PRZEDSZKOLE MIEJSKIE NR 3 W OLSZTYNIE RAPORT Z EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ Obszar ewaluacji: Efekty pracy dydaktyczno-wychowawczej w grupie różnowiekowej realizującej innowację pedagogiczną Autorzy raportu: Aldona Połujańska, Ewa Tymińska Olsztyn, 25 maj 2012 1
Spis treści I. Wprowadzenie II. Podstawowe założenia ewaluacji wewnętrznej - projekt ewaluacji III. Analiza uzyskanych danych IV. Wnioski z ewaluacji V. Rekomendacje VI. Aneks I. Wprowadzenie W toku ewaluacji wewnętrznej, Przedszkole podjęło działania zmierzające do uzyskania informacji na temat oceny rezultatów innowacji pedagogicznej, wdrażanej w latach 2010-2012. Zebrano informacje dotyczące: 1. realizacji programu innowacyjnego (czy i w jakim stopniu przebiegał zgodnie z założeniami?), 2. sposobu planowania działań (jaka jest umiejętność planowania pracy z uwzględnianiem zróżnicowanych możliwości i różnego stopnia rozwoju dzieci?), 3. skuteczności podejmowanych działań (w jakim stopniu praca z dziećmi w grupach mieszanych wiekowo buduje ich samodzielność, jak wpływa na samopoczucie?). Podczas wdrażania innowacji, na bieżąco dokonywano niezbędnych korekt w planowaniu i prowadzeniu pracy z dziećmi. Niniejsza ewaluacja wewnętrzna została przygotowana i przeprowadzona na potrzeby Przedszkola Miejskiego nr 3 w Olsztynie w roku szkolnym 2011/2012. Powołano zespół ewaluacyjny w składzie: Aldona Połujańska i Ewa Tymińska. Była to ewaluacja konkluzywna. Jej wyniki zostaną przedstawione dyrektorowi przedszkola, radzie pedagogicznej i rodzicom oraz organom: prowadzącemu i sprawującemu nadzór pedagogiczny. II. Podstawowe założenia ewaluacji wewnętrznej - opis przedsięwzięcia ewaluacyjnego. Przedmiotem ewaluacji były efekty pracy dydaktyczno-wychowawczej w grupie różnowiekowej, realizującej innowację pedagogiczną pod nazwą: Starsi i młodsi razem, jak w rodzinie. Praca w grupach mieszanych wiekowo: trzy cztero pięciolatków. 1. Celem przeprowadzenia ewaluacji było zebranie informacji dotyczących wdrożenia innowacji. 2. Badania ewaluacyjne skupiały się wokół następujących pytań kluczowych. 1) Jak rodzice dzieci nowoprzyjętych oceniają efekty działań wychowawczo-dydaktycznych w grupie różnowiekowej? 2) Jak rodzice dzieci pięcioletnich oceniają efekty działań wychowawczo-dydaktycznych w grupie różnowiekowej? 3) Jak nauczyciele oceniają funkcjonowanie dzieci w grupie różnowiekowej? 3. Zakresy badawcze określone przez pytania kluczowe były rozpatrywane przez pryzmat następujących kryteriów. 2) Adaptacja dzieci 3) Poziom rozwoju społeczno-emocjonalnego dzieci w grupie różnowiekowej 4) Poziom rozwoju intelektualnego dzieci w grupie różnowiekowej 5) Poziom nowych umiejętności, wiadomości i zachowań 2
6) Mocne i słabe strony pracy w grupie różnowiekowej w ocenie nauczycielek. 4. Określono następujące sposoby zbierania danych: proces ewaluacji przeprowadzony z wykorzystaniem metod naturalnych - analiza dokumentacji, kwestionariusz ankiety dla rodziców, kwestionariusz ankiety dla nauczycielek, zestaw pytań dotyczących funkcjonowania dzieci w grupie różnowiekowej dla nauczycielek przedszkola. 5. Do bezpośredniego zbierania informacji i opinii od osób badanych posłużyły, załączone w aneksie narzędzia, przygotowane przez zespół ewaluacyjny i dyrektora, takie jak: 1) kwestionariusz ankiety dla rodziców 2) kwestionariusze ankiety dla nauczycieli przedszkola 3) zestaw pytań dotyczących funkcjonowania dzieci w grupie różnowiekowej dla nauczycielek przedszkola. 6. Badaniu poddani zostali: 1) rodzice 2) nauczyciele PM3 7. Badania zostały przeprowadzone zgodnie z załączonym w aneksie harmonogramem, opracowanym przez zespół ewaluacyjny 8. Przedstawiony raport ma formę pisemną. III. Analiza uzyskanych danych 1. Ankiety skierowano do 35 rodziców -18 rodziców dzieci nowoprzyjętych i 17 rodziców dzieci pięcioletnich. Zwrócono 12 ankiet od rodziców dzieci nowoprzyjętych i 13 ankiet od rodziców dzieci pięcioletnich. Zatem 71,4 % ankiet od rodziców zostało wykorzystanych w tym badaniu. Ilość ankiet Ilość wykorzystanych ankiet Ilość niewykorzystanych 0% ankiet 0% 29% 71% Z analizy ankiet otrzymanych od rodziców dzieci nowoprzyjętych wynika, że 10 dzieci (83,3%) nie miało trudności adaptacyjnych do warunków przedszkolnych. Tylko 2 (16,7%) rodziców wskazało, że dzieci przejawiały trudności adaptacji, które objawiały się sporadycznym płaczem i niechętnym rozstaniem z rodzicami co przedstawia wykres 1. Wykres 2 ukazuje, że 3 (25%) rodziców uważa, iż dzieci w grupie różnowiekowej zaadaptowały i zintegrowały się szybciej niż w grupie jednorodnej pod względem wieku; 7 (58,3%) ankietowanych nie ma zdania a 2 (16,7%) ma zdanie negatywne. 3
Według 10 (83,3%) ankietowanych przebywanie w grupie różnowiekowej wpłynęło na jego szybszy rozwój społeczno-emocjonalny. Miało na to wpływ: obecność dzieci starszych, od których młodsze uczą się nowych umiejętności i zachowań - 8 (66,6%) ankietowanych; indywidualizacja podejścia nauczycielki do każdego dziecka, wynikająca ze zróżnicowanych potrzeb i umiejętności dzieci - 4 (33,4%) rodziców. Jako inne przykłady ankietowani rodzice podali: uczenie się samodzielności, opiekuńczość w stosunku do młodszych dzieci, a od dzieci starszych: nabywanie nowych umiejętności, integracja grupy. Zdaniem 2 (16,7%) rodziców przebywanie w grupie różnowiekowej nie wpłynęło na ich szybszy rozwój społecznoemocjonalny. 4
Według 9 (75%) rodziców przebywanie dziecka w grupie różnowiekowej wpłynęło na ich szybszy rozwój intelektualny. Uważają oni, że wpływ na to miały: obecność dzieci starszych, które posiadają bogatszy zasób słownictwa i wiadomości - 6 ankietowanych i różnorodność proponowanych zajęć z uwzględnieniem indywidualnego poziomu rozwoju dziecka - 6. Natomiast 2 (17 %) ankietowanych wskazało odpowiedź negatywną a 1 (8,%) rodzic nie ma zdania. Z wykresu 3 wynika że, zdaniem 9 ( 69,2%) rodziców obecność dziecka w grupie różnowiekowej jest źródłem ich nowych umiejętności, wiadomości i zachowań; odpowiedź negatywną wskazuje 2 (15,4%) rodziców; natomiast 2 (15,4%) ankietowanych nie ma zdania. Ponadto 11 rodziców uważa, że dziecko jest w grupie różnowiekowej bardziej otwarte i wrażliwe na potrzeby innych. Według rodziców miały na to wpływ: naturalne zaangażowanie i opiekuńczość dziecka starszego wobec młodszych - 4 ankietowanych; możliwość prezentowania swoich bogatszych doświadczeń wobec młodszych - 4 rodziców; naturalny sposób uczenia się postaw tolerancji, partnerstwa - 5 rodziców. Odpowiedź negatywną wskazało 2 ankietowanych. Według 3 rodziców dziecko opowiada w domu, w jaki sposób pomaga młodszym kolegom. Jest to pomoc przy ubieraniu, wiązanie butów, zapinanie guzików. Pozostałych 10 ankietowanych wskazało odpowiedź negatywną. 5
Analiza ankiet dla nauczycieli pozwoliła określić, w jaki sposób - z ich punktu widzenia - była realizowana innowacja pedagogiczna, jakie są jej efekty. Według opinii wszystkich nauczycielek, w związku z realizacją innowacji pedagogicznej, dzieci w grupie różnowiekowej zintegrowały się szybciej niż w grupie jednorodnej pod względem wieku. Według 3 (75%) nauczycielek przebywanie dzieci w grupie różnowiekowej miało wpływ na ich szybszy rozwój społeczny i emocjonalny. Jako przykłady nauczycielki podały: szybszą adaptację dzieci młodszych, współdziałanie w grupie - pomoc dzieciom młodszym, zachowania empatyczne wśród dzieci starszych, chęć dorównania starszym kolegom. Zdaniem 1 ( 25%) nauczycielki przebywanie w grupie różnowiekowej nie miało wpływu na ich szybszy rozwój społeczny i emocjonalny. Powyższe stwierdzenia przedstawia wykres 4. Według wszystkich nauczycielek (100%) przebywanie dzieci w grupie różnowiekowej miało wpływ na ich szybszy rozwój intelektualny. Dotyczy to jednak dzieci młodszych. W opinii nauczycielek rozwój intelektualny dzieci starszych jest na poziomie takim, jak w grupie jednorodnej wiekowo. Wszystkie nauczycielki (100%) są zdania, że dzieci starsze w grupie różnowiekowej miały możliwość wspierania dzieci młodszych. Jako przykłady wskazują: pomoc w ubieraniu młodszych kolegów, podczas czynności samoobsługowych, podczas zabaw organizowanych, podczas uroczystości przedszkolnych - wspólne tańce, prezentacje, podczas zajęć plastycznych. Zdaniem 3 (75%) nauczycielek dzieci w związku z przebywaniem w grupie różnowiekowej mają poczucie większego bezpieczeństwa. Przykładem jest skrócony okres adaptacji: dzięki starszym kolegom, którzy przejawiali zachowania empatyczne, dzieci młodsze miały poczucie większego bezpieczeństwa. 1 ( 25%) nauczycielka podała odpowiedź negatywną. Wszystkie nauczycielki uważają, że w grupie różnowiekowej tylko niektóre dzieci starsze wykazują chęć pomocy dzieciom młodszym. Wśród przykładów wymieniły: zachowania opiekuńcze dzieci starszych podczas spacerów, wycieczek, czynności samoobsługowych, higienicznych (np. mycie zębów). Zdaniem wszystkich nauczycielek - z pracą w grupie różnowiekowej wiążą się różne trudności. Należą do nich: - zróżnicowany czas skupienia uwagi, - organizacja wycieczek dalszych dla całej grupy, - dzielenie dzieci na podgrupy, powodujące nie zawsze przychylne reakcje rodziców, - duża liczebność grupy. 6
Analizie zostały poddane zestawy pytań dotyczących funkcjonowania dzieci w grupie różnowiekowej dla nauczycielek. Poniżej przedstawiono mocne i słabe strony innowacji pedagogicznej w opinii nauczycielek. Mocne strony innowacji pedagogicznej Niektóre dzieci starsze chętnie pomagają dzieciom młodszym podczas ubierania się, mycia zębów, przygotowywania zajęć, pocieszają, kiedy te płaczą; Podejmują takie inicjatywy samorzutnie tylko niektóre dzieci, zazwyczaj te same; Dzieci młodsze w zabawach pełnią rolę obserwatora, wykonują polecenia, są uczestnikami zabaw, inicjują zabawy; Niektóre dzieci starsze reagują na objawy złego samopoczucia młodszych poprzez zapraszanie ich do zabawy, pytanie o powód płaczu, pocieszanie; Rodzice dzieci młodszych raczej są zadowoleni, chociaż niektórzy zgłaszają, że starsze przeszkadzają im w zabawie; Dzieci młodsze czują się bezpieczniejsze przy starszych kolegach; Dzieci współpracują ze sobą podczas wykonywania zadań; Dzieci starsze i młodsze pełniły rolę organizatora lub inicjatora zabaw. Słabe strony innowacji pedagogicznej Niektórzy rodzice dzieci starszych nie są zadowoleni z przebywania ich dziecka w grupie różnowiekowej, woleliby, aby dzieci były w grupie zbliżonej wiekowo; Dzieci częściej wzajemnie naśladują negatywne zachowania kolegów; Zabawa części dzieci nadzorowana była najczęściej przez studentkęwolontariuszkę lub nauczyciela, któremu sprawiało trudność nadzorowanie całej grupy dzieci. Niezbędna jest pomoc woźnych, poprzez ich częsty nadzór we wszystkich działaniach dzieci w ciągu całego dnia. IV. Wnioski z ewaluacji 1. Adaptacja dzieci Z informacji uzyskanych od rodziców wynika, że dzieci szybko zaadaptowały się do nowej, przedszkolnej sytuacji. Natomiast trudniej jest rodzicom ocenić proces integracji dzieci w grupie różnowiekowej w porównaniu do grupy dzieci jednorodnych wiekowo - większość rodziców nie miało sprecyzowanego zdania na ten temat. 2. Poziom rozwoju społeczno - emocjonalnego dzieci w grupie różnowiekowej Rodzice w większości są zgodni w ocenie poziomu rozwoju społeczno-emocjonalnego swoich dzieci. Stwierdzają, że dzieci w grupie różnowiekowej są bardziej wrażliwe na innych oraz potrafią współdziałać z nimi w wyniku: konieczności dostosowania swoich działań do potrzeb dzieci w grupie, szybszego uczenia się przez dzieci nowych zachowań, szybszego kształtowania się samodzielności u młodszych dzieci oraz opiekuńczości u starszych. 3. Poziom rozwoju intelektualnego dzieci w grupie różnowiekowej Przebywanie dzieci w grupie różnowiekowej miało, według większości rodziców wpływ na szybszy rozwój intelektualny dzieci. Jako czynniki wspomagające ten rozwój wymieniają: dzielenie się wiedzą, posługiwanie bogatym słownictwem, zróżnicowanie proponowanych dzieciom przez nauczycielki zadań. 7
4. Poziom nowych umiejętności, wiadomości i zachowań Podobnie większość rodziców uważa, że różnorodność wiekowa dzieci wpływa również na rozwój nowych umiejętności, poszerzenie zasobu wiedzy oraz modyfikację zachowań dzieci. 5. Mocne i słabe strony pracy w grupie różnowiekowej w ocenie nauczycielek Nauczycielki pracujące w grupach różnowiekowych wskazują na mocne i słabe strony tej pracy. Niewątpliwie jej mocną stroną jest szybszy rozwój społeczno-emocjonalny dzieci. Wpływają na to: szybsza adaptacja dzieci młodszych oraz szybka integracja wszystkich dzieci w grupie, współdziałanie dzieci w grupie oraz umiejętność odczytania swoich emocji i wczucia się w emocje innych. Pozytywnie na rozwój dzieci wpływa również naturalne naśladownictwo zachowań oraz chęć dorównania bardziej sprawnym kolegom. Przebywanie w takiej grupie wpływa pozytywnie na rozwój intelektualny dzieci młodszych, zapewnia im większe poczucie bezpieczeństwa, szybciej przyswajają zasady współpracy. Starsze dzieci mogły rozwijać bardziej umiejętność wspierania dzieci młodszych, kształtowały odpowiedzialność za swoje działania - pojawiały się samorzutne inicjatywy pomocy, wspólnej pracy i zabawy, pomocy. Słabe strony pracy w grupach zróżnicowanych to: trudności w realizacji planów pracy wynikające z dużej liczebności grupy, zróżnicowanych potrzeb i możliwości dzieci oraz braku osoby stale wspomagającej nauczyciela duża liczebność grupy powoduje, że nie zawsze zaspokajane są wszystkie potrzeby dzieci nie zawsze pozytywna ocena rodziców, głównie starszych dzieci, większa możliwość naśladowania przez młodsze dzieci negatywnych zachowań starszych. W roku bieżącym wprowadzono zmiany w organizacji wycieczek: kwalifikowano do nich dzieci w zależności od celu i stopnia trudności zadań realizowanych w jej trakcie, np. w lekcji w Szkole Podstawowej Nr 6 oraz w zajęciach w Ośrodku Szkolno-Wychowawczym dla Dzieci Niesłyszących wzięły udział dzieci realizujące roczne przygotowanie do szkoły, a w zabawach integracyjnych w Ośrodku Szkolno-Wychowawczym im. K. Makuszyńskiego grupa dzieci zróżnicowana wiekowo. Funkcjonowanie dzieci w czasie tak zorganizowanych wycieczek potwierdziło zasadność zmian. 6. Podsumowanie Istotne jest - dla oceny rezultatów wdrożonej innowacji pedagogicznej - przytoczenie wniosków z ewaluacji wewnętrznej (formatywnej), która została przeprowadzona w roku 2011: Przedszkole jest dobrze przygotowane do prowadzenia innowacji. W wysokim stopniu organizacja i sposób prowadzenia zajęć przebiegają zgodnie z jej założeniami. W każdej grupie praca realizowana jest na kilku poziomach, z uwzględnieniem potrzeb i możliwości rozwojowych dzieci a zindywidualizowane zadania przygotowywane są na różnych poziomach trudności. Praca z dziećmi w grupach mieszanych wiekowo istotnie wpływa na ułatwienie procesu adaptacji, lepsze zintegrowanie przedszkolaków nowoprzyjętych do grupy oraz przyśpieszenie rozwoju i starszych i młodszych dzieci. Wzrasta poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego dzieci młodszych, natomiast dzieci starsze mają wyższą samoocenę i są bardziej wrażliwe oraz otwarte na potrzeby innych. Rodzice i nauczycielki doceniają i uważają za słuszne wprowadzenie innowacji Podczas badań ewaluacyjnych pojawiły się nowe potrzeby sygnalizowane przez niektóre grupy badanych, np.: doposażenie sal czy opracowanie działań prowadzących do wyciszenia dzieci, kształtowania u nich cierpliwości, koncentracji uwagi, samodzielności. 8
Podsumowując, z analizy wniosków z 2011 oraz 2012 r. sformułowanych w ramach ewaluacji formatywnej i konkluzywnej wynika, że: Stworzono w przedszkolu warunki do wszechstronnego rozwoju dzieci w ich własnym tempie, w grupach zróżnicowanych wiekowo. Praca z dziećmi w poszczególnych grupach organizowana jest i realizowana na kilku poziomach, w sposób uwzględniający potrzeby i możliwości rozwojowe dzieci oraz indywidualizację zadań przygotowywanych dla nich. Dzieci łatwiej adaptują się w przedszkolu, szybciej też następuje integracja grupy; przebywanie i funkcjonowanie dzieci w grupie zróżnicowanej wiekowo wpływa również na ich szybszy rozwój intelektualny oraz społeczno-emocjonalny. Nauczycielki doceniając słuszność wprowadzonej innowacji określiły jej mocne strony Podjęto działania zmierzające do lepszej organizacji pracy zasygnalizowane we wnioskach z ewaluacji formatywnej: stale doposażane są sale zabaw i zajęć dzieci, nauczycielki zaś gromadzą oraz proponują dzieciom różnorodne zabawy i zadania kształtujące koncentrację uwagi oraz cierpliwość, wspomagające samodzielność dzieci. Analizując wnioski z ewaluacji konkluzywnej zasygnalizowano słabsze strony funkcjonowania innowacji i określono potrzeby z nich wynikające. V. Rekomendacje 1. Cały czas potrzebne jest wsparcie metodyczne dla nauczycieli w zakresie pracy z grupą różnowiekową 2. Należy modyfikować - w miarę potrzeb - organizację pracy podczas zajęć i zabaw swobodnych, tak, aby eliminować możliwość naśladowania przez młodsze dzieci niepożądanych zachowań dzieci starszych. 3. Należy dążyć do zmiany niezbyt pozytywnego nastawienia rodziców starszych dzieci do funkcjonowania ich dzieci w grupie różnowiekowej - jednym ze sposobów może być organizowanie dla nich zajęć otwartych i warsztatowych. Załączniki: 1. Plan, projekt i harmonogram ewaluacji 2. Kwestionariusz ankiety dla nauczyciela 3. Kwestionariusz ankiety dla rodziców 4. Zestaw pytań dotyczących funkcjonowania dzieci w grupie różnowiekowej 5. Zbiorcze tabele danych 9