Ergonomia Wydatek energetyczny lakiernika

Ergonomia Wydatek energetyczny lakiernika Andrzej Wölk 1

Spis treści: 1 A teoretyczny 3-9 2 B praktyczny 10 22 Polecenie 1 10-11 Polecenie 2 12-22 3 Literatura 23 2

1. A Teoretyczny Całkowity wydatek energetyczny organizmu składa się z dwóch części. Pierwsza z nich to wydatek związany z czynnościami poza pracą zawodową- wykonywanymi w ciągu doby(przez całe życie). Druga wartość określa wydatek energetyczny związany z pracą zawodową, wzrasta ona wraz ze wzrostem wysiłku fizycznego. Podczas wykonywania pracy o określonym wysiłku fizycznym organizm ludzki osiąga stan równowagi pomiędzy powstawaniem i wydalaniem produktów przemiany materii towarzyszącej przemianom metabolicznym. Podczas wykonywania pracy umiarkowanej dostarczana ilość tlenu jest całkowicie wystarczająca dla mięśni biorących udział w procesie pracy, a występująca oszczędność kosztów energii umożliwia znaczne wydłużenie efektywnego czasu pracy. Natomiast w czasie wykonywania pracy dynamicznej często następuje spadek wydajności energetycznej, którego regeneracja nie jest możliwa w czasie stosowanych przerw w pracy. W krótkich odstępach czasu, podczas wykonywania pracy dynamicznej, może występować wysiłek większy od maksymalnego, powodując na początku wysiłku niedobór tlenu, a następnie wystąpienie długu tlenowego, który musi być uzupełniony po zakończeniu wysiłku. Pokrycie wydatku energetycznego organizmu w fazie beztlenowej trwającej 20-30 sekund powoduje tworzenie się kwasu mlekowego. Skutki pracy dynamicznej Wysiłek fizyczny dynamiczny może zaburzyć normalne funkcjonowanie organizmu człowieka między innymi poprzez: wywołanie hamowania wydzielania soków trawiennych(w przypadku ciężkich i długotrwałych wysiłków), zmniejszenie ilości wody ustrojowej(poprzez pocenie się), zmniejszenie objętości krwi bieżącej, zarazem zwiększenie prędkości jej przepływu, zwiększenie stężenia potasu i noradrenaliny we krwi, zwiększenie aktywności układu współczulnego i rdzenia nadnerczy, powodowanie pojawienia się tzw. białkomoczu wysiłkowego(około pół godziny po zakończeniu wysiłku). 3

Obciążenia pracą dynamiczną Obciążenie rąk i nóg. Kryterium obciążenia rąk i nóg stanowi wartość wysiłku fizycznego (w KG) potrzebnego do poruszania odpowiednich urządzeń sterowniczych. Wartości te zamierzone (dla prototypu) lub założone przez konstruktora (ocena dokumentacji) należy porównać z wartościami optymalnymi określonymi w zależności od ustalonej populacji użytkowników, rodzaju ruchów oraz ich częstości. Obciążenie innych części ciała. Powodowane jest ono przeważnie niewłaściwym rozmieszczeniem urządzeń sterowniczych, co zmusza do pracy w niewygodnej pozycji, nadmiernych skłonów, wychyleń itp. Jest to często wynikiem źle zaprojektowanej przestrzeni roboczej. Ogólnie uznanym miernikiem ciężkości dynamicznej pracy fizycznej jest wydatek energetyczny. Jest to ilość kilodżuli potrzebnych do wykonania pracy. Wydatek energetyczny wyraża się w tzw. kj efektywnych, czyli kj netto, które oblicza się, odejmując je od ogólnej ilości zużytych kj tzw. brutto, wyrażających wielkość podstawowej przemiany materii. Metody i narzędzia Do najprostszych metod oznaczania wydatku energetycznego należą m.in. : metoda tabelaryczna która polega na wyliczeniu wydatku energetycznego z tabel opracowanych przez G. Lehmana czy Spitzera - Hettingera w oparciu o dokładną analizę procesu pracy; metoda gazometryczna która opiera się na pomiarach wskaźników wymiany gazowej, a wydatek energetyczny oblicza się w zależności od zużytego tlenu; jest to metoda klasyczna, stosowana od prawie 100 lat w badaniach przemiany materii; metoda telemetryczna która opiera się na pomiarach częstości skurczów serca. Współczesne metody pomiarów częstości skurczów serca polegają na przekazaniu drogą radiową krzywej elektrokardiograficznej. Badania wykazany, że częstość skurczów serca wzrasta proporcjonalnie do obciążenia pracą 1 ; metoda ta jest najbardziej użyteczna przy pracach ruchliwych i niecyklicznych. 4

Do oceny uciążliwości wysiłku fizycznego metodą szacunkowo-tabelaryczną wg Lehmanna brane są pod uwagę następujące składniki: a) wydatek energetyczny [kj/8h], wyrażający pracę mechaniczną (wysiłek dynamiczny) wykonaną podczas czynności roboczych, b) wysiłek statyczny, związany ze stałym napięciem mięśni podczas pracy w wymuszonej pozycji ciała, c) powtarzalność ruchów, określającą uciążliwość pracy wywołaną jednostronnym obciążeniem układu mięśniowego w wyniku wykonywania jednostajnych, monotonnych ruchów roboczych (np. na taśmie montażowej). Sposób posługiwania się metodą jest następujący: a) opracować tabelę fotografia dnia roboczego wg wzoru podanego w tabeli A na str. 6, b) obliczyć wielkość wydatku energetycznego z tabel 1 i 2, c) ocenić kolejne składniki uciążliwości w skali punktowej wg tabel 4-6, d) podsumować oceny punktowe wg tabeli 3., w pisać je do tabeli B na str. 6. e) odczytać łączną uciążliwość danej pracy fizycznej z tabeli 6 Wydatek energetyczny metodą Lehmanna można oszacować dla prac średnio ciężkich i ciężkich z dokładnością rzędu 10%, co jest wystarczające dla potrzeb przemysłowych. Uwagi do posługiwania się metodą Lehmanna: a) dopuszczalne są niewielkie interpolacje wartości z tabel, b) przerwy w pracy winny być wliczone, z uwzględnieniem jedynie pozycji ciała, w jakiej pracownik te przerwy spędza, c) dokładność szacowania wydatku energetycznego spada, gdy okresy pracy przedzielone są długimi przerwami. Fotografia dnia roboczego Przed przystąpieniem do oceny należy sporządzić zestawienie wszystkich czynności roboczych wykonywanych przez pracownika w ciągu 8 godz. zmiany roboczej. Zestawienie takie zwane jest fotografią dnia roboczego (tab.8.). Oznaczenia do tab.8.: t - czas trwania danej czynności roboczej [min], wa - wydatek energetyczny z uwagi na pozycję tułowia [kj/min], wb - wydatek energetyczny z uwagi na pracę kończyn [kj/min], wc - wydatek energetyczny na daną czynność roboczą [kj], obliczony jako wc = (wa + wb)* t 5

Wartości wa i wb do wzoru odczytujemy z tab.1. i tab.2. Wielkość całkowitego wydatku energetycznego we [kj/8h] obliczamy sumując wydatki energetyczne wc dla wszystkich czynności w ciągu 8-godzinnej zmiany roboczej. Obliczona wielkość wydatku energetycznego powinna mieścić się w zakresie: do 3500 kj/8h - dla prac lekkich, od 3500 do 6500 kj/8h - dla prac średnio ciężkich, od 6500 do 10000 kj/8h - dla prac ciężkich. Dla osób o przeciętnej sile fizycznej za granicę dopuszczalną wydatku przyjmuje się ok. 8400 kj/8h dla mężczyzn, ok. 7100 kj/8h dla kobiet, natomiast za zakres optymalny dla obu płci 3300-6500 kj/8h. 6

Ocena punktowa uciążliwości Po obliczeniu wielkości wydatku energetycznego kolejne składniki wysiłku fizycznego należy oszacować w skali punktowej: 7

8

Analiza składników uciążliwości wysiłku fizycznego Po zakończeniu obliczeń należy określić: a) który ze składników obciążenia pracą fizyczną najbardziej przyczynia się do jej uciążliwości, b) wskazać, które czynności robocze są najbardziej energochłonne i uciąŝliwe. Należy zaproponować metody pracy i usprawnienia techniczno-organizacyjne zmierzające do: a) zmniejszenia wydatku energetycznego, b) ogólnego zmniejszenia uciążliwości pracy fizycznej na badanym stanowisku. 9

2. B - PRAKTYCZNY 1 W oparciu o wybrany proces pracy w ćwiczeniu nr 1 dokonać rejestracji chronometrażu procesu pracy i szacunku czasu trwania okresie jednej zmiany roboczej (w czasie 480 min.) oraz 8 godzin. Zebrane dane zestawić według wytycznych jak w załączniku 1. Sformułować wnioski z przeprowadzonej analizy. Do badań wydatku energetycznego wybrano czynności wykonywane podczas pracy w ciągu 8 godzin przez lakiernika pracującego w REFLEX POLSKA. Proces pracy jest zwykle cykliczny ale zróżnicowany. Praca odbywała się na jedną zmianę. Praca natomiast ma charakter ręczno-mechaniczny. W tabel 4 przedstawiono wykaz czynności oraz ich czasy trwania. W tabeli 5 przedstawiono bilans czasu zatrudnienia operatora lakierni proszkowej. Operator na stanowisku wyposażona jest w pistolet elektrostatyczny do nakładania farby proszkowej, system dostosowany do wykonywanej pracy. Praca jest wykonywana indywidualnie z koniecznością współdziałania z innymi pracownikami produkcji i obejmuje następujące rodzaje operacji: 1) uruchamianie lakierni FIRMY ADAL, nagrzanie pieców; 2) napełnienie farba proszkową pojemników, przygotowanie pistoletów,; 3) nakładanie farby proszkowej na zbiorniki; 4) zakończenie pracy, wyłączenie lakierni, Tabela 1 Przykład zestawienia czynności wykonywanych w procesie pracy lakiernika w ciągu 480 minut pracy. Nr Rodzaj czynności Zegarowy czas Czas wykonania (min) 1 Rozpoczęcie pracy, 7,00 7,10 10 2 Zapoznanie się z planem pracy na dany dzień 7,10 7,15 5 3 Pójście po farbę proszkową i maseczkę ochronną 7,15 7,25 10 4 Napełnianie pojemników na farbę 7,25 7,30 5 5 Przygotowanie pistoletów do nakładania farby 7,30 7,35 5 proszkowej 6 Nakładanie farby proszkowej na zbiorniki, 7,35 10,00 145 załadunek zbiorników na linie produkcyjną 7 Przerwa na drugie śniadanie 10,00 10,15 15 8 Nakładanie farby proszkowej na zbiorniki, 10,15 14,30 255 załadunek zbiorników na linię produkcyjną 9 Sprzątanie kabiny do nakładania farby 14,30 14,40 10 10 Wypełnianie karty pracy 14,40 14,45 5 11 Zakończenie pracy lakierni 14,45 15,00 15 Ogółem 480 10

Tabela 2 Bilans czasu zatrudnienia Lp. Wyszczególnienie Czas trwania (min) 1. Czynności podstawowe 400 2. Czynności przygotowawcze i porządkowe 65 3. Przerwa śniadaniowa 15 4. Inne czynności oraz przerwy nieregulaminowe (przejścia) - Razem 480 W tabeli 6 przedstawiono wynik przeprowadzonego chronometrażu dla operatora lakierni w ujęciu dobowym Tabela 3 Chronometraż dobowy dla operatora lakierni Nr Rodzaj czynności Zegarowy czas od do Rzeczywisty czas wykonania pracy (min) 1 Przebudzenie i ubieranie się 6,00 6,15 15 2 Toaleta 6,15 6,20 5 3 Przygotowanie śniadania, słuchanie radia 6,20 6,25 5 4 Jedzenie śniadania, słuchanie radia 6,25 6,35 10 5 Sprzątanie 6,35 6,40 5 6 Droga do pracy samochodem 6,40 6,50 10 7 Przebranie się w szatni zakładowej odbicie karty 6,50 7,00 10 8 Rozpoczęcie pracy 7,00 7,10 10 9 Zapoznanie się z planem pracy na dany dzień 7,10 7,15 5 10 Pójście po farbę proszkową i maseczkę ochronną 7,15 7,25 10 11 Napełnianie pojemników na farbę 7,25 7,30 5 12 Przygotowanie pistoletów do nakładania farby 7,30 7,35 5 proszkowej 13 Nakładanie farby proszkowej na zbiorniki 7,35 10,00 145 14 Przerwa na drugie śniadanie 10,00 10,15 15 15 Nakładanie farby proszkowej na zbiorniki 10,15 14,30 255 16 Sprzątanie kabiny do nakładania farby 14,30 14,40 10 17 Wypełnianie karty pracy 14,40 14,45 5 18 Zakończenie pracy lakierni 14,45 15,00 15 19 Przebranie się w szatni i umycie 15,00 15,10 10 20 Powrót do domu (po drodze zakupy) 15,10 15,30 20 21 Obiad 15,30 16,00 30 22 Relaks przed telewizorem, komputerem 16,00 18,00 120 23 Trening 18,00 20,00 120 24 Toaleta wieczorna 20,00 20,30 30 25 Czytanie, rozmowa, oglądanie telewizji 20,30 22,30 120 Sen 22,30 6,00 450 Suma 1440 11

2 W oparciu o tabele wydatku energetycznego przeprowadzić oszacowanie CWE wydatku energetycznego na prace w ciągu zmiany roboczej oraz oszacować poziom ciężkości pracy, wielkość podstawowej przemiany materii (PPM), dobowe bilans oraz wskaźnik BMI. Oszacować obciążenia: pracą statyczną, monotypowością ruchów, oraz przedstawić ocenę łączną obciążenia pracą. Zebrane dane zestawić według wytycznych jak w załączniku 2. Sformułować wnioski z przeprowadzonej analizy. CWE = EWE + PPM Tabela 4 Szacunkowe wartości wydatku energetycznego dla pozycji przy pracy w kcal i kj na minutę wg G. Lehmana. A Pozycja ciała przy pracy Wydatek energii Siedzenie Klęczenie Stanie Stanie pochylone Chodzenie Chodzenie pod górę - SI KL ST ST1 CH CH1 WA Kcal/min 0,3 0,5 0,6 0,8 1,7-3,5 0,75 na m WA KJ/min 1,26 2,09 2,51 3,25 7,11-14,65 3,14 na m 12

Tabela 5 Szacunkowe wartości wydatku energetycznego dla rodzajów pracy w kcal i kj na minutę wg G. Lehmana. B Rodzaj pracy Symbol Wydatek energetyczny WB - - - kcal/min kj/min - Praca ręki - - - 1 Lekka PR1 0,3-0,6 1,26-2,51 2 Średnia PR2 0,6-0,9 2,51-3,77 3 Ciężka PR3 0,9-1,2 3,77-5,02 - Praca jednego ramienia - - - 1 Lekka PJR1 0,7-1,2 2,93-5,02 2 Średnia PJR2 1,2-1,7 5,02-7,11 3 Ciężka PJR3 1,7-2,2 7,11-9,21 - Praca obu ramion - - - 1 Lekka POR1 1,5-2,0 6,28-8,37 2 Średnia POR2 2,0-2,5 8,37-10,47 3 Ciężka POR3 2,5-3,0 10,47-12,56 - Praca całego ciała - - - 1 Lekka PCC1 2,5-4,0 10,47-16,74 2 Średnia PCC2 4,0-6,0 16,74-25,12 3 Ciężka PCC3 6,0-8,5 25,12-35,59 4 Bardzo ciężka PCC4 8,5-11,5 35,78-48,15 Dane zestawione z badań chronometrażu zestawiono w tabeli 4 umożliwiają obliczenie efektywnego wydatku energetycznego na pracę (EWE) w oparciu o znajomość czynności oraz czasów ich trwania, co przedstawiono w tabeli 9. 13

Wydatek energetyczny jest to ilość energii niezbędnej do pracy. Może być ona mierzona na dwa sposoby: z uwzględnieniem podstawowej przemiany materii (PPM) jest to tzw. wydatek energetyczny brutto lub całkowity wydatek energetyczny (CWE), bez uwzględnienia podstawowej przemiany materii jest to tzw. wydatek energetyczny netto (EWE). Tabela 6 Zestawienie wydatków energetycznych EWE dla czynności wykonywanych na stanowisku lakiernika. Symbol Numery czynności - 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 SI 0,3 0,3 0,3 KL ST 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 ST1 0,8 CH 1,7 1,7 3,5 1,7 3,5 3,5 1,7 1,7 CH1 PR1 0,6 0,3 0,9 0,6 0,3 0,3 0,6 PR2 0,9 0,6 PR3 1,2 1,2 PJR1 0,7 1,2 0,7 1,2 0,7 0,7 PJR2 1,7 PJR3 2,2 2,2 POR1 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 POR2 2,2 POR3 3 3 PCC1 2 2,5 PCC2 5 PCC3 PCC4 11,5 11,5 EWEci 1,3 2,3 9,1 12,9 2,7 22 1,3 22 8,1 1,3 1,3 Tci 10 5 10 5 5 145 15 255 10 5 15 współczynnik - - - - - 0,2-0,2 - - - EWEi 13 11,5 91 64,5 13,5 638 19,5 1122 81 6,5 19,5 14

Wydatek EWE obliczamy jako suma wydatków cząstkowych EWE i dla wszystkich czynności wymienionych w tabeli 9 zgodnie ze wzorem: EWE = EWE i = 2080 kcal na 8 godz. gdzie: EWE - wydatek energetyczny na pracę w ciągu 480 min w kcal (kj), EWE i - wydatek energetyczny ze względu na pozycję ciała i rodzaj pracy w kcal/min ( kj/min), T ci - czas trwania pozycji ciała w minutach. Dla celów metodycznych służą umowne klasyfikacje ciężkości pracy. S. Filipkowski, przyjmując podział ciężkości pracy dodaje do niego skalę punktową. Ocena on w ten sposób intensywność pracy. Sposób oceny ilustruje tablica 10. Tabela 71 Ocena wydatku energetycznego EWE na pracę Lp. Wydatek energetyczny netto w ciągu 8 godz. Ocena wysiłku - kcal słowna punktowa 1 Poniżej - 300 bardzo mały 0 2 301-800 mały 1-25 3 801-1 500 średni 26-50 4 1 501-2 000 duży 51-75 5 2 001 i więcej bardzo duży 75-100 Ocena słowna oznacza, że jest to praca o dużym wysiłku. Ocena punktowa wysiłku na pracę wynosi 84,3 punktów. Wydatek na podstawową przemianę materii wg Kleiberga Dla obliczenia liczby zużytej energii na podstawową przemianę materii wykorzystujemy techniki postępowania oparte o: utratę ciepła, ilości dostarczonych składników pokarmowych, wymianę gazów, oraz o wzory empiryczne. Energetyczny równoważnik oblicza się z równań asymilacji i wynosi on dla 1 grama: węglowodanów 5 kcal (21 kj), tłuszczów 4,7 kcal (19,7 kj), oraz dla białek 4,5 kcal (18,9 kj). 15

Wielkość podstawowej przemiany materii (PPM) zależy od wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Wpływają na nią przede wszystkim takie czynniki, jak wzrost, ciężar i powierzchnia ciała, a także warunki mikroklimatyczne. Przyjmuje się, że podstawowa przemiana materii u dorosłego i zdrowego człowieka wynosi około 1 kcal na 1 kg masy ciała na 1 godzinę ( około 70 kcal na 1 godzinę lub 1680 kcal na dobę). Jest to wartość bardzo przybliżona i odzwierciedla zależność przemiany podstawowej tylko od masy ciała. Wielkość podstawowej przemiany materii wykazuje wyraźną zależność od wieku i płci. W celu obliczenia wydatku energii na podstawową przemianę materii wykorzystuje się wzory empiryczne Kleiberga: W pp1 = 71,2 w 0,75 [ 1 + 0,004 ( 30 -m) + 0,01 (s - 43,4)], W 3 W pp2 = 65,8 w 0,75 [ 1 + 0,004 ( 30 -m)+ 0,018 (s - 42,1)], W 4 gdzie: W pp1 - podstawowa przemiana dla mężczyzn w kcal na 24 godz., W pp2 - podstawowa przemiana dla kobiet w kcal na 24 godz., w - masa ciała w kg, m - liczba ukończonych lat, s - wysokość właściwa - iloraz wzrostu h w (cm) do wartości W 0,33. Do obliczeń wydatku na podstawową przemianę materii metodą Kleiberga przyjęto następujące wartości: osobnik płci męskiej, w masa ciała 85 kg, m liczba ukończonych lat 25 lata, h wysokość ciała 185 cm, s wysokość właściwa 185/60 0,33 = 47,9. Wartość dobowa podstawowej przemiany materii dla osobnika płci męskiej wynosi: W pp1 = 71,2 x 85 0,75 [ 1 + 0,004 ( 30-25) + 0,01 (47,9-43,4)] = = 1992,89 [ 1 + 0,004 x 5-0,01 x 4,5] = 1992,89[ 1,02-0,045] = 16

= 1992,89 [0,975] = 1943,07 kcal/24 godz. Wartość minutowa podstawowej przemiany materii dla osobnika płci męskiej wynosi: W pp1 = 1943,07/1440 = 1,35 kcal/min. Tabela 8 Zbiorcze zestawienie wydatku CWE wg struktury doby dla operatora lakierni. Rodzaj czynności Zegarowy czas Rzeczywisty czas CWE (kcal) od do wykonania pracy (min) 1 Przebudzenie i ubieranie się 6,00 6,15 15 20,25 2 Toaleta 6,15 6,20 5 6,75 3 Przygotowanie śniadania, słuchanie radia 6,20 6,25 5 6,75 4 Jedzenie śniadania, słuchanie radia 6,25 6,35 10 13,5 5 Sprzątanie 6,35 6,40 5 6,75 6 Droga do pracy samochodem 6,40 6,50 10 13,5 7 Przebranie się w szatni zakładowej odbicie karty 6,50 7,00 10 13,5 8 Rozpoczęcie pracy 7,00 7,10 10 13 9 Zapoznanie się z planem pracy na dany dzień 7,10 7,15 5 11,5 10 Pójście po farbę proszkową i maseczkę ochronną 7,15 7,25 10 91 11 Napełnianie pojemników na farbę 7,25 7,30 5 64,5 12 Przygotowanie pistoletów do nakładania farby proszkowej 7,30 7,35 5 13,5 13 Nakładanie farby proszkowej na zbiorniki 7,35 10,00 145 638 14 Przerwa na drugie śniadanie 10,00 10,15 15 19,5 15 Nakładanie farby proszkowej na zbiorniki 10,15 14,30 255 1122 16 Sprzątanie kabiny do nakładania farby 14,30 14,40 10 81 17 Wypełnianie karty pracy 14,40 14,45 5 6,5 18 Zakończenie pracy lakierni 14,45 15,00 15 19,5 19 Przebranie się w szatni i umycie 15,00 15,10 10 13,5 20 Powrót do domu (po drodze zakupy) 15,10 15,30 20 27 21 Obiad 15,30 16,00 30 40,5 22 Relaks przed telewizorem, komputerem 16,00 18,00 120 162 23 Trening 18,00 20,00 120 162 + 1000 24 Toaleta wieczorna 20,00 20,30 30 40,5 25 Czytanie, rozmowa, oglądanie telewizji 20,30 22,30 120 162 26 Sen 22,30 6,00 450 607,5 Suma 1440 4376 17

Całkowity dobowy wydatek energetyczny (CWE) dla lakiernika wynosi 3376 + treningowy dodatek 1000 = 4376 kcal/24 godz. Strukturę wydatku CWE przedstawiono w tabeli 14. Tabela 2 Zbiorcze zestawienie wydatku energetycznego CWE dla lakiernika. Nr Dojście Praca Czynności Odpoczynek czynności Powrót Zawodowa pozazawodowe Sen T(min) CWE(Kcal) T(min) CWE(kcal) T(min) CWE(kcal) T(min) CWE(kcal) 1. 15 20,25 2. 5 6,75 3. 5 6,75 4. 10 13,5 5. 5 6,75 6. 10 13,5 7. 10 13,5 8. 10 13 9. 5 11,5 10. 10 91 11. 5 64,5 12. 5 13,5 13. 145 638 14. 15 19,5 15. 255 1122 16. 10 81 17. 5 6,5 18. 15 19,5 19. 10 13,5 20. 20 27 21. 30 40,5 22. 120 162 23. 120 1162 24. 30 40,5 25. 120 162 26. 450 607,5 Suma 50 67,5 480 2080 460 1621 450 607,5 18

Wydatek CWE dla lakiernika (4376) w ciągu 24 godzin obejmuje wydatki na: dojścia i przejścia 67,5 kcal (1,54%), pracę zawodową 2080 kcal (47,54%), czynności pozazawodowe 1621 kcal (37,04%), odpoczynek 607,5 kcal (13,88%). Kształtowanie dziennego zapotrzebowania na energię Prawidłowa waga ciała jest uzależniona od wielu czynników, np. płci, wieku, budowy ciała. Aby uzyskać przeciętną miarę najczęściej stosuje się tzw. Wskaźnik Masy Ciała (BMI) 2. Wskaźnik określony jest przez wzór: gdzie: BMI = W / h 2 [kg/m 2 ], W 8 BMI wskaźnik masy ciała w kg/m 2, W masa ciała w kg, h wzrost w m. Waga prawidłowa daje wynik zawierający się w granicach 20 25 [kg/m 2 ]. Wartości BMII = 25-30 [kg/m 2 ], BMI II = 31-40 [kg/m 2 ], oraz BMI III > 41 [kg/m 2 ] świadczą o występującej nadwadze. Dobowe zapotrzebowania na energię przedstawiono w (tab.15, 16) i jest uzależnione od trybu życia. BMI = W / h 2 [kg/m 2 ], gdzie: BMI wskaźnik masy ciała w kg/m 2, W masa ciała w kg =85, h wzrost w m = 1,85. BMI = 85 / 1,85 2 [kg/m 2 ], BMI = 24,84 [kg/m 2 ] 19

Tabela 10 Dobowe zapotrzebowanie kobiety na energię Wiek Energia Tryb życia Uwagi Lata kj / Kcal - - 10-14 8 799 / 2 100 - - 15-18 10 475 / 2 500 - - 10 475 / 2 500 Bardzo aktywny - 19-35 9 218 / 2 200 Aktywny - 8 380 / 2 000 Mało aktywny - 9 946 / 2 350 Bardzo aktywny - 36 55 9 008 / 2 150 Aktywny - 7 751 / 1 850 Mało aktywny - 8 380 / 2 000 Aktywny 56 i więcej 7 123 / 1700 Mało aktywny Najlepszym sprawdzianem zachowania równowagi między wydatkami energetycznymi organizmu a kaloryczną wartością masy ciała na stałym poziomie najlepiej w granicach pożądanych dla płci, wieku i wzrostu. Oznacza to, że należy spożywać tyle kalorii, by ich nadmiar nie gromadził się w tkance tłuszczowej. 20

Tabela 11 Dobowe zapotrzebowanie mężczyzny na energię Wiek Energia Tryb życia Uwagi Lata kj / Kcal - - 10-14 9 637 / 2 300 - - 15-18 14 246 / 3 400 - - 14 665 / 3 500 Bardzo aktywny - 19-25 12 570 / 3 000 Aktywny - 10 894 / 2 600 Mało aktywny - 14 455 / 3 450 Bardzo aktywny - 26 40 11 941 / 2 850 Aktywny - 10 265 / 2 450 Mało aktywny - 13 827 / 3 300 Bardzo aktywny 41-55 11 313 / 2 700 Aktywny 9 637 / 2 300 Mało aktywny 10 475 / 2500 Aktywny 56 i więcej 8 799 / 2 100 Mało aktywny W tabeli 19 przedstawiono porównanie kaloryczności posiłków w tej samej ilości, lecz o innej zawartości tłuszczów. Złota Karta Prawidłowego Żywienia zakłada, że należy codziennie spożywać: 1. Co najmniej trzy posiłki umiarkowanej wielkości koniecznie śniadanie. 2. W każdym posiłku produkty zbożowe: pieczywo ciemne, płatki, lasze, makarony lub ziemniaki. 3. Warzywa i owoce do każdego posiłku, a także między pokarmami. 4. Co najmniej 2 szklanki mleka (najlepiej chudego) lub tyle samo kefiru i jogurtu oraz 1-2 plasterki serów. 5. Jedną z porcji (do wyboru): ryby, drobiu, grochu, fasoli lub mięsa. 21

6. Jedną łyżkę stołową oleju lub oliwy oraz nie więcej niż 2 łyżeczki margaryny miękkiej (bez tłuszczów zwierzęcych). 7. Wodę mineralną i naturalne soki warzywne i owocowe (nie mniej niż 1 litr). Wadliwe żywienie w coraz większym stopniu czyni się odpowiedzialnym za powstawanie nowotworów ( co najcieniej 35% przypadków). 22

3. LITERATURA Kowal E., Ekonomiczno-społeczne aspekty ergonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa- Poznań 2002, s.33-36 Ergonomia i ochrona pracy, Pod red. S. Knapika, Wydawnictwa AGH, Kraków 1996, s.12-14 Wykowska M., Ergonomia, Wydawnictwa AGH, Kraków 1994, s.16-18 A.Hansen. Ergonomiczna analiza uciąŝliwości pracy. Wyd. ZW. W-wa 1977. Praca zbiorowa. Medycyna Pracy. PZWL W-wa 1985. J.V.G. Durnin, R.Passmore. Energetyka pracy i wypoczynku. PWN, W-wa 1969. G.Lehmann. Praktyczna fizjologia pracy. PWT, W-wa 1960. 23