Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych ISSN ROŚLIN ROLNICZYCH. Burak Ziemniak Oleiste Pastewne. Słupia Wielka 2016

Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych ISSN 1641-7003 ROŚLIN ROLNICZYCH 2016 Burak Ziemniak Oleiste Pastewne Słupia Wielka 2016

Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych ISSN 1641-7003 ROŚLIN ROLNICZYCH 2016 Burak Ziemniak Oleiste Pastewne Słupia Wielka 2016

63-022 Słupia Wielka tel.: (+48) 61 285 23 41 do 47 faks: (+48) 61 285 35 58 e-mail: sekretariat@coboru.pl www.coboru.pl prof. dr hab. Edward S. Gacek Kierownik Zakładu mgr inż. Józef Zych prof. dr hab. Edward S. Gacek mgr inż. Józef Zych Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej publikacji niezależnie od zastosowania techniki (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej, nagrań fonograficznych, itd.) wymaga pisemnej zgody Wydawcy ISSN 1641-7003 N 750 egz. S Biuro Wydawnictw COBORU ProDruk Poznań

Od Redaktora Lista opisowa odmian roślin rolniczych 2016. Burak, ziemniak, oleiste i włókniste, pastewne jest siedemnastą edycją publikacji, wydawanej przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) od roku 2000, przy czym od roku 2012 jest oferowana jako oddzielna pozycja wydawnicza. Wyniki badań odmian roślin zbożowych, w tym kukurydzy, są publikowane w odrębnej Liście. Listę kierujemy do bardzo szerokiej grupy odbiorców. Głównymi jej adresatami są użytkownicy odmian, przede wszystkim rolnicy i producenci rolni, hodowcy odmian, przedsiębiorstwa i służby nasienne. Zawiera ona także ważne informacje istotne dla przemysłu przetwórczego. Lista może być pomocna dla służb upowszechniania postępu rolniczego, jak również może stanowić materiał informacyjny dla dydaktyki rolniczej. Lista opisowa odmian roślin rolniczych 2016. Burak, ziemniak, oleiste i włókniste, pastewne zawiera liczbowe wyniki badań wartości gospodarczej (WGO) odmian zarejestrowanych oraz opisy odmian wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2016. Wyniki pochodzą z doświadczeń prowadzonych w ramach systemu Porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO), a dla odmian nowych także, lub wyłącznie z doświadczeń rejestrowych. Uzupełnieniem treści Listy są materiały ilustrujące graficznie różne, ważne w obrębie gatunków, aspekty ich uprawy. Lista ukazuje się corocznie, po podjęciu decyzji rejestrowych. Wydawca i autorzy są otwarci na wszelkie uwagi i pomysły Czytelników odnośnie treści, jak i formy Listy. Spożytkujemy je przy tworzeniu kolejnej edycji tego wydawnictwa. Redaktor Naczelny Wydawnictw COBORU Słupia Wielka 2016 prof. dr hab. Edward S. Gacek

SPIS TREŚCI s. WPROWADZENIE (mgr inż. J. Zych)... 7 1. BURAK Burak cukrowy (mgr inż. W. Janiak, mgr inż. A. Popek). 14 Burak pastewny (mgr inż. W. Janiak, mgr inż. K. Piecuch) 32 2. ZIEMNIAK (dr inż. T. Lenartowicz)... 40 3. OLEISTE (mgr inż. J. Broniarz, mgr J. Paczocha) Rzepak. Wstęp... 74 Rzepak jary... 80 Rzepak ozimy... 85 4. PASTEWNE BOBOWATE GRUBONASIENNE. WSTĘP (mgr inż. A. Osiecka).. 112 Bobik... 115 Groch siewny.... 121 Łubin wąskolistny... 131 Łubin żółty... 139 Soja... 144 Wyka siewna. 150 WIECHLINOWATE. WSTĘP (dr inż. E. Stuczyńska). 154 Kostrzewa łąkowa. 155 Tymotka łąkowa... 156 Życica wielokwiatowa... 158 LISTA ZACHOWUJĄCYCH ODMIANY ORAZ REPREZENTANTÓW ZACHOWUJĄCYCH... 159

Wprowadzenie Odmiana jest uznawana za jeden z głównych czynników warunkujących wzrost produkcji roślinnej we współczesnym rolnictwie. Postęp odmianowy osiągany jest drogą zamierzonych zmian genetycznych, mających warunkować poprawę określonych właściwości rolniczych i użytkowych odmian roślin uprawnych. Najczęściej kojarzony jest ze wzrostem plonowania, ale obejmuje również wiele innych cech stanowiących o wartości gospodarczej odmian (WGO), w tym przede wszystkim jakość plonu, odporność lub tolerancję na różne czynniki biotyczne (choroby, szkodniki) i abiotyczne (niskie i wysokie temperatury, zakwaszenie gleby, niedobór lub nadmiar opadów itp.) ograniczające plonowanie, a także inne specyficzne cechy, decydujące o właściwościach rolniczo-użytkowych odmian. Pożądaną właściwością nowych odmian powinna być również możliwość szybkiej regeneracji po wystąpieniu stresu. Jest to istotne w obliczu zmieniającego się klimatu i coraz częściej występujących ekstremalnych zjawisk pogodowych. Udoskonalone odmiany powinny przyczynić się w pierwszej kolejności do racjonalizacji (zmniejszenia) poziomu nawożenia mineralnego oraz ograniczenia liczby zabiegów ochrony roślin, by jak najlepiej spełniać oczekiwania integrowanych systemów ochrony i produkcji roślin. Muszą więc lepiej wykorzystywać składniki pokarmowe znajdujące się w glebie oraz cechować się dużą odpornością na najważniejsze choroby, a także niektóre szkodniki. Coraz powszechniejsza staje się świadomość możliwości wykorzystania konkretnych odmian do tworzenia mieszanek międzyodmianowych w obrębie danego gatunku lub mieszanek międzygatunkowych, w celu zwiększenia bioróżnorodności upraw i ograniczania nasilenia niektórych agrofagów. Urzędowe badania wartości gospodarczej odmian (WGO) przed zarejestrowaniem prowadzone są prawie wyłącznie w sieci stacji (SDOO) i zakładów (ZDOO) doświadczalnych oceny odmian (rys. 1), natomiast doświadczenia realizowane w ramach systemu Porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO) prowadzone są także w innych instytucjach (jednostki hodowli roślin, ośrodki doradztwa rolniczego, instytuty, szkoły rolnicze itp.), co daje rocznie ponad 50 dodatkowych lokalizacji. W roku 2015 powrócono do pierwotnej nazwy sytemu, czyli PDO, natomiast przez kilka ostatnich lat system funkcjo-

8 nował jako PDOiR (porejestrowe doświadczalnictwo odmianowe i rolnicze). Wszystkie doświadczenia dla poszczególnych gatunków prowadzone są według jednolitych metodyk, które podlegają bieżącej weryfikacji merytorycznej i w miarę potrzeby są aktualizowane lub tworzone nowe wersje. Rys. 1. Rozmieszczenie stacji i zakładów doświadczalnych oceny odmian Należy podkreślić dużą zależność kształtowania się właściwości odmian od warunków środowiska, w jakich są uprawiane. Prezento-

wane w Liście wyniki odmian są średnią z wielu środowisk, różniących się warunkami klimatyczno-glebowymi. Oznacza to, że w określonych warunkach (zwłaszcza skrajnie odmiennych) różnice między odmianami mogą znacznie odbiegać od tych podanych w niniejszym opracowaniu. Szczególnie dotyczy to podstawowej cechy, jaką jest plon, gdyż jest to cecha warunkowana poligenicznie. Doskonałym przykładem tych uwarunkowań są wyniki po zimach z lokalnie dużymi spadkami temperatury powietrza i gleby (np. 2012, z pewnością również 2016) dla niektórych odmian rzepaku ozimego, które w rejonach wymarzania dają wyjątkowo małe plony nasion i w efekcie mniejsze niż zwykle średnie plony dla kraju. Z kolei odmiany o większej zimotrwałości uzyskują w tych sezonach wegetacyjnych, nienotowane w przeszłości, bardzo dobre wyniki plonowania. Prezentowana Lista opisowa odmian roślin rolniczych 2016. Burak, ziemniak, oleiste i włókniste, pastewne obejmuje wszystkie ważne gospodarczo gatunki wymienionych grup roślin, dla których prowadzone są systematyczne badania w ramach PDO. Dla gatunków o mniejszym znaczeniu gospodarczym oraz dla większości gatunków roślin pastewnych (bobowate drobnonasienne, wiechlinowate trawy, inne pastewne) badania w ramach PDO podejmowane są okresowo i publikowane w Liście po zakończeniu cyklu badań. W przypadku wiechlinowatych (traw) badania PDO obejmują, zarówno doświadczenia na zielonkę, jak i na nasiona, a także jedno doświadczenie z badaniem dynamiki plonowania, połączone z oceną zmian jakościowych. Zakres badań PDO dla roślin bobowatych drobnonasiennych nie przewiduje doświadczeń z dynamiką plonowania, a dla niektórych gatunków (np. dla lucerny) także doświadczeń nasiennych. W obecnej edycji Listy nie zamieszczono wyników żadnej zakończonej serii doświadczeń z gatunkami roślin pastewnych wieloletnich (badania są w toku), a także innych pastewnych (brukiew, facelia błękitna, kapusta pastewna, rzodkiew oleista) i włóknistych. Podano natomiast charakterystykę pojedynczych nowych odmian kostrzewy łąkowej, tymotki łąkowej i życicy wielokwiatowej oraz ogólną informację o tych gatunkach. Bieżące, szczegółowe wyniki badań z odmianami roślin pastewnych wieloletnich publikowane są w wydawnictwie Wyniki porejestrowych doświadczeń odmianowych. 9

10 Lista zawiera komentarz ułatwiający interpretację wyników i poruszający aktualne problemy danego gatunku (formy), a także charakterystyki odmian wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2016 (dla buraka pastewnego także z roku 2015) oraz liczbową charakterystykę podstawowych cech rolniczych i użytkowych odmian. We wszystkich tabelach kolejność odmian podano alfabetycznie w przyjętych grupach. W Liście zamieszczono wyniki doświadczeń polowych PDO i rejestrowych (dla nowych odmian) z lat 2013-2015 lub 2012-2015. Czteroletni okres prezentowanych wyników jest konsekwencją małego odsetka badanych odmian zarejestrowanych (burak cukrowy) lub stosunkowo dużej zmienności sezonowej (ziemniak, rośliny bobowate grubonasienne). Informacje dotyczące okresu badań podano we wstępie dla poszczególnych gatunków lub grup gatunków oraz są uwidocznione w tabelach nr 2 każdego opracowania. Uzupełnieniem wyników doświadczeń polowych są oceny innych ważnych cech, określanych w każdym sezonie wegetacyjnym lub tylko w 2-3 letnich urzędowych badaniach przed zarejestrowaniem odmiany, w tym uzyskanych od podmiotów współpracujących z COBORU. Punktem odniesienia dla porównań między odmianami badanymi w różnych seriach doświadczeń są jednolite wzorce odmianowe, wyznaczane na każdy sezon przez specjalistów centrali COBORU. Wyniki jednej lub kilku cech głównych podawane są dla poszczególnych lat badań, natomiast pozostałe jako średnia wieloletnia. Dla ułatwienia oceny odmian, na pierwszym miejscu w tabelach podano, albo wartości wzorca wieloodmianowego, albo średnią wszystkich badanych odmian z Krajowego rejestru. Zwłaszcza w drugim przypadku łatwo ocenić prezentowane odmiany, gdyż wartości zbliżone do średniej oznaczają przeciętną ocenę danej cechy, niezależnie od rzeczywistych wyników odmianowych. Na przykład w skali 9 o ocena około 6,0 przy średniej 6 i ocena około 8,0 przy średniej 8 oznacza w obu przypadkach przeciętną (średnią) ocenę dla odmiany dla obu cech. Przygotowując informacje o odmianach w celach marketingowych zaleca się posługiwanie średnią jako najlepszym punktem odniesienia dla opisywanych odmian. Podana w dolnej części tabel informacja oznacza liczbę doświadczeń, z których pochodzą wyniki danej cechy w przyjętym dla danego gatunku wieloleciu. W przypadku, np. poraże-

nia przez choroby i szkodniki, wylegania itp. liczba doświadczeń dodatkowo informuje również o powszechności występowania danego zjawiska. W tabelach wynikowych pominięto odmiany niebadane w żadnym roku wspomnianego wielolecia. Brak odmiany w tych zestawieniach najczęściej oznacza nie najlepszą już wartość gospodarczą i/lub małe, względnie malejące, znaczenie na rynku nasiennym. Materiał liczbowy czasami uzupełniany jest graficznie, co daje pogląd na zagadnienia ogólniejsze, związane z określoną rośliną uprawną. Listę zamyka wykaz adresowy zachowujących w przypadku odmian krajowych lub ich reprezentantów dla odmian zagranicznych. W zdecydowanej większości przypadków zachowującymi odmian krajowych są ich hodowcy, czyli właściciele. Dla cech wyrażonych w skali dziewięciostopniowej, stopień 9 oznacza ocenę najkorzystniejszą, 5 średnią, natomiast 1 najmniej korzystną. Autorami Listy są specjaliści trzech pracowni Zakładu Badania i Oceny Wartości Gospodarczej Odmian COBORU: Pracowni WGO Roślin Okopowych i Kukurydzy, Pracowni WGO Roślin Oleistych i Włóknistych oraz Pracowni WGO Roślin Pastewnych. Przy opracowywaniu Listy korzystano przede wszystkim z wyników własnych badań wartości gospodarczej odmian, uzupełniając je o niektóre cechy morfologiczne (Zakład Badania i Oceny Odrębności, Wyrównania i Trwałości Odmian) oraz dane o ochronie prawnej odmian i ich zachowujących/reprezentantach (Biuro Rejestracji i Ochrony Praw do Odmian). Autorzy Listy wyrażają przekonanie, że będzie ona pomocna w podejmowaniu korzystnych decyzji na różnych szczeblach funkcjonowania odmiany (nasiennictwo, produkcja rolna, przetwórstwo) oraz przybliży najbardziej istotne problemy dotyczące zaprezentowanych gatunków roślin rolniczych. 11

14 BURAK Burak cukrowy Powierzchnia uprawy buraka cukrowego w latach 2009-2014 utrzymywała się na stabilnym poziomie około 190 tys. ha, natomiast w roku 2015 zmniejszyła się do 171 tys. ha (dane Związku Producentów Cukru w Polsce). Według szacunku GUS, areał buraka w roku 2015 był mniejszy niż w roku 2014 o około 18 tys. ha i wyniósł 180 tys. ha. Pozytywnym zjawiskiem w dłuższym okresie jest zmniejszenie wahań rocznych plonów z plantacji produkcyjnych, przy ich wyraźnej tendencji wzrostowej, na poziomie znacznie przekraczającym wartości z poprzednich dekad. Szczególnie duże plony korzeni notowano w latach 2012 (64 t z ha), 2013 (63 t z ha) i 2014 (68 t z ha). Z powodu niesprzyjających warunków pogodowych w roku 2015 średni plon korzeni w produkcji wyniósł tylko 52 t z ha. Długi okres dotkliwej suszy w lecie wpłynął negatywnie na plon korzeni. Plantacje buraka cukrowego obsiewane są w większości nasionami odmian zarejestrowanych w Polsce. Mimo ograniczonego zapotrzebowania na nasiona i importu pewnej ilości nasion odmian ze wspólnotowego katalogu CCA, niezarejestrowanych w naszym kraju, liczba odmian buraka cukrowego jest duża i wykazuje nawet niewielką tendencję wzrostową. W roku 2012 w Krajowym rejestrze (KR) figurowały 83 odmiany, w 2013 roku 86 odmian, w 2014 90, w 2015 96, w kwietniu 2016 110. Udział w rejestrze odmian pochodzących z krajowej hodowli od roku 2008 utrzymuje się na poziomie 25-31%, a bez uwzględnienia odmian przeznaczonych na eksport wynosił 21-28%. Udział ten dla roku 2015 wynosi odpowiednio 25% i 23%. Zarejestrowane odmiany pochodzą z dwóch krajowych i siedmiu zagranicznych firm hodowlano-nasiennych (tab. 1). W roku 2015 z Krajowego rejestru skreślono 10 odmian o małym lub malejącym znaczeniu w uprawie. Wśród skreślonych były 4 odmiany krajowe. Podobnie jak w Krajowym rejestrze, także w doświadczeniach rejestrowych większa była liczba odmian zagranicznych: 2011 56 (85%), 2012 70 (89%), 2013 75 (85%), 2014 67 (82%), 2015 70 (85%) odmian pochodzących z siedmiu firm hodowlanych. W roku 2016 łącznie w dwóch seriach badań uczestniczy 80 odmian, w tym 12 krajowych. Postęp hodowlany nowo rejestrowanych odmian wyraża się polepszeniem ich zdrowotności oraz zwiększaniem zdolności plonotwórczych, przy dobrej jakości technologicznej plonu (wysoka zawartość cukru, niska zawartość składników melasotwórczych). Wyniki plonowania podlegają znacznym wahaniom w latach, przy wzrostowym trendzie w wieloleciu; średnioroczny przyrost plonów korzeni w doświadczeniach w piętnastoleciu 2001-2015 wyniósł 4,9 dt z ha. W tym

okresie tylko w roku 2005 średni plon korzeni był mniejszy niż 650 dt z ha, natomiast w ośmiu latach przekroczył 750 dt z ha. Plony w produkcji zwiększały się średnio aż o 17 dt z ha rocznie. Średnie plony przekraczające 500 dt z ha odnotowano w ośmiu latach omawianego wielolecia, w tym w każdym roku ostatnich siedmiu lat. Wymienione liczby świadczą o dużej dynamice wzrostu plonu z plantacji produkcyjnych, przy tendencji do zmniejszania się wahań rocznych. Poziom plonów w doświadczeniach jest o wiele wyższy niż w produkcji, jednak przyrost plonów średnio w latach jest znacznie mniej wyraźny. W ostatnim pięcioleciu zmniejszyła się też różnica pomiędzy średnim plonem korzeni w doświadczeniach i w produkcji (rys. 1). Efektem zwiększania plonu korzeni i dobrej jakości przerobowej jest wzrostowa tendencja plonu cukru. W omawianym okresie w doświadczeniach odmianowych trend wzrostowy plonu cukru osiągnął wartość 1,79 dt z ha rocznie (rys. 2). W związku z koniecznością ograniczenia zużycia pestycydów w rolnictwie, w uprawie buraka coraz większego znaczenia nabierają cechy odpornościowe odmian. Tendencje tą potwierdza fakt, że w latach 2009-2016 wszystkim zarejestrowanym odmianom (z wyjątkiem jednej wpisanej w roku 2012) hodowcy przypisują odporność na rizomanię. Z roku na rok zwiększa się liczba odmian badanych przed zarejestrowaniem i rejestrowanych o większej odporności na chwościka buraka, tolerancji na mątwika burakowego i inne patogeny (zgorzel siewek, rizoktonia korzeni). Stopień odporności, zwłaszcza na chwościka buraka, jest jednak różny u poszczególnych odmian. Wykaz i liczbową charakterystykę zarejestrowanych odmian buraka cukrowego podano w tabelach 1-4. Dane zamieszczone w tabelach 2, 3, 4 opracowano na podstawie wyników doświadczeń odmianowych z czterolecia 2012-2015, przy czym wyniki trzech głównych cech użytkowych (plon korzeni, zawartość cukru i plon cukru) oraz wyniki oceny porażenia przez chwościka buraka i oceny wschodów polowych podano z każdego roku badań. Wyniki odmian nowo zarejestrowanych pochodziły z innej serii doświadczeń (rejestrowej), dlatego zostały odpowiednio przetransformowane. Przy waloryzacji cech podanych w charakterystyce opisowej nowo zarejestrowanych odmian, stosowano porównanie z wzorcem zbiorowym składającym się z czterech odmian, które występowały zarówno w doświadczeniach rejestrowych, jak i porejestrowych. Poziom średni oznacza zbliżony do wzorca, niezależnie od bezwzględnej wartości liczbowej cechy. Określenia typów użytkowych odmian podane w ich charakterystykach mają znaczenie orientacyjne i ogólnie informują o wartości technologicznej odmian, bez uwzględnienia zawartości składników 15

16 technologicznie szkodliwych. Oznaczają: typ cukrowy (C) odmiana o zawartości cukru około 0,5% powyżej średniej z wszystkich odmian; typ plenny (P) odmiana o zawartości cukru co najmniej 0,5% niższej od średniej i jednocześnie o dużych plonach korzeni (znaczenie w produkcji odmian typu P jest obecnie ograniczone); typ normalny (N) odmiana pośrednia pod względem cukrowości i plenności. Charakterystyka odmian buraka cukrowego wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2016 (wszystkie odmiany są diploidalne, z deklarowaną odpornością na rizomanię) BTS 2160 (d. BETA 446) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni duży, plon cukru bardzo duży. Jakość technologiczna gorsza od wzorca; zawartość cukru średnia, zawartość azotu szkodliwego i potasu dość wysoka, sodu powyżej średniej. Odporność na chwościka buraka dość mała (konieczność bardziej intensywnej ochrony). BTS 8840 (d. BETA 454) Odmiana typu normalnego do normalno-plennego (N-NP). Plon korzeni i cukru duży. Jakość technologiczna średnia; zawartość cukru poniżej wzorca, zawartość azotu szkodliwego niska, potasu powyżej średniej, sodu średnia. Odporność na chwościka buraka dość duża, co pozwala ograniczyć liczbę zabiegów ochrony fungicydowej. Doppler (d. ST12442) Odmiana typu normalnego do normalno-plennego (N-NP). Plon korzeni i cukru duży. Jakość technologiczna dość dobra; zawartość cukru poniżej wzorca, zawartość azotu szkodliwego niska, potasu bardzo niska, sodu dość wysoka. Odporność na chwościka buraka średnia.

Fala (d. SV1402) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni powyżej średniego, plon cukru duży. Jakość technologiczna dobra; zawartość cukru średnia, zawartość azotu szkodliwego dość niska, potasu bardzo niska, sodu niska Odporność na chwościka buraka średnia. FD Taekwondo (d. FD14B2008) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni i cukru duży. Jakość technologiczna średnia; zawartość cukru średnia, zawartość azotu szkodliwego dość wysoka, potasu dość niska, sodu średnia. Odporność na chwościka buraka średnia. Deklarowana przez hodowcę tolerancja na mątwika burakowego. Jadeit (d. KTA1313) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni i cukru duży. Jakość technologiczna dość dobra; zawartością cukru średnia, zawartość azotu szkodliwego, potasu i sodu dość niska. Odporność na chwościka buraka średnia. Kagu (d. SV1401) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni powyżej średniego, plon cukru dość duży. Jakość technologiczna dość dobra; zawartość cukru średnia, zawartość azotu szkodliwego niska, potasu i sodu dość niska. Odporność na chwościka buraka średnia. Krajan (d. KTA1311) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni dość duży, plon cukru duży. Jakość technologiczną średnia; zawartość cukru średnia, zawartość azotu szkodliwego dość niska, potasu niska, sodu średnia. Odporność na chwościka buraka średnia. Lancaster (d. ST15413) Odmiana typu plennego (P). Plon korzeni bardzo duży, plon cukru dość duży. Jakość technologiczna gorsza od wzorca: zawartość cukru znacznie poniżej poziomu wzorca, zawartość azotu szkodliwego, potasu i sodu średnia. Odporność na chwościka buraka średnia. Deklarowana przez hodowcę tolerancja na mątwika burakowego. 17

18 Marenka KWS (d. 3K410) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni powyżej wzorca, plon cukru dość duży. Jakość technologiczna średnia; zawartość cukru średnia, zawartość azotu szkodliwego powyżej średniej, potasu dość niska, sodu dość wysoka. Odporność na chwościka buraka duża, co pozwala ograniczyć liczbę zabiegów fungicydowych. Polanin (d. PPW 5113) Odmiana typu normalno-plennego (NP). Plon korzeni duży, plon cukru dość duży. Jakość technologiczna gorsza od wzorca; zawartość cukru poniżej wzorca, zawartość azotu szkodliwego, potasu i sodu dość wysoka. Odporność na chwościka buraka średnia. Polmar (d. MA2167) Odmiana typu normalno-cukrowego (NC). Plon korzeni dość duży, plon cukru duży. Jakość technologiczna dobra; zawartość cukru dość wysoka, zawartość azotu szkodliwego i potasu dość niska, sodu średnia. Odporność na chwościka buraka średnia. Primabella KWS (d. 4K485) Odmiana typu plennego (P). Plon korzeni bardzo duży, plon cukru duży. Jakość technologiczna gorsza od wzorca; zawartość cukru znacznie poniżej poziomu wzorca, zawartość azotu szkodliwego średnia, potasu dość niska, sodu wysoka. Odporność na chwościka buraka średnia. Deklarowana przez hodowcę tolerancja na mątwika burakowego. Zeltic (d. MA4044) Odmiana typu plennego (P). Plon korzeni duży, plon cukru powyżej wzorca. Jakość technologiczna gorsza od wzorca; zawartość cukru znacznie poniżej wzorca, zawartość azotu szkodliwego, potasu i sodu dość wysoka. Odporność na chwościka buraka duża, co pozwala ograniczyć liczbę zabiegów fungicydowych. Deklarowana przez hodowcę tolerancja na mątwika burakowego.

19 Rys. 1. Burak cukrowy. Powierzchnia uprawy oraz plon korzeni w produkcji i doświadczeniach COBORU Rys. 2. Burak cukrowy. Plon technologiczny i zawartość cukru w doświadczeniach COBORU

20 Tabela 1 Burak cukrowy. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiana Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący/ reprezentant (numer adresowy) Ploidalność Odporność na patogeny (deklaracja hodowcy) 1 2 3 4 5 1 Abondamax 2013 57 2n Rh 2 Abrax x/ 2011 748 2n Rh 3 Admiral 2015 253 2n Rh 4 Agent x/ 2009 253 2n Rh 5 Agronom 2011 253 2n Rh 6 Alarm 2013 253 2n Rh 7 Aldona x/ 2006 481 3n - 8 Alegra 2012 228 2n Rh 9 Amazonia 2015 253 2n Rh 10 Ambassador x/ 2011 253 2n Rh 11 Ardan x/ 2009 57 2n Rh 12 Argument 2011 253 2n Rh 13 Balladyna x/ 2007 481 3n - 14 Basilius 2013 748 2n Rh 15 Belino 2013 57 2n Rh 16 Boryna x/ 2006 481 2n Rh 17 Bravo 2015 396 2n Rh,E,R 18 BTS 275 2015 964 2n Rh 19 BTS 350 2014 964 2n Rh 20 BTS 710 2014 964 2n Rh 21 BTS 955 2015 964 2n Rh 22 BTS 2160 2016 964 2n Rh 23 BTS 8840 2016 964 2n Rh 24 Contenta 2015 228 2n Rh,N 25 Danube x/ 2011 57 2n Rh 26 Delano x/ 2010 396 2n Rh 27 Denzel 2015 748 2n Rh 28 Desperado 2013 253 2n Rh 29 Doppler 2016 748 2n Rh 30 Dylan 2014 748 2n Rh,N 31 Elvira KWS x/ 2012 406 2n Rh 32 Fala 2016 253 2n Rh 33 Fantazja 2015 36 2n Rh 34 Farmer x/ 2010 253 2n Rh 35 Fauvette 2014 57 2n Rh 36 Favorita KWS 2013 406 2n Rh

21 cd. tabeli 1 1 2 3 4 5 37 FD Taekwondo 2016 57 2n Rh,N 38 Fighter 2012 253 2n Rh 39 Gallant 2013 396 2n Rh,A,E,R 40 Gardenia KWS 2013 406 2n Rh 41 Gellert 2013 748 2n Rh 42 Graciana KWS 2015 406 2n Rh 43 Hammond 2015 748 2n Rh 44 Hunor x/ 2012 748 2n Rh 45 Huzar 2009 481 2n Rh 46 Igloo 2014 253 2n Rh 47 Jadeit 2016 36 2n Rh 48 Jagger 2015 748 2n Rh 49 Jagusia x/ 2010 36 2n Rh 50 Jampol 2013 36 2n Rh 51 Janka x/ 2011 36 2n Rh 52 Janosik x/ 2009 36 2n Rh 53 Janowa x/ 2008 36 3n - 54 Jarysa x/ 2006 36 3n - 55 Jasiek x/ 2012 36 2n - 56 Jonas x/ 2008 748 2n Rh 57 Kagu 2016 253 2n Rh 58 Konrad 2011 748 2n Rh 59 Korab x/ 2010 481 3n - 60 Krajan 2016 36 2n Rh 61 Lancaster 2016 748 2n Rh,N 62 Lavenda KWS 2014 406 2n Rh 63 Leopard x/ 2006 253 2n Rh 64 Liberata KWS 2014 406 2n Rh 65 Lukas x/ 2008 748 2n Rh 66 Manitou 2013 253 2n Rh 67 Marenka KWS 2016 406 2n Rh 68 Marinus 2015 748 2n Rh 69 Melodia 2014 36 2n Rh 70 Mesange 2014 57 2n Rh 71 Milton 2012 396 2n Rh 72 Nancy x/ 2006 396 2n Rh 73 Narcos x/ 2012 57 2n Rh 74 Natura KWS 2012 406 2n Rh 75 Panorama KWS 2014 406 2n Rh,N 76 Piast 2014 481 2n Rh 77 Picobella KWS 2015 406 2n Rh

22 cd. tabeli 1 1 2 3 4 5 78 Pikador 2013 396 2n Rh,A,E,R 79 Polanin 2016 481 2n Rh 80 Polmar 2016 396 2n Rh 81 Polonez x/ 2002 481 2n - 82 Primabella KWS 2016 406 2n Rh, N 83 Primadonna KWS 2011 406 2n Rh 84 Primavera KWS 2013 406 2n Rh 85 Schubert x/ 2009 748 2n Rh 86 Scout x/ 2008 253 2n Rh 87 Silezja 2015 36 2n Rh 88 Silvetta x/ 2010 228 2n Rh 89 Sinan 2012 748 2n Rh 90 Sława KWS x/ 2009 406 2n Rh, N 91 Sobieski 2015 481 2n Rh 92 Sokrates 2010 748 2n Rh 93 Splendor x/ 2010 253 2n Rh 94 Sukcesja KWS 2014 406 2n Rh 95 SY Belana 2011 228 2n Rh 96 Tadeusz 2011 481 2n Rh 97 Tapir 2014 253 2n Rh 98 Tarim x/ 2012 57 2n Rh 99 Telimena 2013 481 2n Rh 100 Tipi 2014 253 2n Rh,N 101 Toleranza KWS 2015 406 2n Rh,N 102 Tuwim x/ 2011 748 2n Rh 103 Vangelis 2014 748 2n Rh 104 Vistula x/ 2012 396 2n Rh 105 Zawisza x/ 2003 481 3n - 106 Zeltic 2016 396 2n Rh,N 107 Zosia x/ 2007 481 3n - Kol.1: x/ odmiana niebadana w latach 2012-2015; w wykazie nie wymieniono trzech odmian przeznaczonych wyłącznie na eksport do państw trzecich Kol. 4: 2n odmiana diploidalna, 3n odmiana triploidalna Kol. 5: Rh, A, E, R, N odpowiednio: deklarowana przez hodowcę duża odporność na rizomanię (wirus BNYVV), zgorzel siewek i zgniliznę wierzchołkową korzeni (Aphanomyces cochlioides), mączniaka prawdziwego (Erysiphe betae), brunatną plamistość liści (Ramularia beticola), nicienie

Tabela 2 Burak cukrowy. Plon korzeni odmian i zawartość cukru Lp. Odmiana Zawartość cukru Plon korzeni oczy- polarymetryczna szczo- nego % wzorca % 2015 2014 2013 2012 2015 2014 2013 2012 2012- -2015 1 2 3 4 Wzorzec: dt z ha, % 652 866 786 863 19,1 18,9 18,4 18,6 16,8 1 Abondamax 105 18,2 16,5 2 Admiral 104 101 18,8 18,4 16,9 3 Agronom 95 18,7 17,0 4 Alarm 94 102 18,7 18,9 17,2 5 Alegra 95 92 100 18,1 18,3 18,4 16,5 6 Amazonia 103 103 97 18,7 18,9 18,9 17,1 7 Argument 95 18,3 16,6 8 Basilius 100 100 107 18,3 18,4 18,3 16,7 9 Belino 108 17,9 16,2 10 Bravo 102 103 102 18,5 18,4 18,1 16,5 11 BTS 275 107 104 18,4 18,0 16,4 12 BTS 350 106 108 104 107 18,9 18,8 18,8 18,8 16,9 13 BTS 710 106 110 18,1 18,2 16,3 14 BTS 955 108 102 18,5 18,2 16,5 15 BTS2160* 107 106 19,3 18,9 17,2 16 BTS8840* 106 107 18,6 18,8 16,8 17 Contenta 104 106 110 18,4 18,4 17,9 16,3 18 Denzel 98 103 98 19,1 19,3 18,7 17,3 19 Desperado 107 18,0 16,3 20 Doppler* 105 105 18,9 18,6 17,0 21 Dylan 105 106 18,0 18,0 16,3 22 Fala* 103 102 19,0 19,0 17,3 23 Fantazja 100 103 101 19,1 18,7 18,6 17,1 24 Fauvette 101 104 18,3 18,3 16,7 25 Favorita KWS 103 18,6 16,6 26 FD Taekwondo* 106 103 18,9 19,3 17,3 27 Fighter 93 18,8 17,0 28 Gallant 104 18,4 16,5 29 Gardenia KWS 110 17,9 15,9 23

24 cd. tabeli 2 Lp. Odmiana Zawartość cukru Plon korzeni oczy- polarymetryczna szczo- nego % wzorca % 2015 2014 2013 2012 2015 2014 2013 2012 2012- -2015 1 2 3 4 Wzorzec: dt z ha, % 652 866 786 863 19,1 18,9 18,4 18,6 16,8 30 Gellert 96 97 99 19,0 19,1 19,3 17,5 31 Graciana KWS 110 105 18,3 18,0 16,4 32 Hammond 96 107 101 19,2 19,3 18,7 17,4 33 Huzar 105 17,9 16,0 34 Igloo 106 99 97 103 18,7 18,8 19,2 19,0 17,2 35 Jadeit* 106 105 19,1 18,5 17,1 36 Jagger 100 102 98 19,5 19,3 18,9 17,6 37 Jampol 100 97 101 18,6 18,6 18,7 16,8 38 Kagu* 103 101 18,9 19,2 17,3 39 Konrad 92 102 18,2 18,2 16,5 40 Krajan* 104 103 19,2 18,9 17,3 41 Lancaster* 107 108 18,2 18,5 16,5 42 Lavenda KWS 105 108 18,4 18,6 16,5 43 Liberata KWS 105 107 18,3 18,2 16,4 44 Manitou 98 97 102 19,0 19,0 19,1 17,4 45 Marenka KWS* 103 103 18,8 18,9 17,1 46 Marinus 98 101 101 19,3 19,5 18,7 17,5 47 Melodia 102 100 102 18,7 18,9 18,5 16,9 48 Mesange 97 98 99 99 19,1 19,2 19,0 19,2 17,4 49 Milton 100 96 102 18,3 18,2 18,3 16,5 50 Natura KWS 106 101 107 18,3 18,1 18,4 16,5 51 Panorama KWS 105 107 108 104 18,9 18,8 18,5 18,6 17,0 52 Piast 106 104 104 17,9 18,2 18,1 16,3 53 Picobella KWS 102 102 18,8 18,5 17,0 54 Pikador 96 90 101 18,8 18,9 18,8 17,1 55 Polanin* 105 108 19,0 18,1 16,6 56 Polmar* 104 102 19,3 19,3 17,6 57 Primabella KWS* 106 113 18,4 18,3 16,6 58 Primadonna KWS 101 18,3 16,4 59 Primavera KWS 100 107 18,0 18,5 16,4

cd. tabeli 2 Lp. Odmiana Zawartość cukru Plon korzeni oczy- polarymetryczna szczo- nego % wzorca % 2015 2014 2013 2012 2015 2014 2013 2012 2012- -2015 1 2 3 4 Wzorzec: dt z ha, % 652 866 786 863 19,1 18,9 18,4 18,6 16,8 60 Silezja 102 103 101 19,2 19,1 18,4 17,2 61 Sinan 101 104 18,1 18,0 16,4 62 Sobieski 107 107 104 18,8 18,3 18,0 16,5 63 Sokrates 92 19,0 17,4 64 Sukcesja KWS 101 102 101 104 18,9 18,7 18,9 18,9 16,8 65 SY Belana 95 100 18,1 18,1 16,4 66 Tadeusz 97 103 18,0 18,0 16,2 67 Tapir 105 99 100 106 18,4 19,2 18,4 18,4 16,9 68 Telimena 104 101 106 17,9 18,1 18,8 16,5 69 Tipi 101 100 18,6 18,9 17,0 70 Toleranza KWS 105 107 106 19,0 18,9 18,7 17,1 71 Vangelis 99 103 18,5 18,6 16,8 72 Zeltic* 104 109 18,4 18,0 16,3 Liczba doświadczeń 10 11 9 11 10 11 9 11 42 Kol. 1: wzorzec: 2015 Hammond, Mesange, Panorama KWS, Silezja; 2014 Manitou, Mesange, Panorama KWS, Szach; 2013 Manitou, Natura KWS, Sinan, Szach; 2012 Natura KWS, Pasja, Sokrates, Szach; * odmiana wpisana do Krajowego rejestru w roku 2016 (wyniki z serii doświadczeń rejestrowych) 25

26 Tabela 3 Burak cukrowy. Technologiczny i biologiczny plon cukru odmian Plon technologiczny cukru Plon biologiczny cukru Lp. Odmiana % wzorca 2015 2014 2013 2012 2015 2014 2013 2012 1 2 3 Wzorzec, dt z ha 112,4 147,9 131,3 145,1 124,5 163,0 145,0 160,6 1 Abondamax 103 103 2 Admiral 103 101 103 101 3 Agronom 96 95 4 Alarm 97 104 96 103 5 Alegra 90 91 99 91 92 99 6 Amazonia 101 104 101 101 103 100 7 Argument 94 94 8 Basilius 96 101 106 97 100 105 9 Belino 104 104 10 Bravo 99 100 99 99 100 100 11 BTS 275 103 102 103 102 12 BTS 350 103 106 106 108 105 107 106 108 13 BTS 710 104 107 105 108 14 BTS 955 103 101 105 101 15 BTS2160* 106 105 107 106 16 BTS8840* 102 106 103 106 17 Contenta 98 101 105 100 102 107 18 Denzel 98 106 100 98 105 100 19 Desperado 104 104 20 Doppler* 104 103 104 103 21 Dylan 103 103 103 103 22 Fala* 103 104 103 102 23 Fantazja 100 102 102 100 102 102 24 Fauvette 101 103 100 102 25 Favorita KWS 102 103 26 FD Taekwondo* 105 106 105 105 27 Fighter 94 94 28 Gallant 102 103 29 Gardenia KWS 104 106

27 cd. tabeli 3 Lp. Odmiana Plon technologiczny cukru % wzorca Plon biologiczny cukru 2015 2014 2013 2012 2015 2014 2013 2012 1 2 3 Wzorzec, dt z ha 112,4 147,9 131,3 145,1 124,5 163,0 145,0 160,6 30 Gellert 97 101 103 97 100 102 31 Graciana KWS 105 102 106 102 32 Hammond 97 109 102 97 109 102 33 Huzar 100 101 34 Igloo 103 99 102 106 103 99 102 106 35 Jadeit* 106 102 106 102 36 Jagger 103 106 102 102 105 101 37 Jampol 98 98 101 98 98 101 38 Kagu* 102 104 102 103 39 Konrad 92 99 91 99 40 Krajan* 104 104 104 103 41 Lancaster* 101 105 102 105 42 Lavenda KWS 104 107 105 108 43 Liberata KWS 103 104 104 105 44 Manitou 98 101 105 98 100 104 45 Marenka KWS* 100 103 101 103 46 Marinus 99 106 103 99 105 103 47 Melodia 101 103 100 101 103 101 48 Mesange 97 100 103 104 97 100 102 103 49 Milton 97 95 100 97 95 100 50 Natura KWS 101 99 106 102 99 106 51 Panorama KWS 103 106 109 105 104 106 109 104 52 Piast 99 103 100 100 103 101 53 Picobella KWS 101 102 101 102 54 Pikador 96 93 103 96 93 102 55 Polanin* 103 102 104 103 56 Polmar* 106 105 105 105 57 Primabella KWS* 101 108 102 109 58 Primadonna KWS 99 100 59 Primavera KWS 97 106 98 107

28 cd. tabeli 3 Lp. Odmiana Plon technologiczny cukru % wzorca Plon biologiczny cukru 2015 2014 2013 2012 2015 2014 2013 2012 1 2 3 Wzorzec, dt z ha 112,4 147,9 131,3 145,1 124,5 163,0 145,0 160,6 60 Silezja 103 105 101 103 105 101 61 Sinan 99 101 99 101 62 Sobieski 104 102 101 105 103 101 63 Sokrates 96 94 64 Sukcesja KWS 98 99 103 104 100 101 104 106 65 SY Belana 92 97 93 98 66 Tadeusz 94 99 95 100 67 Tapir 101 100 101 105 102 100 100 105 68 Telimena 97 99 108 98 99 107 69 Tipi 102 102 102 102 70 Toleranza KWS 104 107 108 104 107 108 71 Vangelis 100 103 100 104 72 Zeltic* 99 102 100 103 Liczba doświadczeń 10 11 9 11 10 11 9 11 Kol. 1: objaśnienia jak pod tabelą 2

29 Tabela 4 Burak cukrowy. Cechy technologiczne i rolnicze odmian Lp. Odmiana N K Na Porażenie przez chwościka buraka Polowa zdolność wschodów (PZW) mval/1000g skala 9 o % 2012-2015 2015 2014 2013 2012 2015 2014 2013 2012 1 2 3 4 5 6 Wzorzec 16,7 37,4 2,4 8,2 8,0 7,9 6,8 86 81 82 83 1 Abondamax 18,8 34,4 2,5 6,6 77 2 Admiral 15,8 35,6 1,9 8,1 8,2 84 86 3 Agronom 16,7 35,4 2,2 6,6 82 4 Alarm 16,4 35,5 2,0 7,9 6,7 80 81 5 Alegra 17,6 38,0 2,7 8,4 8,5 7,3 78 82 84 6 Amazonia 15,6 36,2 2,1 8,4 8,3 7,6 89 88 79 7 Argument 15,8 36,5 2,2 7,3 86 8 Basilius 16,3 35,9 1,9 8,1 7,8 6,5 82 86 83 9 Belino 17,8 34,3 3,1 6,6 83 10 Bravo 17,6 37,6 2,4 8,3 8,4 7,9 87 88 85 11 BTS 275 14,8 37,5 2,9 8,3 7,9 85 84 12 BTS 350 17,7 39,8 2,9 8,1 7,8 8,1 6,8 84 80 84 83 13 BTS 710 16,1 40,6 2,3 8,0 7,4 86 85 14 BTS 955 16,6 39,9 3,2 8,0 7,8 86 80 15 BTS2160* 17,7 38,4 2,6 7,5 7,8 79 83 16 BTS8840* 15,1 38,0 2,5 8,4 8,3 81 87 17 Contenta 16,6 41,3 3,4 8,2 8,1 8,0 83 85 84 18 Denzel 15,4 36,4 2,0 8,0 8,0 7,8 86 82 83 19 Desperado 17,0 33,9 2,9 6,7 84 20 Doppler* 15,0 33,2 2,7 8,1 8,0 84 86 21 Dylan 18,2 36,7 2,3 8,0 6,4 88 87 22 Fala* 15,7 33,0 1,8 7,9 8,3 82 87 23 Fantazja 16,4 37,3 2,2 7,8 7,7 7,5 82 86 84 24 Fauvette 16,3 34,5 2,5 7,7 7,0 87 86 25 Favorita KWS 22,6 41,8 2,6 6,9 81 26 FD Taekwondo* 18,2 35,3 2,2 7,9 7,9 86 87 27 Fighter 17,8 37,1 2,0 7,1 85 28 Gallant 16,2 39,7 3,1 7,6 77 29 Gardenia KWS 21,5 40,5 2,4 7,2 80

30 cd. tabeli 4 Lp. Odmiana N K Na Porażenie przez chwościka buraka Polowa zdolność wschodów (PZW) mval/1000g skala 9 o % 2012-2015 2015 2014 2013 2012 2015 2014 2013 2012 1 2 3 4 5 6 Wzorzec 16,7 37,4 2,4 8,2 8,0 7,9 6,8 86 81 82 83 30 Gellert 15,4 35,6 2,0 7,9 8,0 6,9 82 86 85 31 Graciana KWS 17,3 38,5 2,4 8,1 8,0 85 85 32 Hammond 15,1 36,5 2,0 8,1 8,1 7,9 84 86 81 33 Huzar 17,4 41,5 2,4 6,5 81 34 Igloo 16,3 37,2 2,2 8,2 8,0 7,5 6,7 88 80 84 85 35 Jadeit* 15,8 35,7 1,8 8,0 7,8 82 88 36 Jagger 14,6 33,8 2,0 8,3 8,3 7,9 88 87 86 37 Jampol 17,7 39,0 2,4 8,0 8,1 7,2 79 84 82 38 Kagu* 15,1 35,2 2,0 7,9 8,0 86 84 39 Konrad 16,9 36,1 2,1 8,3 7,2 83 85 40 Krajan* 15,4 34,8 2,2 8,1 8,0 83 91 41 Lancaster* 16,8 37,6 2,4 8,2 7,9 83 90 42 Lavenda KWS 20,2 42,7 2,7 8,0 7,6 86 78 43 Liberata 16,9 40,3 2,5 7,9 7,1 84 76 44 Manitou 15,6 35,8 2,1 8,1 7,9 6,8 81 81 82 45 Marenka KWS* 17,1 36,4 2,8 8,1 8,4 87 85 46 Marinus 15,6 36,3 2,0 8,2 7,9 8,0 90 88 86 47 Melodia 17,2 39,9 2,1 7,7 7,8 7,0 80 81 84 48 Mesange 15,7 35,6 2,1 8,2 8,1 7,6 6,9 89 84 88 86 49 Milton 16,7 37,4 2,4 8,1 8,1 7,1 83 84 85 50 Natura KWS 17,5 39,7 2,1 8,3 8,1 7,2 82 83 81 51 Panorama KWS 15,0 37,1 1,8 8,3 8,1 8,0 7,3 84 84 87 83 52 Piast 18,1 38,9 2,4 7,8 8,0 7,0 80 88 82 53 Picobella KWS 15,0 36,2 3,1 8,2 8,1 82 86 54 Pikador 16,7 36,8 2,0 8,2 7,8 7,1 84 83 79 55 Polanin* 17,3 39,2 2,8 8,3 7,9 83 89 56 Polmar* 15,4 35,3 2,2 8,3 8,2 83 86 57 Primabella KWS* 16,6 36,6 3,3 8,1 8,1 81 89 58 Primadonna KWS 16,8 40,5 2,3 7,1 83 59 Primavera KWS 16,2 40,6 2,4 8,5 8,0 84 80

31 cd. tabeli 4 Lp. Odmiana N K Na Porażenie przez chwościka buraka Polowa zdolność wschodów (PZW) mval/1000g skala 9 o % 2012-2015 2015 2014 2013 2012 2015 2014 2013 2012 1 2 3 4 5 6 Wzorzec 16,7 37,4 2,4 8,2 8,0 7,9 6,8 86 81 82 83 60 Silezja 15,8 36,2 2,0 8,2 8,1 7,9 86 87 73 61 Sinan 16,2 35,9 2,3 8,0 6,7 79 86 62 Sobieski 17,6 37,9 2,5 8,3 7,7 7,8 88 85 86 63 Sokrates 15,9 33,5 2,0 6,8 82 64 Sukcesja KWS 17,5 44,1 3,2 8,2 8,0 8,1 7,0 85 82 86 87 65 SY Belana 18,0 37,5 2,8 8,5 7,6 82 78 66 Tadeusz 18,5 38,7 2,3 8,2 7,1 79 85 67 Tapir 15,5 36,9 2,1 8,4 8,3 8,1 7,0 88 84 83 87 68 Telimena 17,6 37,8 2,3 7,7 8,0 6,9 79 84 80 69 Tipi 17,9 37,4 2,4 7,9 6,7 88 87 70 Toleranza KWS 15,7 38,1 1,8 8,3 8,3 8,1 84 84 81 71 Vangelis 15,6 40,4 2,2 8,0 7,3 85 86 72 Zeltic* 17,6 38,8 2,9 8,3 8,5 84 85 Liczba doświadczeń 42 42 42 9 10 7 10 10 11 10 11 Kol. 1: objaśnienia jak pod tabelą 2 Kol. 2: N azot α-aminowy Kol. 5: chwościk buraka dane z warunków z ochroną chemiczną Kol. 6: ocena około 3 tygodnie po terminie pierwszych wschodów

32 Burak pastewny Burak pastewny jest najważniejszym gatunkiem wśród pastewnych roślin okopowych. Podstawowa wartość tej rośliny wynika z osiągania dużych plonów korzeni (nawet powyżej 100 t z ha), przydatnych do skarmiania w postaci świeżej, w okresie od jesieni do wczesnej wiosny. Plony suchej masy (w większości łatwo strawne cukry), często osiągają około 15 t z ha. Paszę stanowią również liście (średnio 1/4-1/3 plonu korzeni). Uwzględniając typ nasion, wyróżnia się odmiany wielokiełkowe oraz genetycznie jednokiełkowe. Odmiany wielokiełkowe figurujące w roku 2016 w Krajowym rejestrze są anizoploidalne (poza odmianą Cyklamen), natomiast jednokiełkowe to zarówno diploidy, jak i triploidy. Pod względem typu morfologicznego odmiany różnią się kształtem, barwą i zagłębieniem korzeni w glebie. Z uwagi na wartość użytkową, różnice dotyczą plonu korzeni i liści oraz zawartości i plonu suchej masy. Plon korzeni i zawartość suchej masy u większości odmian są ujemnie skorelowane. Odmiany jednokiełkowe mogą być wysiewane punktowo, na docelowe odległości roślin, a odmiany o korzeniach bardziej zagłębionych w glebie, są ponadto przydatne do zbioru kombajnowego. Obecnie w Krajowym rejestrze znajduje się siedem krajowych odmian wielokiełkowych oraz jedenaście odmian jednokiełkowych, w tym cztery zagraniczne. W ostatnim pięcioleciu skreślono z Krajowego rejestru trzy odmiany (Kacper, Krakus, Neptun). Wszystkie odmiany krajowe pochodzą z Małopolskiej Hodowli Roślin, która jest jedyną firmą hodowlano-nasienną prowadzącą hodowlę twórczą i zachowawczą buraka pastewnego w Polsce. Hodowla buraka pastewnego uległa ograniczeniu, zarówno w Polsce, jak i za granicą. Przyczyną jest zastępowanie tego gatunku przez inne rośliny pastewne, zwłaszcza kukurydzę. Wykaz i liczbowa charakterystyka zarejestrowanych odmian buraka pastewnego są zawarte w tabelach 1-3. Dane zamieszczone w tabelach 2-3 opracowano na podstawie wyników doświadczeń odmianowych z lat 2013-2015.

33 Charakterystyka odmian buraka pastewnego wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2015 (wszystkie odmiany z deklarowaną odpornością na rizomanię) Cyklamen (d. MHR-PB-0212) Odmiana wielokiełkowa, diploidalna. Plon suchej masy dość duży, plon korzeni mały, zawartość suchej masy wysoka. Korzenie białe, jajowate, mocno zagłębione w glebie. Plon liści dość duży, skłonność do wydawania pośpiechów mała. Odporność na chwościka buraka średnia. Solidar Bis (d. MHR-PB-0312) Odmiana jednokiełkowa, diploidalna. Plon suchej masy średni, plon korzeni dość duży, zawartość suchej poniżej wzorca. Korzenie żółto-pomarańczowe, jajowate, średnio zagłębione w glebie. Plon liści i skłonność do wydawania pośpiechów średnie. Odporność na chwościka buraka średnia. Syriusz Bis (d. MHR-PB-0112) Odmiana jednokiełkowa, diploidalna. Plon suchej masy dość duży, plon korzeni poniżej wzorca, zawartość suchej masy dość wysoka. Korzenie białe, jajowate, mocno zagłębione w glebie. Plon liści, skłonność do wydawania pośpiechów i odporność na chwościka buraka średnie. Charakterystyka odmian buraka pastewnego wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2016 (wszystkie odmiany z deklarowaną odpornością na rizomanię) Brick (d. FD14F9001) Odmiana jednokiełkowa, diploidalna. Plon suchej masy bardzo duży, plon korzeni mały, zawartość suchej masy bardzo wysoka. Korzenie białe, jajowate, dość mocno zagłębione w glebie. Plon liści średni, skłonność do wydawania pośpiechów mała do średniej. Odporność na chwościka buraka średnia.

34 Rekord Poly Bis (d. MHR-PB-0613) Odmiana wielokiełkowa, anizoploidalna. Plon suchej masy poniżej poziomu wzorca, plon korzeni duży, zawartość suchej masy dość niska. Korzenie czerwone, walcowatostożkowate, średnio zagłębione w glebie. Plon liści średni, skłonność do wydawania pośpiechów średnia. Odporność na chwościka buraka mniejsza od wzorca. Ursus Poly Bis (d. MHR-PB-0513) Odmiana wielokiełkowa, anizoploidalna. Plon suchej masy dość duży, plon korzeni duży, zawartość suchej poniżej poziomu wzorca. Korzenie żółtopomarańczowe, walcowate, średnio zagłębione w glebie. Plon liści dość duży, skłonność do wydawania pośpiechów mała do średniej. Odporność na chwościka buraka nieco mniejsza od wzorca. Zentaur Poly Bis (d. MHR-PB-0413) Odmiana wielokiełkowa, anizoploidalna. Plon suchej masy duży, plon korzeni poniżej poziomu wzorca, zawartość suchej masy dość wysoka. Korzenie białe, jajowate, średnio zagłębione w glebie. Plon liści duży, skłonność do wydawania pośpiechów mała do średniej. Odporność na chwościka buraka średnia.

35 Tabela 1 Burak pastewny. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący /reprezentant (numer adresowy) Ploidalność barwa Korzenie kształt zagłębienie (%) 1 2 3 4 5 6 7 wielokiełkowe 1 Cyklamen 2015 321 2n b 3 80 2 Rekord Poly 1973 321 2n+4n cz 9 55 3 Rekord Poly Bis 2016 321 2n+4n cz 7 40 4 Ursus Poly 1968 321 2n+4n ż 9 45 5 Ursus Poly Bis 2016 321 2n+4n żp 9 40 6 Zentaur Poly 1969 321 2n+4n b 7 60 7 Zentaur Poly Bis 2016 321 2n+4n b 3 50 jednokiełkowe 8 Brick 2016 57 2n b 3 65 9 Centurion 2009 321 2n b 5 40 10 Feldherr x/ 1993 161 3n żp 3 50 11 Krezus 2008 321 3n cz 5 60 12 Kyros x/ 1993 161 3n ż 7 55 13 Merkury x/ 2007 321 3n cz 5 50 14 Solidar 1992 321 2n żp 7 50 15 Solidar Bis 2015 321 2n żp 3 50 16 Syriusz 2006 321 2n b 3 55 17 Syriusz Bis 2015 321 2n b 3 80 18 Troya x/ 2001 161 3n ż 3 65 Kol. 1: x/ odmiana niebadana w latach 2013-2015; odmiany Lp. 1, 3, 5, 7, 8, 9, 15, 17 deklarowana przez hodowcę odporność na rizomanię (wirus BNYVV); Kol. 4: 2n, 3n, 2n+4n odpowiednio: odmiana diploidalna, triploidalna, anizoploidalna Kol. 5: barwa korzeni: b biała, ż żółta, żp żółtopomarańczowa, cz czerwona Kol. 6: dominujący kształt korzeni: 3 jajowaty, 5 stożkowatoowalny, 7 walcowatostożkowaty, 9 walcowaty Kol. 7: zagłębienie część korzenia zagłębiona w glebie (%)

36 Tabela 2 Burak pastewny. Plon suchej masy, plon korzeni, zawartość suchej masy odmian Plon suchej masy Plon korzeni Zawartość suchej masy Lp. Odmiany % wzorca % 2015 2014 2013 2015 2014 2013 2015 2014 2013 1 2 3 4 Wzorzec: dt z ha, % 135,0 162,4 148,5 947 1244 1105 14,3 13,0 13,6 wielokiełkowe 1 Cyklamen 102 100 108 86 80 86 16,8 16,3 17,1 2 Rekord Poly 93 104 12,7 3 Rekord Poly Bis 96 92 103 103 13,2 11,8 4 Ursus Poly 99 106 13,1 5 Ursus Poly Bis 104 99 108 99 13,6 13,1 6 Zentaur Poly 109 105 14,9 7 Zentaur Poly Bis 111 107 98 90 16,1 15,3 jednokiełkowe 8 Brick 124 120 87 83 20,4 19,0 9 Centurion 104 90 16,5 10 Krezus 96 100 13,8 11 Solidar 101 102 105 102 13,7 12,9 12 Solidar Bis 98 101 100 106 102 105 13,0 13,1 12,8 13 Syriusz 96 99 98 99 98 96 13,7 13,1 13,8 14 Syriusz Bis 102 101 106 98 91 97 14,8 14,6 14,8 Liczba doświadczeń 6 5 6 6 5 6 6 5 6 Kol. 1: wzorzec: 2015 Lp. 1, 2, 4, 6, 9-14; 2014 Solidar, Syriusz; 2013 Krakus, Syriusz

37 Tabela 3 Burak pastewny. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian Porażenie przez Plon liści Współczynnik Pośpiechowatość Lp. Odmiany chwościka buraka ulistnienia % wzorca % skala 9 o 2015 2014 2015 2014 2015 2014 2013 2015 2014 2013 1 2 3 4 5 Wzorzec/średni 252 303 0,27 0,28 0,14 0,08 0,09 7,5 6,9 7,4 wielokiełkowe 1 Cyklamen 98 111 0,31 0,33 0,08 0,00 0,00 7,4 7,2 7,5 2 Rekord Poly 98 0,26 0,00 7,3 3 Rekord Poly Bis 92 107 0,24 0,25 0,08 0,20 6,9 6,7 4 Ursus Poly 103 0,26 0,08 7,5 5 Ursus Poly Bis 107 100 0,27 0,24 0,00 0,10 7,4 6,7 6 Zentaur Poly 104 0,27 0,22 7,7 7 Zentaur Poly Bis 102 119 0,28 0,32 0,08 0,10 7,5 7,2 jednokiełkowe 8 Brick 89 115 0,28 0,33 0,16 0,00 7,9 6,5 9 Centurion 97 0,29 0,41 7,6 10 Krezus 113 0,31 0,09 7,2 11 Solidar 100 100 0,26 0,24 0,16 0,10 7,8 6,9 12 Solidar Bis 99 94 0,25 0,23 0,24 0,00 0,00 7,8 6,8 7,6 13 Syriusz 92 100 0,25 0,25 0,08 0,10 0,12 7,7 7,0 7,6 14 Syriusz Bis 97 106 0,26 0,28 0,25 0,20 0,12 7,7 7,3 7,2 Liczba doświadczeń 6 5 6 5 4 3 2 5 5 5 Kol. 2: wzorzec: 2015 Lp. 1, 2, 4, 6, 9-14; 2014 Solidar, Syriusz; wzorzec w dt z ha; w 2013 roku nie oceniano plonu liści Kol. 3: współczynnik ulistnienia = plon liści : plon korzeni Kol. 3-5: średnia z odmian badanych w danym roku

40 ZIEMNIAK W roku 2015 ziemniak był uprawiany w Polsce na powierzchni około 292 tys. ha (wg GUS), bez powierzchni uprawy ziemniaków w ogrodach przydomowych. W porównaniu do roku 2014 nastąpiło zwiększenie obszaru uprawy o ponad 25 tys. ha (9,2%). Szacunkowy plon w produkcji krajowej wyniósł 204 dt z ha i był niższy o 74 dt z ha w porównaniu do roku 2014. Powierzchnia produkcji nasiennej ziemniaka w roku 2015 zwiększyła się w porównaniu do roku poprzedniego o 325 ha (6,2%). Według danych Głównego Inspektoratu Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN) powierzchnia plantacji nasiennych zakwalifikowanych polowo wyniosła ogółem 5568 ha (rys. 1), a ocenie poddanych było 213 odmian. Warto zaznaczyć, że 36,5% tej powierzchni zajmowały odmiany niewpisane do Krajowego rejestru (KR), pochodzące ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA). Rys. 1. Powierzchnia uprawy ziemniaka oraz plony w produkcji krajowej i doświadczeniach COBORU w latach 2006-2015

Reprodukcja materiału sadzeniakowego dla 79% odmian wpisanych do KR nie przekroczyła 1% areału nasiennego. Tak mały udział plantacji nasiennych w ogólnej powierzchni uprawy ziemniaka wyklucza możliwość wymiany sadzeniaków przynajmniej co 4 lata, co jest podstawowym warunkiem zwiększenia plonów w produkcji. Brak właściwego poziomu produkcji nasiennej powoduje, że postęp hodowlany w plenności i jakości reprezentowany przez nowe odmiany jest prawie zupełnie niewykorzystany. W efekcie złej sytuacji na rynku nasiennym, plony w produkcji są o ponad połowę mniejsze niż uzyskiwane w doświadczeniach odmianowych COBORU, w których używane są sadzeniaki kwalifikowane (rys. 2). 41 Rys. 2. Powierzchnia plantacji nasiennych ziemniaka zakwalifikowanych polowo w latach 2006-2015 oraz procentowy udział z KR i CCA w tej powierzchni W roku 2015, na wniosek zachowujących, z KR skreślono sześć odmian (Jutrzenka, Hubal, Legenda, Sonda, Tetyda oraz Veronie), natomiast dla pięciu odmian (Agnes, Courlan, Marlen, Roko i Roxana) wygasł okres wpisu. Ponadto przedłużono wpis w KR na kolejny okres 10 lat dla trzech odmian: Inwestor, Jelly oraz Oman. W pierwszych czterech miesiącach 2016 roku nie skreślono żadnej odmiany, natomiast do Krajowego rejestru wpisano dziewięć nowych odmian ziemniaka.

42 Według stanu na 30 kwietnia 2016 Krajowy rejestr liczył 112 odmian, a jego strukturę przedstawia poniższe zestawienie: Grupa wczesności Zagraniczne Typ bardzo wczesnwczesne późne średnio- średnio- Krajowe użytkowy późne wczesne liczba odmian w KR jadalne 14 22 25 8 1 41 30 przetwórstwo* 2 5 8 1-1 14 skrobiowe - 1 12 4 9 23 3 razem liczba 16 28 45 13 10 65 47 % 14 25 40 12 9 58 42 * - odmiany przeznaczone głównie do przetwórstwa na frytki lub czipsy W ostatnich pięciu latach zarejestrowano 32 nowe odmiany; 22 krajowe i 10 zagranicznych. Wymiana i uzupełnienie zestawów odmian nastąpiło we wszystkich grupach wczesności i grupach użytkowych. Odmiany zagraniczne ziemniaka stanowią 42% w Krajowego rejestru. Wszystkie odmiany wpisane do KR są odporne na raka ziemniaka, a większość jest także odpornych na mątwika ziemniaczanego. Informacje i wyniki zawarte w Liście dotyczą stanu prawnego odmian, ich produkcji nasiennej, plenności i struktury plonu, właściwości konsumpcyjnych, przydatności do przetwórstwa spożywczego oraz odporności na najważniejsze choroby i szkodniki. W tabelach zamieszczono wyniki zarejestrowanych odmian, które w ostatnim czteroleciu (2012-2015) uczestniczyły w badaniach co najmniej jeden rok (tab. 2-4). Wyniki głównych cech użytkowych odmian podano z poszczególnych lat, a pozostałe cechy w formie odpowiednio uśrednionej. Ze względu na różny okres badań omawianych odmian oraz udział w różnych rodzajach doświadczeń (rejestrowych i porejestrowych) wyniki zostały odpowiednio przetransformowane. Właściwości konsumpcyjne odmian określane są na podstawie testów, przeprowadzanych w pięciu stacjach i zakładach doświadczalnych oceny odmian (SDOO i ZDOO) przez co najmniej trzyosobowe zespoły. Od roku 2014 nie przeprowadza się oceny konsumpcyjnej odmian skrobiowych. Ocena przydatności odmian do produkcji frytek i czipsów określana jest w laboratorium SDOO w Karzniczce, a cukry redukujące oznacza LCh-T w SDOO Słupi Wielkiej w próbach

pobranych z trzech doświadczeń. W LCh-T w Słupi Wielkiej określana jest również zawartość glikoalkaliodów. Powyższe właściwości i analizy wykonuje się tylko w czasie trwania 2-3 letnich badań rejestrowych. Wyniki odnosi się do odmian wzorcowych, najczęściej dwóch dla danej grupy wczesności. Niektóre cechy morfologiczne podano na podstawie badań OWT. Oceny odporności na mątwika ziemniaczanego i podstawowe choroby oraz właściwości odmian dokonano zarówno w oparciu o badania własne, jak i innych jednostek w ramach badań statutowych lub na zlecenie COBORU: mątwik ziemniaczany na podstawie badań laboratorium IHAR-PIB Radzików lub O/Bydgoszcz (dla odmian zagranicznych - na podstawie badań laboratorium kraju pochodzenia); rak ziemniaka na podstawie badań laboratorium IHAR-PIB Radzików lub O/Bydgoszcz; zaraza ziemniaka na podstawie dwuletnich doświadczeń specjalnych, przeprowadzonych w punktach doświadczalnych COBORU; czarna nóżka, parch ziemniaka od 2005 roku nie prowadzi się oceny odporności; wyniki zamieszczone w opracowaniu (tab. 5) pochodzą z doświadczeń rejestrowych; wirusy na podstawie badań zleconych, wykonanych przez IHAR-PIB O/Młochów (od 2005 roku nie prowadzi się laboratoryjnej oceny odporności na wirusa M, a od roku 2014 na wirusa liściozwoju); stopień wrażliwości odmian na metrybuzynę stosowaną po wschodach ziemniaka na podstawie badań Pracowni Ochrony Ziemniaka ZNiOZ IHAR-PIB O/Bonin; informacje dotyczące właściwości przechowalniczych odmian na podstawie badań Zakładu Przechowalnictwa i Przetwórstwa Ziemniaka IHAR-PIB O/Jadwisin. 43

44 Charakterystyka odmian ziemniaka wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2016 Tacja (d. ZAH 21113) Odmiana jadalna bardzo wczesna, w typie konsumpcyjnym ogólnoużytkowym, o dość dobrym smaku. Bulwy duże, okrągłoowalne, o regularnym kształcie, oczka bardzo płytkie, skórka żółta, miąższ jasnożółty. Plenność po 40 dniach od pełni wschodów oraz po zakończeniu wegetacji dość duża. Odporność na wirusa Y duża, na zarazę ziemniaka mała. Odmiana odporna na patotyp Ro1 mątwika ziemniaczanego. Tonacja (d. STB 20213) Odmiana jadalna bardzo wczesna, w typie konsumpcyjnym sałatkowym, o dość dobrym smaku. Bulwy duże do bardzo dużych, okrągłoowalne, o regularnym kształcie, oczka płytkie, skórka żółta, miąższ jasnożółty. W doświadczeniach rejestrowych badana w grupie odmian wczesnych, dlatego tempo tuberyzacji będzie określone dopiero w doświadczeniach PDO. Plenność po zakończeniu wegetacji duża. Odporność na wirusa Y duża, na zarazę ziemniaka mała. Odmiana odporna na patotyp Ro1 mątwika ziemniaczanego. Lawenda (d. ZAH 21113) Odmiana jadalna wczesna, w typie konsumpcyjnym ogólnoużytkowym, o dość dobrym smaku. Bulwy średniej wielkości, okrągłoowalne, o regularnym kształcie, oczka płytkie, skórka jasnoczerwona, miąższ żółty. Plenność duża, stabilna w latach badań; duży udział frakcji handlowej w plonie ogólnym. Odporność na wirusa Y duża, na zarazę ziemniaka mała. Odmiana odporna na patotyp Ro1 mątwika ziemniaczanego. Lady Rosetta Odmiana jadalna wczesna, w typie konsumpcyjnym ogólnoużytkowym lekko mączystym, o dość dobrym smaku. Ze względu na parametry jakościowe przeznaczona głównie do produkcji chipsów. Bulwy średniej wielkości, okrągłe, o regularnym kształcie, oczka dość płytkie, skórka czerwona, miąższ jasnożółty. Plenność słaba. Odporność na wirusa Y mała, na zarazę ziemniaka dość mała.

Madeleine Odmiana jadalna wczesna, w typie konsumpcyjnym ogólnoużytkowym, o dobrym smaku. Bulwy bardzo duże, okrągłoowalne, o regularnym kształcie, oczka bardzo płytkie, skórka i miąższ żółte. Plenność duża; duży udział frakcji handlowej w plonie ogólnym. Odporność na wirusa Y duża, na zarazę ziemniaka mała. Manitou Odmiana jadalna średniowczesna, w typie konsumpcyjnym sałatkowym do ogólnoużytkowego, o dobrym smaku. Bulwy bardzo duże, okrągłoowalne, o regularnym kształcie, oczka bardzo płytkie, skórka czerwona, miąższ żółty. Plenność duża; duży odział frakcji handlowej w plonie ogólnym. Odporność na wirus Y mała, na zarazę ziemniaka dość mała. Aldona (d. ZAH 21613) Odmiana jadalna średniowczesna, w typie konsumpcyjnym ogólnoużytkowym lekko mączystym, o przeciętnym smaku. Bulwy bardzo duże do dużych, okrągłe do okrągłoowalnych, o dość regularnym kształcie, oczka płytkie, skórka żółta, miąższ jasnożółty. Plenność duża, stabilna; duży odział frakcji handlowej w plonie ogólnym. Odporność na wirus Y duża, na zarazę ziemniaka średnia. Odmiana odporna na patotyp Ro1 mątwika ziemniaczanego. Lech (d. ZAH 21413) Odmiana jadalna średniowczesna, w typie konsumpcyjnym ogólnoużytkowym do ogólnoużytkowego lekko mączystego, o dobrym smaku. Bulwy średniej wielkości, okrągłoowalne, o bardzo regularnym kształcie, oczka płytkie, skórka gładka, jasnoczerwona, miąższ jasnożółty. Plenność dość dobra, stabilna w latach badań; duży udział frakcji handlowej w plonie ogólnym. Odporność na wirusa Y duża, na zarazę ziemniaka średnia. Odmiana odporna na patotyp Ro1 mątwika ziemniaczanego. Amarant (d. STB 20813) Odmiana skrobiowa średniopóźna. Bulwy duże, okrągłoowalne, skórka fioletowa, miąższ biały. Plenność duża. Zawartość skrobi duża (średnio 20,2%). Odporność na wirusa Y duża; na zarazę ziemniaka dość duża. Odmiana odporna na patotyp Ro1 mątwika ziemniaczanego. 45

46 Tabela 1 Ziemniak. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok Zachowu- wpisania jący/repre- zentant do Krajowego (numer rejestru adresowy) Powierzchnia plantacji nasiennych zakwalifikowanych polowo (wg PIORiN) 2015 2014 2013 2012 % ha 1 2 3 4 5 - bardzo wczesne jadalne 1 *Arielle 2006 845 0,4 20,2 20,2 28,9 64,5 2 Berber x/ 2006 652 3 *Denar 1999 617 3,4 190,5 242,5 205,6 246,4 4 Fresco x/ 1997 845 0,9 51,4 48,0 40,0 37,6 5 *Impala 2003 845 0,6 33,3 29,3 24,2 48,9 6 *Impresja 2015 617 7 *Ingrid 2009 652 0,2 10,0 10,9 8,4 8 Irys x/ 1975 308 0,1 5,5 6,0 4,5 22,0 9 *Justa 2006 617 0,0 1,9 10,5 4,0 4,0 10 Krasa x/ 2003 749 1,2 4,2 11 *Lord 1999 617 3,1 174,9 211,2 192,3 253,9 12 *Miłek 2006 617 0,4 20,9 27,7 29,7 31,7 13 Riviera 2015 845 1,2 64,1 46,1 14 *Tacja 2016 617 15 *Tonacja 2016 308 16 *Viviana 2010 749 0,2 12,3 9,0 10,2 8,0 - wczesne 17 *Altesse 2009 308 0,1 4,1 4,7 3,4 3,5 18 *Amora x/ 2004 598 1,0 19 *Annabelle x/ 2007 652 20 *Aruba 2007 617 0,1 6,9 1,4 1,0 15,2 21 *Augusta x/ 2003 749 0,1 3,3 4,8 5,2 19,5 22 *Bellarosa 2006 749 1,3 72,9 104,2 114,5 113,4 23 Bila x/ 1994 617 0,1 3,5 11,0 11,5 15,9 24 *Bohun 2014 617 25 *Carrera 2006 652 0,6 31,4 38,8 34,4 50,5 26 *Cyprian 2007 308 0,1 4,0 16,8 21,6 33,9 27 *Etola x/ 2009 617 0,1 2,8 0,5 1,1 28 *Ewelina x/ 2006 749 4,0 10,6 29,6

47 cd. tabeli 1 1 2 3 4 5 29 *Gracja x/ 2002 617 30 *Gwiazda 2011 617 0,8 45,8 22,8 5,0 4,0 31 *Ignacy 2012 308 0,4 24,1 11,0 1,0 32 *Innovator x/ 2002 652 9,8 547,0 475,4 426,5 441,4 33 *Lady Claire x/ 2001 239 1,7 96,5 79,7 77,3 54,2 34 Lady Rosetta 2016 1028 3,2 180,9 173,0 139,1 145,8 35 Latona x/ 1997 652 36 *Lawenda 2016 617 37 *Madeleine 2016 845 0,6 35,5 27,3 19,7 5,2 38 *Magnolia 2015 308 0,0 0,1 39 *Michalina 2010 617 0,4 20,4 29,3 12,7 6,0 40 *Oman 2005 617 0,1 3,0 9,7 15,8 28,0 41 *Owacja 2006 308 0,6 34,0 82,1 61,2 103,8 42 *Rosalind x/ 2001 749 0,0 1,0 9,0 8,7 9,5 43 *Vineta 1999 749 7,9 437,4 501,4 483,6 607,5 - średniowczesne 44 *Aldona 2016 617 45 Almera x/ 2008 845 5,6 46 *Ametyst 2009 308 0,1 4,5 5,2 3,6 17,3 47 Asterix x/ 2002 652 0,3 18,7 14,3 19,3 12,4 48 *Bogatka 2013 617 0,0 1,1 4,2 1,8 49 *Cekin 2004 308 0,3 16,4 15,7 11,7 21,7 50 Courage x/ 2006 652 1,5 51 *Dali 2006 652 0,1 4,9 7,0 32,6 57,0 52 *Ditta x/ 2000 845 0,1 7,2 6,2 8,6 9,0 53 *Etiuda x/ 2011 617 0,1 2,8 0,7 1,6 54 *Finezja 2007 617 0,1 7,8 9,0 9,5 19,1 55 *Folva 2003 891 11,0 56 *Gawin 2010 308 0,1 5,0 18,6 12,3 31,6 57 *Honorata 2012 749 0,1 4,7 2,8 1,1 58 Irga x/ 1987 308 1,3 72,3 79,8 59,6 71,9 59 *Jurata 2011 749 0,0 1,9 2,5 3,5 1,8 60 *Jurek 2012 617 0,0 0,9 1,7 61 *Laskara 2013 308 0,1 3,0 0,5 0,1 62 *Lavinia 2013 749 0,0 0,1 1,4 63 *Lech 2016 617

48 cd. tabeli 1 1 2 3 4 5 64 *Malaga 2013 617 0,2 11,2 5,7 2,0 65 *Manitou 2016 845 0,0 2,5 2,3 4,4 4,5 66 *Mazur 2014 308 0,0 0,4 0,1 67 *Oberon 2012 617 0,1 6,9 4,8 5,0 2,5 68 *Orchestra x/ 2009 239 0,2 11,0 5,1 69 *Otolia 2014 749 0,0 0,1 70 *Sagitta 2009 652 0,5 25,4 23,6 18,1 20,3 71 Sante x/ 1997 845 0,2 8,8 6,6 9,4 17,0 72 *Satina 2000 739 1,7 94,7 117,1 134,0 169,9 73 *Stasia 2010 617 0,1 6,2 10,4 9,2 19,7 74 *Tajfun 2004 308 3,1 172,9 188,7 171,7 193,1 75 *Victoria x/ 2002 652 0,2 11,6 14,8 11,0 13,1 76 *VR 808 x/ 2012 406 1,6 91,4 63,0 41,1 13,4 77 Bryza x/ 1976 308 0,3 16,2 15,8 12,5 5,4 78 *Cecile x/ 2007 652 79 *Eurostar 2013 406 80 *Fianna x/ 2000 845 81 *Gustaw 2010 308 0,1 3,0 4,2 4,7 3,0 82 *Jelly 2005 749 1,3 72,3 104,8 105,9 104,6 83 *Mondeo 2013 406 0,0 0,5 3,0 2,0 - średniopóźne 84 *Syrena 2002 308 0,0 1,1 1,2 1,2 1,7 85 *Zenia 2010 617 1,0 2,0 3,9 - późne 86 *Zagłoba 2007 617 0,0 1,0 1,0 1,2 skrobiowe - wczesne 87 *Cedron x/ 1997 617 0,2 9,6 11,2 19,9 8,9 - średniowczesne 88 *Boryna 2012 308 0,1 7,1 2,0 1,0 89 *Glada 1994 308 1,8 98,9 59,8 68,5 55,6 90 Harpun 1993 308 1,0 53,1 30,1 78,9 57,0 91 *Jubilat 2011 308 1,1 63,9 16,5 2,2 3,8 92 *Kaszub 2012 308 0,2 13,7 2,0 4,0 1,0

49 cd. tabeli 1 1 2 3 4 5 93 *Kuba x/ 1999 617 2,0 112,9 89,2 98,4 116,6 94 *Mieszko 2015 308 0,1 3,1 95 *Pasat 2002 308 0,7 38,7 45,2 34,1 64,7 96 *Rumpel 2000 308 0,1 3,0 2,6 1,0 30,5 97 *Szyper 2014 308 0,1 2,8 0,7 98 *Widawa 2015 617 99 *Zuzanna 2007 749 1,7 94,5 46,1 42,7 28,8 - średniopóźne 100 *Amarant 2016 308 101 *Danuta 2009 749 0,1 4,0 9,85 9,8 3,1 102 Ikar x/ 1996 308 0,2 10,9 22,2 18,0 18,1 103 *Pasja Pomorska 2000 308 0,1 4,0 16,4 35,8 19,1 - późne 104 Bzura x/ 1986 617 105 *Gandawa x/ 2004 617 0,3 19,1 12,2 2,8 9,7 106 *Hinga 1996 308 1,3 70,4 49,8 39,8 39,3 107 *Inwestor 2005 308 1,0 57,7 79,9 73,2 37,4 108 *Jasia x/ 1999 617 1,4 77,6 41,5 42,2 57,5 109 *Kuras 2007 845 0,8 45,0 39,3 30,5 9,6 110 *Pokusa 2006 308 0,2 10,4 1,8 3,5 9,0 111 *Rudawa x/ 2002 617 0,9 48,0 37,8 69,0 57,1 112 *Skawa x/ 2000 617 1,7 93,2 39,2 86,9 75,0 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (ha) 5567,1 5243,3 4758,9 5330,7 Kol. 1: * - odmiana chroniona krajowym lub wspólnotowym wyłącznym prawem hodowcy x/ - odmiana niebadana w latach 2012-2015

50 Tabela 2 Ziemniak odmiany jadalne bardzo wczesne. Plon ogólny 40 dni od wschodów Plon ogólny Lp. Odmiana 2015 2014 2013 2012 % wzorca 1 2 Wzorzec, dt z ha 227 210 205 218 1 Arielle 116 89 118 115 2 Denar 93 101 85 102 3 Impala 95 100 94 99 4 Impresja 98 101 5 Ingrid 85 6 Justa 92 83 85 7 Lord 103 107 104 108 8 Miłek 100 105 106 109 9 Riviera 101 109 130 10 Tacja 94 103 11 Tonacja - - 12 Viviana 95 107 111 97 Kol. 1: wzorzec średnia z wszystkich odmian badanych w danym roku w doświadczeniach porejestrowych Kol. 2: -" w latach 2014 i 2015 odmiana badana w grupie wczesnej

51 Tabela 3 Ziemniak odmiany jadalne. Plon, frakcja handlowa i zawartość skrobi w bulwach Plon ogólny Plon handlowy Frakcja Zawartość Lp. Odmiany 2015 2014 2013 2012 2015 2014 2013 2012 handlowa skrobi % wzorca % 1 2 3 4 5 bardzo wczesne Wzorzec, dt z ha 411 485 395 505 388 461 364 483 1 Arielle 108 94 112 103 109 95 114 104 95 12,8 2 Denar 105 111 96 111 104 109 95 112 94 12,0 3 Impala 102 106 102 106 102 104 100 105 94 11,7 4 Impresja 108 102 108 102 94 9,8 5 Ingrid 81 80 92 12,5 6 Justa 86 81 88 86 81 88 94 13,5 7 Lord 111 112 111 117 111 114 113 118 94 12,4 8 Miłek 94 95 99 101 92 93 97 100 92 14,8 9 Riviera 92 91 98 92 92 98 96 11,1 10 Tacja 92 96 90 94 92 12,2 11 Tonacja 97 103 98 104 96 11,7 12 Viviana 88 97 99 93 88 97 99 93 94 12,3 wczesne Wzorzec, dt z ha 421 498 419 519 396 469 391 500 1 Altesse 106 93 98 82 104 91 94 81 93 13,3 2 Aruba 99 98 95 16,2 3 Bellarosa 91 87 94 100 94 84 97 99 96 13,0 4 Bohun 100 111 97 108 93 12,5

52 cd. tabeli 3 1 2 3 4 5 cd. wczesne 5 Carrera 102 104 97 10,8 6 Cyprian 96 99 97 100 96 13,5 7 Gwiazda 106 105 107 105 108 107 108 106 95 12,8 8 Ignacy 114 114 115 115 95 12,6 9 Magnolia 97 99 99 98 96 16,2 10 Michalina 112 110 107 117 113 112 107 118 96 13,1 11 Oman 88 91 86 92 88 92 83 91 94 14,1 12 Lady Rosetta 82 88 81 87 92 17,5 13 Lawenda 103 108 103 104 91 13,3 14 Madeleine 117 98 118 100 95 12,0 15 Owacja 101 101 111 106 100 102 110 106 95 13,7 16 Vineta 102 99 101 98 103 98 103 98 96 13,2 średniowczesne Wzorzec, dt z ha 433 521 492 548 404 484 455 521 1 Aldona 109 109 108 111 93 12,6 2 Ametyst 127 127 115 123 123 113 92 15,1 3 Bogatka 95 97 91 94 90 13,0 4 Cekin 101 93 95 103 95 97 96 15,7 5 Dali 89 88 93 12,8 6 Finezja 101 94 104 104 101 93 106 103 94 16,5 7 Folva 100 100 93 14,7 8 Gawin 104 94 97 93 103 92 94 91 93 17,1

53 cd. tabeli 3 1 2 3 4 5 cd. średniowczesne 9 Honorata 94 88 97 88 97 16,7 10 Jurata 93 94 94 15,7 11 Jurek 101 110 104 112 96 13,6 12 Laskara 104 95 104 96 95 16,2 13 Lavinia 95 94 93 16,7 14 Lech 96 96 93 93 89 14,6 15 Malaga 86 96 93 105 84 94 90 102 92 13,1 16 Manitou 103 96 104 98 94 12,9 17 Mazur 97 102 100 103 97 15,8 18 Oberon 93 93 94 109 89 92 94 109 93 14,0 19 Otolia 95 100 98 103 97 14,4 20 Sagitta 90 101 89 100 93 14,8 21 Satina 106 105 110 104 107 108 111 107 96 14,0 22 Stasia 95 106 106 84 93 105 106 83 94 14,8 23 Tajfun 112 106 105 103 114 109 107 105 97 16,9 średniopóźne i późne Wzorzec, dt z ha 432 528 488 534 410 499 468 505 1 Eurostar 95 95 95 14,6 2 Gustaw 98 88 88 98 87 88 95 17,0 3 Jelly 90 97 102 93 91 97 102 95 96 14,3 4 Mondeo 107 109 111 110 108 111 111 112 96 14,8 5 Syrena 103 97 110 101 94 109 93 14,8 6 Zagłoba 115 116 95 11,9 7 Zenia 95 93 92 14,5 Kol. 1: wzorzec średnia z wszystkich odmian badanych w danym roku w danej (określonej) grupie wczesności w doświadczeniach porejestrowych

54 Tabela 4 Ziemniak odmiany skrobiowe. Plon bulw, plon skrobi, zawartość skrobi Plon ogólny bulw Plon skrobi Zawartość skrobi Lp. Odmiany 2015 2014 2013 2012 2015 2014 2013 2012 2015 2014 2013 2012 % wzorca % 1 2 3 4 średniowczesne Wzorzec, dt z ha 335 391 402 493 68,5 75,5 80,1 98,3 20,5 19,3 20,0 19,8 1 Boryna 101 2 Glada 100 103 106 3 Harpun 101 96 87 4 Jubilat 93 109 5 Kaszub 99 93 6 Mieszko 102 102 105 7 Pasat 105 105 8 Rumpel 99 9 Szyper 107 10 Widawa 95 106 11 Zuzanna 105 92 103 102 103 97 99 107 20,9 106 95 97 105 110 19,4 18,1 19,9 20,3 99 96 88 20,1 19,0 20,0 102 97 114 106 21,3 20,1 20,7 105 104 21,6 21,4 101 106 20,8 19,1 20,8 101 103 95 18,6 19,8 19,3 93 19,3 109 105 21,1 20,9 101 105 18,7 20,4 106 89 103 107 20,6 18,5 20,1 20,0 średniopóźne i późne Wzorzec, dt z ha 363 460 484 524 72,4 86,7 95,8 107,2 20,0 18,8 20,0 20,4 1 Amarant 96 102 97 108 20,3 19,9 2 Danuta 97 93 91 92 17,8 20,0 3 Hinga 98 98 90 99 106 112 96 111 21,5 21,2 21,2 22,8 4 Inwestor 91 87 96 94 93 90 99 98 20,3 19,3 20,6 21,1 5 Kuras 115 109 112 110 110 106 111 106 19,1 18,3 19,6 19,8 6 Pasja Pomorska 96 95 94 92 90 94 19,1 18,4 20,0 7 Pokusa 115 108 113 109 101 106 17,8 18,6 19,2 Kol. 1: wzorzec średnia z wszystkich odmian badanych w danym roku w danej (określonej) grupie wczesności w doświadczeniach porejestrowych

55 Tabela 5 Ziemniak. Odporność na podstawowe choroby oraz inne właściwości odmian Lp. Odmiany Y Wirusy Przechowywalność liściozwoju M Zaraza ziemniaka (liście) Czarna nóżka Parch zwykły Porażenie chorobami przechowalniczymi Okres spoczynku bulw skala 9-stopniowa 1 2 3 4 5 6 7 8 9 - bardzo wczesne jadalne Wrażliwość na metrybuzynę 1 Arielle 3-4 5-6 2 7,6 5 pw 2 Berber 3-4 5-6 3 1 św 3 Denar 7 7 4-5 3 5 7,7 6 7 2 św 4 Fresco 5 5 4 3 5 1 bw 5 Impala 4 6 2 2 6 7,9 1 6 Impresja 3-4 2 7 Ingrid 3-4 5-6 2 7,1 7* 9 św 8 Irys 5-6 4 3-4 3 2 6 6 6 pw 9 Justa 5-6 5-6 3 7,7 5 5 3 św 10 Krasa 4 6 5 3,5 4 4 3 1 bw 11 Lord 7 7 4 3 6 7,7 6 8 2 mw 12 Miłek 7 5-6 2 8,3 7 9 1 św 13 Riviera 8 2 9 9 14 Tacja 8 3 15 Tonacja 8 3 16 Viviana 5-6 5-6 2 7,5 7* 9 8* bw

56 cd. tabeli 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 - wczesne 17 Altesse 3-4 3-4 3 7,3 7 9 8 mw 18 Amora 4 6-7 3 3 5,5 19 Annabelle 3-4 5-6 2 4 pw 20 Aruba 8 5-6 4 8,1 7 8 7 św 21 Augusta 5 8 3 3 6 7 9 św 22 Bellarosa 5-6 8 2 8,1 6 9 9 mw 23 Bila 7 6 4 3 5,5 8,1 7 8 1 św 24 Bohun 3-4 5-6 3 9 9 pw 25 Carrera 3-4 3-4 3 6* 8* 9* św 26 Cyprian 5-6 5-6 5 7,6 7 8 9 św 27 Etola 5-6 5-6 4 7,4 7* 9* 8* mw 28 Ewelina 3-4 7 3 7,9 7 9 9* mw 29 Gracja 7 6-7 3 3 6 7 9 8 św 30 Gwiazda 7 7 3 8,1 7* 7* 7* św 31 Ignacy 7 7 3 8,0 św 32 Innovator 4 5-6 3 3 5,5 6 9 1 pw 33 Lady Claire 4 4 2 2 5 7* 8* św 34 Lady Rosetta 3-4 3 35 Latona 5 6 4 3 6 1 36 Lawenda 8 4 37 Madeleine 8 2,5 9* mw 38 Magnolia 8 4,5 9 9 9 mw 39 Michalina 7 3-4 3 7,6 6* 8* 1* św 40 Oman 5-6 5-6 3 7,9 6 9 7

57 cd. tabeli 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 - cd. wczesne 41 Owacja 9 7 4 8,0 7 9 7 św 42 Rosalind 5-6 6 3-4 2 5,5 7,5 7 8 5 pw 43 Vineta 7 8 4 2 6 8,1 7 9 3 pw - średniowczesne 44 Aldona 8 5 45 Almera 3-4 3-4 3 7,8 7* 8 9 św 46 Ametyst 9 5-6 8Rm 6 7,8 4* 3 6* mw 47 Asterix 5 3-4 2-3 3,5 7 8,0 8 8 4 św 48 Bogatka 8 5-6 3,5 7 8 3 św 49 Cekin 5 5-6 3 4 7 7,8 7 9 9 pw 50 Courage 3-4 5-6 3 9 mw 51 Dali 5-6 5-6 3 9 mw 52 Ditta 5-6 7 4 3 6 6 9 9 św 53 Etiuda 8 5-6 4 7,7 7* 6 mw 54 Finezja 9 7 8Rm 4,5 7,8 7 8 9* 55 Folva 4-5 5-6 3 3,5 7 mw 56 Gawin 7 7 3 7,8 8 9* św 57 Honorata 5-6 5-6 3 7,4 6* 9 św 58 Irga 7 8 5 2 5,5 3 2 8 pw 59 Jurata 8 5-6 3 8,0 60 Jurek 8 5-6 4,5 7,8 8* 8 św 61 Laskara 5-6 5-6 4,5 7 9 9 mw 62 Lavinia 8 5-6 3 63 Lech 8 5

58 cd. tabeli 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 - cd. średniowczesne 64 Malaga 8 7 3,5 9 9 6 św 65 Manitou 3-4 4 9* mw 66 Mazur 7 7 3 mw 67 Oberon 8 5-6 3,5 8,2 8* 8 św 68 Orchestra 8 3-4 2 7,7 mw 69 Otolia 7 7 4,5 mw 70 Sagitta 8 3-4 4 7,9 5* 7 św 71 Sante 9 6 3 4 6 2 pw 72 Satina 5 7 4 3 6 8,2 7 8 7 nw 73 Stasia 8 7 4 8,3 5* 6 6* pw 74 Tajfun 7 7 2-3 5 7 7,9 6 8 9 św 75 Victoria 4 5-6 4 3 6 7,3 6 8 9 76 VR 808 3-4 3-4 3 8,1 6* 9 św - średniopóźne 77 Bryza 5 7 5 4 3 4 2 5 mw 78 Cecile 3-4 3-4 5 mw 79 Eurostar 3-4 5-6 4 8 9 pw 80 Fianna 5 7 5 5 5 7,5 6 8 św 81 Gustaw 9 7 8Rm 5 8,1 5* 6 9* św 82 Jelly 5 5 5 7,9 4 2 9 św 83 Mondeo 3-4 3-4 4 6 9 św 84 Syrena 8 5 3 5 5,5 7,6 5 5 8 mw 85 Zenia 9 3-4 4 7,7 6* 7 4* pw

59 cd. tabeli 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 - późne 86 Zagłoba 5-6 5-6 5 7,5 5 5 9* - wczesne skrobiowe 87 Cedron 6-7 6-7 3 3 5 5 - średniowczesne 88 Boryna 7 7 5,5 8,3 9* 7 św 89 Glada 7 5-6 3 5 7 8,0 8 7 1 św 90 Harpun 7 7 5 4 5 4 3 4 91 Jubilat 7 5-6 5 8,2 9* 9* 9* św 92 Kaszub 7 7 5 7,9 8* 6 św 93 Kuba 9 6-7 5 5 6 7,9 6 7 8 mw 94 Mieszko 8 6 7 9 4 95 Pasat 9 5 4 5 6,5 7,7 2 1 4 bw 96 Rumpel 9 6-7 3-4 5 6 8,2 2 1 8 św 97 Szyper 8 5-6 5 św 98 Widawa 8 6 9 9 5 99 Zuzanna 9 5-6 3 8,4 6 7 9 nw - średniopóźne 100 Amarant 8 6,5 101 Danuta 8 5-6 5 8,0 6* 9* św 102 Ikar 7 5-6 3-4 5,5 5,5 7,9 2 1 4 mw 8 7 2 5 5 8,2 2 1 1 św 103 Pasja Pomorska

60 cd. tabeli 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 - późne 104 Bzura 9 5 3-4 8 4 5 3 105 Gandawa 8 6-7 3 6 6,5 5 4 3 pw 106 Hinga 9 5-6 2 7 5 8,1 4 4 6 św 107 Inwestor 7 5-6 7 8,3 6 5* 6 św 108 Jasia 9 7 4 7 4 8,0 6 8 6 św 109 Kuras 9 3-4 8 7,8 6 6 9 św 110 Pokusa 7 5-6 4 7,5 9 pw 111 Rudawa 9 6-7 3-4 6 5,5 8,3 5 6 6 mw 112 Skawa 9 7 3 6 4 8,5 5 5 7 mw Kol. 2: wyniki opracowane na podstawie badań zleconych wykonanych przez IHAR-PIB o/młochów; skala 9 : 9 odporność bardzo duża, Rm odmiana reaguje nekrotycznie na szczepienie PVM, co wskazuje na obecność genu Rm 5 odporność średnia, 1 odporność bardzo mała Kol. 2-9: brak danych Kol. 6-8: * badania w toku, informacja może ulec zmianie Kol. 7: przechowywalność (wg Zakładu Przechowalnictwa i Przetwórstwa Ziemniaka IHAR-PIB) oznacza sumę strat w ciągu 6 miesięcy przechowywania (ubytki naturalne + porażenie chorobami przechowalniczymi + kiełki) Kol. 8: skala 9 : 9 długi okres spoczynku, 1 krótki okres spoczynku Kol. 9: stopień wrażliwości odmian na metrybuzynę stosowaną po wschodach ziemniaka (na podstawie badań Pracowni Ochrony Ziemniaka ZNiOZ IHAR-PIB O/Bonin): nw niewrażliwa, mw mało wrażliwa, św średnio wrażliwa, pw dość wrażliwa, bw bardzo wrażliwa

61 Tabela 6 Ziemniak. Odporność odmian na patotypy raka ziemniaka i mątwika ziemniaczanego Rak ziemniaka (patotypy) Mątwik ziemniaczany (patotypy); skala 9 Lp. Odmiany 1(D1) 2(CH1 8(F1) 2(G1) 3(M1) 6(O1) 18(T1) Ro1 Ro2 Ro3 Ro4 Ro5 Pa1 Pa2 Pa3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 bardzo wczesne - jadalne 1 Arielle + + 2 Berber + + 3 Denar + + 2 8 9 1 1 1 1 4 Fresco + + 5 Impala + + 6 Impresja + 9 7 Ingrid + + 8 Irys + 1 1 1 1 1 1 1 1 9 Justa + + 3 6 9 2 1 1 1 10 Krasa + + 11 Lord + + 9 9 5 4 1 1 1 12 Miłek + + 4 9 9 2 2 1 1 13 Riviera + + 14 Tacja + 9 15 Tonacja + 9 16 Viviana + +

62 cd. tabeli 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 - wczesne 17 Altesse + + + 18 Amora + + 19 Annabelle + + 20 Aruba + + 6 8 9 3 1 1 1 21 Augusta + + 22 Bellarosa + + 23 Bila + 1 1 1 3 1 1 1 24 Bohun + + 25 Carrera + + 26 Cyprian + 9 1 9 9 1 1 1 7 27 Etola + + 2 6 9 3 1 1 28 Ewelina + + 29 Gracja + + 30 Gwiazda + + 2 8 9 2 1 1 1 31 Ignacy + + 32 Innovator + + 33 Lady Claire + + 34 Lady Rosetta + 35 Latona + + 36 Lawenda + 9 37 Madeleine + 38 Magnolia + 9 39 Michalina + + 3 9 9 1 1 1

63 cd. tabeli 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 - cd. wczesne 40 Oman + + 41 Owacja + + 5 8 9 2 1 1 1 42 Rosalind + + 43 Vineta + + - średniowczesne 44 Aldona 8 45 Almera + + 46 Ametyst + + 2 8 9 1 1 1 1 47 Asterix + + 48 Bogatka + + 49 Cekin + + + + + + 9 1 1 9 1 1 1 2 50 Courage + + 51 Dali + + 52 Ditta + + 53 Etiuda + + 9 9 1 54 Finezja + + 3 3 9 2 1 1 5 55 Folva + + 56 Gawin + 9 3 9 9 1 1 1 1 57 Honorata + + + 58 Irga + 9 2 5 9 1 1 1 1 59 Jurata + + + 60 Jurek + + 61 Laskara + +

64 cd. tabeli 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 - cd. średniowczesne 62 Lavinia + + + 63 Lech + 9 64 Malaga + + 65 Manitou + 66 Mazur + + 67 Oberon + + 68 Orchestra + + 69 Otolia + + + 70 Sagitta + + 71 Sante + + 72 Satina + + 73 Stasia + + 74 Tajfun + + 75 Victoria + + 76 VR 808 + + - średniopóźne 77 Bryza + + 3 9 9 2 1 1 1 78 Cecile + + 79 Eurostar + + + + 80 Fianna + + 81 Gustaw + 9 3 8 2 1 82 Jelly + + 83 Mondeo + +

65 cd. tabeli 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 - cd. średniopóźne 84 Syrena + + 85 Zenia + + 2 8 8 1 1 2 - późne 86 Zagłoba + + + + + + + + 6 9 9 3 1 1 1 - wczesne skrobiowe 87 Cedron + + 3 8 9 2 1 1 1 - średniowczesne 88 Boryna + + 89 Glada + + 1 1 1 1 1 1 1 90 Harpun + + 3 8 9 2 1 1 1 91 Jubilat + + 8 9 9 3 1 1 1 92 Kaszub + + 93 Kuba + + + + + + + + 4 9 9 2 1 1 94 Mieszko + 9 95 Pasat + + 96 Rumpel + + 97 Szyper + + 98 Widawa + 9 99 Zuzanna + +

66 cd. tabeli 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 - średniopóźne 100 Amarant + 9 101 Danuta + + + 102 Ikar + + + + + + + 103 Pasja + - późne 104 Bzura + + + + + + + 105 Gandawa + + + + + + + 9 3 8 9 1 2 1 1 106 Hinga + + 2 1 2 1 1 1 2 107 Inwestor + + 3 9 9 1 2 3 1 108 Jasia + 9 3 9 9 3 1 1 6 109 Kuras + + 110 Pokusa + + 5 8 9 2 1 1 5 111 Rudawa + + + + 112 Skawa + 9 4 8 9 4 1 1 1 Kol. 2-8: + odmiana odporna Kol. 9-16: odporność w skali 9 : 9 bardzo duża, 5 średnia, 1 bardzo mała; + odmiana odporna, lecz stopień odporności nie jest określony w skali 9 ; wyniki opracowane na podstawie badań IHAR-PIB Radzików

67 Tabela 7 Ziemniak. Cechy morfologiczne i ocena właściwości konsumpcyjnych odmian Lp. Odmiany Przydatność do przetwórstwa Barwa kwiatów Kształt bulw Ocena regularnośc ikształtu Ocena głębokości oczek Wielkość bulw Barwa skórki Barwa miąższu Smak Typ konsumpcyjny frytki czipsy skala 9 o skala 9 o 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 jadalne - bardzo wczesne 1 Arielle b ow 7,5 7 8 ż jż 7,5 B 2 Berber czf oow 7,5 7,5 7 ż jż 7,5 B 3 Denar b oow 7 7 9 ż jż 7 AB 4 Fresco b oow 7 7 7 ż jż 7 B + 5 Impala b ow 8 7,5 9 ż jż 7 AB 6 Impresja b oow 7,5 7,5 7 ż jż 7 A-AB 7 Ingrid b oow 7,5 7,5 7 ż jż 7 B 8 Irys b pow 7 6,5 6 ż b 7 B 9 Justa b oow 7 7 8 ż ż 7 B-BC + 10 Krasa czf+ oow 7 7 9 ż ż 7 B 11 Lord b oow 6,5 7 8 ż jż 7 AB 12 Miłek b oow 7 6,5 8 ż jż 6,5 BC 13 Riviera jczf o 7,5 7,5 7 ż jż 6,5 A-AB 14 Tacja b oow 7,7 7,7 7 ż jż 6,6 B 15 Tonacja b oow 7,5 7,7 8 ż jż 6,7 AB 16 Viviana jczf oow 7,5 7,0 8 ż jż 7 AB

68 cd. tabeli 7 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 - wczesne 17 Altesse b ow 7,5 7,5 8 jbż ż 7 AB 18 Amora b oow 7 7 8 ż jż 7 B-BC + 19 Annabelle b p 7 7,5 3 ż ż 7,5 AB 20 Aruba b ow 7,5 7,5 6 ż kr 6,5 B 21 Augusta czf oow 7,5 7,5 8 ż ż 7 BC + 22 Bellarosa czf oow 7,5 7 9 cz ż 7 B 23 Bila czf+ oow 7 7 9 ż ż 7 B 24 Bohun b oow 7 6,5 7-9 ż jż 7,1 B 25 Carrera czf oow 7,5 7,5 9 ż jż 7 B 26 Cyprian b oow 6,5 7 8 ż jż 7 B 27 Etola czf+ o 7 6,5 9 ż ż 7 B-BC + 28 Ewelina b oow 7 7,5 8 ż ż 7 BC 29 Gracja b ow 7,5 7,5 7 ż jż 6,5 BC + 30 Gwiazda b oow 7 7 9 ż jż-ż 7 B 31 Ignacy jczf oow 6,5 6,5 8 ż jż 6,5 B 32 Innovator b pow 7,5 7,5 9 ż kr 7 B + 33 Lady Claire b ow 7,5 7,5 8 ż jż 7 BC + 34 Lady Rosetta czf o 7,2 6,5 7 cz jż 6,8 BC-C + 35 Latona b ow 7,5 7,5 8 ż ż 6,5 B 36 Lawenda jczf oow 7,2 7,4 7 cz ż 6,6 B 37 Madeleine b oow 7,5 7,7 9 ż ż 6,7 B 38 Magnolia cn oow 7 7 8 jbż jż 7 B-BC 39 Michalina b oow 7 6,5 9 ż jż 6,5 B 40 Oman b ow 7 7,5 7 ż jż 7,5 B 41 Owacja b oow 7 7 9 ż jż 7 B-BC 42 Rosalind - oow 7,5 7 8 cz ż 7 B 43 Vineta b oow 7 7 8 ż ż 7 AB

69 cd. tabeli 7 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 - średniowczesne 44 Aldona jczf o-oow 6,8 7,0 9 ż jż 6,4 BC 45 Almera czf pow 7,5 7,5 8 ż jż 7 AB 46 Ametyst b oow 6,5 7 8 jbż kr 6 BC 47 Asterix czf+ ow 7,5 7,5 7 cz jż 7 B + 48 Bogatka bjczf ow 6,5 8,0 8 ż jż 6,8 B 49 Cekin b oow 7 7 8 ż jż 7 BC-C 50 Courage czf oow 6,5 6,5 7 cz jż 7 BC + 51 Dali b ow 7,5 8 7 ż jż 7 AB-B 52 Ditta b ow 8 8 7 ż ż 7 B 53 Etiuda czf o 7 6 9 jbeż kr 6,5 C-CD + 54 Finezja czf oow 7 7 8 ż jż 6,5 BC + 55 Folva czf+ oow 7,5 7,5 9 ż ż 7 B 56 Gawin czf oow 7 6,5 7 ż jż 6,5 B-BC + 57 Honorata b oow 6,9 6,5 7 jbż jż 6,7 BC + 58 Irga b oow 7 7 6 róż kr 6,5 B 59 Jurata b oow/ow 7 7,5 7 ż kr 6,5 B-BC + 60 Jurek b oow 6,5 6,8 9 ż ż 7,2 B-BC 61 Laskara b oow 7,0 7,0 9 ż jż 6,7 B-BC 62 Lavinia - oow 7,0 7,0 6 ż jż 6,7 B + 63 Lech b oow 7,4 7,4 6 cz jż 7,0 B-BC 64 Malaga cnf ow 7,0 7,5 8 ż jż 6,4 B-BC 65 Manitou jczf oow 7,2 7,7 9 cz ż 6,9 AB-B 66 Mazur b ow 6,9 6,6 9 ż jż 6,6 AB 67 Oberon b ow 6,6 6,8 8 cz jż 7,0 AB 68 Otolia jczf ow 7,6 7,8 8-9 ż ż 7,0 BC 69 Orchestra b oow 7 7,5 9 ż jż 6,5 AB 70 Sagitta czf+ ow 7 7,5 9 ż jż 7 B

70 cd. tabeli 7 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 - cd. średniowczesne 71 Sante b oow 7 7,5 8 ż jż 7 B 72 Satina b oow 7,5 7,5 9 ż ż 7,5 B 73 Stasia b oow 7 7 9 ż ż 6,5 B 74 Tajfun b ow 7 7 9 ż ż 7 B-BC 75 Victoria b ow 7,5 8 8 ż ż 7 B + 76 VR 808 nf o 7,4 7,2 7 ż ż 6,2 BC + - średniopóźne 77 Bryza czf o 6,5 6 8 ż ż 7,5 BC 78 Cecile czf pow 6,5 7 3 ż kr 7 AB 79 Eurostar b oow 7 7 9 ż jż 7,2 B-BC + 80 Fianna b ow 8 7,5 8 ż kr 6,5 BC + 81 Gustaw czf oow 7 6,5 9 ż kr 6 BC 82 Jelly b ow 8 7,5 9 ż ż 7,5 B 83 Mondeo b oow 7 7 9 ż kr 6,7 B-BC 84 Syrena b ow 7 7 9 ż ż 7 B 85 Zenia b oow 7 7,5 8 ż ż 6,5 AB-B - późne 86 Zagłoba b oow 7 6,5 9 ż z 7 B skrobiowe - wczesne 87 Cedron b ow 7 6,5 6 ż ż 6 BC + - średniowczesne 88 Boryna nf o 89 Glada czf+ oow 6,5 6,2 6,5 8 cz b 5,8 C-CD + 6 7 ż jż 6 C

cd. tabeli 7 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 - cd. średniowczesne 90 Harpun b oow 6 6 7 ż kr 6 C 91 Jubilat b oow 7 7 7 jbeż kr 5,5 C-CD 92 Kaszub cnf o 7,3 6,9 7 o ż 6,1 C-BC 93 Kuba b oow 7 6,5 7 ż ż 6,5 C + 94 Mieszko cn oow 7 ż jż nb nb 95 Pasat b oow 6,5 6,5 8 ż kr 6,5 C 96 Rumpel b oow 6,5 6 8 jcz b + 97 Szyper czf oow 6,6 6,8 7-8 jbż jż 6,5 C-BC 98 Widawa b o 8 ż kr nb nb 99 Zuzanna b o 7 6,5 7 ż jż CD - średniopóźne 100 Amarant czf oow 8 nieb b nb nb 101 Danuta nf oow 7,5 7,5 8 ż ż 6,5 C 102 Ikar czf+ oow 5,5 5,5 7 ż kr b oow 7 6,5 7 ż ż 103 Pasja Pomorska - późne 104 Bzura b oow 6,5 6 8 ż jż 6 BC 105 Gandawa b ow 6,5 6,5 8 ż kr 106 Hinga czf+ ow 6 5,5 7 ż jż 107 Inwestor b oow 6,5 6,5 6 ż kr 6,5 C 108 Jasia b oow 6,5 6 8 ż jż 6,5 BC 109 Kuras b o 6,5 6 9 ż kr C 110 Pokusa czf oow 7 7 8 ż jż 7 BC + 111 Rudawa czf+ oow 6,5 6,5 7 ż kr + 112 Skawa nf+ o 7 6,5 8 ż jż, 71

72 Objaśnienia do tabeli 7 Kol. 2: Barwa kwiatów: Kol. 7: Barwa skórki: b biała ż żółta czf czerwonofioletowa róż różowa bjczf bardzo jasna czerwonofioletowa jcz jasnoczerwona jczf jasnoczerwonofioletowa jbż jasnobeżowa f fioletowa cz czerwona jf jasnofioletowa nf niebieskofioletowa Kol. 8: Barwa miąższu: cnf ciemnoniebiesko-fioletowa b biała + występowanie białych końców płatków kr kremowa jbż jasnobeżowa Kol. 3: Kształt bulw: jż jasnożółta o okrągły nieb niebieska oow okrągłoowalny ż żółta ow owalny p podłużny Kol. 9: Smak (skala 9 o ): pow podłużnoowalny 1 bardzo zły 9 wybitnie dobry Kol. 4: Regularność kształtu (skala 9 o ): brak oceny smaku i typu konsumpcyjnego 1 wybitnie zdeformowany oznacza, że odmiana nie jest zalecana 9 idealny do bezpośredniego spożycia nb nie badano Kol. 5: Głębokość oczek (skala 9 o ): 1 bardzo głębokie Kol. 10: Typ konsumpcyjny: 9 bardzo płytkie AB sałatkowy B ogólnoużytkowy Kol. 6: Wielkość bulw (skala 9 o ): BC lekko mączysty 3 do 20% frakcji bulw powyżej 50 mm C mączysty 4 21-30% frakcji bulw powyżej 50 mm CD mączysty do bardzo mączystego 5 31-40% frakcji bulw powyżej 50 mm nb nie badano 6 41-50% frakcji bulw powyżej 50 mm 7 51-60% frakcji bulw powyżej 50 mm Kol. 11,12: + odmiana przydatna do przetwórstwa 8 61-70% frakcji bulw powyżej 50 mm spożywczego na wskazany kierunek 9 powyżej 70% frakcji bulw powyżej 50 mm

74 Rzepak. Wstęp Rzepak jest najważniejszą rośliną oleistą uprawianą w Polsce, zwłaszcza jego forma ozima. Dostarcza surowca do produkcji oleju z przeznaczeniem na cele spożywcze i biopaliwowe. Produkty uzyskiwane po wydobyciu oleju, tj. makuch (tłoczenie) i śruta poekstrakcyjna (tłoczenie i ekstrakcja), są cenionymi komponentami wysokobiałkowymi wykorzystywanymi do produkcji przemysłowych pasz treściwych dla zwierząt. W uprawie znajdują się dwie formy: ozima, wysiewana w drugiej połowie sierpnia i zbierana w lipcu następnego roku, oraz jara, o wczesnowiosennym terminie siewu i zbiorze w sierpniu. Forma jara, ze względu na mniejszy system korzeniowy oraz krótszy okres wegetacji, ma nieco większe od formy ozimej wymagania glebowe i wodne, ponadto charakteryzuje się większą zawodnością plonowania, zwłaszcza w suche i upalne lata. Rzepak jary zyskuje na znaczeniu w przypadku niewykonania planu zasiewów rzepaku ozimego oraz wtedy, gdy jest alternatywnie wysiewany po wymarzniętych uprawach formy ozimej. Taka sytuacja miała miejsce w latach 2012 i 2016, kiedy zasiewy formy jarej rzepaku zdecydowanie wzrosły. W przypadku przesiewu, pole należy odpowiednio przygotować, a rośliny które przezimowały zniszczyć. Rzepaku jarego nie można używać do wiosennego przesiewu placowych braków roślin rzepaku ozimego ze względu na przesunięty w czasie o około jeden miesiąc przebieg faz kwitnienia i dojrzewania (rys. poniżej). Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej odmian rzepaku jarego i rzepaku ozimego

Średni plon nasion badanych odmian rzepaku jarego w ostatnim pięcioleciu w doświadczeniach realizowanych w systemie Porejestowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO) stanowił 62 procent plonu odmian rzepaku ozimego. Nasiona odmian rzepaku jarego odznaczają się jednak dobrą jakością. Zawierają przeciętnie więcej białka ogólnego, a mniej włókna i glukozynolanów, przy czym mają nieco mniejszą zawartość tłuszczu niż nasiona rzepaku ozimego (zestawienie poniżej). Porównanie plonowania oraz niektórych cech jakościowych nasion odmian rzepaku jarego i rzepaku ozimego (wyniki doświadczeń PDO z lat 2011 2015) Wyszczególnienie Rzepak jary Rzepak ozimy Relacja jary/ozimy (%) Plon nasion (dt z ha) 28,3 45,8 62 Plon tłuszczu (dt z ha) 11,8 20,0 59 Zawartość tłuszczu (w % s.m.) 45,8 47,7 96 Zawartość glukozynol. (μm/g nasion) 8,6 10,0 86 Zawartość białka (w % smb)* 41,3 38,1 108 Zawartość włókna (w % smb)* 8,3 9,0 92 * wyniki pochodzą z doświadczeń rejestrowych Obie formy rzepaku mają także istotne znaczenie w zmianowaniu. Rzepak dobrze wkomponowuje się w płodozmian ze zbożami, a jednocześnie jest dla nich jednym z najlepszych przedplonów, który m.in. ogranicza nasilenie chorób. Jest również najczęściej uprawiany po zbożach, zwłaszcza jęczmieniu i pszenicy. Takie następstwo może jednak powodować spiętrzenie prac i w konsekwencji konieczność uproszczeń w pożniwnej uprawie roli oraz w zabiegach doprawiających glebę przed siewem. Z uwagi na duże znaczenie gospodarcze, rzepak jest przedmiotem intensywnych prac hodowlanych, czego efektem jest znaczny postęp w jego udoskonalaniu. Badania dotyczą zarówno cech użytkowych (głównie jakościowych), m.in. zawartości i składu kwasów tłuszczowych, zawartości białka i włókna, jak również cech rolniczych, 75

76 tj. wymagań glebowych, potrzeb nawozowych oraz odporności na choroby i na warunki stresowe (np. okresy suszy, niskie temperatury), a także na osypywanie nasion. Obejmują również cechy morfologiczne, np. zmianę pokroju rośliny, wydłużenie systemu korzeniowego. Postęp hodowlany dotyczy przede wszystkim wzrostu plonowania, a to w głównej mierze dzięki tworzeniu nowych odmian mieszańcowych. Hodowla odmian mieszańcowych odznacza się dużym postępem ze względu na wykorzystywanie efektu heterozji. Przejawia się on zwłaszcza bujniejszym wigorem roślin, często szybszym rozwojem, a przede wszystkim większym plonem nasion. W ostatnich latach nastąpiło także wyraźne zwiększenie udziału odmian mieszańcowych w uprawie. W ofercie handlowej nasiona tych odmian są powszechnie dostępne. Odmiany mieszańcowe cechują się przede wszystkim większym potencjałem plonowania. W ostatnich latach badań, w doświadczeniach PDO rzepaku ozimego, odmiany mieszańcowe plonowały średnio od kilku do kilkunastu procent (6-13%) lepiej od odmian populacyjnych. W sezonach wegetacyjnych, w których wystąpiły w większym nasileniu niekorzystne zjawiska atmosferyczne, np. w roku 2011, reagowały przeważnie mniejszym spadkiem plonowania. Większość odmian mieszańcowych lepiej sprawdzała się w przypadku opóźnionych siewów, ze względu na szybszy rozwój początkowy. Rośliny wytwarzają silniejszy, bardziej rozrośnięty system korzeniowy, przez co mogą lepiej pobierać wodę i składniki pokarmowe. Dobór odmian mieszańcowych jest coraz liczniejszy i bardziej zróżnicowany. W ogóle, odmiany mieszańcowe są głównym źródłem postępu hodowlanego w uprawie rzepaku. Tworzy się odmiany o specyficznej odporności/tolerancji na porażenie kiłą kapusty. W ofercie znajdują się także odmiany półkarłowe, a ostatnio hodowane są odmiany tolerancyjne na substancję czynną imazamoks (należącą do imidazolinonów), zastosowaną w herbicydzie do zwalczania wielu chwastów, w tym również kapustowatych. Szczególnie ważna jest dostępność odmian tolerancyjnych na kiłę kapusty, gdyż obszar występowania tego groźnego patogena w naszym kraju sukcesywnie się zwiększa. Materiał siewny odmian mieszańcowych jest droższy niż odmian populacyjnych. Mimo wielu zalet odmian mieszańcowych, również przydatność odmian populacyjnych do różnych warunków gospodarowania jest dobrze oceniana przez rolników,

którzy nadal dość często je uprawiają. Niestety, dobór tych odmian będzie w najbliższych latach coraz mniej liczny i mniej konkurencyjny wobec odmian mieszańcowych. Odmiany populacyjne z reguły są mniej wymagające pod względem stanowiska. Ich podstawową zaletą jest stosunkowo łatwy zbiór, ze względu na mniejszą masę roślin, a to z kolei mniej obciąża pracę kombajnu. Wartość gospodarcza odmian rzepaku określana jest przez wiele cech i właściwości, wśród których zasadnicze znaczenie ma wielkość i jakość plonu. Odmiany rzepaku przeważnie niejednakowo reagują na zróżnicowane warunki siedliskowe i agrotechniczne. Niektóre odmiany plonują na podobnym poziomie w całym kraju, inne w jednych rejonach kraju plonują relatywnie lepiej, natomiast w innych gorzej. Reakcja rejonowa w dużym stopniu modyfikowana jest warunkami atmosferycznymi, różnymi w poszczególnych latach. Obecnie w ocenie odmian rzepaku ozimego obowiązuje podział kraju na sześć rejonów. Uwzględnia on podział administracyjny kraju i pewne podobieństwo agroklimatyczne województw. Rejonowe wyniki plonowania prezentowane są w ramach innych serii wydawniczych COBORU, takich jak: Wstępne wyniki plonowania odmian w doświadczeniach porejestrowych (WWP) oraz Wyniki porejestrowych doświadczeń odmianowych (WPDO). Przy wyborze odmiany do uprawy warto, oprócz plonu, uwzględnić także inne cechy, zwłaszcza zimotrwałość (rzepak ozimy), zdrowotność i odporność na wyleganie, a także inne. Wysiew odmian o gorszej zimotrwałości, w niektórych rejonach kraju, może istotnie zwiększyć ryzyko uprawy. Przeważnie odmiany wykazują zróżnicowaną odporność na poszczególne choroby. Najczęściej przejawiają większą odporność tylko na jednego patogena, jakkolwiek można wyodrębnić również odmiany o ogólnie lepszej, bądź gorszej zdrowotności. Spośród badanych odmian należy polecać również te, które cechują się mniejszą podatnością na wyleganie. Wszystkie odmiany rzepaku badane w doświadczeniach urzędowych spełniły przed wpisaniem do Krajowego rejestru obowiązujący w Polsce wymóg zawartości sumy glukozynolanów alkenowych i indolowych w nasionach ze zbioru doświadczeń (poniżej 15 mikromoli na 77

78 1 g nasion) oraz udziału kwasu erukowego (poniżej 1,0%). Zawartość glukozynolanów w nasionach ma zasadnicze znaczenie z uwagi na wymagania jakościowe, w tym zdrowotne, paszy produkowanej z dodatkiem makuchu i śruty poekstrakcyjnej. Spośród ocenianych właściwości odmian dużą uwagę zwraca się na zawartość tłuszczu w nasionach, co ma szczególne znaczenie dla zakładów tłuszczowych. Od roku 2013 w krajach Unii Europejskiej maksymalna zawartość glukozynolanów w kwalifikowanych nasionach siewnych rzepaku nie może przekraczać 18 mikromoli (w Polsce od ponad 20 lat obowiązuje wymóg 15 mikromoli). W UE dąży się również do zaostrzenia i ujednolicenia normy zawartości glukozynolanów w surowcu przemysłowym. W nasionach ze zbioru doświadczeń z reguły odmiany spełniają obowiązujący u nas wymóg zawartości glukozynolanów. W przypadku pojedynczych odmian stwierdzono jednak większe lub mniejsze przekroczenie tego progu już po wpisaniu do Krajowego rejestru. Z kolei od roku 2014 obowiązuje dyrektywa UE dotycząca konieczności wprowadzenia integrowanej ochrony roślin rolniczych, w tym rzepaku. Oznacza to potrzebę hodowania, a następnie testowania i wdrażania odmian najbardziej odpowiednich do nowych systemów uprawy. Odmiany takie powinny cechować się dużą efektywnością w warunkach ograniczonego stosowania środków produkcji, zwłaszcza zmniejszonego stosowania pestycydów. W przypadku szkodników, w uprawach rzepaku przeważnie niezbędna jest ochrona chemiczna roślin. Do roku 2013 podstawowym elementem tej ochrony było zaprawianie nasion preparatami zawierającymi środki owadobójcze, przede wszystkim przeciwko licznie występującym szkodnikom w pierwszych fazach rozwoju. Od 1 grudnia 2013 roku obowiązuje zakaz stosowania i sprzedaży nasion zaprawionych środkami ochrony roślin zawierającymi następujące substancje czynne: klotianidyna, tiametoksam i imidachlopryd. Zmiana została wprowadzona rozporządzeniem wykonawczym Komisji Europejskiej (UE) nr 485/2013, ograniczającym zakres stosowania środków ochrony roślin zawierających ww. substancje czynne. W konsekwencji nie można stosować zapraw zawierających insektycydy, które były zarejestrowane w Polsce i powszechnie używane w ochronie rzepaku ozimego

i jarego przed wejściem w życie wymienionego rozporządzenia. Niestety, aktualnie brakuje jakichkolwiek innych zapraw mogących zastąpić wcześniej stosowane. Powoduje to konieczność powschodowej ochrony rzepaku przed szkodnikami, a to skutkuje zwiększeniem chemizacji upraw. Jak dotychczas, nie ma dostępnych odmian rzepaku, które byłyby odporne na któregokolwiek szkodnika tej rośliny. Obecnie czynnikiem dalszego wzrostu plonów w produkcji może być przede wszystkim zwiększenie powierzchni uprawy wysokoproduktywnych odmian mieszańcowych, a tym samym zmniejszenie areału uprawy odmian populacyjnych. Na znaczeniu zyskują również skutecznie wykonywane zabiegi uprawowe i pielęgnacyjne, umożliwiające szybkie i równomierne wschody roślin oraz zapewniające ich dobry wzrost i rozwój przed zimą, a w konsekwencji lepsze przezimowanie i większe plonowanie. Warto także wykorzystywać beznakładowe czynniki technologii produkcji rzepaku, czego przykładem jest zoptymalizowanie obsady roślin. Równomierna i umiarkowana obsada roślin (dla rzepaku ozimego przeważnie 40-50 szt./m 2 ) umożliwia wytworzenie silnych łodyg oraz odpowiedni rozwój pędów bocznych. Innym ważnym czynnikiem jest termin siewu rzepaku ozimego, który w dużym stopniu warunkuje wzrost i rozwój rozety liściowej przed zimą. Chcąc uzyskać właściwy rozwój roślin należy dążyć do zachowania odpowiedniego dla danego rejonu terminu siewu. W badaniach i ocenie odmian wyniki odnoszone są do wzorca, którym jest średnia z kilku wybranych odmian. W danym sezonie wegetacyjnym wzorzec jest ten sam dla różnych rodzajów doświadczeń (rejestrowych, porejestrowych, rozpoznawczych), przy czym w publikacjach dotyczących PDO plon nasion przedstawiany jest w odniesieniu do wszystkich zarejestrowanych odmian populacyjnych badanych w danym roku. Przedstawione wyniki porejestrowych (PDO) i rejestrowych doświadczeń polowych pochodzą z lat 2013-2015. Stanowią one syntezę wyników kilku serii doświadczeń, różniących się zestawem badanych odmian. Od roku zbioru 2013 doświadczenia porejestrowe z rzepakiem ozimym realizowane są w jednej serii. W przypadku odmian nowo zarejestrowanych wyniki pochodzą tylko z doświadczeń rejestrowych, 79

80 a dla odmian wpisanych do Krajowego rejestru przed rokiem lub dwoma laty, wyniki są kompilacją ocen z obu serii doświadczeń. Wyniki głównych cech użytkowych odmian (plon nasion, zawartość tłuszczu oraz zawartość glukozynolanów rzepak ozimy) podano z poszczególnych lat badań, a dla pozostałych cech w postaci uśrednionej. Rzepak jary W latach 2000-2014 powierzchnia uprawy wahała się od 20 do 95 tys. ha, natomiast w roku 2015 wyniosła 63 tys. ha (dane GUS). Większy areał uprawy tej formy rzepaku w latach 2003 i 2012 (oraz zapewne w roku 2016) był skutkiem wymarznięcia plantacji rzepaku ozimego w niektórych rejonach kraju. Wiele pól po wymarzniętym rzepaku ozimym, a zwłaszcza te, potraktowane herbicydami wykluczającymi uprawę zbóż jarych, zostało przesianych odmianami rzepaku jarego. Forma jara rzepaku wymaga dobrych gleb i udaje się najlepiej w rejonach o zwiększonej ilości opadów w okresie wegetacji. Są to przede wszystkim rejony Polski północnej, wschodniej i południowej. Najwięcej rzepaku jarego uprawia się w województwach zachodniopomorskim i warmińsko-mazurskim, a także lubelskim, podkarpackim i wielkopolskim. Łączny areał zasiewu w tych województwach stanowił 60-80% ogólnej powierzchni uprawy w kraju. Według danych Głównego Inspektoratu PIORiN, w roku 2015 zakwalifikowano 30 ha plantacji nasiennych tylko jednej odmiany rzepaku jarego pochodzącej ze wspólnotowego katalogu CCA. W roku 2016 do Krajowego rejestru wpisano dwie odmiany rzepaku jarego, jedną populacyjną Karo, i jedną mieszańcową Lumen. Aktualnie zarejestrowanych jest 29 odmian: 15 populacyjnych i 14 mieszańcowych. Odmiany stanowiące składniki mieszańca złożonego Jura nie były oceniane w zakresie wartości gospodarczej i nie znalazły się w wykazie zarejestrowanych odmian (tab. 1). Wpisane do Krajowego rejestru odmiany wykazują zróżnicowanie ważniejszych cech wartości gospodarczej, takich jak plon nasion oraz jego jakość, a także wczesność, wysokość roślin, odporność na wyleganie oraz

porażenie przez zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych. Ich liczbową ocenę zamieszczono w tabelach 2-3. Dwanaście odmian (Lennon, Delight, Doktryn, Gandalf, Kaliber, Legolas, Tamarin, Dodger, Fenja, Larissa, Markus, Mirakel) znalazło się na Liście odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw w roku 2016. Poniżej przedstawiono charakterystyki odmian nowo zarejestrowanych, które zostały opracowane na podstawie wyników doświadczeń rejestrowych, przeprowadzonych w latach 2014-2015. 81 Charakterystyka odmian rzepaku jarego wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2016 Karo (d. MAH 3314) Odmiana populacyjna. Plon nasion na poziomie najlepiej plonujących odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej duża. Masa 1000 nasion większa od średniej. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych średnia. Lumen (d. DLE 1484) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach większa od średniej, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej dość mała. Masa 1000 nasion średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco wcześniejszy od średniego. Rośliny średniej wysokości, o nieco większej od średniej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową większa od średniej, na czerń krzyżowych średnia.

82 Tabela 1 Rzepak jary. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący/ reprezentant (numer adresowy) Udział w kwalifikacji polowej (%) 2015 2014 2013 maks. przed rokiem 2013 1 2 3 4 populacyjne 1 *Agra 2015 1053 2 *Bios x/ 2005 611 32,0 3 *Clipper 2007 399 16,4 57,0 4 *Feliks 2007 611 23,3 5 *Fenja 2010 556 22,2 7,2 6 *Heros x/ 2001 904 26,0 7 *Huzar x/ 2004 611 13,9 8 *Karo 2016 611 9 *Larissa 2008 904 10 Lennon 2013 1053 11 *Markiz x/ 2005 611 21,7 12 *Markus 2010 611 28,9 13 *Proximo 2010 904 9,8 14 SW Svinto x/ 2007 1053 13,2 15 *Tamarin 2010 1053 mieszańcowe 16 Belinda F 1 2010 904 17 Delight F 1 2010 904 18 Dodger F 1 2014 904 19 Doktrin F 1 2013 556 20 Jura x/ F 1z 2001 965 21 Kaliber F 1 2009 556 22 Legolas F 1 2014 1053 23 Lumen F 1 2016 556 24 Makro F 1 2012 556 25 Mandela F 1 2015 556 26 Medicus F 1 2015 556 27 Menthal F 1 2015 556 28 Mirakel F 1 2012 556 29 Osorno F 1 2011 556 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (ha) 30 45 152 362 Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym lub wspólnotowym wyłącznym prawem hodowcy x / odmiana niebadana w latach 2013-2015 F 1 odmiana mieszańcowa zrestorowana F 1z odmiana mieszańcowa złożona (populacja składająca się z roślin mieszańca męskosterylnego oraz męskopłodnych roślin zapylacza będącego niezbędnym źródłem pyłku) Kol. 4: wg danych PIORiN; w latach 2013-2015 kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA)

83 Tabela 2 Rzepak jary. Plon nasion oraz zawartość tłuszczu i glukozynolanów w nasionach odmian Lp. Odmiany 2013- -2015 Plon nasion 2015 2014 2013 2013- -2015 Zawartość tłuszczu 2015 2014 2013 Zawartość glukozynolanów dt z ha; % wzorca % s.m. μm/g 1 2 3 4 Wzorzec/ średnia 27,4 27,5 26,3 28,3 46,2 45,0 46,7 47,1 8,9 populacyjne 1 Agra 106 108 106 104 45,6 44,2 45,6 47,1 7,3 2 Clipper 93 91 94 95 47,7 45,3 48,6 49,2 10,4 3 Feliks 91 94 44,7 45,6 8,2 4 Fenja 103 98 106 104 48,1 46,4 48,2 49,7 7,1 5 Karo 106 103 45,2 47,5 7,6 6 Larissa 97 93 98 99 45,3 43,9 46,1 45,9 9,9 7 Lennon 105 105 108 104 46,2 44,5 47,2 47,1 11,3 8 Markus 102 104 99 103 45,6 44,7 45,8 46,4 9,1 9 Proximo 100 107 98 94 45,9 44,9 46,5 46,2 8,6 10 Tamarin 100 95 102 104 44,8 44,1 44,4 46,0 8,3 mieszańcowe 11 Belinda 108 109 114 100 45,2 45,0 45,4 45,1 10,0 12 Delight 108 106 114 104 45,9 45,5 45,9 46,3 10,3 13 Dodger 110 104 116 112 46,4 45,1 46,4 47,7 9,6 14 Doktrin 109 106 111 110 46,2 45,2 46,3 47,1 9,8 15 Kaliber 107 106 109 107 46,3 44,6 47,1 47,3 9,8 16 Legolas 111 109 111 113 46,7 45,2 47,2 47,7 10,6 17 Lumen 124 119 46,3 47,5 7,0 18 Makro 111 111 45,3 47,6 14,8 19 Mandela 128 120 47,8 47,9 5,7 20 Medicus 118 110 128 118 46,9 45,4 47,5 47,7 5,8 21 Menthal 120 114 125 121 46,3 44,7 46,8 47,3 7,3 22 Mirakel 107 111 45,5 47,4 6,1 23 Osorno 108 106 46,9 46,7 9,5 Liczba doświadczeń 33 9 12 12 18 6 6 6 9 Kol. 2: Wzorzec (plon nasion): 2015, 2014, 2013 średnia z odmian populacyjnych badanych w doświadczeniach PDO danego roku

84 Tabela 3 Rzepak jary. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian Lp. Odmiany Wysokość roślin Wyleganie początku kwitnienia Termin dojrzałości technicznej Porażenie zgnilizną twardzikową czernią krzyżowych cm % data; dzień roku % skala 9 o 1 2 3 4 5 6 7 Średnia 126 21 7.06 1.08 5 7,0 populacyjne 1 Agra 124 22 158 212 5 7,3 2 Clipper 130 25 160 215 6 7,4 3 Feliks 128 24 159 213 7 6,8 4 Fenja 123 24 157 213 4 6,7 5 Karo 126 22 158 212 4 6,8 6 Larissa 124 18 159 213 8 7,4 7 Lennon 125 20 158 213 4 6,9 8 Markus 125 26 158 213 9 6,7 9 Proximo 117 20 157 211 7 6,9 10 Tamarin 124 18 158 213 4 6,5 mieszańcowe 11 Belinda 118 21 156 211 3 7,4 12 Delight 119 19 156 211 4 7,4 13 Dodger 128 20 158 212 7 7,0 14 Doktrin 124 19 157 212 5 7,2 15 Kaliber 125 20 158 213 5 7,3 16 Legolas 123 16 160 213 4 6,8 17 Lumen 125 17 157 212 3 7,0 18 Makro 132 20 159 214 4 6,7 19 Mandela 138 20 160 215 0 7,3 20 Medicus 132 22 159 214 3 7,2 21 Menthal 132 18 159 214 2 6,9 22 Mirakel 126 18 157 212 6 7,3 23 Osorno 121 23 158 213 7 6,9 Liczba doświadczeń 33 22 32 29 8 19 Kol. 3: wyleganie cecha określana jako wysokość łanu przed zbiorem do wysokości roślin w % [100 (wysokość łanu / wysokość roślin x 100)]; mniejsza wartość oznacza mniejsze wyleganie

Rzepak ozimy Powierzchnia uprawy rzepaku ozimego w naszym kraju, według danych GUS, wynosiła w ostatnich latach 635-900 tys. ha (rys. 1). W roku 2015 areał uprawy tej rośliny wyniósł 884 tys. ha i był nieco większy niż w roku poprzednim. Najwięcej rzepaku ozimego uprawia się w województwach dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim. Sprzyjają temu warunki glebowe oraz większa liczba gospodarstw wielkoobszarowych, w których skoncentrowana jest produkcja. Dużą powierzchnię uprawy rzepak ozimy zajmuje także w województwach pomorskim, opolskim, warmińskomazurskim i lubelskim. Szacunki wskazują, że powierzchnia uprawy rzepaku ozimego może w przyszłości wzrosnąć do około 1 mln ha. O ewentualnym zwiększeniu areału uprawy może zdecydować głównie zapotrzebowanie na olej rzepakowy zużywany do produkcji biokomponentów (estrów). 85 Rys. 1. Rzepak ozimy. Powierzchnia uprawy oraz plon nasion w produkcji i w doświadczeniach COBORU w latach 2005-2015

86 Rzepak ozimy jest bardzo ważną rośliną w płodozmianie, zwłaszcza w tych gospodarstwach, w których w strukturze zasiewów dominują zboża. Jego uprawa stanowi istotny element fitosanitarny dla różnych agrofagów zbożowych. Silny i głęboko sięgający system korzeniowy rzepaku ozimego wykorzystuje składniki pokarmowe z niższych warstw gleby. Ponadto, resztki pożniwne mają dużą wartość nawozową i są źródłem masy organicznej. Również zboża są głównym przedplonem rzepaku ozimego, a przeważnie jest nim pszenica i jęczmień. Takie następstwo powoduje niestety spiętrzenie prac związanych z uprawą pola przed siewem, a często konieczność jej upraszczania. W przypadku tej rośliny obserwuje się dość dużą zmienności plonowania w latach, a także w rejonach kraju. Przeważnie jest to skutek niesprzyjającego przebiegu warunków pogodowych, a zwłaszcza wystąpienia niekorzystnych zjawisk atmosferycznych. Taką zależność odnotowano w ostatnich latach. Przykładowo, plon rzepaku ozimego w roku 2011 był jednym z najniższych w wieloleciu. Z kolei po zimie 2011/2012 oraz 2015/2016 liczne uprawy zostały zlikwidowane, ze względu na wymarznięcia roślin wielu odmian. Natomiast w roku 2014, w którym prawie przez cały okres wegetacji warunki były sprzyjające, zebrano bardzo duży plon. Ostatni sezon wegetacyjny cechował się deficytem opadów, stąd mniejsze plonowanie rzepaku. Według danych Głównego Inspektoratu PIORiN, w roku 2015 zakwalifikowano 300 ha plantacji nasiennych ośmiu odmian rzepaku ozimego wpisanych do Krajowego rejestru, tj. Monolit 39% powierzchni zakwalifikowanej, Brendy 12%, Metys 8%, Konkret i Sidney 7%, Starter 5%, DK Cadet i Harry 3%, oraz czterech odmian ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA). W Polsce rozmnażane są głównie odmiany krajowe, które w roku 2015 zajmowały powierzchnię 243 ha, czyli 81% całego areału. Materiał siewny odmian zagranicznych jest prawie w całości wytwarzany poza granicami naszego kraju, a następnie importowany i oferowany do sprzedaży, w dużej części z zapasów poprzedniego roku. W roku 2016 do Krajowego rejestru wpisano dwadzieścia nowych odmian, osiem populacyjnych i dwanaście mieszańcowych. Wśród nich dwie odmiany Archimedes i DK Platinium, wykazujące dużą odporność/tolerancję na rasy kiły kapusty Plasmodiophora brassicae

najczęściej występujące w Polsce oraz odmianę Polka, która cechuje się zmienioną proporcją składu kwasów tłuszczowych nasion podwyższoną zawartością kwasu oleinowego i obniżoną zawartością kwasu linolowego. Olej z takich nasion cechuje się dobrymi parametrami dietetycznymi, wykazuje dużą odporność na wysoką temperaturę i wolniej się utlenia. Charakterystykę wszystkich odmian opracowano na podstawie dwu- lub trzyletnich wyników doświadczeń rejestrowych, przeprowadzonych w latach 2013-2015. Nowe odmiany rzepaku ozimego, obok dużego plonu nasion, powinny charakteryzować się odpowiednimi cechami jakościowymi. Najlepiej, gdy nasiona zawierają dużo tłuszczu i białka, a mało glukozynolanów i włókna. Rośliny powinny cechować się dobrą zimotrwałością, w tym zwłaszcza dużą wytrzymałością na mróz oraz dobrą odpornością na wyleganie i główne choroby rzepaku: zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych, choroby podstawy łodygi, czerń krzyżowych i szarą pleśń. Obecnie w Krajowym rejestrze znajduje się 121 odmian rzepaku ozimego (41 populacyjnych i 80 mieszańcowych). W tej liczbie jest 16 odmian krajowych i 105 zagranicznych. Ponad połowę zarejestrowanych odmian stanowią odmiany nowe, wpisane do rejestru w ostatnich pięciu latach. W roku 2015 skreślono z Krajowego rejestru na wniosek zachowujących osiem odmian (Adam, Dual, Gloria, Juliana, NK Petrol, Skater, Tactic, Wallery), a dwie odmiany (Castille i Exgold) z powodu wygaśnięcia okresu wpisu w KR. Materiał siewny odmian skreślonych z KR może znajdować się w obrocie jeszcze przez trzy lata po roku skreślenia. Wykaz wszystkich odmian rzepaku ozimego wpisanych do Krajowego rejestru podano w tabeli 1. Zawiera ona także informację, które z nich są chronione krajowym lub wspólnotowym wyłącznym prawem hodowcy. Odmiany podzielono na dwie grupy, tj. populacyjne i mieszańcowe. Szesnaście odmian nie było badanych od ponad 3 lat w doświadczeniach porejestrowych ze względu na ich mniejszą wartość (głównie niezadowalające plonowanie). W tabelach 2-4 podano wyniki ważniejszych cech rolniczo-użytkowych odmian, pochodzących zarówno z doświadczeń PDO, jak i doświadczeń rejestrowych. W przypadku procentu martwych roślin, oceny dla odmian pochodzą z obserwacji po zimach 2011/2012 i 2015/2016, w trakcie których wystąpiły niekorzystne warunki atmosferyczne (bardzo niska temperatura powietrza przekraczająca -20 25 o C, przy jednoczesnym braku pokrywy 87

88 śnieżnej). Takie warunki spowodowały całkowite lub częściowe wymarznięcie roślin większości odmian. W doświadczeniach, w których straty roślin były średnie lub duże, a ponadto zróżnicowane odmianowo, uzyskane wyniki pozwoliły ocenić zimotrwałość badanych odmian. W sezonach wegetacyjnych 2012/2013, 2013/2014 i 2014/2015 okresy zimowe były stosunkowo łagodne, bez żadnego efektu wymarzania, w związku z czym, wyników nie włączono do średniej z lat badań. W roku 2016 na Liście odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw (LOZ) znajduje się łącznie 41 odmian rzepaku ozimego. Przeważają odmiany mieszańcowe 30. Czternaście odmian otrzymało rekomendację do uprawy na terenie czterech i więcej województw. Odmiana Sherlock rekomendowana jest w największej liczbie województw, tj. w 10, odmiana DK Exquisite w 8, natomiast odmiany Arsenal, Lohana, Marcopolos, NK Kolumb, Visby i DK Exstorm, Monolit oraz Pamela odpowiednio w 7 i 6 województwach. Ponad połowa odmian z Listy zalecana jest do uprawy tylko w jednym-trzech województwach. Plonowanie odmian jest wypadkową wielu czynników, zwłaszcza glebowych, agrotechnicznych i pogodowych, które charakteryzują się określoną specyfiką w regionach kraju, a w przypadku warunków atmosferycznych także dużą zmiennością w latach. Spośród wymienionych czynników, rolnik ma bezpośredni wpływ jedynie na agrotechnikę. Dlatego tak ważny jest np. prawidłowy płodozmian, wybór odpowiedniej odmiany, stosowanie do siewu kwalifikowanego materiału siewnego, przestrzeganie właściwego terminu siewu, terminowe i precyzyjne wykonywanie zabiegów itp. Aspekt agrotechniczny jest tym bardziej istotny, że przy zwiększającym się areale uprawy rzepaku ozimego nasilają się problemy związane m.in. z samosiewami, kompensacją niektórych chwastów, czy też częstszym występowaniem wielu chorób, np. kiły kapusty i szkodników, m.in. chowaczy czy ostatnio śmietki kapuścianej. Producentowi znana jest także jakość gleby, na której planuje uprawę rzepaku. Im jest ona lepsza, tym plonowanie powinno być większe. Niemniej, można stwierdzić ogólnie, że w ostatnich latach odmiany mieszańcowe częściej niż populacyjne plonowały lepiej na glebach gorszych.

89 Charakterystyka odmian rzepaku ozimego wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2016 Bazalt (d. BKH 4213) Odmiana populacyjna. Plon nasion zbliżony do najlepiej plonujących odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu i glukozynolanów w nasionach mniejsza od średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej poniżej średniej. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych średnia. Birdy (d. MAH 07 BD 018) Odmiana populacyjna. Plon nasion na poziomie najlepiej plonujących odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów większa od średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej poniżej średniej. Masa 1000 nasion mniejsza od średniej Zimotrwałość roślin mała. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco późniejszy od średniego. Odporność na czerń krzyżowych większa od średniej, na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi średnia. Chrobry (d. MAH 7113) Odmiana populacyjna. Plon nasion zbliżony do najlepiej plonujących odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów mniejsza od średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin duża. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową większa od średniej, na suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi średnia, na czerń krzyżowych mniejsza od średniej.

90 Marcelo (d. BOH 6613) Odmiana populacyjna. Plon nasion zbliżony do najlepiej plonujących odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów większa od średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej powyżej średniej. Masa 1000 nasion większa od średniej. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych średnia, na suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi mniejsza od średniej. Polka (d. PN1514) Odmiana populacyjna. Plon nasion dość mały. Zawartość tłuszczu w nasionach mniejsza od średniej, glukozynolanów powyżej średniej. Cechuje się zmienioną proporcją składu kwasów tłuszczowych podwyższoną zawartością kwasu oleinowego i obniżoną zawartością kwasu linolowego, tj. odpowiednimi właściwościami oleju do niektórych zastosowań spożywczych i technicznych. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej duża. Masa 1000 nasion mniejsza od średniej. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny dość niskie, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową większa od średniej, na suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi średnia, na czerń krzyżowych mniejsza od średniej. SY Ilona (d. SWO 29596) Odmiana populacyjna. Plon nasion na poziomie najlepiej plonujących odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion dość duża. Zimotrwałość roślin dość duża. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco późniejszy od średniego. Odporność na zgniliznę twardzikową, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych średnia, na suchą zgniliznę kapustnych mniejsza od średniej.

SY Rokas (d. SWO 295245) Odmiana populacyjna. Plon nasion na poziomie najlepiej plonujących odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów mała. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny dość niskie, o dość dużej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi większa od średniej, na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych średnia. Vapiano (d. SWO 2075) Odmiana populacyjna. Plon nasion zbliżony do najlepiej plonujących odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów dość mała. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej większa od średniej. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny dość niskie, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia nieco wcześniejszy od średniego, dojrzałości technicznej średni. Odporność na suchą zgniliznę kapustnych, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych większa od średniej, na zgniliznę twardzikową średnia. Acapulco (d. LE12/239) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin dość mała. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych średnia. Archimedes (d. LE12/252) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży. Zawartość tłuszczu i glukozynolanów w nasionach średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej dość duża. Masa 1000 nasion średnia. 91

92 Zimotrwałość roślin przeciętna. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi średnia, na czerń krzyżowych mniejsza od średniej. Odmiana o dużej odporności na kiłę kapusty, w zakresie ras Plasmodiophora brassicae najczęściej występujących w Polsce. DK Expiro (d. CWH286) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej mniejsza od średniej. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny dość wysokie, o nieco mniejszej od średniej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową i suchą zgniliznę kapustnych większa od średniej, na choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych średnia. DK Expression (d. CWH253) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o nieco mniejszej od średniej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową średnia, na suchą zgniliznę kapustnych, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych mniejsza od średniej. DK Extract (d. CWH301) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów dość duża. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej mniejsza od średniej. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o nieco mniejszej od średniej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi większa od średniej, na zgniliznę twardzikową średnia, na czerń krzyżowych mniejsza od średniej.

DK Platinium (d. CWH298) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin przeciętna. Rośliny średniej wysokości, o dość dużej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na suchą zgniliznę kapustnych, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych średnia, na zgniliznę twardzikową mniejsza od średniej. Odmiana o dużej odporności na kiłę kapusty, w zakresie ras Plasmodiophora brassicae najczęściej występujących w Polsce. ES Cesario (d. ESC13024) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej większa od średniej. Masa 1000 średnia. Zimotrwałość roślin duża. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco wcześniejszy od średniego. Odporność na suchą zgniliznę kapustnych, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych średnia, na zgniliznę twardzikową mniejsza od średniej. ES Imperio (d. ESC13017) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów dość duża. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion większa od średniej. Zimotrwałość roślin dość duża. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych średnia, na zgniliznę twardzikową i suchą zgniliznę kapustnych mniejsza od średniej. Hamilton (d. SLM 1307) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach dość duża, glukozynolanów dość mała. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej mniejsza od średniej. Masa 1000 nasion poniżej średniej. 93

94 Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o dość dużej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych większa od średniej, na suchą zgniliznę kapustnych średnia, na choroby podstawy łodygi mniejsza od średniej. Panama (d. LSF 1332) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach dość duża, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion mniejsza od średniej. Zimotrwałość roślin mała. Rośliny dość wysokie, o średniej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco późniejszy od średniego. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych większa od średniej, na suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi średnia. Taifun (d. WRH 420) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion mniejsza od średniej. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na suchą zgniliznę kapustnych większa od średniej, na zgniliznę twardzikową, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych średnia. Tigris (d. DMH303) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej mniejsza od średniej. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny dość wysokie, o nieco mniejszej od średniej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi średnia, na czerń krzyżowych mniejsza od średniej.

95 Tabela 1 Rzepak ozimy. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Rok wpisania Zachowujący/ do reprezentant Odmiany Krajowego (nr adresowy) 2015 2014 2013 rejestru 1 2 3 4 populacyjne Udział w kwalifikacji polowej (%) maks. przed rokiem 2013 1 *Adriana 2008 429 2 *Aixer 2014 904 3 * Ametyst 2013 228 4 *Arot 2010 556 5 *Bakara x/ 2007 618 7 8 10 6 *Bazalt 2016 618 7 *Bazyl x/ 2001 618 6 11 13 8 * Bellevue 2008 904 2 9 * Birdy 2016 406 10 *Bogart 2008 611 3 6 11 *Bojan 2004 611 2 16 12 *Bosman x/ 2002 611 3 7 13 *Brendy 2013 618 12 26 1 14 * Cadeli x/ 2007 431 15 *Californium x/ 2002 431 29 16 Casoar x/ 2007 431 13 17 * Catana x/ 2009 431 5 18 * Chagall 2009 1053 12 19 *Chrobry 2016 611 20 *Digger x/ 2003 406 3 21 * DK Cadet 2012 431 3 3 22 * ES Alegria 2010 965 8 4 23 * ES Astrid x/ 2006 965 24 * ES Beata 2011 965 25 ES Scarlett 2013 965 26 *ES Valegro 2014 965 27 * Harry 2013 428 3 1 3 28 Kana x/ 1997 611 4 29 * Lohana 2012 429

96 cd. tabeli 1 1 2 3 4 cd. populacyjne 30 * Marcelo 2016 611 31 *Metys 2014 611 8 32 *Monolit 2008 611 39 29 27 47 33 * Pamela 2011 429 34 Polka 2016 10 35 * Quartz 2013 406 36 * Sherlock 2010 406 37 * Sidney 2014 428 7 38 *Starter 2011 611 5 10 39 SY Ilona 2016 228 40 SY Rokas 2016 228 41 * Vapiano 2016 228 mieszańcowe 42 Abakus F 1 2009 556 43 Acapulco F 1 2016 429 44 Alessio F 1 2012 429 45 Alvaro KWS F 1 2015 406 46 Amazon F 1 2015 429 47 Anderson F 1 2015 429 48 Arango F 1 2014 556 49 Archimedes k/ F 1 2016 429 50 Arsenal F 1 2013 429 51 Artoga F 1 2010 429 52 Atora F 1 2015 556 53 Bonanza F 1 2012 388 54 DK Exalte F 1 2015 431 55 DK Example x/ F 1 2010 431 56 DK Exclusiv F 1 2013 431 57 DK Exedo F 1 2015 431 58 DK Exfile x/ F 1 2011 431 59 DK Expiro F 1 2016 431 60 DK Expression F 1 2016 431 61 DK Exquisite F 1 2011 431 62 DK Exsor F 1 2015 431

97 cd. tabeli 1 1 2 3 4 cd. mieszańcowe 63 DK Exssence F 1 2014 431 64 DK Exstorm F 1 2012 431 65 DK Extract F 1 2016 431 66 DK Impression CL F 1 2013 431 67 DK Platinium k/ F 1 2016 431 68 Dobrava F 1 2011 429 69 Elektra F 1 2005 904 70 ES Cesario F 1 2016 965 71 ES Domino F 1 2010 965 72 ES Imperio F 1 2016 965 73 ES Kamillo F 1 2011 965 74 ES Mercure x/ F 1 2009 965 75 Exotic x/ F 1 2008 431 76 Extend x/ F 1 2006 431 10 77 Finesse F 1 2009 904 78 Garou F 1 2013 556 79 Gladius F 1 2010 228 80 Graf F 1 2014 431 81 Hamilton F 1 2016 556 82 Herkules F 1 2005 904 83 Hycolor x/ F 1 2007 431 84 Inspiration F 1 2011 399 85 Konkret F 1 2013 611 7 13 5 86 Kuga F 1 2015 556 87 Marathon F 1 2012 399 88 Marcopolos F 1 2012 406 89 Mentor k/ F 1 2015 556 90 Mercedes F 1 2013 556 91 Minerva F 1 2013 399 92 Nimbus F 1 2015 556 93 NK Technic F 1 2009 228 94 Oriolus F 1 2014 399 95 Panama F 1 2016 556 96 Popular F 1 2014 399

98 cd. tabeli 1 1 2 3 4 cd. mieszańcowe 97 Poznaniak F 1 2009 611 6 10 10 98 Primus F 1 2010 399 99 Rohan F 1 2008 556 100 Rumba F 1 2011 399 101 Sherpa F 1 2012 556 102 Shrek F 1 2014 556 103 SY Alister k/ F 1 2014 228 104 SY Alistorm k/ F 1 2015 228 105 SY Carlo F 1 2012 228 106 SY Cassidy F 1 2011 228 107 SY Florida F 1 2015 228 108 SY Kolumb F 1 2010 228 109 SY Marten F 1 2013 228 110 SY Medal F 1 2015 228 111 SY Polana F 1 2014 228 112 SY Samoa F 1 2014 228 113 SY Saveo F 1 2014 228 114 Taifun F 1 2016 399 115 Thure pk/ F 1 2015 556 116 Tigris F 1 2016 431 117 Tores F 1 2012 228 118 Trumpf F 1 2014 556 119 Vectra F 1 2005 904 120 Visby F 1 2008 556 121 Xenon F 1 2010 556 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (ha) 300 403 580 4798 Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym lub wspólnotowym wyłącznym prawem hodowcy; k/ odmiana odporna/tolerancyjna na kiłę kapusty; pk/ - odmiana półkarłowa; x/ odmiana niebadana w latach 2013-2015 lub badana w pojedynczych doświadczeniach F 1 odmiana mieszańcowa Kol. 4: w latach 2013-2015 kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA)

99 Tabela 2 Rzepak ozimy. Plon nasion odmian przy 9% wilgotności oraz zawartość tłuszczu Lp. Odmiany 2013- -2015 Plon nasion (w % wzorca) 2015 2014 2013 2013- -2015 Zawartość tłuszczu w % s.m. 1 2 3 Wzorzec; dt z ha/ średnia 2015 2014 2013 47,6 45,0 52,7 45,2 48,7 47,5 49,4 49,2 populacyjne 1 Adriana 101 105 100 97 49,5 48,7 50,0 49,7 2 Aixer 94 94 48,8 51,8 3 Ametyst 101 99 50,9 50,8 4 Arot 108 105 50,5 49,8 5 Bazalt 102 107 46,8 48,4 6 Bellevue 97 95 97 99 48,4 46,8 49,4 49,1 7 Birdy 109 108 48,3 49,6 8 Bogart 95 95 94 97 48,4 47,5 48,3 49,5 9 Bojan 97 47,0 10 Brendy 98 97 95 103 48,6 47,4 48,9 49,6 11 Chagall 96 100 48,8 49,0 12 Chrobry 104 106 46,8 49,3 13 DK Cadet 98 104 47,4 48,1 14 ES Alegria 97 49,0 15 ES Beata 96 48,9 16 ES Scarlett 102 102 102 102 48,5 46,3 49,9 49,2 17 ES Valegro 105 107 107 101 49,9 48,7 50,7 50,4 18 Harry 101 107 99 98 48,3 47,1 48,9 48,9 19 Lohana 104 104 106 103 48,2 47,1 48,9 48,6 20 Marcelo 106 103 47,4 49,1 21 Metys 97 101 46,5 48,5 22 Monolit 98 100 96 98 49,0 47,9 49,0 50,1 23 Pamela 104 105 105 102 47,8 46,6 48,8 47,9 24 Polka 86 82 46,7 47,8

100 cd. tabeli 2 1 2 3 cd. populacyjne 25 Quartz 98 96 101 97 48,3 46,8 48,2 50,0 26 Sherlock 104 106 104 103 48,3 47,4 48,4 49,2 27 Sidney 105 104 105 104 47,5 46,4 47,8 48,2 28 Starter 91 49,2 29 SY Ilona 106 107 47,7 49,8 30 SY Rokas 107 107 47,7 50,3 31 Vapiano 107 111 101 111 49,1 48,2 48,6 50,5 mieszańcowe 32 Abakus 109 109 110 110 48,3 47,2 48,7 49,1 33 Acapulco 125 118 47,8 49,5 34 Alessio 105 105 49,4 48,9 35 Alvaro KWS 118 121 117 116 48,7 47,8 49,3 49,0 36 Amazon 116 121 116 112 48,5 47,8 49,2 48,6 37 Anderson 109 115 108 104 48,2 47,5 48,7 48,4 38 Arango 110 110 109 110 48,6 46,6 49,9 49,3 39 Archimedes 117 115 47,4 48,5 40 Arsenal 111 115 111 108 49,0 48,0 50,2 48,9 41 Artoga 108 108 111 106 48,7 47,4 49,8 48,8 42 Atora 120 122 116 121 50,1 48,7 50,8 50,9 43 Bonanza 112 117 112 106 49,0 48,1 50,1 48,7 44 DK Exalte 119 123 116 117 49,1 48,2 49,9 49,1 45 DK Exclusiv 111 115 110 109 48,9 47,6 49,9 49,2 46 DK Exedo 117 119 115 116 48,2 47,0 48,7 48,8 47 DK Expiro 127 124 48,0 49,6 48 DK Expression 128 122 48,3 49,8 49 DK Exquisite 113 112 115 111 49,3 48,1 50,9 48,9 50 DK Exsor 116 122 112 115 49,4 48,6 49,7 49,8 51 DK Exssence 112 118 108 112 49,4 48,1 49,8 50,2 52 DK Exstorm 112 118 113 106 49,0 48,4 50,1 48,5

101 cd. tabeli 2 1 2 3 cd. mieszańcowe 53 DK Extract 125 123 47,4 49,2 54 DK Impression CL 110 108 111 109 48,9 47,8 50,2 48,7 55 DK Platinium 118 115 47,7 48,9 56 Dobrava 103 48,0 57 Elektra 101 49,7 58 ES Cesario 126 117 46,9 49,2 59 ES Domino 106 49,0 60 ES Imperio 130 117 47,3 48,5 61 ES Kamillo 107 109 49,7 49,6 62 Finesse 106 105 49,7 48,7 63 Garou 111 112 111 111 49,1 47,9 50,0 49,5 64 Gladius 111 110 111 112 48,4 47,1 49,2 48,8 65 Graf 114 111 46,8 48,9 66 Hamilton 129 118 48,6 50,0 67 Herkules 102 48,5 68 Inspiration 111 115 112 105 48,9 47,7 50,0 49,0 69 Konkret 101 102 49,4 48,6 70 Kuga 120 126 115 119 49,3 48,3 50,0 49,6 71 Marathon 111 108 111 112 48,0 46,8 49,1 48,3 72 Marcopolos 111 111 113 110 48,6 47,6 49,8 48,6 73 Mentor 103 99 105 105 50,2 48,7 51,0 51,1 74 Mercedes 110 111 110 109 50,3 48,7 51,6 50,6 75 Minerva 108 109 108 108 50,6 49,2 51,6 51,1 76 Nimbus 118 123 116 115 49,0 47,7 49,6 49,8 77 NK Technic 110 110 111 108 48,2 47,2 48,8 48,5 78 Oriolus 109 106 110 111 47,9 46,2 49,0 48,6 79 Panama 125 122 48,0 50,7 80 Popular 111 110 115 108 50,4 48,8 51,4 51,0 81 Poznaniak 102 101 102 102 48,1 46,9 49,0 48,5

102 cd. tabeli 2 1 2 3 cd. mieszańcowe 82 Primus 107 49,6 83 Rohan 108 107 108 109 48,7 47,3 49,4 49,3 84 Rumba 110 109 109 111 48,1 46,5 49,2 48,6 85 Sherpa 110 108 111 110 48,8 47,8 49,2 49,5 86 Shrek 112 114 112 111 49,0 47,6 49,4 50,1 87 SY Alister 96 103 48,1 49,1 88 SY Alistorm 103 102 101 106 47,6 46,4 47,9 48,3 89 SY Carlo 110 108 111 111 48,6 47,9 48,9 49,1 90 SY Cassidy 112 109 116 111 48,2 46,6 49,1 49,0 91 SY Florida 118 122 117 115 48,7 48,1 49,8 48,1 92 SY Kolumb 111 109 114 112 48,5 47,5 49,0 49,0 93 SY Marten 108 106 108 111 48,5 46,7 49,3 49,4 94 SY Medal 113 109 113 117 48,7 47,0 49,7 49,3 95 SY Polana 113 115 113 110 48,6 47,5 48,7 49,7 96 SY Samoa 111 111 112 109 48,3 46,9 48,7 49,2 97 SY Saveo 109 109 109 109 49,2 47,6 49,9 50,2 98 Taifun 115 120 110 117 49,0 48,5 49,8 48,8 99 Thure 111 108 108 117 48,0 46,3 48,8 48,9 100 Tigris 125 121 47,8 50,0 101 Tores 111 111 112 110 47,5 46,7 48,1 47,8 102 Trumpf 110 110 109 111 47,6 46,2 47,8 48,8 103 Vectra 102 103 47,1 47,5 104 Visby 110 109 112 110 48,5 47,8 48,8 48,9 105 Xenon 106 104 106 107 49,5 48,1 50,2 50,3 Liczba doświadczeń 81 24 29 28 15 5 5 5 Kol. 2: Wzorzec (plon nasion): 2015 średnia z 18 badanych odmian populacyjnych w doświadczeniach PDO; 2014 średnia z 20 badanych odmian populacyjnych w doświadczeniach PDO; 2013 średnia z 23 badanych odmian populacyjnych w doświadczeniach PDO

103 Tabela 3 Rzepak ozimy. Zawartość glukozynolanów w nasionach oraz przezimowanie odmian Zawartość glukozynolanów Stan Martwe rośliny roślin w nasionach po zimie po zimie Lp. Odmiany μm/g nasion % skala 9 o 2013-2015/ 2011/ 2013-2015 2014 2013-2015 2016 2012-2015 1 2 3 4 Średnia 10,3 11,8 10,0 9,4 27 40 7,9 populacyjne 1 Adriana 9,3 9,8 8,8 9,2 18 28 7,9 2 Aixer 10,7 4,7 19 11 7,8 3 Ametyst 9,3 6,8 45 7,8 4 Arot 10,3 11,3 27 7,8 5 Bazalt 11,1 8,5 32 7,9 6 Bellevue 13,5 12,7 13,3 14,6 29 57 7,8 7 Birdy 12,9 11,5 58 7,7 8 Bogart 9,4 10,4 9,1 8,6 31 7,9 9 Bojan 8,6 8,0 10 Brendy 12,0 14,2 12,1 9,7 22 35 7,9 11 Chagall 10,2 11,0 52 7,8 12 Chrobry 11,2 9,1 20 7,6 13 DK Cadet 11,1 9,9 37 7,8 14 ES Alegria 9,2 70 7,8 15 ES Beata 6,5 54 7,7 16 ES Scarlett 12,5 14,5 11,6 11,4 54 7,9 17 ES Valegro 10,1 11,8 10,2 8,3 26 36 7,9 18 Harry 10,1 11,9 10,3 7,9 33 43 8,0 19 Lohana 10,2 11,4 10,2 9,1 29 51 7,8 20 Marcelo 12,8 10,9 33 7,9 21 Metys 13,6 7,1 31 40 8,0 22 Monolit 8,5 9,7 7,9 7,8 20 22 7,9 23 Pamela 10,7 12,6 10,3 9,3 41 58 7,8

104 cd. tabeli 3 1 2 3 4 cd. populacyjne 24 Polka 13,1 10,7 7,5 25 Quartz 9,8 11,2 11,4 7,0 17 33 7,9 26 Sherlock 10,0 11,2 10,3 8,6 21 44 7,9 27 Sidney 8,2 9,9 8,0 6,7 41 28 8,0 28 Starter 6,4 49 7,6 29 SY Ilona 10,9 9,8 22 7,5 30 SY Rokas 8,2 6,4 32 7,5 31 Vapiano 9,1 10,6 9,3 7,4 8,1 mieszańcowe 32 Abakus 8,7 9,7 8,5 7,9 16 27 7,9 33 Acapulco 13,5 10,3 47 8,0 34 Alessio 11,6 12,3 7,9 35 Alvaro KWS 10,8 10,7 10,5 11,1 24 7,9 36 Amazon 11,0 11,3 9,6 12,1 27 8,0 37 Anderson 11,7 13,1 11,3 10,5 19 9 7,9 38 Arango 7,7 9,5 7,8 5,9 15 26 8,0 39 Archimedes 12,5 8,3 40 7,7 40 Arsenal 9,2 10,6 9,2 7,7 21 33 8,1 41 Artoga 10,6 12,6 9,5 9,8 40 7,9 42 Atora 8,9 10,4 8,5 7,9 19 8,0 43 Bonanza 11,4 11,9 10,6 11,7 28 38 7,9 44 DK Exalte 12,1 12,9 11,9 11,5 25 7,9 45 DK Exclusiv 12,6 13,6 13,0 11,2 55 7,8 46 DK Exedo 10,8 11,2 10,1 11,2 8,0 47 DK Expiro 13,4 9,4 24 7,9 48 DK Expression 14,1 9,8 31 7,8 49 DK Exquisite 11,3 11,2 10,3 12,5 19 29 7,9 50 DK Exsor 13,4 13,7 13,6 13,0 8,0 51 DK Exssence 11,1 12,5 11,5 9,3 40 63 7,9

105 cd. tabeli 3 1 2 3 4 cd. mieszańcowe 52 DK Exstorm 11,8 12,6 11,2 11,6 27 33 7,8 53 DK Extract 14,6 10,7 25 8,0 54 DK Impression CL 10,3 12,2 9,8 9,0 27 7,8 55 DK Platinium 12,8 11,0 37 7,9 56 Dobrava 13,4 56 7,8 57 Elektra 7,6 7,9 58 ES Cesario 13,4 10,1 19 8,0 59 ES Domino 16,7 61 7,9 60 ES Imperio 14,4 11,8 23 7,9 61 ES Kamillo 12,2 14,4 60 8,0 62 Finesse 11,2 12,6 7,8 63 Garou 9,3 11,4 9,2 7,3 16 20 8,0 64 Gladius 11,2 12,5 10,4 10,8 41 7,9 65 Graf 12,4 9,0 39 67 7,9 66 Hamilton 9,7 7,9 26 7,9 67 Herkules 7,6 45 7,8 68 Inspiration 12,9 12,7 13,1 13,0 25 37 7,8 69 Konkret 10,9 8,3 34 7,8 70 Kuga 8,2 8,8 8,7 7,1 13 8,1 71 Marathon 10,6 10,9 10,6 10,4 34 41 7,9 72 Marcopolos 7,9 8,9 7,1 7,8 23 49 7,8 73 Mentor 10,5 10,9 10,9 9,7 19 7,9 74 Mercedes 10,4 12,7 10,5 8,1 17 19 8,0 75 Minerva 9,4 11,4 9,9 6,8 12 15 8,1 76 Nimbus 9,0 9,5 9,4 8,0 27 8,0 77 NK Technic 10,4 12,1 9,3 9,7 49 7,9 78 Oriolus 10,5 12,4 10,4 8,8 24 47 8,0 79 Panama 10,6 8,4 63 7,8 80 Popular 8,5 10,1 8,2 7,3 16 19 8,0

106 cd. tabeli 3 1 2 3 4 cd. mieszańcowe 81 Poznaniak 8,3 9,8 7,6 7,4 36 7,8 82 Primus 10,5 48 7,8 83 Rohan 8,5 9,6 8,7 7,2 17 33 8,0 84 Rumba 10,6 11,2 10,6 10,0 29 51 7,9 85 Sherpa 11,2 13,5 10,3 9,7 23 7,9 86 Shrek 11,2 13,3 10,7 9,6 33 32 8,1 87 SY Alister 11,9 7,8 41 7,9 88 SY Alistorm 10,6 11,8 11,2 8,7 7,7 89 SY Carlo 10,8 12,3 10,2 10,0 52 7,9 90 SY Cassidy 9,1 10,5 8,3 8,5 37 60 7,8 91 SY Florida 11,7 12,3 10,2 12,6 31 8,1 92 SY Kolumb 8,2 9,3 7,4 7,9 30 53 8,0 93 SY Marten 10,6 13,3 10,5 8,1 26 7,8 94 SY Medal 11,5 13,8 11,3 9,5 29 7,8 95 SY Polana 9,6 12,1 8,8 8,0 33 49 7,9 96 SY Samoa 10,5 12,3 9,7 9,6 31 8,0 97 SY Saveo 9,9 12,1 9,3 8,4 33 36 7,8 98 Taifun 9,7 11,2 9,3 8,7 8,0 99 Thure 11,6 13,5 11,6 9,7 28 7,8 100 Tigris 11,4 8,6 25 8,1 101 Tores 10,5 13,2 8,2 10,0 37 7,9 102 Trumpf 10,8 12,9 10,2 9,1 26 26 8,1 103 Vectra 10,1 8,8 52 7,9 104 Visby 9,2 10,6 8,8 8,1 20 30 7,9 105 Xenon 12,7 14,5 11,8 11,9 25 26 8,0 Liczba doświadczeń 15 5 5 5 12 17 72 Kol. 3: procent martwych roślin oceny pochodzą z lat 2012 i 2016; w latach 2013, 2014 i 2015 straty roślin po zimie były bardzo małe (2013 średnio do 3%, 2014 średnio do 1%, 2015 średnio do 3%); " brak danych

107 Tabela 4 Rzepak ozimy. Ważniejsze cechy rolnicze odmian Lp. Odmiany Wysokość roślin Wyleganie Termin początku kwitnienia dojrzałości technicznej Porażenie przez choroby zgnilizna twardzikowa sucha zgnilizna kap. choroby podstawy łodygi czerń krzyżowych cm % dzień roku; data % roślin porażonych skala 9 o 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Średnia 156 17 29.04 8.07 11 9 15 7,5 populacyjne 1 Adriana 153 17 118 189 11 9 11 7,7 2 Aixer 151 14 120 189 11 10 12 7,9 3 Ametyst 149 15 120 188 10 9 13 7,4 4 Arot 149 8 120 190 8 10 10 7,3 5 Bazalt 157 18 120 189 9 11 14 7,3 6 Bellevue 159 17 121 190 11 9 14 7,6 7 Birdy 158 15 122 190 9 11 16 8,1 8 Bogart 163 28 122 190 11 10 16 7,3 9 Bojan 160 24 122 190 12 8 14 7,2 10 Brendy 161 23 121 189 10 8 14 7,5 11 Chagall 155 19 119 189 12 10 14 7,4 12 Chrobry 150 17 120 189 7 11 15 7,2 13 DK Cadet 148 25 118 188 11 10 18 7,3 14 ES Alegria 150 18 118 187 15 12 14 7,1 15 ES Beata 154 21 119 188 15 5 21 7,6 16 ES Scarlett 155 18 121 190 10 7 14 7,5 17 ES Valegro 151 19 122 190 10 9 12 7,5 18 Harry 147 19 118 188 15 12 22 7,1 19 Lohana 152 20 119 190 10 10 10 7,4 20 Marcelo 155 22 119 188 11 15 21 7,3 21 Metys 150 18 119 189 14 11 15 7,6

108 cd. tabeli 4 1 2 3 4 5 6 7 8 9 cd. populacyjne 22 Monolit 151 31 121 189 11 8 16 7,2 23 Pamela 155 20 120 190 10 10 10 7,5 24 Polka 149 21 119 188 8 9 16 7,2 25 Quartz 146 15 120 189 16 11 19 7,4 26 Sherlock 155 21 118 189 10 8 13 7,4 27 Sidney 153 25 120 189 9 8 11 7,2 28 Starter 144 34 117 188 19 12 24 7,0 29 SY Ilona 152 15 121 190 10 15 13 7,7 30 SY Rokas 144 9 119 189 10 9 11 7,7 31 Vapiano 147 15 118 188 12 7 8 7,8 mieszańcowe 32 Abakus 153 14 118 188 14 9 19 7,3 33 Acapulco 164 17 120 189 10 11 14 7,5 34 Alessio 157 14 118 188 15 8 17 7,2 35 Alvaro KWS 162 15 119 188 12 9 17 7,6 36 Amazon 158 16 119 188 10 10 16 7,4 37 Anderson 158 17 119 189 12 9 10 7,8 38 Arango 153 16 119 188 11 10 15 7,7 39 Archimedes 158 14 119 188 12 12 16 7,2 40 Arsenal 159 19 117 187 15 13 18 7,5 41 Artoga 157 17 119 188 12 11 16 7,6 42 Atora 163 14 119 189 12 8 12 7,8 43 Bonanza 163 14 122 190 10 7 13 7,9 44 DK Exalte 162 17 120 189 11 12 12 7,4 45 DK Exclusiv 155 21 119 189 13 10 14 7,2 46 DK Exedo 163 23 120 188 13 6 12 7,4 47 DK Expiro 164 24 119 188 7 8 13 7,7 48 DK Expression 160 23 118 189 11 14 18 7,2 49 DK Exquisite 164 17 121 189 10 6 12 7,6

109 cd. tabeli 4 1 2 3 4 5 6 7 8 9 cd. mieszańcowe 50 DK Exsor 166 17 122 189 11 12 13 7,3 51 DK Exssence 159 22 118 188 20 10 20 7,3 52 DK Exstorm 160 19 119 189 12 8 17 7,5 53 DK Extract 164 21 119 188 11 9 13 7,2 54 DK Impression CL 162 16 121 189 10 9 12 7,9 55 DK Platinium 162 13 120 189 13 10 17 7,4 56 Dobrava 160 18 119 189 14 6 16 7,1 57 Elektra 151 16 117 188 14 7 19 7,3 58 ES Cesario 154 15 118 188 17 10 14 7,3 59 ES Domino 162 14 119 190 11 9 10 7,6 60 ES Imperio 160 16 119 189 15 13 14 7,5 61 ES Kamillo 161 25 118 188 12 9 15 7,3 62 Finesse 160 13 119 189 11 9 11 7,7 63 Garou 156 16 119 189 10 8 11 7,3 64 Gladius 153 16 118 189 10 9 16 7,5 65 Graf 158 23 118 188 14 10 16 7,2 66 Hamilton 161 12 119 189 9 10 18 7,8 67 Herkules 153 22 118 189 13 12 15 7,3 68 Inspiration 162 15 120 189 13 10 16 7,5 69 Konkret 154 17 120 188 14 10 20 7,3 70 Kuga 157 14 118 189 11 8 17 7,5 71 Marathon 148 13 117 189 10 9 13 7,6 72 Marcopolos 160 17 121 190 11 10 15 7,7 73 Mentor 157 10 119 189 9 8 12 8,0 74 Mercedes 157 15 120 189 10 10 14 7,7 75 Minerva 155 15 119 188 13 9 16 7,4 76 Nimbus 160 13 119 189 10 10 9 8,0 77 NK Technic 160 18 119 188 9 7 15 7,6 78 Oriolus 151 19 117 188 11 10 14 7,6

110 cd. tabeli 4 1 2 3 4 5 6 7 8 9 cd. mieszańcowe 79 Panama 168 14 121 190 9 9 14 8,1 80 Popular 156 13 118 189 9 7 14 8,0 81 Poznaniak 155 20 121 189 15 12 20 7,3 82 Primus 151 11 117 189 8 4 14 7,7 83 Rohan 149 15 117 188 12 10 18 7,4 84 Rumba 151 13 117 189 10 9 13 7,5 85 Sherpa 154 15 119 189 9 9 12 7,5 86 Shrek 158 12 118 189 12 11 13 7,8 87 SY Alister 154 15 118 189 13 9 15 7,3 88 SY Alistorm 154 17 119 188 13 11 16 7,4 89 SY Carlo 154 16 117 189 11 9 14 7,6 90 SY Cassidy 160 15 120 190 10 5 12 7,7 91 SY Florida 160 18 118 188 11 13 17 7,6 92 SY Kolumb 157 17 118 188 11 9 15 7,6 93 SY Marten 151 15 117 189 11 10 11 7,5 94 SY Medal 155 18 119 189 9 9 13 7,7 95 SY Polana 156 15 118 189 12 12 16 7,6 96 SY Samoa 156 22 119 189 13 9 15 7,5 97 SY Saveo 155 16 118 189 12 10 12 7,5 98 Taifun 153 18 119 188 12 7 14 7,6 99 Thure 141 11 121 189 12 8 16 8,0 100 Tigris 163 24 118 188 11 10 16 7,3 101 Tores 157 17 118 189 12 9 12 7,5 102 Trumpf 151 16 117 188 11 9 16 7,5 103 Vectra 153 23 118 188 12 10 18 7,4 104 Visby 155 16 119 188 11 9 17 7,5 105 Xenon 156 13 117 188 12 8 17 7,6 Liczba doświadczeń 83 59 81 77 31 13 24 34 Kol. 3: wyleganie cecha określana jako wysokość łanu przed zbiorem do wysokości roślin, w procentach [100 (wysokość łanu / wysokość roślin x 100)]; mniejsza wartość oznacza mniejsze wyleganie

112 BOBOWATE GRUBONASIENNE. WSTĘP Dane publikowane w różnych źródłach z lat 2014 i 2015 dotyczące bobowatych grubonasiennych (strączkowych) potwierdzają długo oczekiwane ożywienie na krajowym rynku nasion. Podobna pozytywna tendencja dotyczy areału uprawy, który rośnie. Udział procentowy w strukturze zasiewów gatunków z tej grupy nadal kształtuje się na niskim poziomie, a potrzeba wzbogacenia płodozmianów opartych głównie na roślinach towarowych, jest coraz większa. Niestety statystyczne zestawienia publikowane przez GUS pozwalają uchwycić jedynie pewne tendencje dla całej grupy bobowatych, bo w ograniczonym zakresie pokazują zestawienia dla poszczególnych gatunków. Ostatnie dane podają, że powierzchnia zasiewów bobowatych pastewnych na nasiona wynosiła 313 tys. ha, a więc w porównaniu do roku 2014 wzrosła o 100%. Powierzchnia zasiewów bobowatych pastewnych na zielonkę 37,1 tys. ha, a więc wzrosła o ponad 40%. Wysiano także 91 tys. ha (o 46% więcej względem roku 2014) bobowatych jadalnych (jednak do grupy tej dołączono także gatunki warzywne). Powierzchnia uprawy łubinu gorzkiego na nasiona (2,8 tys. ha) była zdecydowanie niższa, stanowiąc jedynie 28% w porównaniu do zasiewów z roku 2014. Mieszanki bobowatych i bobowatych ze zbożami wysiano na powierzchni 58 tys. ha, zbliżonej do tej z roku 2014. Zatem szacunkowa powierzchnia uprawy bobowatych w roku 2015 wynosiła blisko 333 tys. ha, wraz z areałem grochu jadalnego, który w pewnej części może być zwiększony o uprawę gatunku warzywnego, na zielone nasiona. W porównaniu do wcześniejszego sezonu wzrosła ona o 75%. Według PIORiN areał kwalifikowanych plantacji nasiennych całej grupy bobowatych grubonasiennych wynosił 22,7 tys. ha. W porównaniu do roku 2014 areał ten wzrósł o ponad 100%, a względem 2013 roku trzykrotnie. W przeszłości po załamaniu się rynku nasiennego bobowatych grubonasienych, potrzebnych było kilka lat, by sytuacja uległa pozytywnej zmianie. Jest ona między innymi skutkiem promocji uprawy bobowatych wśród producentów i upowszechniania udoskonalonych technologii uprawy, badań naukowych nad skutecznością wielokierunkowego wykorzystania ich nasion, a następnie jego propagowania. Jednym z najistotniejszych aspektów popularyzacji są strategie wsparcia finansowego dla rolników (dopłaty). Choć w latach wcześniejszych ich wysokość była zadowalająca, to w roku 2015 rol-

113 nicy odczuli znaczący spadek wielkości dopłaty z powodu dużego wzrostu areału uprawy. Większe zapotrzebowanie na nasiona wynikało też z wdrożenia w naszym kraju, jak i w innych krajach UE, programu zazieleniania, a zasiewy między innymi bobowatych grubonasiennych pozwalają na spełnienie tego wymogu. Znaczenie ma także wzrastająca świadomość rolników, że w obliczu przeważającego udziału zbóż w strukturze zasiewów (70%), konieczne jest wprowadzenie do uprawy gatunków poprawiających dobrostan gleby. W roku 2015 reprodukcja nasion wzrosła we wszystkich gatunkach bobowatych grubonasiennych uprawianych w Polsce, także tych niszowych wyce kosmatej i siewnej oraz łubinie białym. Zmieniają się wzajemne proporcje rozmiarów produkcji nasiennej między poszczególnymi gatunkami, wskazujące na zmianę ich ważności, którą notowano już rok wcześniej. Obecnie najwięcej reprodukuje się nasion łubinu wąskolistnego, podczas gdy w przeszłości gatunkiem dominującym był groch siewny. Aktualnie jego reprodukcja jest na podobnym poziomie jak soi, której produkcja kwalifikatów dynamicznie rośnie. Podwoiła się natomiast powierzchnia kwalifikowanych plantacji bobiku, a także wyki (rys. 1). Razem 22 740 ha Rys. 1. Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych bobowatych grubonasiennych w roku 2015, wg PIORiN

114 W opracowaniu przedstawiono zestawienia tabelaryczne najważniejszych cech dla gatunków bobowatych grubonasiennych, z którymi prowadzono doświadczenia w ramach PDO (bobik, groch siewny, łubin wąskolistny, łubin żółty, soja i wyka siewna). W tabeli 1 dla każdego zamieszczonego w opracowaniu gatunku, przedstawiono dodatkowo ważniejsze cechy morfologiczne odmian. Podano w niej wszystkie aktualnie zarejestrowane odmiany. W danych dotyczących udziału w kwalifikacji polowej miejsce puste oznacza, że w danym roku na terenie Polski nie zakwalifikowano plantacji nasiennych danej odmiany, bądź odmiana nie była zgłoszona do kwalifikacji. Tabele z wynikami plonowania zawierają dane z czterolecia 2012-2015, ze względu na dużą zmienność plonowania tej grupy roślin. W ten sposób informacja dotycząca poszczególnych odmian jest pełniejsza, a możliwość jej oceny bardziej obiektywna. Średnie plony natomiast uwzględniają okres trzyletni. W nielicznych przypadkach były wyjątki, wtedy wyniki dla odmian pochodziły z trzech lub dwóch lat. Tak było w przypadku wyki siewnej (dane z dwulecia), bo wcześniej nie realizowano doświadczeń z tym gatunkiem. Brak danych dotyczących plonu odznacza, że odmiana nie była badana w danym roku, a średnie wartości cech dla tych odmian odpowiednio przeliczono. Obok plonu nasion umieszczono także plon białka ogólnego z tych samych lat. Jest to istotny parametr, który świadczy o przydatności odmian w obrębie poszczególnych gatunków roślin białkowych. W dalszych tabelach przedstawiono ważniejsze cechy rolniczoużytkowe odmian. Wyniki pochodzą z trzylecia (lata 2013-2015), wyjątkowo z krótszego okresu (wyka siewna). Na średnią dla cech wyrażanych w skali dziewięciostopniowej, składają się wyniki tylko z tych punktów doświadczalnych, w których dane zjawisko wystąpiło. Nie włączono do średniej wyników, które nie różnicowały odmian lub, gdy zjawisko oceniono na 9. W związku z tym nie ilustrują one występowania zjawiska, ale za to lepiej pokazują różnice między odmianami. Wyniki cech jakościowych nasion pochodzą z trzech ostatnich lat badań, poza bobikiem dla którego przedstawiono wyniki dwuletnie. W tabelach wynikowych uwzględniono te odmiany z Krajowego rejestru (KR), które w ostatnich czterech latach były badane choćby jeden rok w doświadczeniach PDO lub w roku bieżącym zostały zarejestrowane (wyniki z doświadczeń rejestrowych).

Bobik 115 Bobik jest rodzimym gatunkiem mającym duże możliwości plonowania, ale wymagającym żyznych gleb i znacznej ilości opadów. Najbardziej odpowiednimi rejonami jego uprawy są: północna i południowa część Polski. W latach 2007-2013 nie było zgłoszeń nowych odmian do urzędowych badań, a ostatni raz nową odmianę (Amulet) zarejestrowano w 2008 roku. W ostatnich trzech sezonach wegetacyjnych obserwuje się zmiany, gdyż pojawiają się zgłoszenia i nowe odmiany trafiają do urzędowych badań. Odmiany te pochodzą zarówno z polskiej hodowli, w której wznowiono zawieszoną okresowo hodowlę twórczą, jak i z firm zagranicznych. Na początku roku 2016 wpisano do Krajowego rejestru (KR) dwie nowe krajowe odmiany niesamokończące niskotaninowe (Amigo i Fernando). Choć uprawa bobiku w Polsce w ciągu kilku ostatnich lat miała małe znaczenie, to stopniowo wzrasta powierzchnia plantacji kwalifikowanych także tego gatunku, uważanego za niszowy. W przeciągu tych kilku lat powierzchnia plantacji nasiennych wzrosła od niecałych 200 ha do nieco ponad 2 tys. ha. Udział bobiku w stosunku do ogólnej powierzchni bobowatych grubonasiennych objętych kwalifikacją polową wzrósł z 3% do 9%. Choć znaczenie bobiku z powodu jego dużych wymagań siedliskowych zawsze będzie umiarkowane, jest szansa, że na polach będzie się częściej pojawiał. Obecny stan KR to 11 odmian, które dzielą się na trzy grupy, w zależności od cech morfologiczno-użytkowych roślin: sześć form niesamokończących o niskiej zawartości tanin, cztery niesamokończące o znacznej zawartości związków antyodżywczych i tylko jedna odmiana samokończąca o znacznej zawartości tanin. Pomimo cennej cechy jaką jest samokończenie wegetacji, liczba odmian tego typu w ostatnich latach zmniejszyła się do minimum. Wynika to głównie z większej podatności na choroby i mniejszego potencjału plonowania. Odmiany krajowe Ashleigh, Oena i Sonet nie były badane w ostatnich czterech latach. Wykaz odmian znajdujących się w KR w roku 2016 podano w tabeli 1, a dane dotyczące najważniejszych cech rolniczo-użytkowych w tabelach 2 i 3.

116 Charakterystyka odmian bobiku wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2016 Amigo (d. STH 2313) Odmiana niesamokończąca (tradycyjna), niskotaninowa, przydatna do uprawy na zbiór nasion paszowych. Plon nasion duży, białka dość duży. Termin kwitnienia dość wczesny, dojrzewania dość wczesny do średniego. Okres kwitnienia dość długi. Wysokość roślin średnia. Wyleganie w fazie końca kwitnienia i przed zbiorem bardzo małe. Podatność na choroby powodowane przez patogeny pochodzenia grzybowego (czekoladową plamistość, zgorzelową plamistość i rdzę) średnia do małej. Równomierność dojrzewania dość dobra. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion bardzo mała. Masa 1000 nasion bardzo duża. Zawartość białka ogólnego w nasionach średnia, zawartość włókna surowego mała, zawartość tanin znikoma. Zabarwienie okrywy nasiennej jasne. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 50 szt./m 2. Fernando (d. STH 2513) Odmiana niesamokończąca (tradycyjna), niskotaninowa, przydatna do uprawy na zbiór nasion paszowych. Plon nasion i białka bardzo duży. Termin kwitnienia dość wczesny, dojrzewania średni. Okres kwitnienia dość długi. Wysokość roślin średnia. Wyleganie w fazie końca kwitnienia bardzo małe, przed zbiorem dość małe. Podatność na choroby powodowane przez patogeny pochodzenia grzybowego (czekoladową plamistość, zgorzelową plamistość i rdzę) średnia do małej. Równomierność dojrzewania dość dobra. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion mała. Masa 1000 nasion średnia. Zawartość białka ogólnego w nasionach duża, zawartość włókna surowego dość mała, znikoma zawartość tanin. Zabarwienie okrywy nasiennej jasne. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 50 szt./m 2.

117 Tabela 1 Bobik. Wykaz odmian zarejestrowanych Rok wpisania Lp. Odmiany do Krajowego rejestru Zachowujący (numer adresowy) Barwa nasion po zbiorze Udział w kwalifikacji polowej (%) 1 2 3 4 5 niesamokończące wysokotaninowe 2015 2014 2013 maks. przed rokiem 2013 1 *Ashleigh x/ 2004 153 beż 1,9 0,3 0,6 2 *Bobas 2002 153 beż 31,0 22,0 40,7 45,6 3 *Oena x/ 2004 153 beż 0,5 0,1 1,5 4 Sonet x/ 1995 10 beż 1,3 13,5 niesamokończące niskotaninowe 5 *Albus 2002 611 bsz 34,9 33,7 26,3 37,1 6 *Amigo 2016 611 szbeż 7 *Amulet 2008 611 szbeż 9,4 15,6 21,0 27,4 8 *Fernando 2016 611 szbeż 9 *Kasztelan 2006 611 szbeż 1,7 34,6 10 *Olga 2003 611 bsz 11,2 1,3 35,5 samokończąca wysokotaninowa 11 *Granit 2006 611 beż 6,9 17,6 8,9 23,3 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (tys. ha) 2,10 0,90 0,56 31,33 Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym lub wspólnotowym wyłącznym prawem hodowcy, x/ odmiana niebadana w latach 2012-2015 Kol. 4: beż beżowa, bsz białoszara, szbeż szarobeżowa; na podstawie badań OWT Kol. 5: wg danych PIORiN; w latach 2013-2015 kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA)

118 Tabela 2 Bobik. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Lp. Odmiany Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) 2013-2015 2015 2014 2013 2012 2014-2015 2015 2014 1 2 3 Wzorzec 46,2 42,5 52,1 44,1 45,4 1195 1046 1343 niesamokończące wysokotaninowe 1 Bobas 101 98 104 101 111 102 101 103 niesamokończące niskotaninowe 2 Albus 103 101 104 105 103 103 101 104 3 Amigo 104 104 102 4 Amulet 99 100 106 91 108 104 101 107 5 Fernando 107 104 108 6 Kasztelan 91 87 101 92 7 Olga 102 95 99 113 97 98 95 100 samokończąca wysokotaninowa 8 Granit 107 106 108 108 95 102 102 101 Liczba doświadczeń 32 12 12 8 9 24 12 12 Kol. 1: wzorzec średnia z wszystkich odmian badanych w danym roku w doświadczeniach PDO

119 Tabela 3 Bobik. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian Wysokość Lp. Odmiany roślin po zakończeniu kwitnienia Wyleganie Długość okresu od siewu do: Długość fazy przed zbiorem początku kwitnienia dojrzałości technicznej kwitnienia Równomierność dojrzewania cm skala 9º liczba dni skala 9º 1 2 3 4 5 6 7 8 Średnia 129 7,9 7,1 64 125 25 7,7 niesamokończące wysokotaninowe 1 Bobas 135 7,7 6,8 64 124 24 7,8 niesamokończące niskotaninowe 2 Albus 128 8,1 7,5 63 124 25 7,7 3 Amigo 129 8,3 7,5 64 125 25 7,6 4 Amulet 132 7,9 7,0 63 126 25 7,5 5 Fernando 130 7,9 7,2 63 126 26 7,6 6 Kasztelan 132 8,1 7,2 64 125 25 7,7 7 Olga 129 8,1 7,5 63 125 26 7,7 samokończąca wysokotaninowa 8 Granit 113 7,7 7,2 62 120 Liczba doświadczeń 31 12 25 32 31 23 8,0 31 26

120 cd. tabeli 3 Lp. Odmiany czekoladowa plamistość Porażenie przez choroby askochytoza rdza Uszkodzenia nasion przez strąkowca Masa 1000 nasion białka ogólnego Zawartość włókna surowego tanin skondensowanych w nasionach z okrywą skala 9º % g % s.m. mg/g s.m. 1 9 10 11 12 13 14 15 16 Średnia 7,1 7,1 7,5 3,2 456 29,8 9,3 0,067 niesamokończące wysokotaninowe 1 Bobas 7,2 7,3 7,7 2,5 484 30,0 8,8 0,788 niesamokończące niskotaninowe 2 Albus 7,2 6,9 7,3 3,6 470 30,0 9,5 0,070 3 Amigo 7,3 7,3 7,4 3,4 483 29,4 9,3 0,066 4 Amulet 7,3 7,2 7,5 3,0 452 30,1 9,4 0,064 5 Fernando 7,3 7,4 7,5 3,3 450 30,2 9,4 0,068 6 Kasztelan 6,9 7 Olga 7,3 7,1 7,3 2,6 443 29,9 9,5 0,068 7,0 7,6 3,6 446 29,8 9,4 0,066 samokończąca wysokotaninowa 8 Granit 6,6 6,9 7,3 3,8 483 28,1 8,8 0,848 Liczba doświadczeń 29 24 23 24 31 14 10 10 Kol. 14-16: cechy jakościowe nasion z lat 2014 i 2015 Kol. 16: średnia z odmian niskotaninowych

Groch siewny 121 Urzędowe dane kwalifikacji plantacji nasiennych wskazują pewne tendencje co do zapotrzebowania na nasiona grochu siewnego na rynku nasiennym. W roku 2015 powierzchnia kwalifikatów w porównaniu do sezonu wcześniejszego wzrosła o 150% i wynosiła blisko 5 tys. ha. Mimo to, nie dorównuje ona rosnącej szybko powierzchni objętych kwalifikacją polową łubinów (wąskolistnego, żółtego i białego), która sięgnęła 10 tys. Na pewne tendencje wskazuje też fakt, że areał plantacji nasiennych grochu siewnego był już o 2 tys. ha mniejszy niż łubinu wąskolistnego, był również jedynie nieznacznie większy w porównaniu do soi, której produkcja nasienna rośnie bardzo dynamicznie (w minionym roku nieco ponad 4 tys. ha). Dane GUS-u dotyczące powierzchni uprawy pokazują, że areał grochu siewnego uprawianego na nasiona lub na zielonkę wynosił 51 tys. ha (część areału może stanowić groch na zielone nasiona), a łubinu czterokrotnie więcej (ponad 232 tys. ha). W ostatnim dziesięcioleciu widoczna jest wyraźna redukcja liczby odmian będących w KR, wynosząca niespełna 60%. W przeszłości ruch odmianowy był większy - więcej zgłoszeń do badań urzędowych, a co za tym idzie częstsze były ich rejestracje. Mimo spadku ogólnej liczby odmian grochu w KR, wzrósł stopień wykorzystania poszczególnych z nich na rynku nasiennym. Aktualny stan KR to 13 odmian ogólnoużytkowych białokwitnących, o żółtych nasionach oraz 8 odmian pastewnych o barwnych lub białych kwiatach i nasionach kolorowych lub żółtych. Zdecydowana większość odmian w KR pochodzi z krajowych hodowli. Z danych publikowanych przez PIORiN wynika, że reprodukowanych jest zdecydowana większość odmian ogólnoużytkowych z KR i wszystkie odmiany pastewne. W ostatnich latach zgłaszane są do kwalifikacji także plantacje odmian pochodzących z ka-talogu wspólnotowego CCA. W roku 2015 było ich siedem, co świadczy o większym zainteresowaniu sprzedażą nasion grochu w Polsce przez firmy zagraniczne. Począwszy od sezonu wegetacyjnego 2015 odmiany ogólnoużytkowe i pastewne grochu siewnego są testowane w ramach tej samej serii doświadczeń. Podejście całościowe do tego gatunku daje możliwość pełnego porównania odmian, niezależnie od przynależności do grupy użytkowej. Dzięki temu możliwe jest wskazanie ich walorów przekładające się na sposób wykorzystywania w szerokiej praktyce. Z reguły odmiany ogólnoużytkowe białokwitnące są plenniejsze i ze względu na jasne i gładkie nasiona nadają się zarówno na paszę jak i na cele kulinarne. Formy o kolorowych kwiatkach cechują się nieco większą zawartością białka w nasionach, które są barwne dlatego ich główne przeznaczenie to wykorzystanie do komponowania pasz.

122 Nieodwracalnym kierunkiem hodowli celem udoskonalenia odmiany jest ich wąsolistność. W grupie odmian ogólnoużytkowych nie ma już form liściastych, a wśród pastewnych pozostały jedynie dwie od dawna będące w KR. Producentowi oferuje się w ten sposób odmianę o wyraźnie lepszej sztywności i łatwiejszą w zbiorze. Dodatkowo, widoczną tendencją jest skłócenie łodygi. Jedynie odmiana pastewna wąskolistna Muza cechuje się nieco wyższymi roślinami, gdyż jej hodowla uwzględniała zapotrzebowanie na odmianę, która nadaje się jako komponent do mieszanek. Utrzymanie w KR tego typu form jest uzasadnione ze względu na ich przydatność do zasiewów mieszankowych (głównie ze zbożami), nadal dość popularnego sposobu uprawy bobowatych w naszym kraju, zwłaszcza w małych gospodarstwach. Odmiana Roch (liściasta) cechuje się także wysokimi roślinami, ale nie badano jej w ostatnich latach. W okresie od ostatniego wydania niniejszej publikacji skreślono dwie odmiany ogólnoużytkowe: Boruta i Santana. W ostatnich czterech latach w doświadczeniach porejestrowych nie badano odmian: Pomorska, Roch i Wenus. Na początku roku 2016 do KR wpisano jedną krajową odmianę ogólnoużytkową Starski. Wykaz odmian znajdujących się w KR podano w tabeli 1, a dane dotyczące najważniejszych cech rolniczoużytkowych w tabelach 2-5, z wyodrębnionym podziałem odmian zgodnie ze sposobem ich wykorzystania. Charakterystyka odmiany grochu siewnego wpisanej do Krajowego rejestru w roku 2016 Starski (d. WTD 6413) Odmiana ogólnoużytkowa, wąsolistna, o białych kwiatach, przeznaczona do uprawy na suche nasiona do wykorzystania na paszę i konsumpcję. Plon nasion dość duży, stabilny w latach badań. Plon białka duży. Termin kwitnienia i dojrzewania średni, okres kwitnienia średni do dość długiego. Rośliny średniej wysokości. Odporność na wyleganie w czasie kwitnienia duża, a przed zbiorem dość duża do średniej. Dość odporna na mączniaka rzekomego i prawdziwego, fuzaryjne więd-nięcie i zgorzelową palmistość grochu. Równomierność dojrzewania średnia. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion bardzo mała. Nasiona barwy żółtej, o średniej masie 1000 nasion, i o średniej zawartości białka ogólnego. Zawartość włókna surowego dość mała. Nasiona dobrze rozgotowują się. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 110 szt./m 2.

123 Tabela 1 Groch siewny. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący/ reprezentant (numer adresowy) Typ ulistnienia Barwa kwiatów/ nasion Udział w kwalifikacji polowej (%) maks. 2015 2014 2013 przed rokiem 2013 1 2 3 4 5 6 ogólnoużytkowe 1 *Akord 2012 1 SL b/ż 2,0 3,1 2 *Arwena 2015 153 SL b/ż 3 *Audit 2014 429 SL b/ż 1,7 2,2 0,4 1,1 0,1 4 *Batuta 2009 153 SL b/ż 9,7 15,5 24,5 12,4 5 *Cysterski 2008 1 SL b/ż 3,3 2,1 6 *Ezop 2004 153 SL b/ż 2,6 6,7 7 *Lasso 2008 611 SL b/ż 3,8 8,6 8 *Mecenas 2012 618 SL b/ż 6,1 1,9 8,0 13,3 4,5 17,2 1,6 12,6 2,0 0,4 9 *Medal 2007 618 SL b/ż 5,1 4,0 14,9 10 *Mentor 2011 618 SL b/ż 4,9 4,5 11 *Starski 2016 1 SL b/ż 2,5 3,4 12 *Tarchalska 2004 153 SL b/ż 7,5 20,3 31,0 54,5 13 *Wenus x/ 2003 153 SL b/ż 3,3 6,9 3,6 17,9

124 cd. tabeli 1 1 2 3 4 5 6 pastewne wysokie 14 *Muza N 2009 618 SL b/ż 2,0 12,4 10,9 12,6 15 *Roch x/ NZ 2000 1 LPP czp/w 0,8 0,2 10,0 pastewne średniowysokie 16 *Hubal N 2005 153 LPP czp/bz 5,6 22,5 18,4 16,0 17 *Milwa N 2005 618 SL róż/br 12,9 34,0 34,4 47,1 18 *Model N 2011 618 SL czp/bz 4,9 15,3 8,4 1,9 19 *Pomorska x/ N 2000 1 SL czp/w 0,3 6,4 6,3 21,2 20 *Sokolik N 2001 1 SL czp/bz 4,5 3,6 4,6 16,5 21 *Turnia N 2011 1 SL czp/br 5,8 5,6 4,8 1,7 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (tys. ha) 4,98 1,97 1,33 45,42 Kol. 1: * odmiana odmiana chroniona krajowym lub wspólnotowym wyłącznym prawem hodowcy, x/ odmiana niebadana w latach 2012-2015, N odmiana nasienna, NZ odmiana nasienno-zielonkowa Kol. 4: SL wąsy czepne zamiast listków (typ afila), LPP lisście parzysto-pierzaste Kol. 5: b biała, czp czerwonopurpurowa, róż różowa/ ż żółta, br brązowa, bz brązowozielona, w wielobarwna, na podstawie badań OWT Kol. 6: wg danych PIORiN; w latach 2013-2015 kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA)

125 Tabela 2 Groch siewny odmiany ogólnoużytkowe. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Lp. Odmiana 2013- -2015 Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) 2015 2013-2014 2013 2012-2015 2015 1 2 3 2014 2013 2012 Wzorzec 53,1 50,6 59,5 49,1 49,3 982 961 1097 889 979 1 Akord 97 101 94 96 102 96 100 94 94 100 2 Arwena 105 105 105 105 104 103 105 103 3 Audit 104 98 104 111 108 108 103 108 114 110 4 Batuta 106 102 109 108 104 108 103 113 107 107 5 Cysterski 96 91 104 93 90 103 6 Ezop 97 92 98 102 97 101 95 103 105 102 7 Lasso 102 104 102 101 104 100 102 99 98 100 8 Mecenas 102 102 102 101 102 103 103 105 102 102 9 Medal 86 91 95 88 92 92 10 Mentor 98 101 98 96 98 97 98 98 96 96 11 Starski 103 100 104 103 12 Tarchalska 103 101 103 105 102 101 97 103 103 100 Liczba doświadczeń 56 24 18 14 17 56 24 18 14 17 Kol. 1: wzorzec: 2015 średnia z większości odmian ogólnoużytkowych i pastewnych; 2014 Audit, Akord, Ezop, Mecenas, Mentor, Tarchalska; 2013, 2012 Akord, Ezop, Mecenas, Mentor, Tarchalska

126 Tabela 3 Groch siewny odmiany ogólnoużytkowe. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe Lp. Odmiana Wysokość roślin po zakończeniu kwitnienia Wyleganie przed zbiorem Długość okresu od siewu do: początku kwitnienia dojrzałości technicznej Długość fazy kwitnienia fuzaryjne więdnięcie Porażenie przez choroby Równomierność dojrzewania zgorzelowa plamistość mączniak prawdziwy mączniak rzekomy cm skala 9º liczba dni skala 9º 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Średnia 89 7,8 6,1 64 106 15 8,1 7,9 7,6 7,9 8,1 1 Akord 90 7,6 5,8 63 105 16 8,2 7,8 7,6 8,0 8,0 2 Arwena 81 7,9 6,2 64 107 15 7,7 8,1 7,6 7,8 8,2 3 Audit 94 7,9 6,4 64 105 16 8,2 7,9 7,8 7,9 8,2 4 Batuta 92 8,0 6,2 68 107 15 7,6 8,5 7,9 7,9 8,5 5 Cysterski 78 7,3 5,2 61 103 16 8,6 7,7 7,4 7,8 7,6 6 Ezop 92 8,0 6,1 66 107 14 7,7 8,2 7,9 7,8 8,1 7 Lasso 93 7,5 5,8 63 105 15 8,2 7,9 7,6 7,8 8,4 8 Mecenas 92 7,9 6,6 65 105 12 8,4 7,8 7,7 7,9 8,2 9 Medal 84 7,6 5,9 64 105 14 8,1 7,8 7,2 7,8 7,6 10 Mentor 94 7,9 6,2 65 106 14 8,1 7,9 7,7 7,9 8,3 11 Starski 90 8,0 6,5 63 105 16 8,1 7,6 7,3 7,7 8,1 12 Tarchalska 90 7,9 6,4 64 106 Liczba doświadczeń 62 15 7,9 8,0 7,8 7,9 8,0 40 55 60 58 62 49 11 27 19 11

127 cd. tabeli 3 Lp. Odmiana Masa 1000 nasion bardzo dużych (ø>7 mm) Udział nasion Zawartość dużych (ø 6-7 mm) białka ogólnego włókna surowego Intensywność pobierania wody przyrost masy nasion po określonym czasie moczenia (w godzinach) 1 3 5 7 24 g % % s.m. % 1 13 14 15 16 17 18 Średnia 244 14 63 21,9 5,8 16 47 67 79 106 1 Akord 245 14 65 2 Arwena 234 8 59 3 Audit 249 15 67 4 Batuta 249 14 69 5 Cysterski 229 4 56 6 Ezop 274 28 62 7 Lasso 240 9 64 8 Mecenas 239 11 66 9 Medal 241 23 57 10 Mentor 221 10 60 11 Starski 251 10 65 12 Tarchalska 260 18 66 Liczba doświadczeń 22,0 5,8 17 49 71 83 110 21,6 5,8 15 45 64 74 101 22,1 5,7 15 51 72 83 108 22,0 5,9 15 44 62 73 104 21,4 5,9 18 53 72 82 107 22,5 5,7 17 51 69 79 102 21,2 5,8 18 55 76 88 113 22,2 5,5 13 41 62 76 110 22,2 6,0 16 44 63 75 104 21,6 5,9 14 44 65 76 104 22,2 6,1 15 50 72 84 112 21,4 5,8 14 41 60 71 101 58 35 36 31 15 15

128 Tabela 4 Groch siewny odmiany pastewne. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Lp. Odmiany 2013- Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) 2013-2015 2014 2013 2012-2015 -2015 2015 2014 2013 2012 1 2 3 Wzorzec 47,7 50,6 50,0 42,6 40,8 913 961 987 792 834 wysokie 1 Muza 88 81 92 92 88 91 91 87 średniowysokie 2 Hubal 102 97 103 107 103 107 104 104 113 105 3 Milwa 98 98 93 102 92 99 101 94 102 91 4 Model 98 96 101 96 112 101 102 104 98 110 5 Sokolik 97 91 100 99 94 99 6 Turnia 103 99 106 104 107 98 96 99 100 100 Liczba doświadczeń 55 24 16 15 15 55 24 16 15 15 Kol. 1: wzorzec: 2015 średnia z większości odmian ogólnoużytkowych i pastewnych, 2014, 2013, 2012 średnia odmian pastewnych średniowysokich Kol. 3: brak danych

129 Tabela 5 Groch siewny odmiany pastewne. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe Lp. Odmiana Wysokość roślin po zakończeniu kwitnienia Wyleganie Długość okresu od siewu do: przed zbiorem początku kwitnienia dojrzałości technicznej Długość fazy kwitnienia Równomierność dojrzewania cm skala 9º liczba dni skala 9º 1 2 3 4 5 6 7 8 Średnia 94 7,9 6,1 66 107 15 7,9 wysokie 1 Muza 115 8,6 6,9 70 111 18 7,3 średniowysokie 2 Hubal 95 6,7 5,0 66 106 14 7,9 3 Milwa 80 8,1 6,3 64 104 15 8,3 4 Model 92 8,6 7,5 64 106 15 8,1 5 Sokolik 88 7,8 5,4 67 107 13 7,9 6 Turnia 92 7,7 5,3 63 106 16 8,0 Liczba doświadczeń 62 40 55 60 58 62 49

130 cd. tabeli 5 Lp. Odmiany fuzaryjne więdnięcie Porażenie przez choroby Masa 1000 zgorzelowa plamistość mączniak prawdziwy mączniak rzekomy nasion białka ogólnego Zawartość skala 9º g % s.m. 1 9 10 11 12 13 14 15 włókna surowego Średnia 8,0 7,8 7,9 8,1 235 22,1 5,9 wysokie 1 Muza 8,1 7,9 7,9 8,3 209 21,5 5,8 średniowysokie 2 Hubal 8,0 7,7 7,7 7,4 258 22,8 5,7 3 Milwa 7,7 7,6 7,9 7,8 244 22,2 6,2 4 Model 8,1 7,7 7,7 8,9 247 22,6 5,7 5 Sokolik 8,3 7,8 8,0 7,8 225 22,4 6,2 6 Turnia 7,9 7,8 8,0 8,4 229 20,9 5,9 Liczba doświadczeń 11 27 19 11 58 31 15

Łubin wąskolistny 131 Małe wymagania glebowo-wilgotnościowe łubinu wąskolistnego sprawiają, że może być wysiewany w wielu rejonach kraju. Jest gatunkiem odpowiednim do uprawy na glebach średnich i dość lekkich, które w Polsce dominują. W roku 2015 odmiany łubinu wąskolistnego były reprodukowane na powierzchni blisko 7 tys. ha i w porównaniu do roku wcześniejszego powierzchnia ta wzrosła o prawie 100%. W porównaniu do grochu siewnego, który w przeszłości wśród bobowatych, był uznawany za gatunek o największym znaczeniu gospodarczym, reprodukcja nasion kwalifikowanych była większa o 1,5 tys. ha. Nasiona większości odmian wpisanych do Krajowego rejestru (KR) są corocznie namnażane, przy czym wskazać można odmiany dominujące w reprodukcji. Wśród odmian niesamokończących duży udział w reprodukcji miały niedawno zarejestrowana odmiana Tango, a także Zeus (od dawna w KR), a wśród odmian samokończących odmiana Regent. Utrzymywana jest też na pewnym poziomie reprodukcja odmian o wysokiej zawartości alkaloidów (w ostatnich latach głównie Karo), gdyż są one szczególnie przydatne do zasiewów poplonowych na przyoranie, ponieważ nie są niszczone przez dziką zwierzynę. Reprodukcja wielu odmian, zwłaszcza tych najnowszych, pozwala producentowi na optymalny wybór odmiany adekwatnie do potrzeb. W ostatnich latach obserwuje się duży postęp hodowlany. Nowo rejestrowane odmiany cechują się znaczącą poprawą cech gospodarczych, zwłaszcza potencjału plonowania i cech jakościowych nasion, a także zdrowotności. Jest to jedyny gatunek wśród bobowatych grubonasiennych, w którym liczba odmian zarejestrowanych w ostatnim dziesięcioleciu podwoiła się. W KR są aktualnie 24 odmiany, różniące się pod względem wielu cech morfologicznych (typ wzrostu, barwa kwiatów, liści i nasion) oraz cech ważnych z punktu widzenia uprawy i wykorzystania (np. zawartość alkaloidów, białka ogólnego, tłuszczu, włókna i inne). Po raz pierwszy mamy do czynienia z sytuacją, w której liczba odmian w KR tego gatunku jest większa niż u grochu siewnego. Większość stanowią odmiany krajowe, a tylko jedna odmiana samokończąca, nietermoneutralna Boruta pochodzi z zagranicy, ale jest zachowywana na terenie naszego kraju. Zdecydowana większość odmian (18) to formy o niskiej zawartości alkaloidów i niesamokończącym typie wzrostu, różniące się potencjałem plonowania, jakością nasion oraz tem-

132 pem wzrostu roślin. Grupę o samokończącym typie wzrostu stanowią trzy odmiany (Boruta, Regent, Sonet). Ich zasadniczym walorem jest wczesne i równomierne dojrzewanie, mały udział roślin zielonych w łanie przed zbiorem oraz większa odporność na wyleganie. Mimo mniejszego potencjału plonowania w porównaniu do form niesamokończących, są cenione przez wielu rolników. W gatunku tym, jako jedynym wśród rodzimych gatunków łubinów, dostępne są też trzy formy o wysokiej zawartości alkaloidów. Stan KR w okresie od opublikowania poprzedniego wydania LOO zwiększył się o cztery nowe odmiany pastewne, niesamokończące (Bolero, Jowisz, Koral i Tytan), pochodzące z dwóch różnych hodowli krajowych. W ostatnich kilku latach w doświadczeniach PDO nie badano odmiany Mirela o dużej zawartości alkaloidów (gorzka). Ponadto od roku nie testuje się pozostałych odmian o wysokiej zawartości alkaloidów (Karo i Oskar), gdyż nie ma w tej grupie użytkowej ruchu odmianowego. Nie badano także odmiany o niskiej zawartości alkaloidów i niesamokończącym wzroście Kadryl. Wykaz odmian znajdujących się w KR podano w tabeli 1, a dane dotyczące najważniejszych cech rolniczo-użytkowych w tabelach 2 i 3. Charakterystyka odmian łubinu wąskolistnego wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2016 Bolero (d. WTD 2513) Odmiana niesamokończąca, niskoalkaloidowa przydatna do uprawy na nasiona paszowe. Plon nasion i białka bardzo duży, stabilny w latach badań. Termin kwitnienia i termin dojrzewania roślin dość wczesny do średniego. Okres kwitnienia średniej długości. Rośliny średnie do dość wysokich, w fazie początku kwitnienia nie wylegają. Wyleganie roślin w fazie końca kwitnienia i przed zbiorem średnie. Dość duża odporność na na fuzaryjne więdnięcie. Dojrzewanie równomierne. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion mała. Masa 1000 nasion bardzo duża. Zawartość białka ogólnego w nasionach duża, tłuszczu surowego mała, włókna surowego bardzo mała. Zawartość alkaloidów mała.

133 Odpowiednia do uprawy zwłaszcza na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin w uprawie na nasiona około 100 szt./m 2. Jowisz (d. PRH 224/13) Odmiana niesamokończąca, niskoalkaloidowa przydatna do uprawy na nasiona paszowe. Plon nasion i białka bardzo duży. Termin kwitnienia roślin wczesny, termin dojrzewania roślin dość wczesny. Okres kwitnienia średniej długości. Rośliny średnie do dość wysokich, w fazie początku kwitnienia nie wylegają. Wyleganie roślin w fazie końca kwitnienia i przed zbiorem bardzo małe. Dość duża odporność na choroby pochodzenia grzybowego, szczególnie na fuzaryjne więdnięcie. Dojrzewanie równomierne. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion mała. Masa 1000 nasion średnia. Zawartość białka ogólnego w nasionach dość duża, tłuszczu surowego mała, włókna surowego bardzo mała. Zawartość alkaloidów bardzo mała. Odpowiednia do uprawy zwłaszcza na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin w uprawie na nasiona około 100 szt./m 2. Koral (d. PRH 578/13) Odmiana niesamokończąca, niskoalkaloidowa przydatna do uprawy na nasiona paszowe. Plon nasion i białka bardzo duży, stabilny w latach badań. Termin kwitnienia roślin dość wczesny do średniego, termin dojrzewania dość wczesny do średniego. Okres kwitnienia średniej długości. Rośliny dość wysokie, w fazie początku kwitnienia nie wylegają. Wyleganie roślin w fazie końca kwitnienia i przed zbiorem bardzo małe. Duża odporność na choroby pochodzenia grzybowego, szczególnie na fuzaryjne więdnięcie. Dojrzewanie równomierne. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion mała. Masa 1000 nasion średnia. Zawartość białka ogólnego w nasionach bardzo mała, tłuszczu surowego duża, włókna surowego dość duża. Zawartość alkaloidów dość mała. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin w uprawie na nasiona około 100 szt./m 2.

134 Tytan (d. PRH 146/13) Odmiana niesamokończąca, niskoalkaloidowa, przydatna do uprawy na nasiona paszowe. Plon nasion bardzo duży, stabilny w latach badań. Plon białka bardzo duży. Termin kwitnienia roślin dość wczesny. Termin dojrzewania roślin dość wczesny do średniego. Okres kwitnienia średniej długości. Rośliny dość wysokie, w fazie początku kwitnienia nie wylegają. Wyleganie roślin w fazie końca kwitnienia bardzo małe, przed zbiorem małe. Duża odporność na choroby pochodzenia grzybowego, szczególnie na fuzaryjne więdnięcie. Dojrzewanie równomierne. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion mała. Masa 1000 nasion dość mała do średniej. Zawartość białka ogólnego w nasionach dość mała, tłuszczu surowego mała, włókna surowego duża. Zawartość alkaloidów mała. Odpowiednia do uprawy zwłaszcza na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin w uprawie na nasiona około 100 szt./m 2.

135 Tabela 1 Łubin wąskolistny. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący (numer adresowy) Barwa kwiatów Udział w kwalifikacji polowej (%) 2015 2014 2013 maks. przed rokiem 2013 1 2 3 4 5 niesamokończące wysokoalkaloidowe 1 *Karo 2001 1 nieb 10,6 11,9 11,6 14,3 2 Mirela x/ 1981 618 róż 33,3 3 *Oskar 2012 618 nieb-b 1,9 2,9 2,6 0,2 niesamokończące niskoalkaloidowe 4 *Bojar 2007 618 nieb 1,4 2,3 5,7 5 *Bolero 2016 1 nieb 6 *Dalbor 2011 618 nieb 9,1 13,0 9,6 4,2 7 *Graf 2004 618 jróż 3,8 1,1 3,0 13,4 8 *Heros 2011 618 nieb-b 2,8 0,9 0,1 9 *Jowisz 2016 618 nieb 10 *Kadryl 2010 1 nieb 3,0 1,3 0,7 0,1 11 *Kalif 2006 618 b 1,1 2,0 8,5 13,8 12 *Koral 2016 618 róż 13 *Kurant 2014 1 nieb 0,1 0,0 14 *Lazur 2015 618 nieb 0,3 15 *Neptun 2009 618 nieb 2,1 3,9 1,4 7,8 16 *Rumba 2015 1 b 0,1 17 *Salsa 2015 1 b 0,3 18 *Tango 2012 1 b 21,1 5,4 0,7 0,6 19 *Tytan 2016 618 b 20 *Wars 2014 618 nieb 1,7 0,9 21 *Zeus 2002 618 bjróż 12,7 18,0 16,1 24,7 samokończące niskoalkaloidowe 22 *Boruta 2002 618 b 2,9 4,4 6,0 5,5 23 *Regent 2009 618 nieb 11,6 12,6 13,6 9,7 24 *Sonet 1999 1 nieb 8,7 14,3 19,9 42,9 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (tys. ha) 6,92 3,50 2,58 12,35 Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym lub wspólnotowym wyłącznym prawem hodowcy, x/ odmiana niebadana w latach 2012-2015 Kol. 4: b biała, bjróż bardzo jasnoróżowa, jróż jasnoróżowa, róż różowa, nieb niebieska, nieb-b niebieskobiała; na podstawie badań OWT Kol. 5: wg danych PIORiN; w latach 2013-2015 kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA)

Tabela 2 Łubin wąskolistny. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) 2013-2015 2015 2014 2013 2012 2013-2015 2015 2014 2013 2012 Lp. Odmiany Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) 1 2 3 Wzorzec 31,9 28,1 35,0 32,5 31,2 844 719 941 871 845 niesamokończące wysokoalkaloidowe 1 Karo 102 99 108 100 96 104 2 Oskar 93 106 93 94 111 95 niesamokończące niskoalkaloidowe 3 Bojar 90 80 96 95 101 86 77 91 91 97 4 Bolero 131 115 132 116 5 Dalbor 97 89 99 104 105 100 91 103 106 106 6 Graf 99 98 96 103 92 102 103 99 105 98 7 Heros 105 98 104 112 105 104 98 104 111 102 8 Jowisz 112 113 111 116 9 Kadryl 96 97 88 97 99 92 10 Kalif 103 103 97 108 107 99 99 94 103 103 11 Koral 124 115 118 112 12 Kurant 101 101 100 102 104 101 100 98 105 106 13 Lazur 103 100 107 102 97 92 101 99 14 Neptun 101 98 103 103 105 106 103 108 106 111 15 Rumba 108 108 109 107 111 110 110 113 16 Salsa 103 101 100 107 104 102 102 107 17 Tango 106 107 99 112 105 110 110 101 119 110 18 Tytan 117 109 115 107 19 Wars 107 106 105 111 106 105 104 104 107 101 20 Zeus 98 93 102 100 105 99 93 104 100 104 samokończące niskoalkaloidowe 21 Boruta 97 95 99 96 95 97 97 99 95 93 22 Regent 104 104 111 97 100 103 105 109 96 94 23 Sonet 86 88 94 75 89 81 84 90 70 84 Liczba doświadczeń 37 13 13 11 11 37 13 13 11 11 Kol. 1: wzorzec średnia z wszystkich lub większości odmian zarejestrowanych niskoalkaloidowych badanych w doświadczeniach PDO danego roku 136

137 Tabela 3 Łubin wąskolistny. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe Wysokość Lp. Odmiany roślin po zakończeniu kwitnienia Wyleganie Długość okresu od siewu do: Długość fazy przed zbiorem początku kwitnienia dojrzałości technicznej kwitnienia Równomierność dojrzewania Udział roślin zielonych przed zbiorem jednofazowym cm skala 9º liczba dni skala 9º % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Średnia 65 7,7 7,7 62 111 18 8,1 2,7 niesamokończące wysokoalkaloidowe 1 Karo 68 8,3 8,3 65 111 17 8,2 3,7 2 Oskar 69 8,0 8,0 64 112 18 8,0 2,2 niesamokończące niskoalkaloidowe 3 Bojar 62 8,3 8,1 63 111 18 8,2 2,2 4 Bolero 66 6,9 6,9 62 111 17 8,2 3,3 5 Dalbor 60 8,2 8,2 61 110 18 8,4 2,1 6 Graf 66 7,2 7,5 64 113 17 8,0 2,9 7 Heros 57 7,9 7,8 61 111 18 8,3 1,6 8 Jowisz 64 8,4 8,2 60 110 17 8,3 3,8 9 Kadryl 71 7,2 7,3 64 113 18 7,9 2,4 10 Kalif 64 7,5 7,8 63 113 19 7,6 4,9 11 Koral 67 8,2 8,2 64 113 18 8,0 3,9 12 Kurant 69 6,9 7,1 62 112 16 7,7 3,1 13 Lazur 62 7,3 7,4 61 109 17 8,3 2,2 14 Neptun 62 6,9 6,9 59 109 18 8,5 1,3 15 Rumba 69 7,4 7,2 63 113 18 7,7 4,5 16 Salsa 67 6,9 7,0 63 111 19 8,4 1,1 17 Tango 70 7,4 7,3 63 114 19 7,5 5,2 18 Tytan 67 8,5 7,8 63 112 19 8,1 2,9 19 Wars 64 8,2 8,2 63 112 17 8,0 2,9 20 Zeus 71 7,6 7,7 61 111 19 8,3 1,5 samokończące niskoalkaloidowe 21 Boruta 66 7,4 7,7 64 111 19 8,3 3,0 22 Regent 62 7,8 8,0 60 109 18 8,4 1,8 23 Sonet 60 7,7 7,8 60 105 17 8,9 0,3 Liczba doświadczeń 39 10 17 39 36 38 25 19

138 cd. tabeli 3 Lp. Odmiany fuzarioza Porażenie przez choroby Masa antraknoza 1000 białka termin II termin III nasion ogólnego włókna surowego Zawartość alkaloidów skala 9º g % s.m 1 10 11 12 13 14 15 16 17 Średnia 7,7 8,5 8,1 152 31,0 15,5 0,018 6,9 niesamokończące wysokoalkaloidowe 1 Karo 7,2 8,5 2 Oskar 7,7 8,5 3 Bojar 7,7 8,3 4 Bolero 7,8 8,3 5 Dalbor 7,4 8,8 6 Graf 8,1 8,3 7 Heros 7,5 8,7 8 Jowisz 7,6 8,5 9 Kadryl 8,0 8,3 10 Kalif 8,0 8,5 11 Koral 8,1 8,6 12 Kurant 7,5 8,3 13 Lazur 7,6 8,6 14 Neptun 7,2 8,1 15 Rumba 8,0 8,4 16 Salsa 7,2 8,3 17 Tango 7,9 8,6 18 Tytan 8,3 8,4 19 Wars 7,7 8,4 20 Zeus 7,5 8,7 21 Boruta 8,0 8,5 22 Regent 8,1 8,6 23 Sonet 6,8 8,6 Liczba doświadczeń 13 9 Kol. 11: obserwację przeprowadzono w fazie zawiązanych strąków na pędzie głównym Kol. 12: obserwację przeprowadzono w fazie dojrzewania strąków na pędzie głównym Kol. 16: średnia z odmian niskoalkaloidowych tłuszczu surowego 7,6 180 30,3 16,0 1,166 6,7 7,6 144 31,9 15,9 0,957 7,0 niesamokończące niskoalkaloidowe 7,9 161 8,0 8,3 7,6 8,2 8,3 8,0 8,2 8,3 8,0 8,4 7,9 8,2 8,1 8,4 8,1 8,2 29,7 15,8 0,014 7,2 178 31,2 14,8 0,017 6,5 135 31,9 14,7 0,017 6,8 136 32,1 15,9 0,018 6,8 125 31,1 15,6 0,018 6,5 162 31,3 14,5 0,010 6,5 146 31,7 15,8 0,020 6,7 149 30,0 15,9 0,017 7,3 164 30,0 16,0 0,023 7,2 162 31,1 15,5 0,021 6,8 152 29,5 15,5 0,012 7,4 154 32,5 14,6 0,016 7,0 156 32,0 15,3 0,030 6,9 142 31,5 15,1 0,018 6,9 162 32,3 15,8 0,026 6,9 157 30,4 16,3 0,015 6,5 147 30,4 15,7 0,013 6,8 8,5 148 31,3 15,1 0,016 7,4 samokończące niskoalkaloidowe 8,1 142 8,4 8,4 10 31,3 15,6 0,019 6,9 142 30,9 15,4 0,012 7,2 148 29,4 15,9 0,022 6,7 37 32 15 15 21

Łubin żółty 139 Łubin żółty jest typową rośliną gleb lekkich i bardzo lekkich. Dobór gatunków do uprawy na takich stanowiskach jest bardzo ograniczony, dlatego możliwość wprowadzenia łubinu żółtego do zmianowania zapewnia utrzymanie produktywności pól i pozwala na poprawę warunków mało urodzajnego stanowiska dla roślin następczych. Pod względem potencjału plonowania ustępuje on łubinowi wąskolistnemu, ale znacznie lepiej toleruje słabsze gleby. W roku 2015 odmiany łubinu żółtego reprodukowano na areale prawie 3,0 tys. ha, czyli o 1 tys. ha większym niż w roku 2014. Hodowla odmian tego gatunku w porównaniu do łubinu wąskolistnego jest trudniejsza, stąd też jest mniej zgłoszeń i rejestruje się mniej odmian. Przez ostatnie dziesięć lat liczba odmian w KR utrzymywała się na podobnym poziomie, choć również w tym gatunku odnotowano postęp hodowlany. Nowe odmiany charakteryzuje dobra plenność i wczesność, a więc są mało wrażliwe na opóźnienie terminu siewu. Należy jednak pamiętać, że potencjał plonotwórczy łubinu żółtego jest ograniczony, gdyż sieje się go na słabych glebach; ale za to do wzrostu starcza mu stanowisko takie, na którym dobór gatunków do siewu bywa trudny. Łubin żółty w porównaniu do łubinu wąskolistnego cechuje się większą podatnością na antraknozę groźną chorobę pojawiającą się w fazie kwitnienia roślin. Dotychczas nie znaleziono genetycznego źródła odporności roślin na tę chorobę. Krajowy rejestr obejmuje osiem polskich odmian, w tym dwie samokończące wegetację Taper i Perkoz. Wszystkie odmiany cechują się niską zawartością alkaloidów w nasionach. Podobnie jak w latach wcześniejszych, największy procentowy udział w reprodukcji, utrzymujący się od wielu lat, miała niesamokończąca odmiana Mister, choć coraz większe znaczenie na rynku nasion ma niedawno rejestrowana odmiana Baryt. Stan KR w okresie od opublikowania poprzedniego wydania LOO nie zmienił się. W ostatnich czterech latach nie badano najpóźniej dojrzewającej odmiany niesamokończącej Parys. Wykaz odmian znajdujących się w KR zamieszczono w tabeli 1, a dane dotyczące najważniejszych cech rolniczo-użytkowych w tabelach 2 i 3.

140 Tabela 1 Łubin żółty. Wykaz odmian zarejestrowanych wpisania do Krajowego rejestru Lp. Odmiany Rok Zachowujący (numer adresowy) Termin tworzenia pędu głównego Barwa Udział w kwalifikacji polowej (%) maks. kwiatów nasion 2015 2014 2013 przed rokiem 2013 1 2 3 4 5 6 7 niesamokończące 1 *Baryt 2011 1 pżół 25,1 14,3 10,2 0,9 2 *Bursztyn 2014 1 pżół 0,5 0,1 3 *Dukat 2006 1 wcz pżół bcz 0,7 12,3 4 *Lord 2006 618 śr-póź pżół bcz 4,0 2,4 2,8 6,9 5 *Mister 2003 1 wcz pżół bcz 59,1 70,4 64,2 77,5 6 Parys x/ GR 1988 618 póź pżół bcz 1,6 0,1 4,3 29,2 samokończące 7 *Perkoz 2008 618 wcz pżół b 6,7 6,5 7,7 5,2 8 *Taper 2002 1 bwcz-wcz pżół b 1,6 5,9 8,0 11,0 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (tys. ha) 3,04 1,85 1,61 30,94 Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym lub wspólnotowym wyłącznym prawem hodowcy, GR odmiana z dominującym udziałem alkaloidu gramina, x/ odmiana niebadana w latach 2012-2015 Kol. 4: bwcz bardzo wczesny, wcz wczesny, póź późny, śr-póź. średniopóźny; na podstawie badań OWT Kol. 5 i 6: pżół pomarańczowo-żółta, bcz biało-czarna, b biała, brak danych; na podstawie badań OWT Kol. 7: wg danych PIORiN w roku 2015 kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA)

141 Tabela 2 Łubin żółty. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Lp. Odmiany 2013- Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) 2013-2015 2014 2013 2012-2015 -2015 2015 2014 2013 2012 1 2 3 Wzorzec 20,4 18,7 21,8 20,7 20,4 738 688 792 733 706 niesamokończące 1 Baryt 107 105 110 107 105 110 106 112 112 108 2 Bursztyn 106 106 106 107 105 112 110 112 115 112 3 Dukat 102 108 108 103 106 109 4 Lord 96 101 93 95 105 99 102 96 99 107 5 Mister 102 94 103 108 106 102 95 103 108 108 samokończące 6 Perkoz 95 101 95 90 92 90 96 88 86 86 7 Taper 92 93 91 91 87 89 91 87 88 85 Liczba doświadczeń 38 15 15 8 11 38 15 15 8 11 Kol. 1: wzorzec: średnia z wszystkich odmian badanych w doświadczeniach PDO w danym roku; GR odmiana z dominującym udziałem alkaloidu gramina

142 Tabela 3 Łubin żółty. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe Wysokość Lp. Odmiany roślin po zakończeniu kwitnienia Wyleganie Długość okresu od siewu do: Długość fazy przed zbiorem początku kwitnienia dojrzałości technicznej kwitnienia Równomierność dojrzewania Udział roślin zielonych przed zbiorem jednofazowym cm skala 9º liczba dni skala 9º % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Średnia 70 7,7 7,3 68 114 19 8,1 5,9 niesamokończące 1 Baryt 69 8,0 7,5 68 115 21 7,9 8,4 2 Bursztyn 71 7,1 7,6 69 115 21 7,7 8,4 3 Dukat 71 7,1 6,7 69 115 20 7,9 7,3 4 Lord 70 8,1 7,5 69 116 21 7,7 10,1 5 Mister 70 8,3 7,8 68 115 20 8,1 5,6 samokończące 6 Perkoz 74 7,0 6,5 67 111 13 8,6 0,7 7 Taper 68 8,2 7,7 65 109 14 8,8 0,5 Liczba doświadczeń 42 20 24 40 38 44 27 18

143 cd. tabeli 3 Lp. Odmiany Porażenie przez choroby Masa antraknoza 1000 białka fuzarioza nasion II termin III termin ogólnego włókna surowego Zawartość skala 9º g % s.m. 1 10 11 12 13 Średnia 8,3 8,1 7,5 132 42,7 tłuszczu surowego alkaloidów 14 15 16 17 16,1 6,2 0,015 niesamokończące 1 Baryt 8,4 8,2 7,7 128 43,7 16,1 5,8 0,013 2 Bursztyn 8,3 8,1 7,5 130 45,1 16,3 5,6 0,017 3 Dukat 8,2 8,1 7,5 131 42,4 15,7 6,3 0,018 4 Lord 8,3 7,6 6,9 127 43,6 16,2 5,8 0,012 5 Mister 8,2 8,4 7,7 136 42,7 16,2 6,1 0,014 samokończące 6 Perkoz 8,4 7,8 7,2 138 40,2 16,6 7,3 0,014 7 Taper 8,4 8,4 7,8 131 41,3 15,6 6,2 0,020 Liczba doświadczeń 8 20 26 40 27 15 21 15 Kol. 11: obserwację przeprowadzono w fazie zawiązanych strąków na pędzie głównym Kol. 12: obserwację przeprowadzono w fazie dojrzewania strąków na pędzie głównym

144 Soja Jest to nierodzimy gatunek wśród roślin bobowatych grubonasiennych, zaliczany do oleistych i w ten sposób użytkowany na świecie, a śruta poekstrakcyjna wykorzystywana jako produkt białkowy. Mimo, że do niedawna reprodukcja nasion i uprawa soi w Polsce właściwie nie istniała, w ostatnich kilku latach obserwuje się wzrost zainteresowania tym gatunkiem. Pierwsze oznaki ożywienia i próby uprawy pojawiły się w 2010 roku. Nastąpił dynamiczny wzrost areału kwalifikacji i liczby odmian reprodukowanych w kraju, choć pochodzących głównie z CCA. Z roku na rok zwiększa się liczba odmian zgłaszanych do badań urzędowych (rys. 1). W sezonie wegetacyjnym 2016 w ramach badań urzędowych testowanych jest 13 nowych odmian, poza wcześniej zarejestrowanymi i z CCA. Duże znaczenie ma poszerzanie doboru odmian, których rodowód jest związany z hodowlą w naszym kraju, bądź są zaaklimatyzowane do warunków przyrodniczych Polski. Dzięki temu zwiększa się dostępność nasion soi na polskim rynku. Uprawa odmian z CCA wymaga szczególnego rozpoznania ich właściwości, przede wszystkim terminu osiągnięcia dojrzałości żniwnej, bądź też reakcji na okresy długotrwałej suszy. Począwszy od roku 2010 obserwuje się skokowy wzrost powierzchni zasiewów plantacji objętych kwalifikacją polową. W roku 2014 wynosiła ona prawie 2 tys. ha, a w roku 2015 już ponad 4 tys. ha, natomiast zaledwie kilka lat temu (2009 rok) plantacji nasiennych prawie nie było (2 ha). W roku 2015 reprodukowano 18 odmian soi, z których większość (72%) pochodziła z CCA. W opracowaniu zamieszczono wyniki badań sześciu odmian zarejestrowanych w Polsce. Jedną z nich, zagraniczną średniowczesną odmianę Abelina wpisano do KR na początku roku 2016. Wykaz odmian znajdujących się w KR podano w tabeli 1, a dane dotyczące najważniejszych cech rolniczo-użytkowych w tabelach 2 i 3.

145 Rys. 1. Liczba odmian soi w badaniach urzędowych w Polsce w latach 2010-2016 Charakterystyka odmiany soi wpisanej do Krajowego rejestru w roku 2016 Abelina (d. SJ1022_1197) Odmiana średniowczesna. Plon nasion i białka duży, stabilny w latach badań. Termin kwitnienia roślin średni, okres kwitnienia długi. Początek dojrzewania i dojrzałość techniczna średniowczesna. Rośliny wysokie, najniższe strąki osadzone dość wysoko. Wyleganie w fazie początku kwitnienia nie występuje, w końcu kwitnienia bardzo małe, przed zbiorem dość małe. Odporność na bakteryjną ospowatość powyżej średniej. Dojrzewanie równomierne. Skłonność do pękania strąków dość mała. Masa 1000 nasion średnia. Zawartość białka ogólnego w nasionach średnia, tłuszczu surowego bardzo duża, włókna surowego dość mała. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych i żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin około 70-80 szt./m 2.

146 Tabela 1 Soja. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Udział w kwalifikacji polowej Rok Zachowujący/ (%) wpisania Typ Barwa Odmiana do reprezentant maks. odmiany znaczka Krajowego (numer przed 2015 2014 2013 rejestru adresowy) rokiem 2013 1 2 3 4 5 6 1 *Abelina 2016 428 św cz 2,9 2 Aldana 1992 611 w c-br 0,3 0,2 2,4 100,0 3 *Aligator 2015 965 bp c-br 1,0 4 Augusta 2002 17 bw c-br 1,0 0,3 1,3 50,0 5 *Madlen 2015 966 p j-br 6,3 6 *Mavka 2013 966 śp żół 25,8 36,7 26,2 1,5 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (tys. ha) 4,07 1,98 0,60 0,46 Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym lub wspólnotowym wyłącznym prawem hodowcy Kol. 4: bp bardzo późna, bw bardzo wczesna, p późna, śp średniopóźna, św średniowczesna, w wczesna Kol. 5: barwa znaczka: żół żółta, c-br ciemnobrązowa, cz prawie czarna, j-br jasnobrązowa; na podstawie badań OWT Kol. 6: wg danych PIORiN; w latach 2013-2015 kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA)

147 Tabela 2 Soja. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Lp. Odmiana 2013- Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) 2013-2015 2014 2013 2012-2015 -2015 2015 2014 2013 2012 1 2 3 Wzorzec 25,8 19,3 31,2 26,8 27,1 777 649 940 743 739 1 Abelina 109 112 108 111 2 Aldana 96 93 97 97 110 97 92 99 99 109 3 Aligator 115 104 121 121 115 102 121 123 4 Augusta 89 88 87 91 90 89 88 88 92 91 5 Madlen 99 94 99 104 101 95 98 109 6 Mavka 108 109 103 111 111 105 105 101 109 110 Liczba doświadczeń 44 14 16 14 8 44 14 16 14 8 Kol. 1: wzorzec: 2015 większość odmian zarejestrowanych; 2014 Aldana, Mavka; 2013 Aldana, Augusta, Mavka, 2012 Aldana, Augusta

148 Tabela 3 Soja. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian Lp. Odmiana roślin Wysokość Wyleganie Długość okresu od siewu do: osadzenia najniższych strąków po zakończeniu kwitnienia przed zbiorem początku kwitnienia dojrzałości technicznej dojrzałości żniwnej Długość fazy kwitnienia Równomierność dojrzewania cm skala 9º liczba dni skala 9º 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Średnia 81 10,9 8,0 7,4 60 127 133 26 7,9 1 Abelina 89 11,8 8,0 7,4 57 125 132 29 7,9 2 Aldana 73 8,9 8,4 8,1 59 122 127 23 8,1 3 Aligator 81 11,6 8,7 8,2 59 133 138 26 7,7 4 Augusta 74 10,0 7,0 6,6 60 121 126 25 8,1 5 Madlen 73 11,0 7,6 6,3 64 130 137 23 7,4 6 Mavka 93 12,1 8,0 7,5 61 129 136 28 7,9 Liczba doświadczeń 44 43 14 26 41 40 25 39 30

149 cd. tabeli 3 Lp. Odmiana Liczba liści pozostałych na roślinach: Bakteryjna ospowatość w początku dojrzewania przed zbiorem Pękanie strąków Masa 1000 nasion białka ogólnego Zawartość włókna surowego % skala 9º g % s.m. 1 11 12 13 14 15 16 tłuszczu surowego 17 18 Średnia 54 4,8 8,2 8,5 166 35,9 8,4 23,5 1 Abelina 56 3,4 7,9 8,0 159 35,5 8,4 24,8 2 Aldana 40 1,5 8,0 8,8 173 36,3 9,0 23,9 3 Aligator 65 6,4 8,6 8,9 183 35,9 8,3 24,2 4 Augusta 41 2,0 7,7 7,6 135 36,2 8,2 22,9 5 Madlen 64 9,8 8,5 8,8 166 36,5 8,0 21,2 6 Mavka 57 5,7 8,3 8,9 178 35,1 8,4 24,2 Liczba doświadczeń 33 20 11 20 41 27 19 22

150 Wyka siewna Gatunek ten jest uprawiany bądź w mieszankach z przeznaczeniem na zielonkę, podobnie jak wyka kosmata, bądź w czystym siewie lub mieszankach na nasiona paszowe. Sposób wysiewu w mieszance z innym gatunkiem stanowiącym podporę, pozwala na ograniczenie wylegania roślin. Wyka siewna ma wiotką łodygę, dlatego to niekorzystne zjawisko występuje bardzo często. Innym sposobem ograniczenia podatności roślin na wyleganie jest hodowla odmian o samokończącym typie wzrostu. Wśród pięciu zarejestrowanych dwie z nich charakteryzują się takim typem wzrostu. Odmiana Ina cechuje się podwyższoną zawartością związków cyjanogennych w nasionach, a druga nowo zarejestrowana Greta ma tych związków wyraźnie mniej. Pozostałe trzy formy są niesamokończące. W gatunku tym przez wiele lat nie realizowano doświadczeń PDO, gdyż brakowało zgłoszeń nowych odmian. Obecnie w związku z wpisaniem nowej odmiany do KR wszystkie są badane w doświadczeniach porejestrowych. Wykaz odmian znajdujących się w KR zamieszczono w tabeli 1, a dane dotyczące najważniejszych cech rolniczo-użytkowych w tabelach 2 i 3. Charakterystyka odmiany wyki siewnej wpisanej do Krajowego rejestru w roku 2016 Greta (d. DS111W) Odmiana samokończąca, o niskiej zawartości związków cyjanogennych. Plon nasion i białka bardzo duży, stabilny w latach badań. Termin kwitnienia dość wczesny, dojrzewania wczesny, okres kwitnienia dość krótki. Rośliny dość niskie. Odporność na wyleganie w początku kwitnienia dość mała do średniej, w końcu kwitnienia średnia, a przed zbiorem bardzo mała do małej. Dość odporna na zgorzelową plamistość i mączniaka prawdziwego, średnio odporna na rdzę. Dojrzewa równomiernie. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion mała. Masa 1000 nasion średnia do dość dużej. Zawartość białka ogólnego w nasionach dość duża, włókna surowego średnia. Zawartość glukozydów cyjanogennych mała do bardzo małej. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 200 szt./m 2.

Tabela 1 Wyka siewna. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiana Rok wpisania Zachowujący do (numer Krajowego adresowy) rejestru Typ wzrostu Barwa nasion Udział w kwalifikacji polowej (%) 2015 2014 2013 1 2 3 4 5 6 1 *Greta 2016 153 sk sz-ziel 2 Hanka 2001 1102 nk sz-brąz 65,1 83,5 68,7 3 *Ina 1996 153 sk/cy b 0,8 0,4 1,5 4 Jaga 1972 153 nk sz-brąz 23,6 15,6 11,5 5 Kwarta 1986 153 nk sz-brąz 3,8 0,5 12,1 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (tys. ha) 1,55 0,71 0,34 Kol. 1: *- odmiana chroniona krajowym lub wspólnotowym wyłącznym prawem hodowcy Kol. 4: nk niesamokończący, sk samokończący, cy wysoka zawartość związków cyjanogennych; na podstawie badań OWT Kol. 5: b biała, sz-brąz szarobrązowa, sz-ziel szarozielona; na podstawie badań OWT Kol. 6: wg danych PIORiN; w latach 2013 i 2015 kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA) Tabela 2 Wyka siewna. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) Lp. Odmiana 2014-2014- 2015 2014 2015 2015 2015 2014 1 2 3 Wzorzec 42,1 44,1 40,1 1109 1160 1058 niesamokończące 1 Hanka 88 89 86 91 92 89 2 Jaga 102 97 106 101 96 105 3 Kwarta 105 106 103 103 103 103 samokończące 4 Greta 111 110 112 114 113 115 5 Ina 106 107 105 106 108 103 Liczba doświadczeń 7 3 4 7 3 4 Kol. 1: wzorzec: odmiany zarejestrowane; 151

152 Tabela 3 Wyka siewna. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian Lp. Odmiana białka ogólnego Zawartość włókna surowego glukozydów cyjanogennych Wysokość roślin Masa 1000 nasion Długość okresu od siewu do Długość fazy początku kwitnienia dojrzałości technicznej kwitnienia Udział roślin zielonych % s.m. mg% s.m. cm g liczba dni % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Średnia 31,2 4,8 3,3 118 59 76 123 24 4,3 niesamokończące 1 Hanka 32,0 4,7 4,3 127 57 78 125 26 5,4 2 Jaga 30,8 4,9 3,7 130 60 77 124 26 5,3 3 Kwarta 30,6 4,9 2,7 125 57 77 125 26 6,2 samokończące 4 Greta 31,9 4,7 2,6 102 64 75 121 22 4,8 5 Ina 30,9 4,6 9,3 105 58 73 119 22 0,0 Liczba doświadczeń 7 7 6 8 8 8 8 8 3 Kol. 4: średnia z pominięciem odmiany o wysokiej zawartości glukozydów cyjanogennych

153 cd. tabeli 3 Lp. Odmiana w początku kwitnienia Wyleganie po zakończeniu kwitnienia przed zbiorem Równomierność dojrzewania 1 11 12 13 14 Średnia 6,5 4,9 1,8 skala 9º niesamokończące Pękanie strąków zgorzelowa plamistość Choroby mączniak prawdziwy rdza 15 16 17 18 8,3 7,2 7,7 8,2 6,8 1 Hanka 6,5 5,3 2,0 8,3 7,3 8,2 8,3 7,5 2 Jaga 6,4 5,0 1,9 8,2 7,5 7,9 8,5 7,8 3 Kwarta 6,6 5,1 1,8 8,2 7,6 8,3 8,4 8,0 samokończące 4 Greta 8,0 8,9 6,7 4,7 2,0 5 Ina 6,4 4,2 1,5 7,0 7,8 8,0 5,5 6,4 6,4 8,0 5,2 Liczba doświadczeń 7 8 5 6 4 3 2 1

154 WIECHLINOWATE. WSTĘP Znaczenie roślin pastewnych, w tym wiechlinowatych, w bilansie paszowym jest duże i niekwestionowane, a powierzchnia uprawy wskazuje na szerokie ich wykorzystanie. Łąki i pastwiska stanowią około 9,9% całej powierzchni naszego kraju. Według danych GUS w strukturze użytków rolnych, użytki zielone zajmują 21,3% ich obszaru. Powierzchnia łąk trwałych wynosiła 2658,1 tys. ha i w porównaniu do roku 2014 była większa o 24,1 tys. ha. Areał pastwisk trwałych wynosił 434,7 tys. ha i w porównaniu do roku 2014 zmalał o 50,3 tys. ha. Począwszy od roku 2010 powierzchnia trwałych użytków zielonych corocznie nieznacznie maleje (rys. 1). Rys. 1. Powierzchnia trwałych użytków zielonych w latach 2010-2015 W roku 2015 areał uprawy na kwalifikowane nasiona odmian traw w Polsce był większy o 12% w porównaniu do roku 2014 i wynosił 14908 ha. Wzrost areału upraw na nasiona odnotowano w następujących gatunkach: życicy trwałej o 604 ha, kostrzewie czerwonej o 472 ha, życicy mieszańcowej o 272 ha, życicy westerwoldzkiej o 213 ha, kupkówce pospolitej o 102 ha. Mało nasion kwalifikowanych odmian wyprodukowano w obrębie wiechliny łąkowej, festulolium, kostrzewy trzcinowej. Natomiast podobnie jak w latach ubiegłych, największą część upraw nasiennych stanowiły odmiany życicy trwałej, życicy wielokwiatowej, kostrzewy czerwonej (rys. 2).

155 Rys. 2. Zakwalifikowana powierzchnia uprawy odmian traw na nasiona w 2015 r. wg PIORiN Kostrzewa łąkowa Kostrzewa łąkowa (Festuca pratensis Huds.) należy do najwartościowszych gatunków traw, chociaż średnio trwałych. Na zmniejszenie jej trwałości w runi wpływa przede wszystkim wysoka temperatura powietrza i niewielka tolerancja roślin na suszę. Jest też gatunkiem porażanym przez choroby (najczęściej przez mączniaka prawdziwego i bakteryjne więdnięcie traw), co znacznie osłabia trwałość. Do pełni rozwoju wymaga gleb żyznych, średnio zwięzłych i umiarkowanie wilgotnych. Wobec małej konkurencyjności łatwo ulega zachwaszczeniu. Toleruje niskie koszenie, jak i wypasanie, stanowiąc cenny komponent prawie każdej mieszanki do zakładania łąk i pastwisk. Zielonka charakteryzuje się bardzo wartościowym składem chemicznym, wyróżnia się wysoką koncentracją cukrów rozpuszczalnych w wodzie i białka. Zbierana zbyt późno może jednak zawierać związki decydujące o obniżeniu strawności paszy, tj. ligniny, celulozę i hemicelulozy oraz glukozydy cyjanogenne. Wyhodowane nowe odmiany są często stosowane w mieszankach z bobowatymi drobnonasiennymi w krótko-