyni Niedbała, niedbała! http://www.youtube.com/watch?v=wv57fdy8tbs 12

TYDZIEŃ 2 JAK POWSTAJE CHLEB, PŁATKI ŚNIADANIOWE I MAKARON? CELE WARSZTATU: Dziecko wie, jakie są etapy powstawania chleba, jakie są jego rodzaje. Dziecko wie, że pełnozbożowe makarony, pieczywo i płatki są źródłem węglowodanów złożonych, które dostarczają mu energii do zabawy oraz błonnika, który ułatwia trawienie. Dziecko rozumie, które produkty powinno jeść a których nie. Kartoniki przedstawiające piętra piramidy POMOCE DYDAKTYCZNE: Różne rodzaje pieczywa, np: chleb, małe bułeczki, rogale, z różnych rodzajów mąki: białe, razowe, graham (taka ilość, aby każde dziecko mogło spróbować). Mogą je dzieci przynieść z domu. Optymalnie, jeśli nauczyciel będzie mógł ustalić z rodzicami kto przyniesie jaki produkt. Ilustracje i plansze do kolorowania przedstawiające poszczególne etapy powstawania chleba - załączniki Opakowania po różnych produktach z płatkami zbożowymi (zdrowymi i niezdrowymi) Różne rodzaje płatków śniadaniowych, np: owsiane, kukurydziane, ryżowe a także dla kontrastu różne chrupki, musli z owocami, czekoladowe kulki (taka ilość, aby każde dziecko mogło spróbować). Mogą je dzieci przynieść z domu. Optymalnie, jeśli nauczyciel będzie mógł ustalić z rodzicami, kto przyniesie jaki produkt. Bajka Zwierzątka ze Zdrowego Zakątka Jak powstaje chleb załącznik Bajka Zwierzątka ze Zdrowego Zakątka Kulinarna Podróż do Włoch - załącznik Różne rodzaje/kształty makaronów, (taka ilość, aby każde dziecko mogło spróbować). Mogę je dzieci przynieść z domu. Optymalnie, jeśli nauczyciel będzie mógł ustalić z rodzicami, kto przyniesie jaki produkt. Składniki do przygotowania ciastoliny i masy solnej Sprzęt do odtworzenia materiałów z youtube 13

KONSPEKT ZAJĘĆ TYDZIEŃ II część pierwsza PIECZYWO PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. PRZYPOMNIENIE WIADOMOŚCI O PIĘTRZE ZE ZBOŻAMI Wykorzystując przygotowaną wcześniej piramidę, nauczyciel sam lub z pomocą dzieci wybiera z niej kartoniki przedstawiające produkty zbożowe i krótko przypomina jak i z czego one powstają oraz co zawierają. 2. NAUCZYCIEL CZYTA BAJKĘ - załącznik Zwierzątka ze Zdrowego Zakątka Jak powstaje chleb Po przeczytaniu bajki nauczyciel pyta dzieci, gdzie były zwierzątka, czy pamiętają co robi się we młynie. Przypomina, że ze zbóż, które trafiają do młyna robi się mąkę, a z mąki powstają takie produkty, jak: chleb, naleśniki, kluski czy pierogi. Następnie pyta, jakie rodzaje pieczywa dzieci znają (chleb, bułki itd.). 3. NAUCZYCIEL ZAPOZNAJE DZIECI Z HISTORIĄ I RODZAJAMI PIECZYWA Na początku nauczyciel opowiada jaka jest historia chleba i związane z nim zwyczaje. Następnie, na podstawie przygotowanych wcześniej (najlepiej przyniesionych przez dzieci) różnych gatunków pieczywa, opowiada o jego rodzajach. Dzieci powinny mieć możliwość również spróbowania pieczywa i opowiedzenia czy czują różnicę między pulchnym pieczywem białym a razowym na zakwasie czy między chlebem a bułką. Opowiada, dlaczego pieczywo należy jeść codziennie. 14

Szacuje się, że pieczywo spożywano nawet 10 tysięcy lat temu. Nasi przodkowie wygniatali nasiona traw i z nich przyrządzali rodzaj ciasta na placki, podpłomyki, mace. Już starożytni Egipcjanie, Hebrajczycy, Grecy i Rzymianie wypiekali pieczywo. Chleb znany w starożytności nie przypominał współczesnego pulchnego wypieku, raczej zbliżony był do podpłomyka, znanej obecnie macy lub cienkiego podkładu pod pizzę. Taki chleb łatwiej było łamać niż kroić i zapewne stąd wziął się powszechnie znany w wielu kulturach zwyczaj obrzędowego łamania chlebem. Zwyczaj łamania, a nie krojenia chleba, utrzymał się zresztą do dzisiaj w kulturze śródziemnomorskiej (m.in. we Francji). W takiej formie występuje w wielu krajach do dziś. W Indiach spotkamy naan i chapati, w krajach arabskich - pitę, w Meksyku tortillę. Z czasem zaczęto dodawać do podstawowego ciasta chlebowego naturalny środek spulchniający, czyli zakwas (zaczyn) - powstaje on z mieszanki mąki z wodą oraz potrzebuje do swojego rozwoju dużo ciepła. Zakwas wynaleziono w Egipcie ok. 2000 roku p.n.e.,. Z Egiptu sztuka wypieku chleba dotarła do Grecji. Pierwszy zapis w tej sprawie opowiada o zmielonej pszenicy pomieszanej z sokiem winogron i wystawionej na słońce. Sposób zakwaszanie ciasta i spulchniania go za przy pomocy zakwasu pozostał na przestrzeni wieków niezmieniony do dnia dzisiejszego. Po drodze doszły jedynie formy dodatkowe jak np. drożdże, które zaczęły wspomagać zakwas, a potem zupełnie go wypierać. W XIX w. zaczęto używać zakwasu jedynie do wypieku chleba żytniego, zaś w pszennych i mieszanych przestawiono się głównie na drożdże. Dla wielu ludzi chleb jest świętością. Wiele osób traktuje chleb w specjalny sposób i nie wyrzuca nie zjedzonego pieczywa, nie mając już takich skrupułów w stosunku do innych artykułów żywnościowych. Nad chlebem czyni się znak krzyża, chlebem się dzieli, chlebem i solą wita się gości i nowożeńców. Wśród obyczajów związanych z pieczywem, które przetrwały do dziś, należy wspomnieć o tradycji święcenia pokarmów. W Wielką Sobotę, oprócz jajka oznaczającego odradzające się życie, w święconce powinien również znaleźć się chleb, gwarantujący dobrobyt i pomyślność. Pieczywo wypieka się z ciasta sporządzonego z mąki, wody, soli i różnorodnych dodatków, takich jak: mleko, środki spulchniające, przyprawy ziołowe, cukier, substancje zapachowe, pestki dyni, słonecznika, soja, mak, sezam, suszone śliwki. Najbardziej popularną odmianą pieczywa jest chleb. Współcześnie większość krajów produkuje go z dodatkiem spulchniaczy. Puszysty chleb łatwiej się gryzie i trawi, ale w niektórych regionach (np. Grecja, Turcja, Izrael) wciąż jeszcze spożywa się tradycyjne niespulchniane pieczywo We Włoszech najbardziej rozpowszechniony jest chleb ciabatta, w kuchniach środkowoazjatyckich naan, a na Wyspach Brytyjskich tostowy. Pieczywo jest źródłem bardzo ważnych dla organizmu węglowodanów złożonych. W przeciwieństwie do niezdrowych i tuczących słodyczy, które zawierają węglowodany proste, zawarte w pieczywie węglowodany złożone są dobrym źródłem energii dla organizmu, umożliwiają prawidłową pracę mózgu. Pieczywo jest również doskonałym źródłem błonnika pokarmowego poprawiającego trawienie, dającego uczucie sytości i pozwalającego zachować odpowiednią sylwetkę. Pieczywo to także bogata kopalnia wielu składników odżywczych, takich jak magnez, żelazo czy cynk. Jest również świetnym źródłem witamin z grupy B oraz E. Składniki te mają ogromne znacznie nie tylko dla naszego zdrowia fizycznego. Ich obecność wpływa także na naszą kondycją psychiczną, zapewniając dobre samopoczucie oraz wpływając na nasz wygląd poprzez gładszą skórę, mocne paznokcie i włosy, zapewnia sprawne funkcjonowanie mózgu. 15

Ze względu na rodzaje użytej mąki rozróżnia się następujące grupy pieczywa: PIECZYWO ŻYTNIE wypieka się je przede wszystkim z mąki żytniej (ciemnej lub jasnej), wody i soli. Ciasto wyrabia się na zakwasie z niewielkim dodatkiem drożdży i niekiedy mąki pszennej (do 15%). Do tego typu należą: chleb żytni (lekki, jasny mleczny, razowy, pełnoziarnisty, staropolski, razowy na miodzie, razowy z soją i słonecznikiem), turystyczny, pumpernikiel. PIECZYWO PSZENNE wypieka się z różnych typów mąki pszennej. Wśród pieczywa pszennego wyróżnia się wyroby: - zwykłe (zawierające 3-15% cukru i tłuszczu) tj. chleb pszenny, chleb pszenny lekki, bułki, chleb razowy, chleb graham, grahamki, bagietki francuskie, - wyborowe (zawiera tłuszcz, cukier i masę jajeczną), np. kajzerki, rogale, bułeczki do hot dogów, chleb tostowy, bułka wrocławska. - półcukiernicze (zawierające powyżej 15% cukru i tłuszczu) - chałka, bułki maślane, rogale maślane. PIECZYWO MIESZANE jest to pieczywo wyrabiane z mąki pszennej i żytniej na zakwasie z dodatkiem drożdży. Wśród pieczywa mieszanego znajdziemy: chleb sitkowy, wiejski, słonecznikowy, kaszubski, krakowski, oliwski, mleczny, praski, z soją. Małym dzieciom poleca się pieczywo typu graham (jest łatwiej strawne i delikatniejsze niż razowe, ale tak samo wartościowe, główny jego składnik to nieoczyszczona mąka pszenna) czy razowe (robi się go z mąki żytniej z pełnego przemiału (razowej), zawiera dużo błonnika i substancji odżywczych. Trzeba zwracać uwagę, czy nie jest barwiony karmelem (jeśli ma mocno ciemny kolor). Odradza się natomiast chleby z dodatkiem polepszaczy, środków antypleśniowych, konserwantów. 4. CZYTANIE/NAUKA WIERSZA O CHLEBIE ABC Chleba chcę, Lecz i wiedzieć mi się godzi, Z czego też to chleb się rodzi? DEF Naprzód siew: Rolnik orze ziemię czarną I pod skibę rzuca ziarno HKJ Ziarno w lot Zakiełkuje w ziemi łonie, I kłos buja na zagonie. Ł i L Gdy już cel Osiągnięty gospodarza, Zboże wiozą do młynarza. 16

MNO Każde źdźbło, za obrotem kół, kamienia, W białą mąkę się zamienia. PQS To już kres! Z młyna piekarz mąkę bierze I na zacier rzuca w dzieże. RTU I co tchu W piec ogromny wkłada ciasto, By chleb miały wieś i miasto. WXZ I chleb wnet! Patrzcie, ile rąk potrzeba, Aby mieć kawałek chleba. 5. JAK POWSTAJE PIECZYWO - UKŁADANIE PLANSZ W KOLEJNOŚCI Załączniki: ilustracje pokazujące etapy powstawania pieczywa Po przeczytaniu bajki i wierszyka dzieci powinny już wiedzieć, jaką drogę pokonuje zboże, które rosło na polu, żeby powstał pyszny chleb. Posługując się planszami, na których jest pokazane pole, młyn, piekarz itd. dzieci układają poszczególne etapy powstawania chleba. 6. WYRABIANIE Z MASY SOLNEJ PIECZYWA Dzieci same mogą zabawić się w piekarzy. Z masy solnej można ulepić różne rodzaje pieczywa: chleb, bułki, rogale, bagietki, paluchy. Po wypieczeniu lub wysuszeniu oraz pomalowaniu będą wyglądały jak prawdziwe pieczywo. JAK ZROBIĆ CIASTOLINĘ JAK ZROBIĆ MASĘ SOLNĄ 1 szkl. mąki pszennej, ½ szkl. soli, 1 łyżeczka oleju, 1 łyżeczka proszku do pieczenia, ½ szkl. wody, barwnik spożywczy lub farba plakatowa. Wszystkie składniki trzeba bardzo dokładnie wymieszać w garnku (jeśli masa ma być kolorowa trzeba dodać również barwnik), postawić na małym ogniu i stale mieszając doprowadzić do tego, żeby masa zbiła się w kulę, następnie pozostawić do ostygnięcia. Chłodna masa nadaje się do formowania 1 szkl. mąki pszennej, 1 szkl. soli, ½ szkl. wody, barwnik spożywczy lub farba plakatowa. Wszystkie składniki trzeba bardzo dokładnie wymieszać, (jeśli masa ma być kolorowa trzeba dodać również barwnik, można tylko do części), po wyrobieniu jest gotowa do formowania 17

7. SŁUCHANIE PIOSENKI I ZABAWA NA ZAKOŃCZENIE CZARNY BARANIE Dzieci ustawiają się w kole trzymając za ręce, jedno z nich wybiera się do środka jako barana". Na dany znak koło posuwa się to w lewo, to w prawo, a dzieci śpiewają piosenkę. Cała zabawa polega na tym, że przy końcu każdej zwrotki, kiedy dzieci puszczają ręce naśladując kolejne czynności, baran próbuje wydostać się z koła. Gdy mu się uda do środka idzie dziecko, które najbardziej zawiniło w jego wypuszczeniu. Gdzieżeś to bywał, czarny baranie? We młynie, we młynie, miłościwy panie (bis) Cóżeś tam robił, czarny baranie? Mełł mąkę, mełł mąkę, miłościwy panie (bis) Cóżeś tam jadał, czarny baranie? Kluseczki z miseczki, miłościwy panie (bis) Cóżeś tam pijał, czarny baranie? Miodeczek i mleczko, miodeczek i mleczko, miłościwy panie (bis) Jakże cię bili, czarny baranie? Łup, cup, cup, łup, cup, cup miłościwy panie (bis) Jakżeś tam beczał, czarny baranie? Mek mek mek, mek mek mek miłościwy panie (bis) Jakżeś uciekał, czarny baranie? Hopsasa do lasa, miłościwy panie (bis) http://www.youtube.com/watch?v=jbxthknngjy 8. WYCIECZKA DO MŁYNA, PIEKARNI LUB SKANSENU Jeśli jest taka możliwość, to sugerujemy wybrać się z dziećmi na wycieczkę do młyna, piekarni lub skansenu, gdzie będą mogły zobaczyć, jak robi się mąkę lub chleb 18

TYDZIEŃ II część druga PŁATKI PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. JAK POWSTAJĄ PŁATKI ZBOŻOWE I JAKIE SĄ ICH RODZAJE Nauczyciel krótko przypomina co to są produkty zbożowe i przechodzi do omówienia kolejnego produktu zbożowego płatków. Historia płatków Płatki powstały w sposób zupełnie przypadkowy. W 1894 roku dr John Harvey Kellog gotował pszenicę dla swoich podopiecznych w sanatorium w Michigan. Niestety, ziarna rozgotowały się. Ograniczone możliwości finansowe nie pozwoliły wyrzucić nieudanego dania. Po rozwałkowaniu, okazało się, że ciasto nie jest spójne, natomiast po osuszeniu nowy wynalazek okazał się całkiem smaczny. Kolejne eksperymenty dotyczyły już innych zbóż. W kolejnym roku rozpoczęto starania związane z opatentowaniem nowego produktu. Płatki wytwarzane są z kukurydzy, pszenicy, owsa, jęczmienia, żyta, gryki lub ryżu kilkoma metodami: - tradycyjnie: pełne ziarna są najpierw gotowane, a następnie walcowane przybierają wówczas kształt płatków. Dzięki opiekaniu w wysokiej temperaturze stają się kruche. - maszynowo: przetworzone ciasto formuje się w kuleczki, poduszeczki czy muszelki. Następnie zatapia się je w słodkim syropie lub miodzie. - przez pęcznienie: gotuje się mieszankę mąk zbożowych, lekko suszy, a następnie gwałtownie nadmuchuje. Tak powstają lekkie kuleczki z otworem w środku, które następnie powleka się słodkościami. W sklepach dostępne są: płatki kukurydziane, płatki owsiane, płatki jęczmienne, płatki gryczane, płatki żytnie, płatki jaglane. Zwykle płatki spożywa się na zimno lub na gorąco z mlekiem albo z jogurtem. 2. KTÓRE PŁATKI SĄ ZDROWE, A KTÓRYCH TRZEBA UNIKAĆ Nauczyciel wyjaśnia, które płatki są zdrowe i należy je jeść, a których nie powinno się spożywać, bo szkodzą zdrowiu. W tym celu dobrze posłużyć się przykładami. Należy pokazać dzieciom różne płatki (najlepiej wszystkie rodzaje, żeby mogły odróżnić płatki kukurydziane od owsianych) a następnie wskazać te, które są dla nich dobre, zdrowe (te nieprzetworzone, bez cukru) oraz przeciwstawić im te niezdrowe, czyli kolorowe płatki i czekoladowe chrupki, kółeczka, skąpane w miodzie płatki kukurydziane, musli z dodatkiem kandyzowanych owoców. 19

Zdrowe są jedynie płatki tradycyjne, czyli wytwarzane z pełnych ziaren - ziarna są najpierw gotowane, a następnie walcowane przybierają wówczas kształt płatków. Dzięki opiekaniu w wysokiej temperaturze stają się kruche. Pełne ziarno zawiera ono dużo błonnika pokarmowego oczyszczającego organizm z toksyn, usprawniającego przewód pokarmowy oraz dostarczającego naszemu ciału witamin i mikroelementów. Przetworzone przemysłowo płatki nie są produkowane z pełnego ziarna, tylko z drobnych jego cząstek nazywanych grysem dlatego mają małą zawartość błonnika Są dosładzane, czekoladowe, lepkie od miodu, w postaci kulek, muszelek lub poduszkowców bo smakują i wyglądają jak słodycze (w istocie nimi są). Takie płatki zawierają ogromne ilości rafinowanego cukru, mają bardzo dużo kalorii (nawet więcej niż frytki, hamburger czy pizza), często wzbogaca się je ulepszaczami smaku (solą i tłuszczem). 3. ZABAWA TAK/NIE Posługując się opakowaniami po przyniesionych płatkach, nauczyciel sprawdza wiedzę dzieci nt. płatków. Pokazuje dzieciom kolejne opakowania a one układają je na dużym kartonie, który jest podzielony na 2 części: TAK /NIE. W części TAK (zielony kolor napisu lub opakowania) układają opakowania po płatkach polecanych, a w części NIE (czerwony kolor napisu lub opakowania) te, których nie powinno się jeść. Na koniec można przykleić opakowania do kartonu i powiesić w sali, żeby przypominały dzieciom (i rodzicom), co warto jeść. 4. TWORZENIE WŁASNYCH KOMPOZYCJI Z PŁATKÓW Najzdrowiej i najtaniej wychodzi, jeśli musli śniadaniowe dzieci przygotują sobie same, mieszając płatki z pełnego przemiału - pszenne, żytnie czy owsiane (najlepiej błyskawiczne, bo te szybciej można przyrządzić) - z orzechami, pestkami słonecznika czy dyni oraz świeżymi pokrojonymi owocami sezonowymi (dzieci na diecie bezglutenowej do tworzenia kompozycji powinny użyć płatków kukurydzianych bez dodatków- lub ryżowych). PRZEPIS 1 Owocowa owsianka/ryżówka 1 szklanka wody ½ filiżanki owsianki błyskawicznej / płatków ryżowych 3 łyżeczki obranego, startego jabłka 3 łyżeczki borówek 1 łyżeczka cukru(najlepiej ciemnego) lub miodu 1. Zalej owsiankę gorącą wodą i pozostaw pod przykryciem na kilka minut 2. Dodaj owoce, delikatnie wymieszaj, posłódź do smaku 3. Podawaj zaraz po przygotowaniu 20