[tekst ujednolicony wystąpienia pokontrolnego z uwzględnieniem zmian wprowadzonych uchwałą Komisji Odwoławczej w NajwyŜszej Izbie Kontroli Delegaturze w Łodzi z dnia 11 sierpnia 2008 r.] Łódź, dnia 24 lipca 2008 r. NAJWYśSZA IZBA KONTROLI DELEGATURA W ŁODZI ul. Kilińskiego 210, 90-980 Łódź tel. 683-11-00 (fax) 683-11-29 skr. poczt. 243 LLO-410-19-01/08 P/08/043 P a n Dariusz ŁUKASZEWSKI Prezes Zarządu Łódzkiego Zakładu Energetycznego S.A. w Łodzi WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 3 pkt 4 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli (t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1701), zwanej dalej ustawą o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Łodzi skontrolowała Łódzki Zakład Energetyczny S.A. w Łodzi zwany w dalszej części ŁZE SA w zakresie przebiegu procesów restrukturyzacyjnych i prywatyzacyjnych w ramach restrukturyzacji sektora elektroenergetyki w latach 2005-2007. W związku z kontrolą, której wyniki przedstawione zostały w protokole kontroli podpisanym w dniu 9 lipca 2008 r. - NajwyŜsza Izba Kontroli, stosownie do art. 60 ustawy o NIK, przekazuje Panu Prezesowi niniejsze wystąpienie pokontrolne. NajwyŜsza Izba Kontroli oceniła pozytywnie przebieg procesów restrukturyzacyjnych związanych z konsolidacją i przekształceniem ŁZE SA w spółkę obrotu (SOP) i wydzielenie operatora systemu dystrybucyjnego (OSD).
2 1. W ramach konsolidacji pionowej sektora elektroenergetyki ŁZE SA uczestniczył w pracach nad realizacją Programu polityki właścicielskiej przyjętej w czerwcu 2005 r. przez Radę Ministrów, w tym w realizacji koncepcji utworzenia Grupy na bazie BOT Górnictwo i Energetyka S.A. (BOT GiE SA), polegającej na podwyŝszeniu kapitału zakładowego tej Spółki poprzez wniesienie pakietów akcji m.in. ŁZE SA w Łodzi. W okresie od czerwca do końca 2005 r. odbywały się spotkania i konsultacje, w których BOT GiE SA przedstawiał analizy ekonomiczno-finansowe dotyczące projektów konsolidacji. Działania ŁZE SA sprowadzały się do wymiany poglądów w ramach prac nad kształtem konsolidacji zaproponowanym przez BOT GiE SA w opracowaniu pt. Projekt pilotaŝowy wydzielenia OSD z wykorzystaniem konsolidacji pionowej w niewielkiej skali. W dokumencie tym przedstawiono analizy moŝliwych 8 wariantów wydzielenia operatorów systemów dystrybucyjnych ze struktur funkcjonujących zakładów energetycznych obejmujących działalnością obrót i dystrybucję. Uwzględniając wymagania nałoŝone na operatorów systemów dystrybucyjnych określone w Prawie energetycznym (ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne - t.j. Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz.625 ze zm.), dyrektywie 2003/54/We Parlamentu Europejskiego i Rady, a takŝe w programie polityki właścicielskiej Ministra Skarbu Państwa w odniesieniu do sektora elektroenergetycznego, a takŝe uwzględniając aspekt biznesowy, tj. usytuowanie działalności dystrybucyjnej i obrotu energią elektryczną w jednej linii biznesowej w holdingu, uznano jako najkorzystniejsze przyjęcie wariantu podziału spółki dystrybucyjnej na dwie spółki: OSD i SOP z przeniesieniem części majątku SD do nowej spółki (podział przez wydzielenie). Przyjęcie takiego wariantu umoŝliwiało bezpośrednią sukcesję praw i obowiązków przez spółki OSD i SOP. W uzasadnieniu stwierdzono, Ŝe proponowane rozwiązanie będzie korzystne z punktu widzenia czasowych moŝliwości jego realizacji, w szczególności ze względu na moŝliwość częściowo równoległego prowadzenia działań zmierzających do konsolidacji i wydzielenia. Rekomendowany wariant, przy załoŝeniu, Ŝe nowa spółka będzie spółką SOP, pozwalał w prostszy sposób rozdzielić majątek dystrybucyjny od majątku obrotowego i pozostałego, niŝ w wariantach, które zakładały zbycie majątku dystrybucyjnego na rzecz spółki OSD. Za równowaŝny, z punktu widzenia celu uznano takŝe inny wariant tj. wydzielenie SOP ze spółki dystrybucyjnej wraz z zamianą własności w obrębie SOP i OSD.
3 ŁZE SA nie podjął jednak Ŝadnych działań wywołujących skutki prawne w tym zakresie, przyjmując bierną postawę i oczekując na decyzje właścicielskie. NIK nie wnosi uwag do roli i udziału ŁZE SA w ramach działań przygotowawczych do realizacji ww. projektu. Koncepcja tworzenia Grupy w oparciu o BOT Górnictwo i Energetyka S.A. ustąpiła miejsca planom stworzenia Grupy w oparciu o spółkę Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. (PSE SA), wyrazem czego było przyjęcie w dniu 27 marca 2006 r. przez Ministra Gospodarki Programu dla elektroenergetyki. W dniu 13 kwietnia 2006 r. zarządzeniem Nr 55 Prezesa Rady Ministrów powołany został Zespół Sterujący ds. Realizacji ww. programu pod przewodnictwem Ministra Gospodarki. Zespół powołał Grupę Roboczą ds. Utworzenia Polskiej Grupy Energetycznej S.A., w skład której weszli przedstawiciele spółek konsolidowanych, w tym takŝe ŁZE SA. Do zadań tej Grupy naleŝało m. in. wykonanie prac analitycznych, określenie kryteriów wyboru metod wyceny wartości spółek podlegających procesom konsolidacyjnym oraz przedstawienie Zespołowi Sterującemu rekomendacji działań niezbędnych dla Realizacji Programu. W przyjętym harmonogramie zostały wyróŝnione daty kluczowe dla przeprowadzenia opisanych działań. Ostatecznie zakończenie prac określono na 29 stycznia 2007 r. ZałoŜono, Ŝe utworzenie PGE zostanie dokonane poprzez wniesienie do PSE S.A. przez Skarb Państwa akcji: BOT Górnictwo i Energetyka S.A., Zespołu Elektrowni Dolna Odra S.A. oraz spółek z tzw. grup dystrybucyjnych Ł2 (w tym ŁZE SA), L5 i Rzeszowskiego Zakładu Energetycznego (Spółki Energetyczne). Opracowanie sposobu wyodrębnienia operatora systemu dystrybucyjnego ze zintegrowanych w spółkach dystrybucyjnych działalności w zakresie obrotu i dystrybucji energii w celu spełnienia wymogów ustawy Prawo energetyczne, koordynowane było przez PSE SA ze wsparciem doradczym firmy Deloitte. Na podstawie sporządzonego opracowania przez tę firmę przyjęto na przełomie listopada i grudnia 2006 roku wariant wydzielenia OSD poprzez wniesienie do nowej spółki aportem majątku związanego z działalnością dystrybucyjną energii elektrycznej. W konsekwencji, w dniu 7 grudnia 2006 r., w celu przejęcia w wyznaczonym terminie działalności w zakresie związanym z pełnieniem funkcji operatora systemu dystrybucyjnego i świadczenia usług dystrybucji energii elektrycznej została utworzona przez PSE SA spółka pod firmą ŁZE Dystrybucja sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie ( następnie siedzibę przeniesiono do Łodzi).
4 Zarząd ŁZE SA i Rada Nadzorcza przyjęli koncepcję wydzielenia działalności operatora systemu dystrybucyjnego polegającego na wniesieniu do spółki zaleŝnej aportu w postaci majątku związanego z działalnością dystrybucyjną i skierowali wniosek w tym zakresie do Walnego Zgromadzenia (Minister Skarbu Państwa). W uzasadnieniu zaprezentowano opinię wyraŝoną w opracowaniu firmy Deloitte, stwierdzając, iŝ warunki prawne oraz projekcje finansowe wskazują na rekomendację wariantu aportowego (wynik analiz ekonomiczno - finansowych i prawno - podatkowych wykonanych przez firmę Deloitte, rekomendowany i zaakceptowany w dniu 28 listopada 2006 r. przez Grupę Roboczą ds. utworzenia PGE) jako najlepszego ze wszystkich analizowanych modeli utworzenia OSD przez ŁZE SA. Drugi z wariantów wskazanych w opracowaniu firmy Deloitte dotyczył podziału spółek dystrybucyjnych na niezaleŝne spółki OSD i Obrotu (rozwiązanie projektowane wcześniej w ramach koncepcji utworzenia Grupy w oparciu o BOT Górnictwo i Energetyka S.A.). Były Prezes ŁZE SA Pan Tomasz Fandrych w złoŝonych wyjaśnieniach stwierdził, m in. ( ) Ŝe podstawową korzyścią, wynikającą z przyjętego rozwiązania aportowego, była występująca wyłącznie w tym wariancie, moŝliwość wyposaŝenia OSD w majątek z urealnioną wartością wpływającą bezpośrednio na wielkość przychodu regulowanego, a tym samym na wielkość stawek w taryfie, ponadto wpływa na wielkość amortyzacji, która (równieŝ uwzględniana w taryfie) generuje podstawowe środki na prowadzenie działalności inwestycyjnej. Zwiększona wartość majątku przekłada się zatem na zwiększenie akceptowanego przez URE przychodu regulowanego, czyli zwiększa przychody firmy. NIK podziela argumentację przemawiającą za przyjętym wariantem, nie mniej przyjęcie wariantu poprzez aport majątku dystrybucyjnego, zdaniem NIK, nie było najkorzystniejszym lecz optymalnym, a jego przyjęcie było zdeterminowane głównie zbliŝającym się terminem wydzielenia OSD z dniem 1 lipca 2007 r., o czym stanowiła norma prawna określona w art. 9d Prawa energetycznego, obowiązująca od 3 maja 2005 r. Prace związane z wyborem koncepcji wydzielenia OSD rozpoczęto dopiero 9 października 2006 r. na mocy umowy o usługi doradztwa dotyczącej wyodrębnienia Operatorów Systemów Dystrybucyjnych (OSD), zawartej przez PSE S.A. z firmą Deloitte i współfinansowanej w części przez ŁZE SA. Po przyjęciu wariantu aportowego pospiesznie realizowano wycenę majątku na podstawie umowy zawartej przez PSE SA w dniu 5 marca 2007 r. z firmą Energy Management and Conservation Agency S.A. (EMiCA) z siedzibą w Warszawie.
5 ŁZE SA poniósł koszty wyceny w kwocie 102 tys. zł netto, zamiast umownych 120 tys. zł. Zmniejszenie wynagrodzenia na rzecz wykonawcy o 15 procent spowodowane było zgłoszonymi przez ŁZE SA i uznanymi zastrzeŝeniami do wykonawcy prac, w tym nie wywiązywanie się z części terminów przekazywania wstępnych wycen cząstkowych oraz nie uwzględnianie zgłaszanych uwag w związku z czym dokonywano kilkukrotnie analizy tych samych danych. Nierzetelność wykonawcy, zdaniem NIK, mogła być spowodowana ograniczeniem czasowym dla realizacji tego zadania. Termin przekazania wyników prac określono w umowie na nie później niŝ do 27 maja 2007 r., przy czym naleŝy wspomnieć, Ŝe w ramach powyŝszej umowy wyceną objętych było 9 Spółek. Uwagi NIK dotyczyły przygotowań organizacyjnych ŁZE SA do wydzielenia OSD. Wyodrębnienie ze struktury ŁZE SA spółki OSD pod firmą ŁZE Dystrybucja Sp. z o.o. nastąpiło z dniem 1 lipca 2007 r. Wprawdzie ŁZE SA nie miał bezpośredniego wpływu na wybór wariantu wydzielenia OSD, ale miał wpływ na termin rozpoczęcia przygotowań do rozdzielenia siedzib Spółek, separacji księgowej i systemów informatycznych (art. 9d Prawa energetycznego obowiązywał od 3 maja 2005 r.). Do dnia zakończenia kontroli NIK, m.in. nie rozdzielono siedzib spółek, korzystano wspólnie z tych samych systemów informatycznych. Ponadto do 30 kwietnia 2008 r. ŁZE SA świadczył odpłatnie na podstawie umowy usługi księgowe na rzecz ŁZE Dystrybucja Sp. z o.o., mimo iŝ Statut ŁZE SA nie przewidywał takiej działalności. Przychody ŁZE SA z tego tytułu wyniosły ogółem 6.242 tys. zł brutto, w tym od 1 lipca do 31 grudnia 2007 r. 4.550,6 tys. zł brutto tj. 0,5 % ogółem przychodów 2007 r. 2. W dniu 29 grudnia 2006 r. nastąpiło wniesienie przez Skarb Państwa do spółki PGE Energia S.A. akcji 9 spółek Skarbu Państwa, w tym 298.375 akcji stanowiących 85% akcji ŁZE SA. Pula 15% akcji przeznaczonych do nieodpłatnego udostępnienia uprawnionym pracownikom wynosiła 52.654 szt. akcji o łącznej wartości nominalnej 5.265.400 zł. NIK nie wnosi uwag do trybu, sposobu i terminów udostępnienia nieodpłatnie akcji ŁZE SA uprawnionym pracownikom. Akcje rozdysponowano na podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 ze zm.) i zgodnie z rozporządzeniem Ministra Skarbu Państwa z dnia 29 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad podziału uprawnionych pracowników na grupy, ustalenia liczby akcji przypadających na kaŝdą z tych grup oraz trybu nabywania akcji przez uprawnionych pracowników (Dz. U. Nr 35, poz. 303).
6 3. Uwagi NIK dotyczyły nie wykonania w 2006 r. poziomu obowiązkowego wskaźnika o 0,5% (zrealizowano 14,5%, norma 15%) udziału ilościowego zakupionej energii elektrycznej ze skojarzonych źródeł energii przyłączonych do sieci, w wykonanej całkowitej rocznej sprzedaŝy energii elektrycznej, ustalonych w 5 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 9 grudnia 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła (Dz. U. Nr 267, poz. 2657). Przyczynami niewykonania wskaźnika był m in. znaczny wzrost sprzedaŝy energii odbiorcom finalnym w wysokości 6,4% w stosunku do 2005 r., warunki atmosferyczne - średnia temperatura w 2006 r. wyniosła 9,67ºC i była wyŝsza od średniej długoterminowej o 0,54ºC; w IV kwartale średnia temperatura. wyniosła 7,44ºC i była wyŝsza od średniej długoterminowej o 5,31ºC, zmniejszona produkcja energii przez elektrociepłownie ze względu na skrajne warunki atmosferyczne (szczególnie w IV kwartale). NIK nie wnosi uwag do realizacji obowiązku zakupu przez ŁZE SA energii ze źródeł odnawialnych (OZE). Analiza procedury uzyskania i przedstawienia do umorzenia Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki (URE) świadectw pochodzenia potwierdzających wytworzenie energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych wykazała przestrzeganie postanowień określonych w art. 9e Prawa energetycznego. 4. W związku z planowaną prywatyzacją i restrukturyzacją ŁZE SA w dniu 20 grudnia 2006 r. została zawarta umowa społeczna w sprawie gwarancji dla pracowników, pomiędzy ŁZE SA jako pracodawcą, a trzema działającymi w Spółce Związkami Zawodowymi tj. NSZZ Solidarność, Związkiem Zawodowym Energetyków i Związkiem Zawodowym Transformacja. W Umowie pracodawca zobowiązał się, Ŝe w okresie 120 miesięcy od dnia wejścia w Ŝycie Umowy Społecznej zapewni pracownikom trwałość i szczególną ochronę stosunku pracy oznaczającą zakaz rozwiązywania umowy o pracę oraz zachowanie warunków pracy i płacy na poziomie nie mniej dla nich korzystnych od warunków obowiązujących w dniu wejścia w Ŝycie umowy społecznej. Ponadto, zagwarantowano wypłacenie kaŝdemu pracownikowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy premię okolicznościową w wysokości 1.000 zł brutto, a pracownikowi zatrudnionemu w niepełnym wymiarze czasu pracy w wysokości proporcjonalnej do tego wymiaru. Ustalono równieŝ, Ŝe zakładowy fundusz świadczeń socjalnych zostanie dodatkowo zasilony w 2007 r. kwotą 3.000 zł na pracownika, która zostanie sfinansowana z zysku za rok 2006 r.
7 Nastąpiło to w sytuacji, gdy pracownicy ŁZE S.A. uzyskali gwarancje trwałości zatrudnienia na 10 lat przy zachowaniu warunków pracy i płacy. Zdaniem NIK, jednorazowe zasilenie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych w 2007 r. kwotą 3 tys. zł na jednego pracownika wskazuje, na dalszą część gratyfikacji z tytułu procesu konsolidacyjnego i restrukturyzacyjnego Spółki. Łączna wartość wypłaconych pracownikom zobowiązań wynikających z realizacji postanowień Umowy Społecznej wyniosła 6.611,4 tys. zł. Biorąc pod uwagę potrzeby inwestycyjne ŁZE SA (przed wydzieleniem OSD), powyŝsza kwota stanowiła 11,4% planowanych nakładów inwestycyjnych na rok 2007 (58.050 tys. zł) i wykonanych w 97,8% (56.780 tys. zł - łącznie ŁZE SA i ŁZE Dystrybucja sp. o.o.). 5. NIK nie wnosi uwag do zasad i terminów opracowywania planów rozwoju ŁZE SA. Obowiązki w tym zakresie realizowano zgodnie z art. 16 Prawa energetycznego. Plan na lata 2003-2006 obejmował działania rozwojowe, modernizacyjne i remontowe na kwotę ogółem 162.643 tys. zł. Przedsięwzięcia zrealizowano na kwotę 157.207 tys. zł stanowiącą 96,6% wielkości planowanych. 6. Bez uwag, NIK ocenia realizację zasad przystosowujących ŁZE SA do warunków liberalizacji rynku energii (zasada TPA), mimo iŝ ŁZE SA do dnia zakończenia kontroli nie podpisał umów ze wszystkimi dystrybutorami energii elektrycznej w Polsce (5 umów). W okresie objętym kontrolą, do dnia 31 marca 2008 r. zainteresowanych zmianą sprzedawcy energii elektrycznej było 25 podmiotów (w tym jedna osoba fizyczna), z tego jeden podmiot zmienił sprzedawcę po czym powrócił do ŁZE SA. PowyŜsze zdaniem NIK, świadczy o niewielkim stopniu zainteresowania klientów zmianą sprzedawcy energii elektrycznej. Po nowelizacji Prawa energetycznego z dniem 3 maja 2005 r. ŁZE SA uzyskało decyzję od Prezesa URE na wprowadzenie nowej Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Dystrybucyjnej (IRiESD) dopiero z dniem 1 listopada 2006 r. tj. z opóźnieniem kilkumiesięcznym. PowyŜsze było spowodowane przedłuŝającym się postępowaniem administracyjnym, w tym m in. w związku z wystąpieniem 12 przedsiębiorstw energetycznych o stwierdzenie niewaŝności decyzji Prezesa URE z dnia 10 lutego 2006 r. zatwierdzającej Instrukcję Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesyłowej, z którą kompatybilna powinna być Instrukcja ŁZE SA. NIK nie stwierdziła nieprawidłowości i uchybień wynikających z opóźnionego wprowadzenia w Ŝycie ww. Instrukcji.
8 7. NIK nie wnosi uwag do realizacji programu zapewnienia niedyskryminacyjnego traktowania uŝytkowników systemu dystrybucyjnego (Program Zgodności). W okresie objętym kontrolą zrealizowano m.in. uruchomienie strony internetowej, opracowano załoŝenia do informatycznych systemów obsługi klientów umoŝliwiających separację umów oraz selektywny dostęp do informacji sensytywnych upowaŝnionym podmiotom, przeprowadzano szkolenia pracowników oraz przegląd zarządzania procedurami, opracowano i wdroŝono procedurę zmiany sprzedawcy. PowyŜsze pozwala przyjąć, Ŝe skutecznie eliminowane będą zjawiska dyskryminacyjne. Przedstawiając powyŝsze uwagi i oceny, NajwyŜsza Izba Kontroli wnosi o podjęcie skutecznych działań zmierzających do pełnej niezaleŝności organizacyjnej od wydzielonej spółki OSD, zgodnie z art. 9d Prawa energetycznego. NIK, oczekuje od Pana Prezesa w terminie 15 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, informacji o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosku, bądź o działaniach podjętych w celu realizacji wniosku lub przyczyn niepodjęcia takich działań. Zgodnie z treścią art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego przysługuje Panu prawo zgłoszenia na piśmie do Dyrektora Delegatury NIK w Łodzi umotywowanych zastrzeŝeń w sprawie ocen, uwag i wniosku zawartych w tym wystąpieniu. W razie zgłoszenia zastrzeŝeń, zgodnie z art. 62 ust. 2 ustawy o NIK, termin nadesłania informacji, o której wyŝej mowa, liczy się od dnia otrzymania ostatecznej uchwały właściwej komisji NIK.