EKSPERTYZA MYKOLOGICZNA BUDYNKÓW SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 1 w KOŻUCHOWIE

EKSPERTYZA MYKOLOGICZNA BUDYNKÓW SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 1 w KOŻUCHOWIE Zamawiający: Gmina Kożuchów reprezentowana przez Pana Andrzeja Ogrodnika - Burmistrza Kożuchowa, Urząd Gminy Kożuchów, ul. Rynek 1a 67-120 Kożuchów Podstawa formalna: Umowa o Dzieło nr 3/2009 z dnia 25.11.2009 Wykonujący: Nazwisko i imię Podpis dr Dankowski Marek uprawnienia mykologiczne nr 7/Sp/09/96 Zielona Góra, grudzień 2009

Przewodnik po opracowaniu Ponieważ zakres opracowania obejmuje analizę mykologiczną 6 samodzielnych budynków, stanowiących jednakże wspólny zespół użytkowany przez tę samą jednostkę organizacyjną (szkoła) poniżej przedstawiono schemat strukturalny prezentowanej pracy. 1. W pkt. 2. opisano w sposób ogólny wszystkie budynki, ze wskazaniem jednak ich bieżących wad i ze wskazaniem zaleceń naprawczych, które należy wykonać, podkreślając je tłustym drukiem; 2. W rozdziale 3-cim omówiono zakres, stopień i przyczyny zawilgocenia poszczególnych omawianych budynków oraz w sposób ogólny przedstawiono problem ich korozji chemicznej, której zewnętrznym objawem są tzw. wysolenia niszczące malatury i tynki; 3. W rozdziale 4-tym omówiono korozję biologiczną ścian budynków; 4. Rozdział 5-ty poświęcony jest opisaniu zjawiska korozji biologicznej występującej w więźbach dachowych i na poddaszach wszystkich zbadanych obiektów, wraz z inwentaryzacją tych miejsc oraz przedstawieniem środków naprawczych, których istotę podkreślono tłustym drukiem; 5. W rozdziale 6-tym opisano proponowane technologie i sposoby usunięcia przyczyn i skutków zawilgocenia ścian i korozji chemicznej, w sposób ogólny niezależnie od konkretnego, opisywanego wcześniej obiektu; 6. Rozdział 7 poświęcono dodatkowym, chociaż ogólnym uwagom na temat szczegółów związanych z renowacją więźb dachowych, niezależnie od budynku, na którym remont będzie wykonywany. 2

Spis treści 1. Dane ogólne.. 5 1.1. Obiekt stanowiący przedmiot ekspertyzy 5 1.2. Podstawa formalna opracowania.. 5 1.3. Cel i zakres opracowania 6 1.4. Wykorzystane materiały.. 6 1.5. Wykorzystana literatura.. 6 2. Opis ogólny budynków i ocena wstępna stanu technicznego ich wybranych elementów.. 7 2.1. Budynek A (duży) 7 2.1.1. Fundamenty 7 2.1.2. Ściany zewnętrzne i wewnętrzne 8 2.1.3. Izolacja termiczna.. 8 2.1.4. Izolacje przeciwwilgociowe.. 8 2.1.5. Więźba dachowa i pokrycie dachu. 8 2.1.6. Tynki zewnętrzne.. 9 2.1.7. Obróbki blacharskie... 9 2.1.8. Odprowadzenie wody z dachu 10 2.1.9. Otoczenie budynku 10 2.2. Budynek B (mały)... 11 2.2.1. Fundamenty 11 2.2.2. Ściany zewnętrzne 11 2.2.3. Ściany wewnętrzne.. 12 2.2.4. Izolacje termiczne.. 12 2.2.5. Izolacje przeciwwilgociowe.. 12 2.2.6. Tynki zewnętrzne.. 12 2.2.7. Więźba dachowa i pokrycie dachu. 13 2.2.8. Obróbki blacharskie i odprowadzenie wody z dachu.. 13 2.2.9. Otoczenie budynku.. 14 2.3. Budynek C (sala gimnastyczna.. 15 2.3.1. Fundamenty.. 15 2.3.2. Ściany zewnętrzne i wewnętrzne.. 15 2.3.3. Izolacje termiczne... 16 2.3.4. Izolacje przeciwwilgociowe.. 16 2.3.5. Więźba dachowa i strop poddasza. 16 2.3.6. Pokrycie dachu.. 16 2.3.7. Obróbki blacharskie i odprowadzenie wody z dachu.. 17 2.3.8. Otoczenie budynku 17 2.4. Budynek D (budynek gospodarczy z garażem) 17 2.5. Budynek E (gospodarczy).. 19 2.6. Budynek F (gospodarczy)... 21 3. Stwierdzone objawy zawilgocenia ścian i korozji chemicznej w budynkach Szkoły Podstawowej nr 1 w Kożuchowie 22 3.1. Uwagi ogólne. 22 3.2. Budynek A. 23 3.3. Budynek B. 28 3.4. Budynek C (sala gimnastyczna) 29 3.5. Budynki gospodarcze oznaczone symbolami D, E i F. 31 Str. 3

3.6. Przyczyny zawilgocenia budynków 31 3.7. Korozja chemiczna w obiektach objawy, przyczyny i lokalizacja 33 4. Korozja biologiczna ścian budynków 34 4.1. Grzyby pleśnie.. 34 4.2. Glony.. 34 5. Korozja biologiczna więźb dachowych i elementów drewnianych poddaszy, w tym stropów drewnianych 35 5.1. Uwagi ogólne. 35 5.2. Inwentaryzacja miejsc uszkodzonych przez czynniki biologiczne i wilgoć wraz z opisaniem technologii naprawczych. 37 5.2.1. Budynek A (główny).. 37 5.2.2. Budynek B (mały).. 41 5.2.3. Budynek C (sala gimnastyczna). 44 5.2.4. Budynek gospodarczy D.. 45 5.2.5. Budynek gospodarczy E (parterowy). 45 5.2.6. Budynek gospodarczy F (parterowy). 46 6. Proponowane technologie usunięcia przyczyn i skutków zawilgocenia ścian w tym korozji chemicznej.. 47 6.1. Uwagi ogólne. 47 6.2. Wykonanie izolacji pionowej murów piwnic.. 47 6.3. Izolacja pozioma... 48 6.4. Zlikwidowanie objawów korozji chemicznej tynki renowacyjne. 49 6.4.1. Uwagi ogólne. 49 6.4.2. Przykładowa technologia założenia tynków renowacyjnych na przykład w oparciu o materiały firmy Schomburg.. 50 6.4.3. Miejsca nałożenia tynków renowacyjnych. 51 7. Zalecenia dotyczące renowacji więźb dachowych i elementów drewnianych poddaszy... 52 7.1. Uwagi ogólne. 52 7.2. Likwidacja istniejących ognisk owadów i grzybów 53 7.3. Impregnacja drewna wbudowywanego. 53 7.4. Impregnacja ostateczna więźb dachowych.. 54 7.5. Terminy wykonania remontów dachów. 54 8. Wnioski i zalecenia końcowe.. 55 Załączniki: Załącznik nr 1 Dokumentacja fotograficzna Załącznik nr 2 Rysunki 4

1. DANE OGÓLNE 1.1. OBIEKT STANOWIĄCY PRZEDMIOT EKSPERTYZY Obiekt będący przedmiotem ekspertyzy składa się z zespołu sześciu wolnostojących budynków zlokalizowanych na działce nr 556 w Kożuchowie, w narożniku utworzonym przy zbiegu ulic Szprotawskiej i Chopina. Pod względem administracyjnym i funkcyjnym budynki te należą do Szkoły Podstawowej nr 1 w Kożuchowie. Rozmieszczenie badanych budynków na działce nr 556 przedstawiono graficznie na rys. 1. Wprowadzono również umowne literowe symbole oznaczające poszczególne budynki, które naniesiono zarówno na plan działki (rys. 1), jak i opisano poniżej jak następuje: budynek A (duży) o adresie, ul. Chopina 11; budynek B (mały, zwany też secesyjnym), ul. Szprotawska 2; budynek C sala gimnastyczna; budynek D budynek gospodarczy z garażem przed salą gimnstyczną; budynek E budynek gospodarczy, przed wojną szalet; budynek F budynek gospodarczy, przed wojną szalet; Uwaga! Przyjęte oznaczenia poszczególnych budynków nie muszą i nie są zapewne zgodne z ich oznaczeniami wprowadzanymi w przeszłości przez inne służby. 1.2. PODSTAWA FORMALNA OPRACOWANIA 1. Oferta pisemna z dnia 29.10.2009 r. na wykonanie ekspertyzy mykologicznej budynków Szkoły Podstawowej nr 1 w Kożuchowie autorstwa dr Marka Dankowskiego (Nr uprawnień mykologicznych 7/Sp/09/96) złożona w Urzędzie Gminy Kożuchów. 2. Umowa pisemna o Dzieło nr 3/2009 zawarta pomiędzy Gminą Kożuchów reprezentowaną przez Pana Andrzeja Ogrodnika Burmistrza Kożuchowa, a Wykonawcą zlecenia, dr Markiem Dankowskim, w dniu 25.11.2009 r. 5

1.3. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA Celem prezentowanej ekspertyzy mykologicznej jest ocena stanu technicznego budynków wymienionych w pkt. 1.1. i ich elementów w aspekcie uszkodzeń spowodowanych przez korozję biologiczna i chemiczną. Zakres przedmiotowej ekspertyzy obejmuje: ocenę stopnia zawilgocenia ścian budynków; ustalenie przyczyny zawilgocenia ścian; ocena wielkości i przyczyn korozji chemicznej ścian; ocena wielkości i przyczyn występowania ewentualnej korozji biologicznej ścian (np. grzyby pleśnie); ocena stanu technicznego więźb dachowych z uwzględnieniem ewentualnej korozji biologicznej elementów drewnianych; opracowanie technologii wykonania izolacji przeciwwilgociowych budynków, przy wykorzystaniu najnowszych i sprawdzonych metod; opracowanie technologii zlikwidowania skutków korozji chemicznej i biologicznej zarówno w strefie ścian, jak i więźb dachowych. 1.4. WYKORZYSTANE MATERIAŁY 1. Obserwacje własne poczynione przez autora opracowania w czasie wizji lokalnych przeprowadzonych w dniach 21.11.2009 r., 26.11.2009 r. i 03.12.2009 r. 2. Wyniki pomiarów wilgotności ścian wykonane w czasie wizji lokalnych; 3. Dokumentacja fotograficzna wykonana w czasie wizji lokalnych; 4. Informacje ustne uzyskane od pracowników Szkoły Podstawowej nr 1 w Kożuchowie. 1.5. WYKORZYSTANA LITERATURA 1. Adamowski J.: Przegląd i ocena metod osuszania murów. Renowacje 4/14/2000. 2. Praca zbiorowa pod red. Jerzego Ważnego i Jerzego Karysia: Ochrona budynków przed korozją biologiczną. Arkady, W-wa 2001. 6

3. Krajewski A., Witomski P.: Ochrona drewna. Wyd. SGGW W-wa 2003. 2. OPIS OGÓLNY BUDYNKÓW I OCENA WSTĘPNA STANU TECHNICZNEGO ICH WYBRANYCH ELEMENTÓW 2.1. BUDYNEK A (DUŻY) Budynek oznaczony symbolem A jest budynkiem wolnostojącym wybudowanym w zasadzie na planie litery E. jego podstawowa dłuższa oś przebiega w kierunku EW (wschód-zachód). Od południa przylegają do budynku zintegrowane z nim trzy skrzydła, umownie nazwane przez autora: wschodnim, środkowym i zachodnim, w których znajdują się klatki schodowe. Przestrzeń między skrzydłem środkowym i zachodnim jest częściowo zabudowana na wysokość dwóch kondygnacji nadziemnych. Obiekt powstał w latach międzywojennych XX wieku, po II wojnie natomiast, od strony wschodniej i od strony zachodniej wydłużono go o dwie dobudówki. Budynek zasadniczy ma trzy kondygnacje nadziemne, jest podpiwniczony i posiada poddasze wykorzystywane jako strych, pokryty jest dachem dwuspadowym o więźbie drewnianej. Dobudówka od strony wschodniej posiada trzy kondygnacje nadziemne, a dobudówka po stronie zachodniej jest dwukondygnacyjna. Obie posiadają dach płaski pokryty papą. 2.1.1. Fundamenty Odkrywek fundamentów nie wykonano. Wiadomo jednak, że ściany piwnic wykonane są z cegły ceramicznej pełnej na zaprawie wapiennej. W trakcie wizji lokalnych nie stwierdzono w zasadniczej części opisywanego budynku A, obecności wyraźnych zarysowań i pęknięć strukturalnych murów i ścian nośnych co mogłoby świadczyć o złej pracy fundamentów. Stąd należy przyjąć, że stan techniczny fundamentów budynku oznaczonego symbolem A jest dobry. Zauważono natomiast poważne pęknięcia na ścianie zewnętrznej dobudówki zachodniej, w strefie II-giej kondygnacji. Mogą one świadczyć o osiadaniu fundamentów tej dobudówki (fot. 78). 7

2.1.2. Ściany zewnętrzne i wewnętrzne Ściany zewnętrzne i wewnętrzne wykonano z cegły ceramicznej pełnej na zaprawie wapiennej. Grubość ścian zewnętrznych w strefie piwnic wynosi ok. 84 cm, natomiast ścian nośnych wewnętrznych ok. 46 cm. 2.1.3. Izolacja termiczna - brak. 2.1.4. Izolacje przeciwwilgociowe Odkrywek zewnętrznych ścian piwnic nie wykonano, uwzględniając jednak sposoby wznoszenia budynków w tym regionie na przestrzeni ostatnich dwustu lat, można domniemać, że opisywane budynki nie posiadają izolacji przeciwwodnej pionowej i poziomej, a jeżeli kiedykolwiek takowa istniała, to do chwili obecnej uległa degradacji technicznej i jest nieszczelna. Wniosek: Budynek należy odciąć od dostępu wody 2.1.5. Więźba dachowa i pokrycie dachu Więźba dachowa jest drewniana, płatwiowo-kleszczowa z dwoma ściankami stolcowymi. Słupy ścianek stolcowych oparte są na podwalinach, które nad budynkiem głównym są prostopadłe do jego osi EW, natomiast w skrzydłach poprzecznych są prostopadłe do ich osi SN. Pokrycie dachu z dachówek ceramicznych karpiówek układanych podwójnie w tzw. koronkę. Na wszystkich połaciach dachu widoczne są na dachówkach liczne odpryski warstwy wierzchniej o powierzchni do kilkudziesięciu centymetrów i większej, spowodowane przez działanie mrozu (fot. 33). Wniosek: Pokrycie dachu w całości należy wymienić na nowe. 8

Uwaga! Istniejące pokrycie dachu jest stosunkowo nowe, liczy ok. 10 lat, stąd też powinna istnieć dokumentacja dotycząca kupna i założenia tych dachówek i umożliwiająca być może dochodzenie praw z tytułu rękojmii od ich producenta. 2.1.6. Tynki zewnętrzne Tynki zewnętrzne, o grubości miejscami do 3 cm, wykonano z zaprawy wapiennej. Na wszystkich elewacjach są w złym stanie technicznym, duże ich połacie liczące do kilku m 2 powierzchni, uległy odparzeniu i odpadnięciu. Pozostałe tynki stanowią, wskutek swej małej szczepności z murem, stałe zagrożenie dla przechodzących wzdłuż ścian ludzi (fot. 4, 7, 9, 11 i 17). Wniosek: a) Wszystkie tynki zewnętrzne należy wymienić na nowe. b) Należy również uzupełnić wszystkie ubytki w sztukateriach, boniowaniu i innych ozdobach dekoracyjnych, przywracając ich dawny wygląd. c) Ze szczególną troską należy naprawić i uzupełnić wszystkie gzymsy, tak międzypiętrowe, jak i dachowe (np. fot. 6, 7, 9, 11 i 17). 2.1.7. Obróbki blacharskie Opierzenia blacharskie kominów i koszy dachowych wykonane są z blachy stalowej ocynkowanej. Zaobserwowano duże nieszczelności opierzeń w strefach przykominowych, co powoduje zamakanie znajdujących się tutaj drewnianych elementów więźby dachowej i pojawianie się grzyba domowego białego (Poria vaporaría Pers.). Wniosek: Wszystkie opierzenia należy wymienić na nowe. 9

2.1.8. Odprowadzenie wody z dachu Rynny i rury spustowe wykonane są ze stali ocynkowanej. Są one w złym stanie technicznym. Woda odprowadzana jest częściowo do kanalizacji miejskiej, po części jednak bezpośrednio na grunt w najbliższym otoczeniu ścian budynku (fot. 16). Wniosek: Rynny i rury spustowe należy wymienić na nowe. 2.1.9. Otoczenie budynku Budynek oznaczony umownym symbolem A (duży) usytuowany jest na zboczu wzgórza o łagodnym nachyleniu opadającym w kierunku północnym ku ul. Chopina. Wprawdzie do ścian budynku przylegają betonowe chodniki i opaski betonowe (strona północna), to jednak woda opadowa ma ułatwiony dostęp do jego ścian, zwłaszcza od strony południowej. Podczas intensywnych opadów deszczu, cała strona południowa budynku (od strony wzgórza) stanowi kieszeń" wychwytującą i gromadzącą wody opadowe, które następnie przenikają w ściany budynku. Po stronie północnej natomiast okna doświetleniowe piwnic obudowane są obetonowanymi koszami okiennymi. Które według informacji ustnej pracownika Szkoły, mają odprowadzenie wody na zewnątrz. Podczas wizji lokalnej stwierdzono jednak, że kosze piwniczne są zanieczyszczone liśćmi i innymi szczątkami organicznymi i że odprowadzenie z nich wód opadowych jest problematyczne (fot. 41). Woda gromadząca się w tych miejscach, przy braku jakiejkolwiek izolacji przeciwwodnej, raczej migruje w głąb ścian budynku powodując ich nadmierne zawilgocenie, niż wypływa na zewnątrz. W pobliżu okien doświetleniowych piwnic na tynkach zewnętrznych pojawiają się liczne kolonie glonów o barwie zielonej (patrz fot.16 ). Inne uwagi dotyczące budynku A zostaną omówione w dalszych rozdziałach opracowania. 10

2.2. BUDYNEK B (MAŁY) Budynek oznaczony symbolem B (patrz rys. 1) jest budynkiem wolnostojącym wybudowanym na planie prostokąta w okresie międzywojennym XX wieku. Posiada dwie kondygnacje nadziemne, poddasze wykorzystywane jako strych, jest podpiwniczony, pokryty dachem wielospadowym o więźbie drewnianej (fot. 19). Do narożnika SW budynku dołączona została po II Wojnie Światowej dwukondygnacyjna dobudówka, mieszcząca obecnie toalety. Przewiduje się, iż zostanie ona w przyszłości przeznaczona do wyburzenia. 2.2.1. Fundamenty W trakcie wizji lokalnej nie stwierdzono obecności wyraźnych zarysowań i pęknięć strukturalnych murów i ścian nośnych budynku zasadniczego, co mogłoby świadczyć o złej pracy fundamentów. Stąd należy przyjąć, że stan techniczny fundamentów przedmiotowego budynku jest dobry. Stwierdzono natomiast obecność istotnych pęknięć ściany zewnętrznej zachodniej, wspomnianej wyżej przybudówki (fot. 20, 54, 55 i 56). 2.2.2. Ściany zewnętrzne Ściany zewnętrzne wykonane z cegły ceramicznej pełnej na zaprawie wapiennej. Grubość ścian zewnętrznych wynosi od 50 do 60 cm. 11

2.2.3. Ściany wewnętrzne Ściany wewnętrzne nośne i działowe wykonane są z cegły ceramicznej pełnej na zaprawie wapiennej. Grubość ścian wewnętrznych jest zróżnicowana od 42, poprzez 40, 38 do 25 cm. 2.2.4. Izolacje termiczne - brak 2.2.5. Izolacje przeciwwilgociowe Analogicznie jak w przypadku budynku A, należy domniemać, iż obiekt oznaczony jako B, nie posiada izolacji poziomej i pionowej. Wniosek: Budynek należy odciąć od dostępu wody. 2.2.6. Tynki zewnętrzne Analogicznie jak w budynku A, tynki zewnętrzne wykonane z zaprawy wapiennej, o grubości do 3 cm, wykazują tendencję odspajania się od podłoża i odpadania od muru (patrz fot. 23, 24 i 27). Również istotne ubytki zaobserwowano w elementach dekoracyjnych ścian, to jest w gzymsach i sztukateriach. Bardzo mocno zniszczone są parapety okienne. Wniosek: 1. Wszystkie tynki zewnętrzne należy wymienić na nowe wraz z naprawą i odtworzeniem elementów zdobniczych. 2. Należy naprawić lub wymienić na nowe wszystkie parapety okienne. 12

2.2.7. Więźba dachowa i pokrycie dachu Więźba dachowa jest drewniana. a) W północnej części budynku (nad aulą), więźba płatwiowo-krokwiowa z dwoma ściankami stolcowymi. Oś kalenicy w kierunku wschód-zachód. Słupy oparte są na podwalinach. Występują 4 wiązary pełne. b) W południowej części budynku oś kalenicy przebiega prostopadle do poprzedniej, to jest z północy na południe. Więźba jest kleszczowopłatwiowa z czterema ściankami stolcowymi. Pokrycie dachu wykonano z dachówki ceramicznej karpiówki układanej podwójnie w koronkę. Wiek dachówek okres międzywojenny XX wieku. Obecnie stan techniczny dachówek jest zły. Dach przybudówki jest płaski o niewielkim spadku, kryty papą. Stan techniczny pokrycia z papy jest zły. Wnioski: 1. Pokrycie dachu należy w całości wymienić na nowe, w tym także pokrycie dachu na przybudówce. 2. Uszkodzenia drewnianej więźby dachowej i metody naprawy jej elementów, wymienione zostaną w dalszej części opracowania. 2.2.8. Obróbki blacharskie i odprowadzenie wody z dachu Kosze dachowe, opierzenia kominów, rynny i rury spustowe wykonane są ze stali ocynkowanej. Stan techniczny tych elementów jest zły. Na przykład rynny i rury spustowe są przerdzewiałe i nieszczelne zwłaszcza na łączeniach i stanowią jedną z przyczyn wieloletnich przecieków wody na ściany zewnętrzne budynku (degradacja tynków) oraz na okapy dachowe, zwłaszcza wykończone drewnem (patrz fot. 23 i 24). W przypadku tych ostatnich mamy do czynienia z procesem tzw. brunatnego rozkładu drewna (fot. 24). 13

Odprowadzenie wody z dachu realizowane jest generalnie do kanalizacji ogólnospławnej miejskiej, jednakże jak już wykazano wcześniej, z powodu nieszczelnych i niekompletnych rur spustowych, woda dostaje się również w grunt, w bezpośrednim sąsiedztwie ścian zewnętrznych budynku, skąd dyfunduje do wnętrza tych ścian. Wnioski: 1) Wszystkie opierzenia koszy i kominów, a także rynny i rury spustowe należy wymienić na nowe. 2) Ze szczególną troską należy wykonać uszczelnienie między dachem przybudówki a ścianą budynku B w strefie klatki schodowej prowadzącej na strych. Na wysokości dachu przybudówki, lecz, po stronie wewnętrznej klatki schodowej pojawiają się zacieki i wysolenia. 3) Należy wykonać oddzielnie ocenę stanu technicznego opierzeń szczytów budynku, zwłaszcza w strefie auli, i w razie konieczności również wymienić je na nowe. 4) Autor uważa, że nowe opierzenia, rynny i rury spustowe powinny być wykonane z blachy miedzianej. 2.2.9. Otoczenie budynku Powierzchnia terenu wokół budynku lekko opada w kierunku północnym. Nachylenie skarpy zwiększa się w kierunku wschodnim, to jest w stronę ul. Szprotawskiej, a szczególnie w stronę skrzyżowania ul. Szprotawskiej z ul. Chopina. Teren bezpośrednio przylegający do ścian budynku jest w różny sposób wykończony, jednakże generalnie należy stwierdzić, że istniejące wykończenie sprzyja wnikaniu wód opadowych (deszcz, topniejący śnieg) w grunt przylegający bezpośrednio do ścian budynku. 14

Wniosek: Bezwzględnie należy wykonać fachowe wykończenie terenu przylegającego bezpośrednio do budynku, powodujące w sposób skuteczny odprowadzenie wód opadowych od jego ścian. Może to być opaska betonowa o odpowiedniej szerokości z wyprofilowanym spadkiem od ścian budynku, bądź z dodatkowo ukształtowanymi korytami odprowadzającymi wodę. 2.3. BUDYNEK C (SALA GIMNASTYCZNA) Budynek, w którym mieści się sala gimnastyczna jest budynkiem wolnostojącym (patrz rys. 1), wybudowanym na planie prostokąta w okresie międzywojennym XX wieku. Jest to obiekt halowy (1 kondygnacja nadziemna), nie podpiwniczony, kryty dachem czterospadowym o więźbie drewnianej. Od strony południowej i północnej nad pomieszczeniami pomocniczymi (poza obrysem sali ćwiczeniowej) wygospodarowano miejsce na dwie galerie, początkowo przeznaczone dla widzów, obecnie pełniące funkcje szatni. 2.3.1. Fundamenty Podczas oględzin nie stwierdzono obecności wyraźnych zarysowań i pęknięć strukturalnych murów i ścian nośnych budynku zasadniczego, co mogłoby świadczyć o złej pracy fundamentów. Stąd należy przyjąć, że stan techniczny fundamentów przedmiotowego budynku jest dobry. 2.3.2. Ściany zewnętrzne i wewnętrzne Ściany zewnętrzne i wewnętrzne wykonane są z cegły ceramicznej pełnej na zaprawie wapiennej. Ściany zewnętrzne oblicowane są od zewnątrz cegłą klinkierową pełną barwy żółtej, co sugeruje, że pochodzi ona z rejonu Gozdnicy. 15

2.3.3. Izolacje termiczne - brak. 2.3.4. Izolacje przeciwwilgociowe Budynek Sali gimnastycznej nie posiada izolacji przeciwwilgociowej poziomej i pionowej. Wniosek: Należy wykonać izolację przeciwwilgociową poziomą. 2.3.5. Więźba dachowa i strop poddasza Więźba dachowa jest drewniana o ustroju wieszarowym. W omawianym budynku Sali gimnastycznej (budynek C) konstrukcję dachu stanowią wieszary podwójne, tzw. dwuwieszakowe, ze stropem podwieszonym na tzw. nadciągach. W skład wieszarów wchodzą również zastrzały, ściągi i rozpory. Strop jest belkowy ze ślepym pułapem; podsufitka wykonana jest z płyt pilśniowych. Strona górna stropu (od poddasza) nie ma podłogi wykonanej np. z desek; wykończenie stanowi polepa będąca mieszaniną gliny z trocinami. Wniosek: Uszkodzenia więźby dachowej i przewidywane metody naprawcze omówione zostaną w dalszej części opracowania. 2.3.6. Pokrycie dachu Pokrycie dachu jest z dachówki ceramicznej karpiówki krytej podwójnie w koronkę. Dachówka pochodzi z lat międzywojennych XX wieku. 16

Wniosek: Z uwagi na zły stan techniczny pokrycia dachowego, należy je wymienić na nowe. 2.3.7. Obróbki blacharskie i odprowadzenie wody z dachu Rynny są przerdzewiałe, rury spustowe sztukowane. Woda odprowadzana jest do kanalizacji miejskiej. Wniosek: Rynny i rury spustowe należy wymienić na nowe. 2.3.8. Otoczenie terenu Budynek sali gimnastycznej (bud. C) usytuowany jest na wierzchołku wzgórza, na terenie płaskim. Posiada opaski betonowe, które jednakże w miarę upływu czasu uległy degradacji. Wniosek: Po wykonaniu izolacji poziomej należy naprawić istniejące opaski budynku. 2.4. BUDYNEK D (BUDYNEK GOSPODARCZY Z GARAŻEM) Budynek ten usytuowany jest w kierunku NE od sali gimnastycznej (budynek C). Składa się z dwóch części, z których starsza, wiekiem odpowiadająca dotychczas opisanym budynkom o symbolach A, B i C, posadowiona jest na planie prostokąta o osi dłuższej przebiegającej w kierunku NS (północ-południe). Część nowsza, powojenna, dobudowana została od strony południowej i obecnie wykorzystywana jest jako garaż. Budynek jest niepodpiwniczony. 17

Ściany wykonane są z cegły ceramicznej pełnej na zaprawie wapiennej lub cementowo-wapiennej. Budynek nie posiada izolacji przeciwwilgociowej pionowej i poziomej. Wniosek: W budynku należy wykonać izolację przeciwwilgociową poziomą. Dach nad częścią starszą jest dwuspadowy kryty dachówką ceramiczna karpiówką pochodzącą z okresu międzywojennego XX wieku, układaną podwójnie w tzw. koronkę. Dachówka była przekładana ok. 1 roku do 2 lat przed obecna wizją lokalną (informacje ustne od pracownika Szkoły Podstawowej nr 1) Jej stan techniczny należy określić jako zły. Więźba dachowa jest drewniana i prawdopodobnie jest to prosty ustrój krokwiowy (brak dostępu). Jednakże, jak wynika z przeprowadzonych obserwacji in situ, strop drewniany nad pomieszczeniem jest mocno ugięty oraz po stronie zachodniej obiektu deskowanie pełne stanowiące element podsufitki łącznie z innymi elementami drewnianymi zostało zaatakowane przez grzyb domowy biały (Poria vaporaria Pers.). Dach nad częścią nowszą (garaż) jest płaski z niewielkim spadkiem ku południowi i został niedawno pokryty papą. Konstrukcja tego stropodachu jest żelbetowa na dwuteownikach stalowych. Wnioski: 1. W strefie garażu należy zalecić tylko założenie izolacji przeciwwilgociowej poziomej, lecz również na ścianach wewnętrznych między garażem a pomieszczeniem starszym (magazyn); 2. W części starszej również należy wykonać izolację przeciwwilgociową poziomą na wszystkich ścianach; 3. Cały strop drewniany należy wymienić na nowy; 4. Pokrycie dachu należy wymienić na nowe; 18

5. Po zdjęciu starego pokrycia dachu należy indywidualnie ocenić stan techniczny poszczególnych krokwi i namurnic, ponieważ w czasie wizji lokalnej były one niedostępne dla autora opracowania; 6. Nowy dach należy wyposażyć w rynny i rury spustowe odprowadzające z niego wodę na istniejącym dachu odnotowano brak rynien i rur spustowych (fot. 58 i 59); 7. Drewniane bramy do poszczególnych pomieszczeń należy wykonać nowe (fot. 60); 8. Należy również zadbać o odprowadzenie wód opadowych jak najdalej od ścian budynku na przykład nowa opaska betonowa lub inne rozwiązanie. 2.5. BUDYNEK E (GOSPODARCZY) Jest to budynek wolnostojący z jedna kondygnacja nadziemną, niepodpiwniczony, przykryty dachem dwuspadowym. Poddasze jest nieużytkowe. Zbudowany jest na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 7 x 8 m. Fundamenty i ściany nośne wykonano z cegły ceramicznej pełnej na zaprawie wapiennej. Pod względem konstrukcyjnym ich stan techniczny należy uznać za dobry. Izolacje budynek nie posiada izolacji przeciwwilgociowych poziomej i pionowej. Dach o więźbie drewnianej. Prawdopodobnie prosty ustrój krokwiowy z jętkami lub kleszczami (brak dostępu). Strop między parterem a nieużytkowanym poddaszem drewniany belkowy. Zaobserwowano wyraźne ugięcie stropu i spękania widoczne na podsufitce (fot. 66 i fot. 67 ). 19

Wnioski: a. Opisany wyżej strop należy odsłonić i sprawdzić indywidualnie stan belek oraz przy okazji stan krokwi. Istnieje duże prawdopodobieństwo, iż tak jedne, jak i drugie zostały zaatakowane przez grzyby domowe. b. Biorąc pod uwagę wyłącznie uszkodzenia zewnętrzne (od spodu) autor uważa, iż strop ten w całości powinien zostać zrekonstruowany. c. Ponieważ strop ten może za jakiś czas grozić zawaleniem, należy do minimum ograniczyć przebywanie pod nim ludzi. Pokrycie dachu papa na deskowaniu pełnym w stanie technicznym złym (fot. 64). Wniosek: Pokrycie dachu należy wymienić na nowe. Odprowadzenie wody z dachu budynek nie posiada rynien i rur spustowych. Wniosek: Na wyremontowanym dachu założyć rynny i rury spustowe z odprowadzeniem wody jak najdalej od ścian budynku. Otoczenie budynku Od strony południowej bezpośrednio do ściany zewnętrznej budynku przylega skarpa ziemna. Woda spływająca ze skarpy i bezpośrednio z połaci dachowej (brak rynien) na grunt ma swobodny dostęp do ściany południowej budynku na wysokości okien, skąd podciągana jest kapilarnie, nawilgacając nawet elementy drewniane więźby dachowej (fot. 64 i fot. 65). Na wszystkich ścianach zewnętrznych budynku E widoczne są wysolenia do wysokości ok. 100 cm od poziomu terenu (fot. 68), natomiast na ścianie północnej w pasie przygruntowym do wysokości 60 80 cm zasiedliły 20

się kolonie glonów barwy zielonej (fot. 68). Wszystkie te zjawiska stanowią o bardzo silnym zawilgoceniu ścian budynku. 2.6. BUDYNEK F (GOSPODARCZY) Budynek ten zlokalizowany jest około 40 m na zachód od budynku E opisanego w pkt. 2.5. Jest parterowy, niepodpiwniczony, z dachem dwuspadowym (fot. 69). Zbudowano go na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 7 x 8 m. Przed wojną, podobnie jak budynek E, pełnił funkcję szaletu. Opis fundamentów, ścian zewnętrznych i otoczenia jest analogiczny jak dla budynku E. Więźba dachowa i pokrycie dachu Więźba dachowa jest kleszczowo-krokwiowa z jednym niepełnym wiązarem umieszczonym pośrodku w połowie rozpiętości kalenicy, o osi EW (wschódzachód) (fot. 73). Pokrycie dachu wykonane jest z papy i obecnie znajduje się w bardzo złym stanie technicznym (fot. 76). Budynek nie posiada rynien (fot. 70) i rur spustowych. Od strony południowej przylega bezpośrednio do ściany zewnętrznej budynku skarpa ziemna, analogicznie jak w obiekcie oznaczonym literą E (patrz rys. 1) (fot. 76). W wyniku obserwacji poczynionych od wnętrza obiektu stwierdza się, że większość elementów drewnianych więźby dachowej i towarzyszących, zaatakowana jest przez grzyb domowy biały (Poria vaporaria Pers.). Elementy drewniane opanowane przez wspomniany grzyb domowy biały widoczne są na kontakcie ze ściana północną (fot. 74), a także na deskach, belkach i innych elementach drewnianych więźby, po stronie południowej budynku (fot. 71 i fot. 72). 21

Wniosek: 1. Wszystkie elementy drewniane poddasza i całą więźbę dachową należy wymienić na nowe; 2. Pokrycie dachu oraz rynny i rury spustowe muszą być nowe. 3. STWIERDZONE OBJAWY ZAWILGOCENIA ŚCIAN I KOROZJI CHEMICZNEJ W BUDYNKACH SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 1 W KOŻUCHOWIE 3.1. UWAGI OGÓLNE Wchodząc na teren szkoły od razu rzucają się w oczy pewne symptomy bardzo silnego zawilgocenia ścian większości budynków. Zawilgocenia te najczęściej idą od gruntu w górę ścian, czemu towarzyszy pociemnienie tynków, występowanie korozji chemicznej w formie tzw. wysoleń oraz pojawiające się kolonie glonów barwy zielonej. Zjawisko powyższe ilustrują przykładowe fotografie, np. fot. 4, 5, 6, 7, 9, 16, 18, 20, 21, 22 i inne. Widoczne zawilgocenia ścian widoczne są również w wyżej położonych partiach budowli, a to między innymi przy koszach dachowych, okapach, gzymsach dachowych, zniszczonych gzymsach międzypiętrowych, czy też w innych miejscach (fot. 8, 10, 11, 17, 23, 24 i inne). Powyższe, ogólne wyniki obserwacji makroskopowych dotyczą wszystkich budynków wchodzących w skład Szkoły Podstawowej nr 1 w Kożuchowie. Oprócz przytoczonych uwag natury ogólnej, wykonano w czasie trwania wizji lokalnych pomiary doświadczalne wilgotności murów i ścian w najważniejszych obiektach zespołu szkolnego, to jest w budynkach oznaczonych symbolami A, B i C (rys. 1). Badania wilgotności ścian przeprowadzono miernikiem dielektrycznym typu TROTEC T650. W poszczególnych punktach pomiarowych, pomiar wilgotności ściany wykonano na różnych wysokościach licząc od poziomu posadzki, co przedstawiono w odpowiednich tablicach. Miejsca wykonanych pomiarów 22

opisano słownie lub zaznaczono na prowizorycznych szkicach zbadanych kondygnacji umownymi symbolami zgodnymi z symboliką stosowaną w mikologii budowlanej (niestety, pomimo podjętych starań, autorowi opracowania nie udało się otrzymać rzutów inwentaryzacyjnych poszczególnych kondygnacji w badanych budynkach stąd opis słowny i prowizoryczne szkice). Jak należy interpretować wyniki pomiarów dielektrycznym miernikiem wilgotności TROTEC? Otóż według instrukcji producenta tego miernika należy przyjąć następującą skalę określającą stopień zawilgocenia materiałów budowlanych. Wskazania w jednostkach umownych (digit) < 40 40 80 > 80 Stopień zawilgocenia materiałów budowlanych, także wbudowanych suchy wilgotny mokry Natomiast zgodnie z wytycznymi J. Adamowskiego [1], za mur suchy należy przyjmować taki, którego wilgotność masowa wynosi w < 3 %, mur wilgotny ma zawilgocenie w granicach od 3 do 8 %, natomiast przy zmierzonej wilgotności powyżej 8 % (powyżej 80 digitów według powyższego zestawienia) mury należy uznać za mocno zawilgocone lub po prostu mury mokre. W kolejnych punktach opracowania opisano stopień zawilgocenia ścian w poszczególnych obiektach wchodzących w skład zespołu szkolnego w Kożuchowie. 3.2. BUDYNEK A W budynku głównym oznaczonym symbolem A poziom zawilgocenia ścian zmierzono w strefie piwnic, w strefie parteru oraz na I piętrze, na ścianie południowej w strefie gzymsów międzypiętrowych. Wyniki pomiarów zestawiono w tablicy 1. 23

Tablica 1. Wilgotność ścian budynku A (główny) przy ul. Chopina 11 w Kożuchowie Symbol punktu pomiarowego Lokalizacja punktu pomiarowego Odległość pomiaru od posadzki, cm Wilgotność w jednostkach umownych, (digit) 1 2 4 5 część wschodnia obiektu; piwnica; 20 140 O W/1 O W/2 O W/3 O W/4 strefa biblioteki; poczekalni bibliotecznej ściana wschodnia w piwnica; strefa biblioteki; pomieszczenie pod klatką schodową; ściana wschodnia piwnica; biblioteka; ściana wewnętrzna wschodnia przy wejściu do magazynku książek położonego po stronie północnej od wypożyczalni piwnica; magazynek biblioteczny jak wyżej; ściana północna zewnętrzna budynku A 40 60 100 130 220 60 100 130 220 20 40 60 100 130 220 20 40 60 100 130 180 220 140 139 137 137 82 94 85 55 96 112 116 115 112 138 71 142 101 112 110 140 (poziom terenu) 136 75 24

c. dalszy tabeli 1. 1 2 4 5 O W/5 piwnica; biblioteka; wypożyczalnia; 20 139 ściana zewnętrzna południowa (między oknami) 40 60 100 130 220 139 140 138 136 71 O W/6 część zachodnia obiektu; piwnica; 20 34 ściana wewnętrzna zachodnia w pomieszczeniu siłowni 40 60 100 130 220 36 38 35 33 32 O W/7 piwnica; siłownia jak w O W/6 ; ściana zewnętrzna południowa (między oknami) 20 40 60 100 130 220 61 69 59 68 67 52 O W/8 piwnica; pomieszczenie graniczące z 20 111 siłownią od wschodu; ściana zewnętrzna południowa 40 60 100 130 220 136 137 142 126 121 O W/9 piwnica; część środkowa budynku; ściana wewnętrzna korytarza naprzeciw siłowni, oddzielająca stołówkę 20 40 60 100 130 220 142 109 103 93 39 35 25

c. dalszy tabeli 1. 1 2 4 5 piwnica; część środkowa budynku; 20 42 O W/10 O W/11 O W/12 O W/13 O W/14 ściana wewnętrzna przecinająca korytarz (rejon stołówki) 40 60 43 41 100 41 130 43 220 39 piwnica; stołówka; 20 90 ściana zewnętrzna północna przy 40 89 prawym narożniku patrząc od wejścia 60 80 100 90 130 95 220 91 piwnica; stołówka; 20 91 ściana zewnętrzna północna w środku 40 87 rozpiętości (między oknami) 60 93 100 71 130 68 220 62 piwnica; ściana wewnętrzna 20 84 między pomieszczeniem stołówki 40 100 a kuchnią; w środku rozpiętości 60 90 100 77 130 39 220 37 narożnik NW budynku A; piwnica; 20 137 ściana północna 40 137 60 137 100 122 130 143 220 86 26

c. dalszy tabeli 1. 1 2 4 5 piwnica; ściana północna korytarza 20 120 O W/15 O W/16 O W/17 O W/18 naprzeciw zachodniej klatki schodowej piwnica; rejon środkowej klatki schodowej; ściana wewnętrzna korytarza parter; zachodnia klatka schodowa; ściana zachodnia w strefie schodów I piętro; ściana zewnętrzna południowa korytarza między klatką schodową wschodnią i środkową; nad posadzką 40 60 100 130 220 20 40 60 100 130 220 20 40 60 80 105 85 69 50 34 114 137 140 106 85 35 od 70 do 130 digit (wysolenia) fot. 44 43 42 42 38 Uwaga! od strony zewnętrznej rozbryzgi wody na gzymsie międzypiętrowym 27

3.3. BUDYNEK B W budynku B (mały lub secesyjny) zawilgocenia ścian zmierzono w strefie piwnic i to głównie w tzw. klubie nauczyciela oraz w korytarzu, a także na ścianie zewnętrznej zachodniej klatki schodowej prowadzącej na poddasze, na wysokości dachu na przybudówce z toaletami. Wyniki pomiarów zestawiono w tablicy 2, natomiast miejsca wykonania pomiarów na prowizorycznym szkicu poziomu piwnicy (rys. 3). Tablica 2. Wilgotność ścian budynku B (mały) przy ul. Szprotawskiej 2 w Kożuchowie Symbol punktu pomiarowego Lokalizacja punktu pomiarowego Odległość pomiaru od posadzki, cm Wilgotność w jednostkach umownych, (digit) 1 2 4 5 klub nauczyciela; 20 97 O W/19 O W/20 ścianka rozgraniczająca z zapleczem kuchennym; część wschodnia pomieszczenia (fot. 49) klub nauczyciela; ściana zewnętrzna wschodnia (drzwiczki w boazerii dostęp do zaworów) (fot. 50) 40 60 100 130 220 60 80 136 136 136 137 116 112 110 O W/21 klub nauczyciela; 120 102 ściana zewnętrzna południowa 140 95 (ponad boazerią) 220 101 O W/22 korytarz naprzeciw wejścia 20 127 do klubu nauczyciela; 40 115 60 102 100 101 130 40 220 38 28

c. dalszy tabeli 2 1 2 4 5 korytarz ściana północna zamykająca 20 46 O W/23 O W/24 korytarz (przy wejściu do lokalu mieszkalnego) Korytarz; ściana wewnętrzna granicząca z klubem nauczyciela 40 60 100 130 220 20 40 60 100 130 220 45 43 43 41 41 Uwaga! można przyjąć, że ściana jest tu zbliżona do suchej Pomiar wilgotności na klatce schodowej prowadzącej na poddasze dotyczył ściany zewnętrznej zachodniej na wysokości nieco powyżej dachu, przylegającej do tej ściany przybudówki, pokrytego papą. Na tej ścianie, kilkadziesiąt centymetrów powyżej spocznika zaobserwowano występowanie wykwitów solnych i widocznej degradacji tynku i malatury. Pomiar wilgotności potwierdził nadmierne zawilgocenie tego fragmentu muru, na poziomie od 90 do 130 jednostek umownych digit. 120 113 64 47 40 38 3.4. BUDYNEK C (SALA GIMNASTYCZNA) W budynku C (sala gimnastyczna) zawilgocenie ścian zmierzono w poziomie parteru nad posadzką w pasie o wysokości od około 20 do 220 cm ponad posadzką. Wyniki pomiarów zestawiono w tablicy 3, natomiast miejsca wykonania badania wilgotności na prowizorycznym szkicu parteru sali gimnastycznej (rys. 4). 29

Tablica 3. Wilgotność ścian budynku C (sala gimnastyczna) należącego do Szkoły Podstawowej nr 1 w Kożuchowie Symbol punktu pomiarowego Lokalizacja punktu pomiarowego Odległość pomiaru od posadzki, cm Wilgotność w jednostkach umownych, (digit) 1 2 4 5 ściana wewnętrzna północna oddzielająca 20 41 O W/25 O W/26 O W/27 O W/28 O W/29 salę ćwiczeń od zaplecza dla nauczycieli ściana zewnętrzna wschodnia sali ćwiczeń między 1-szym i 2-gim oknem ściana wewnętrzna południowa oddzielająca salę ćwiczeń od sanitariatów i wejścia na galerię ściana zewnętrzna południowa przy wyjściu południowym ściana zewnętrzna południowa w pobliżu narożnika SW budynku (sanitariaty) 40 60 100 20 60 100 20 40 60 100 130 220 20 40 60 100 130 220 20 40 60 100 130 220 38 36 35 97 62 51 64 62 62 62 55 41 143 142 142 141 108 40 92 95 99 91 71 71 Uwaga! pomiar wykonywano poprzez płytki ceramiczne glazurowane 30

c. dalszy tabeli 3. 1 2 4 5 ściana zewnętrzna zachodnia 20 150 O W/30 w pobliżu narożnika SW budynku (sanitariaty) 40 60 100 130 220 137 114 96 81 81 Uwaga! według informacji ustnych w tej strefie na zewnątrz budynku znajduje się szambo 3.5. BUDYNKI GOSPODARCZE OZNACZONE SYMBOLAMI D, E I F W budynkach tych nie wykonano pomiaru wilgotności ścian od strony wewnętrznej z powodu braku dostępu do tychże ścian. Budynki te pełnią obecnie funkcję podręcznych magazynków i są nieomal po brzegi wypełnione różnym niepotrzebnym sprzętem. Pomiar wilgotności od strony zewnętrznej, w przypadku wszystkich budynków gospodarczych, wykazał stopień zawilgocenia w granicach od 100 do 140 jednostek umownych digit na wysokości do 100 cm. Należy przyjąć, że w tym pasie, a także i wyżej, mury tych budynków są mokre. Świadczy o tym zresztą, obserwowany od zewnątrz, zasięg wysoleń, a w niektórych przypadkach, strefy opanowane przez glony (np. budynek E i F), co zilustrowano na licznych fotografiach (patrz dokumentacja fotograficzna). 3.6. PRZYCZYNY ZAWILGOCENIA BUDYNKÓW Przyczyny zawilgocenia zbadanych budynków uwidocznione już zostały w zasadzie przy ich ogólnym opisie oraz podczas opisu ich poszczególnych elementów. Przyczyny nadmiernej wilgotności ścian budynków są więc generalnie następujące: 31

a) brak izolacji pionowej i poziomej dotyczy wszystkich obiektów; b) brak opasek betonowych i (lub) innego odprowadzenia wody od ścian budynków dotyczy obiektów D, E i F; c) brak zaizolowania ścian budynków od przylegających do nich skarp ziemnych dotyczy obiektów E i F; d) brak odpływu wody i zanieczyszczenia ziemią i odpadkami organicznymi (np. liście) okienek doświetleniowych piwnic i wejść zewnętrznych do piwnic dotyczy obiektu A; e) nieszczelności pokrycia dachowego z dachówek oraz nieszczelne obróbki blacharskie, między innymi przy kominach; dotyczy obiektu A i B; f) nieszczelności pokryć dachowych z papy dotyczy to obiektów E i F; g) brak właściwej izolacji na styku dachów przybudówek i ścian budynków zasadniczych dotyczy to budynku A i B (patrz fotografie); h) zniszczone i nieszczelne rynny i rury spustowe dotyczy obiektów A, B i C; i) brak w ogóle rynien i rur spustowych dotyczy obiektów D, E i F; (patrz fotografie); j) uszkodzone gzymsy dachowe i międzypiętrowe oraz parapety okienne dotyczy zwłaszcza obiektu A i po części obiektu B. 32

3.7. KOROZJA CHEMICZNA W OBIEKTACH OBJAWY, PRZYCZYNY I LOKALIZACJA Zewnętrznym objawem korozji chemicznej tynków i murów, zarówno po stronie zewnętrznej jak i wewnętrznej ścian, są tzw. wysolenia. Wysolenia są zewnętrznym objawem korozji chemicznej murów i tynków. Jest uzasadnione teoretycznie i potwierdzone w praktyce budowlanej, że zjawisko występowania tzw. wysoleń jest zawsze sprzężone z nadmiernym zawilgoceniem ścian budowli i w stosunku do tego ostatniego jest efektem wtórnym. Sole wywołujące tzw. efekt wysoleń należą wyłącznie do soli rozpuszczalnych w wodzie. W języku technicznym nazywa się je szkodliwymi solami budowlanymi, a należą do nich przede wszystkim siarczany, chlorki i azotany. Woda podsiąkająca z gruntu lub woda deszczowa wędrująca kapilarnie w górę ścian, niesie ze sobą bagaż rozpuszczonych w niej soli pochodzących zarówno z ziemi, jak i z wbudowanych materiałów (cegła, zaprawa, beton itp.). Podczas powierzchniowego odparowywania wody, roztwór ulega przesyceniu, sole ulegają rekrystalizacji zwiększając przy tym swoją objętość. Na przykład siarczan sodu (Na 2 SO 4 ) krystalizuje jako sól dziesięciowodna (Na 2 SO 4 10 H 2 O). Powstają przy tym ogromne ciśnienia rozsadzające, czego widocznym efektem jest niszczenie malatur (złuszczenia), niszczenie tynków (zmurszenie, łuszczenie się i odpadanie) oraz murszenie materiałów konstrukcyjnych, np. ceramicznych. W zbadanych budynkach korozja chemiczna ścian zewnętrznych i wewnętrznych jest wszechobecna. Występuje wszędzie tam, gdzie zdefiniowano miejsca zawilgoceń obiektów wchodzących w skład zespołu szkolnego Szkoła Podstawowa nr 1 w Kożuchowie (patrz między innymi pkt. 3.6. opracowania oraz dokumentacja fotograficzna). 33

4. KOROZJA BIOLOGICZNA ŚCIAN BUDYNKÓW 4.1. GRZYBY PLEŚNIE W wyniku szczegółowych oględzin pomieszczeń przedmiotowych budynków, wykonanych w czasie przeprowadzonych wizji lokalnych, w żadnym z nich nie stwierdzono obecności kolonii grzybów pleśniowych, pomimo, iż w niektórych pomieszczeniach warunki termiczno-wilgotnościowe mogłyby sprzyjać rozwojowi pleśni. Prawdopodobieństwo takie dotyczy między innymi pomieszczeń biblioteki, stołówki i kuchni w budynku A, a także (i to zwłaszcza) pomieszczenia klubu nauczycielskiego zlokalizowanego w piwnicy budynku B. Wchodząc do tego pomieszczenia odczuwa się wyraźną woń stęchlizny z ukierunkowaniem na zapach grzybów. W widocznych i odsłoniętych miejscach obecności grzybów pleśni jednakże nie stwierdzono. Podkreślić jednak należy, iż ściany zewnętrzne wschodnia i południowa, zabudowane są drewnianą boazerią, a w tak zamkniętej, i jednocześnie zawilgoconej przestrzeni warunki dla rozwoju kolonii grzybów pleśni są bardzo korzystne. Autor ekspertyzy nie miał jednakże zezwolenia na miejscowy nawet demontaż wspomnianej boazerii. 4.2. GLONY W niektórych miejscach, na ścianach zewnętrznych, zwłaszcza o ekspozycji północnej, rozwinęły się kolonie glonów barwy zielonej. Dotyczy to przede wszystkim północnej strony budynku A (dużego). Tutaj glony rozwijają się w pasie przyziemnym do wysokości ok. 70 cm, lecz w niektórych miejscach, na przykład po obu stronach wejścia głównego (obecnie zamknięte), do wysokości ponad 150 cm, licząc od poziomu terenu (fot. 15). Ale w przypadku tego budynku stwierdzono również obecność glonów na ścianie wschodniej przybudówki, dalej na ścianie południowej, między innymi w rejonie biblioteki oraz tutaj na gzymsie międzypiętrowym między poziomem piwnicy a parterem, a także na ścianie zachodniej w rejonie nieszczelnej rury spustowej odprowadzającej wodę z dachu na granicy przybudówek (fot. 77). 34

Obecność występowania kolonii glonów stwierdzono również w budynkach gospodarczych oznaczonych symbolem E i F, na ich ścianach zewnętrznych o wystawie północnej, w pasie o wysokości kilkudziesięciu centymetrów licząc od poziomu terenu. W wymienionych miejscach, zwłaszcza o wystawie północnej, to jest mocno zacienionych przez większą część roku oraz o dużym zawilgoceniu, glony znajdują doskonałe warunki siedliskowe dla swego rozwoju. Uwaga! Podczas omówienia w dalszej części pracy technologii naprawy tynków w tych miejscach budynków, zostanie również podany sposób zaimpregnowania murów przeciwko glonom. 5. KOROZJA BIOLOGICZNA WIĘŹB DACHOWYCH I ELEMENTÓW DREWNIANYCH PODDASZY, W TYM STROPÓW DREWNIANYCH 5.1. UWAGI OGÓLNE 1) Ocena ogólna więźb drewnianych W wyniku przeprowadzonych szczegółowych oględzin elementów drewnianych poddaszy i więźb dachowych w czasie wizji lokalnych (patrz pkt. 2), należy generalnie stwierdzić, co następuje: a) W budynkach A i B stan techniczny więźb dachowych należy zakwalifikować jako dobry; b) W budynku C (sala gimnastyczna) stan techniczny więźby dachowej o ustroju wieszarowym, należy uznać za bardzo dobry; c) W budynkach gospodarczych oznaczonych symbolami D, a zwłaszcza E i F, stan więźb dachowych jest zły. 35

2) Identyfikacja czynników biologicznych powodujących korozję biologiczną w omawianych obiektach W zakres oceny mykologicznej więźby dachowej oraz drewnianych elementów poddaszy, wchodzi przede wszystkim ocena ich stanu technicznego związanego ze stopniem ewentualnych uszkodzeń spowodowanych działalnością owadów, których larwy żerują w drewnie oraz rozkładem drewna spowodowanym przez tzw. grzyby domowe. W wyniku szczegółowych oględzin wykonanych w czasie wizji lokalnych stwierdzono, iż w wielu miejscach elementy drewniane w strefach poddaszy budynków objętych badaniem w niniejszej ekspertyzie, zaatakowane zostały zarówno przez owady uszkadzające drewno, jak i przez grzyby domowe. Owady uszkadzające drewno identyfikacja Na podstawie cech charakterystycznych towarzyszących występowaniu owadów w drewnie, takich między innymi jak wielkość i owalny kształt otworów wylotowych, barwa mączki drzewnej wypełniającej otwory wylotowe i chodniki larwalne stwierdzono, że elementy drewniane na poddaszach tych obiektów zaatakowane zostały przez larwy owada spuszczela pospolitego (Hylotrupes bajulus). Głębokość porażenia niektórych elementów więźby dachowej, zwłaszcza w budynku A, przez larwy spuszczela pospolitego sięga nieraz powyżej 40 mm w głąb drewna licząc od jego pierwotnej powierzchni, stąd uszkodzenia w tych miejscach należy sklasyfikować w stopniu III, czyli najwyższym w skali trzystopniowej. Z drugiej jednak strony porażenie elementów drewnianych w zbadanych obiektach nie jest ogólne, lecz ma charakter lokalny. Grzyby domowe stwierdzone w omawianych więźbach dachowych Obecność grzybów domowych jest tutaj sporadyczna. Stwierdzono ich występowanie między innymi: - w budynku B nad aulą (fot. 48); - w budynku D (fot. 61) oraz - w budynkach gospodarczych E i F (fot. 71 i 72). 36

Na podstawie cech charakterystycznych i zarazem diagnostycznych, można stwierdzić, iż we wszystkich przypadkach jest to grzyb domowy biały (Poria vaporaria Pers.). Niestety, jest to jeden z najgroźniejszych grzybów domowych. Powoduje w bardzo krótkim czasie brunatny rozkład drewna, które nabiera barwy brunatnej, dzieli się na rombowe pryzmaciki i bardzo szybko traci swoją nośność. 5.2. INWENTARYZACJA MIEJSC USZKODZONYCH PRZEZ CZYNNIKI BIOLOGICZNE I WILGOĆ WRAZ Z OPISANIEM TECHNOLOGII NAPRAWCZYCH 5.2.1. BUDYNEK A (główny) Lokalizacja wszystkich zauważonych miejsc uszkodzonych na poddaszu budynku A została zaznaczona na rys. 2 (rzut poddasza). Przy opisie każdego uszkodzenia podano również tłustym drukiem zalecenia dotyczące naprawy tego miejsca. 1) */ Podwalina czwarta w kolejności, licząc od ściany wschodniej w kierunku zachodnim, w środkowej części zaatakowana przez larwy owada spuszczela pospolitego w stopniu II (głębokość porażenia do 3 cm) miejsca uszkodzone należy oczyścić mechanicznie przez zestruganie lub wycięcie do głębokości 4 cm na odległość ok. 2 m i wzmocnić nadbitką z deski grubości 4 cm. 2) Belka pozioma spinająca po skosie podwalinę trzecią (licząc od wschodu) ze ścianą zewnętrzną północną. Uszkodzenie belki przez larwy spuszczela pospolitego na długości ok. 200 cm, miejscami do głębokości powyżej 4 cm (stopień III). Belkę należy oczyścić przez wycięcie fragmentu uszkodzonego, zaimpregnować i wzmocnić nakładką grubości 6 8 cm. 37

3) Podwalina kolejna piąta licząc od wschodu; zaatakowana przez spuszczela powierzchniowo w części środkowej przy łączeniu (stopień I). Oczyszczenie do zdrowego drewna i impregnacja. 4) Podpora pierwsza i trzecia podwaliny piątej (jak w pkt 3) licząc od ścianki kolankowej po stronie południowej; uszkodzenia przez spuszczela do głębokości powyżej 4 cm (fot. 35). Konieczna wymiana tych elementów na nowe 5) Podwalina 6-ta licząc od wschodu. Podparcie podwaliny przy ścianie stolcowej północnej (6-ty słup) całkowita wymiana na element nowy. 6) Podwalina 7-ma przy ścianie kolankowej północnej; ślady zawilgocenia na końcu podwaliny, na zastrzale, na słupku w ściance kolankowej, na mieczach oraz częściowo na krokwi w okolicy miejsca podparcia na murłacie. Widoczne białe wykwity pochodzące od soli migrującej z wilgocią na powierzchnię drewna (fot. 36). Zawilgocenie to spowodowane było dawnymi przeciekami przez nieszczelności pokrycia dachowego, obecnie naprawionego. Wilgotność drewna w tych miejscach zmierzona miernikiem TROTEC T650 mieściła się w granicach od 36 do 60 digit, co odpowiadało wilgotności innych elementów drewnianych na poddaszu na pewno suchych. Miejsca te należy oczyścić mechanicznie i zaimpregnować. 7) Sytuacja jak w pkt. 6., lecz przy końcu północnym podwaliny 8-mej. Na mieczu po prawej stronie węzła spuszczel na głębokość do 4 cm. Wymagana wymiana miecza albo solidne wzmocnienie. 38

8) Podwalina 9-ta licząc od wschodu; miecz przy słupku w ścianie kolankowej północnej jest mocno obluzowany. Widoczne są duże braki w wypełnieniu muru ścianki kolankowej. Zalecenia: - miecz należy wymienić na nowy; - w tym miejscu należy wykonać uzupełnienia w murze ścianki kolankowej wykonanej z cegły pełnej. 9) Podwalina w kolejności od wschodu 11-ta; W środkowej części na odcinku do 150 cm powierzchniowo (do 15 mm) uszkodzenia przez larwy spuszczela pospolitego. Zalecone oczyszczenie mechaniczne i impregnacja. 10) Podwalina 12-ta licząc od wschodu. Podparcie podwaliny, licząc od strony północnej, 4-te, 6-te i 7-me spuszczel w stopniu III. Wymagana wymiana na nowe. 11) Podwalina 13-ta licząc od wschodu, przy ściance kolankowej północnej. Słupek w ściance kolankowej i miecze ze śladami dawnego zawilgocenia. Wymagane oczyszczenie i impregnacja. 12) Podwalina 15-ta licząc od wschodu, natomiast 2-ga od ściany zachodniej. Drewno podwaliny zniszczone przez larwy owada spuszczela pospolitego w jej partiach środkowych, lecz na długości co najmniej 4 m i do głębokości powyżej 4 cm. Zalecenie: Wycięcie części uszkodzonej do zdrowego drewna + 2 cm i wzmocnienie nadbitką o grubości do 10 cm i szerokości równej szerokości podwaliny. 13) Łącznik (rozpora) między podwaliną 1-szą i 2-gą, licząc od zachodu w strukturze północnej ścianki stolcowej zaatakowany przez larwy spuszczela do głębokości ok. 2 cm. Wymagane oczyszczenie i impregnacja. 39