1. Budżet państwa Uczeń zna: a. 1. Cele lekcji i. a) Wiadomości pojęcia: budżet państwa, deficyt, równowaga budżetowa, procedurę uchwalania ustawy budżetowej, podstawowe dochody i wydatki państwa. ii. b) Postawy Uczeń ma świadomość, jak wielkie znaczenie dla obywateli i całej gospodarki mają decyzje dotyczące wydatków i dochodów państwa. b. 2. Metoda i forma pracy symulacja, wykład, analiza materiałów źródłowych c. 3. Środki dydaktyczne Podręcznik: Z. Makieła, T. Rachwał, Podstawy Przedsiębiorczości. Kształcenie ogólne w zakresie podstawowym, Nowa Era, Warszawa 2005. Dane statystyczne dotyczące budżetu państwa d. 4. Przebieg lekcji i. a) Faza przygotowawcza 1. Sprawdzenie listy obecności. 2. Przypomnienie wiadomości zdobytych na poprzedniej lekcji. ii. b) Faza realizacyjna 1. Nauczyciel prosi uczniów, by postarali się sformułować definicje budżetu państwa. Następnie podaje pełną definicję omawianego pojęcia (załącznik 1). 2. Nauczyciel rozpoczyna dyskusję na temat zasad rządzących tworzeniem budżetu. Uczniowie podają zasady, które ich zdaniem mogłyby być zasadami budżetowymi (mogą korzystać z podręcznika). Nauczyciel przedstawia kompletny wykaz zasad tworzenia budżetu i omawia go (załącznik 2). 3. Nauczyciel prosi uczniów, by na podstawie posiadanej wiedzy (np. wiadomości z mass mediów) określili, czym jest deficyt budżetowy. Nauczyciel wspomaga uczniów w ustaleniu definicji, dyktuje wniosek do zeszytów (załącznik 3). 4. Nauczyciel rozdaje uczniom tabele z danymi statystycznymi dotyczącymi struktury dochodów i wydatków budżetu państwa w 2005 roku (załącznik 4).
5. Uczniowie analizują dane dotyczące dochodów i wydatków państwa w 2005 roku. Nauczyciel prosi uczniów o odpowiedź na pytania: Czy budżet na rok 2005 spełnia zasadę równowagi budżetowej? Jakie są priorytety państwa w części dotyczącej wydatków budżetowych? Jakie działy mają najwyższy udział w wydatkach państwa? Jakie są główne źródła dochodów państwa? W jaki sposób można zmniejszyć deficyt budżetowy? 6. Na podstawie analizy danych uczniowie oceniają najważniejsze źródła dochodów i wydatków państwa (załącznik 5). iii. c) Faza podsumowująca 1. Podsumowanie wiadomości zdobytych na lekcji. 2. Nauczyciel dyktuje uczniom pracę domową: Zastanów się jak wygląda budżet Twojej gminy. e. 5. Bibliografia Z. Makieła, T. Rachwał, Podstawy Przedsiębiorczości. Kształcenie ogólne w zakresie podstawowym, Nowa Era, Warszawa 2005. załącznik 1. f. 6. Załączniki i. a) Materiały dla nauczyciela Budżet państwa to plan finansowy zawierający dochody i wydatki rządowe w danym roku, zatwierdzony przez parlament ustawą budżetową. Budżet państwa musi spełniać pewne zasady, określone w konstytucji i prawie budżetowym, które zapewniają parlamentowi wpływ na wszystkie dziedziny działalności rządu. załącznik 2. Do zasad budżetowych należą: Zasada zupełności. Zgodnie z nią budżet obejmuje wszelkie dochody i wydatki państwa i dostarcza wszystkich informacji na temat finansów państwa w celu poddania ich kontroli. Jest ona przestrzegana w formie tzw. budżetowania brutto właściwego dla jednostek budżetowych, które odprowadzają dochody do budżetu, a ich wydatki są z budżetu pokrywane. Poza budżetem funkcjonują jednak, tzw. fundusze celowe, których dochody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki są przeznaczone na realizację wyodrębnionych celów. Zasada jedności. Wymaga, aby dochody i wydatki były ujęte w jednym akcie prawnym i tworzyły jedno zestawienie, co daje możliwość wglądu w całość sytuacji finansowej państwa. Zasada jawności. Oznacza konieczność zapoznania opinii publicznej z budżetem oraz jawnego uchwalania i wykonywania ustawy budżetowej. Zasada równowagi budżetowej. Wymaga, by suma planowanych i rzeczywistych wydatków była równa sumie planowanych i osiąganych dochodów. Jeśli dochody przewyższają wydatki, mamy do
czynienia z nadwyżką budżetową. Równowaga budżetowa jest trudna do osiągnięcia. załącznik 3. Cechą charakterystyczną wielu współczesnych budżetów jest występowanie deficytu budżetowego, czyli sytuacji, gdy wysokość wydatków przekracza wysokość dochodów. Deficyt budżetowy może mieć poważne konsekwencje dla gospodarki. Jeśli dochody państwa nie wystarczają na pokrycie niezbędnych wydatków, rząd musi pożyczać pieniądze w bankach lub od obywateli (emituje obligacje, zaciąga pożyczki w bankach krajowych lub zagranicznych). Pojawia się wówczas dług publiczny - zadłużenie wewnętrzne lub zewnętrzne. Jeszcze gorszym rozwiązaniem jest drukowanie pustego pieniądza w celu pokrycia deficytu, gdyż powoduje to wzrost inflacji. załącznik 4. Struktura dochodów i wydatków budżetu państwa w 2005 roku. DOCHODY BUDŻETU PAŃSTWA W 2005 R. Wyszczególnienie 1 2 Plan na 2005 rok w tysiącach zł DOCHODY OGÓŁEM 174 703 733 1. Dochody podatkowe 155 285 919 1.1. Podatki pośrednie 116 980 663 a) podatek od towarów i usług 73 663 419 b) podatek akcyzowy 42 414 088 c) podatek od gier 903 156 1.2. Podatek dochodowy od osób prawnych 14 690 619 1.3. Podatek dochodowy od osób fizycznych 23 614 637 2. Dochody niepodatkowe 16 641 506 2.1. Dywidenda 961 736 2.2. Wpłaty z zysku NBP 4 626 100 2.3. Cło 1 557 800 2.4. Dochody jednostek 7 705 608 2.5. Pozostałe dochody niepodatkowe 583 000 2.6. Wpłaty jednostek samorządu terytorialnego 1 207 262 3. Dochody zagraniczne 71 108 4. Wpłaty do budżetu państwa z Unii Europejskiej 2 705 200
WYDATKI BUDŻETU PAŃSTWA W 2005 R. Treść Plan na 2005 r. 2 3 Rolnictwo i łowiectwo 2 384 509 Leśnictwo 31 981 Rybołówstwo i rybactwo 26 731 Górnictwo i kopalnictwo 912 149 Przetwórstwo przemysłowe 262 429 Handel 722 905 Hotele i restauracje 18 000 Transport i łączność 3 229 867 Turystyka 34 103 Gospodarka mieszkaniowa 1 448 061 Działalność usługowa 388 714 Informatyka 145 537 Nauka 2 892 329 Administracja publiczna 8 270 846 Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa 1 619 967 Obrona narodowa 12 154 961 Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne 42 976 242 Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa 9 132 222 Wymiar sprawiedliwości 7 052 694 Dochody od osób prawnych, od osób fizycznych i od innych jednostek nieposiadających osobowości prawnej oraz wydatki związane z ich poborem 180 000 Obsługa długu publicznego 26 665 300 Różne rozliczenia 55 199 395 Oświata i wychowanie 869 449 Szkolnictwo wyższe 9 620 439 Ochrona zdrowia 3 090 472 Pomoc społeczna 10 886 383 Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej 7 957 051 Edukacyjna opieka wychowawcza 168 916 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 185 048 Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 920 600 Ogrody botaniczne i zoologiczne oraz naturalne obszary i obiekty chronionej przyrody 79 558 Kultura fizyczna i sport 176 875 Ogółem 209 703 733 SALDO: 35 000 00 000 zł załącznik 5.
Najważniejsze dochody państwa: podatki pośrednie - płacone przez nabywców, zawarte w cenie dóbr i usług. Należy do nich podatek VAT (podatek od wartości dodanej) oraz podatek akcyzowy (zawarty w cenie tzw. wyrobów akcyzowych np. alkoholu, benzyny, papierosów itp.), podatki bezpośrednie - podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) oraz podatek od osób prawnych (CIT), podatek od gier, cła, opłaty - np. opłaty sądowe, grzywny, mandaty, dochody z praw majątkowych przysługujących państwu np.: wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego, dochody państwowych jednostek budżetowych, dochody z operacji finansowych podejmowanych przez państwo - np.: opłaty od poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa, odsetki z krajowych i zagranicznych pożyczek udzielonych z budżetu. Najważniejsze wydatki państwa: wydatki bieżące - związane z funkcjonowaniem instytucji państwowych, w tym subwencje (subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego na finansowanie zadań samorządów np. prowadzenie szkół) oraz dotacje dla różnych podmiotów, w tym: samorządów, Funduszu Pracy, Funduszu Ubezpieczeń Społecznych itp. Ważnym składnikiem są również wydatki na wynagrodzenia pracowników jednostek budżetowych, parlamentarzystów, wymiaru sprawiedliwości, policji itp., wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa - na oprocentowanie pożyczek i kredytów, w tym zagranicznych; oprocentowanie i dyskonto skarbowych papierów wartościowych, wypłaty związane z poręczeniami i gwarancjami udzielonymi przez Skarb Państwa, wydatki majątkowe budżetu - związane z udziałem Skarbu Państwa w spółkach prawa handlowego np.: nabywanie akcji, wnoszenie wkładów oraz wydatki inwestycyjne - w dziedzinie obronności kraju, ochrony środowiska, infrastruktury, rozwoju regionalnego, kultury, nauki itp., subwencje dla partii politycznych. g. 7. Czas trwania lekcji 2 x 45 minut brak h. 8. Uwagi do scenariusza