Od Redaktora Lista opisowa odmian roślin rolniczych Burak, ziemniak, oleiste, pastewne jest szesnastą edycją publikacji, wydawanej przez Central

Transkrypt

1

2

3

4 Od Redaktora Lista opisowa odmian roślin rolniczych Burak, ziemniak, oleiste, pastewne jest szesnastą edycją publikacji, wydawanej przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) od roku 2000, przy czym od roku 2012 jest oferowana jako oddzielna pozycja wydawnicza. Wyniki badań odmian roślin zbożowych, w tym kukurydzy, są publikowane w odrębnej Liście. Listę kierujemy do bardzo szerokiej grupy odbiorców. Głównymi jej adresatami są użytkownicy odmian, przede wszystkim rolnicy i producenci rolni, hodowcy odmian, przedsiębiorstwa i służby nasienne. Zawiera ona także ważne informacje istotne dla przemysłu przetwórczego. Lista może być pomocna dla służb upowszechniania postępu rolniczego, jak również może stanowić materiał informacyjny dla dydaktyki rolniczej. Lista opisowa odmian roślin rolniczych Burak, ziemniak, oleiste, pastewne zawiera liczbowe wyniki badań wartości gospodarczej (WGO) odmian zarejestrowanych oraz opisy odmian wpisanych do Krajowego rejestru w roku Wyniki pochodzą z doświadczeń prowadzonych w ramach systemu Porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO), a dla odmian nowych także, lub wyłącznie z doświadczeń rejestrowych. Uzupełnieniem treści Listy są materiały ilustrujące graficznie różne, ważne w obrębie gatunków, aspekty ich uprawy. Lista ukazuje się corocznie, po podjęciu decyzji rejestrowych. Wydawca i autorzy są otwarci na wszelkie uwagi i pomysły Czytelników odnośnie treści, jak i formy Listy. Spożytkujemy je przy tworzeniu kolejnej edycji tego wydawnictwa. Słupia Wielka 2015

5

6 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE (mgr inż. J. Zych)... 7 s. 1. BURAK CUKROWY (mgr inż. W. Janiak, mgr inż. K. Piecuch, mgr inż. A. Popek) ZIEMNIAK (dr inż. T. Lenartowicz) OLEISTE (mgr inż. J. Broniarz, mgr J. Paczocha) RZEPAK. WSTĘP Rzepak jary Rzepak ozimy PASTEWNE BOBOWATE GRUBONASIENNE. WSTĘP (mgr inż. A. Osiecka). 104 Bobik Groch siewny odmiany ogólnoużytkowe Groch siewny odmiany pastewne Łubin wąskolistny Łubin żółty Soja WIECHLINOWATE. WSTĘP (dr inż. E. Stuczyńska). 141 Kostrzewa czerwona LISTA ZACHOWUJĄCYCH ODMIANY ORAZ REPREZENTANTÓW ZACHOWUJĄCYCH

7

8 WPROWADZENIE Odmiana jest uznawana za jeden z głównych czynników warunkujących wzrost produkcji roślinnej we współczesnym rolnictwie. Postęp odmianowy osiągany jest drogą zamierzonych zmian genetycznych, mających warunkować poprawę określonych właściwości rolniczych i użytkowych odmian roślin uprawnych. Najczęściej kojarzony jest ze wzrostem plonowania, ale obejmuje również wiele innych cech stanowiących o wartości gospodarczej odmian, w tym przede wszystkim jakość plonu, odporność lub tolerancję na różne czynniki biotyczne (choroby, szkodniki) i abiotyczne (niskie temperatury, zakwaszenie gleby, niedobór lub nadmiar opadów itp.) ograniczające plonowanie, a także inne specyficzne cechy, decydujące o właściwościach rolniczych czy użytkowych odmian. Udoskonalone odmiany powinny przyczynić się do racjonalizacji poziomu nawożenia mineralnego oraz ograniczenia liczby zabiegów ochrony roślin, by jak najlepiej spełniać oczekiwania integrowanych systemów ochrony i produkcji roślin. Urzędowe badania wartości gospodarczej odmian (WGO) przed zarejestrowaniem prowadzone są prawie wyłącznie w sieci stacji i zakładów doświadczalnych oceny odmian (rys. 1), natomiast doświadczenia realizowane w ramach systemu Porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO) prowadzone są także w innych instytucjach (jednostki hodowli roślin, ośrodki doradztwa rolniczego, instytuty, szkoły rolnicze itp.), co daje rocznie ponad 50 dodatkowych lokalizacji. W roku 2015 powrócono do pierwotnej nazwy sytemu, czyli PDO, natomiast przez kilka ostatnich lat system funkcjonował jako PDOiR (porejestrowe doświadczalnictwo odmianowe i rolnicze). Wszystkie doświadczenia dla poszczególnych gatunków prowadzone są według jednolitych metodyk, które podlegają bieżącej weryfikacji merytorycznej i w miarę potrzeby są aktualizowane lub tworzone nowe wersje. Należy podkreślić dużą zależność kształtowania się właściwości odmian od warunków środowiska, w jakich są uprawiane. Prezentowane w Liście wyniki odmian są średnią z wielu środowisk, różniących się warunkami klimatyczno-glebowymi. Oznacza to, że w określonych warunkach (zwłaszcza skrajnie odmiennych) różnice między odmianami mogą znacznie odbiegać od tych podanych w niniejszym opracowaniu. Szczególnie dotyczy to podstawowej cechy, jaką jest plon, gdyż jest to cecha warunkowana poligenicznie. Doskonałym przykładem tych uwarunkowań są wyniki z roku 2012 dla niektórych odmian

9 8 rzepaku ozimego, które w rejonach wymarzania dały wyjątkowo małe plony nasion i w efekcie gorsze niż zwykle średnie plony dla kraju. Rys. 1. Rozmieszczenie stacji i zakładów doświadczalnych oceny odmian Prezentowana Lista opisowa odmian roślin rolniczych Burak, ziemniak, oleiste, pastewne obejmuje wszystkie ważne gospodarczo gatunki wymienionych grup roślin, dla których prowadzone są systematyczne badania w ramach PDO. Dla gatunków o mniejszym znaczeniu gospodarczym oraz dla większości gatunków roślin pastewnych (bobowate drobnonasienne, wiechlinowate trawy, inne pastewne) badania w ramach PDO podejmowane są okresowo i publikowane w Liście po zakończeniu cyklu badań.

10 W przypadku wiechlinowatych (traw) badania PDO obejmują zarówno doświadczenia na zielonkę, jak i na nasiona, a także jedno doświadczenie z badaniem dynamiki plonowania, połączone z oceną zmian jakościowych. Zakres badań PDO dla roślin bobowatych drobnonasiennych nie przewiduje doświadczeń z dynamiką plonowania, a dla niektórych gatunków (np. dla lucerny) także doświadczeń nasiennych. W obecnej edycji Listy nie zamieszczono wyników żadnej zakończonej serii doświadczeń z gatunkami roślin pastewnych wieloletnich (badania są w toku), a także oleistych. Podano natomiast charakterystykę jednej nowej odmiany kostrzewy czerwonej oraz ogólną informację o tym gatunku. Bieżące, szczegółowe wyniki badań z odmianami roślin pastewnych wieloletnich publikowane są w wydawnictwie Wyniki porejestrowych doświadczeń odmianowych. Lista zawiera komentarz ułatwiający interpretację wyników i poruszający aktualne problemy danego gatunku (formy), a także charakterystyki odmian wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2015 oraz liczbową charakterystykę podstawowych cech rolniczych i użytkowych odmian. We wszystkich tabelach kolejność odmian podano alfabetycznie w przyjętych grupach. W Liście zamieszczono wyniki doświadczeń polowych PDO i rejestrowych (dla nowych odmian) z lat lub Czteroletni okres prezentowanych wyników jest konsekwencją małego odsetka badanych odmian zarejestrowanych (burak cukrowy) lub stosunkowo dużej zmienności sezonowej (ziemniak, rośliny bobowate grubonasienne). Informacje dotyczące okresu badań podano we wstępie dla poszczególnych gatunków lub grup gatunków. Uzupełnieniem wyników doświadczeń polowych są oceny innych ważnych cech, określanych w każdym sezonie wegetacyjnym lub tylko w 2-3 letnich urzędowych badaniach przed zarejestrowaniem odmiany, w tym uzyskanych od podmiotów współpracujących z COBORU. Punktem odniesienia dla porównań między odmianami badanymi w różnych seriach doświadczeń są jednolite wzorce odmianowe, wyznaczane na każdy sezon przez specjalistów centrali COBORU. Wyniki jednej lub kilku cech głównych podawane są dla poszczególnych lat badań, natomiast pozostałe jako średnia wieloletnia. Dla ułatwienia oceny odmian, na pierwszym miejscu w tabelach podano, albo wartości wzorca wieloodmianowego, albo średnią wszystkich badanych odmian z Krajowego rejestru. Zwłaszcza w drugim przypadku łatwo ocenić prezentowane odmiany, gdyż wartości zbliżone do śred- 9

11 10 niej oznaczają przeciętną ocenę danej cechy, niezależnie od rzeczywistych wyników odmianowych. Na przykład, w skali 9 o ocena około 6,0 przy średniej 6 i ocena około 8,0 przy średniej 8 oznacza w obu przypadkach przeciętną (średnią) ocenę dla odmiany dla obu cech. Przygotowując informacje o odmianach w celach marketingowych zaleca się posługiwanie średnią jako najlepszym punktem odniesienia dla opisywanych odmian. Podana w dolnej części tabel informacja oznacza liczbę doświadczeń, z których pochodzą wyniki danej cechy w przyjętym dla danego gatunku wieloleciu. W przypadku, np. porażenia przez choroby i szkodniki, wylegania itp. liczba doświadczeń dodatkowo informuje również o powszechności występowania danego zjawiska. W tabelach wynikowych pominięto odmiany niebadane w żadnym roku wspomnianego wielolecia. Brak odmiany w tych zestawieniach najczęściej oznacza nie najlepszą już wartość gospodarczą i/lub małe, względnie malejące, znaczenie na rynku nasiennym. Materiał liczbowy czasami uzupełniany jest graficznie, co daje pogląd na zagadnienia ogólniejsze, związane z określoną rośliną uprawną. Listę zamyka wykaz adresowy zachowujących w przypadku odmian krajowych lub ich reprezentantów dla odmian zagranicznych. W zdecydowanej większości przypadków zachowującymi odmian krajowych są ich hodowcy, czyli właściciele. Dla cech wyrażonych w skali dziewięciostopniowej, stopień 9 oznacza ocenę najkorzystniejszą, 5 średnią, natomiast 1 najmniej korzystną. Autorami Listy są specjaliści trzech pracowni Zakładu Badania i Oceny Wartości Gospodarczej Odmian COBORU: Pracowni WGO Roślin Okopowych i Kukurydzy, Pracowni WGO Roślin Oleistych i Włóknistych oraz Pracowni WGO Roślin Pastewnych. Przy opracowywaniu Listy korzystano przede wszystkim z wyników własnych badań wartości gospodarczej odmian, uzupełniając je o niektóre cechy morfologiczne (Zakład Badania i Oceny Odrębności, Wyrównania i Trwałości Odmian) oraz dane o ochronie prawnej odmian i ich zachowujących/reprezentantach (Biuro Rejestracji i Ochrony Praw do Odmian). Autorzy Listy wyrażają przekonanie, że będzie ona pomocna w podejmowaniu korzystnych decyzji na różnych szczeblach funkcjonowania odmiany (nasiennictwo, produkcja rolna, przetwórstwo) oraz przybliży najbardziej istotne problemy dotyczące zaprezentowanych gatunków roślin rolniczych.

12

13 12 Powierzchnia uprawy buraka cukrowego od kilku lat utrzymuje się na stabilnym poziomie: tys. ha, tys. ha, tys. ha, , tys. ha (dane Związku Producentów Cukru w Polsce ZPC). Według szacunku GUS, areał buraka w roku 2014 był większy niż w roku 2013 o około 4 tys. ha i wyniósł 198 tys. ha. Pozytywnym zjawiskiem w dłuższym okresie jest zmniejszenie wahań rocznych plonów z plantacji produkcyjnych, przy ich wyraźnej tendencji wzrostowej, na poziomie znacznie przekraczającym wartości z poprzednich dekad. Szczególnie duże plony korzeni notowano w latach 2012 (64 t z ha), 2013 (63 t z ha) i 2014 (68 t z ha). Plantacje buraka cukrowego obsiewane są w większości nasionami odmian zarejestrowanych w Polsce. Mimo ograniczonego zapotrzebowania na nasiona i importu pewnej ilości nasion odmian ze wspólnotowego katalogu CCA, niezarejestrowanych w naszym kraju, liczba odmian buraka cukrowego jest duża i wykazuje nawet niewielką tendencję wzrostową. W roku 2011 w Krajowym rejestrze (KR) figurowało 85 odmian, odmiany, w 2013 roku 86 odmian, w , w kwietniu Udział w rejestrze odmian pochodzących z krajowej hodowli od roku 2008 utrzymuje się na poziomie 25-31%, a bez uwzględnienia odmian przeznaczonych na eksport wynosił 21-28%. Udział ten dla roku 2014 wynosi odpowiednio 29% i 26%. Zarejestrowane odmiany pochodzą z dwóch krajowych i siedmiu zagranicznych firm hodowlano-nasiennych (tab. 1). W roku 2014 z Krajowego rejestru skreślono 6 odmian o małym lub malejącym znaczeniu w uprawie. Wśród skreślonych były 4 odmiany krajowe. Podobnie jak w Krajowym rejestrze, także w doświadczeniach rejestrowych większa była liczba odmian zagranicznych: (85%), (85%), (89%), (85%), (82%) odmian pochodzących z siedmiu firm hodowlanych. W roku 2015 łącznie w dwóch seriach badań uczestniczy 90 odmian, w tym 12 krajowych. Postęp hodowlany nowo rejestrowanych odmian wyraża się polepszeniem ich zdrowotności oraz zwiększaniem zdolności plonotwórczych, przy dobrej jakości technologicznej plonu (wysoka zawartość cukru, niska zawartość składników melasotwórczych). Wyniki plonowania podlegają znacznym wahaniom w latach, przy wzrostowym trendzie w wieloleciu; średnioroczny przyrost plonów korzeni w doświadczeniach w piętnastoleciu wyniósł 7,8 dt z ha. W tym okresie tylko w roku 2005 średni plon korzeni był mniejszy niż 650 dt z ha, natomiast w ośmiu latach przekroczył 750 dt z ha. Plony w produkcji zwiększały się średnio aż o 17 dt z ha rocznie. Średnie plony

14 przekraczające 450 dt z ha odnotowano w dziewięciu latach omawianego wielolecia, w tym w każdym roku ostatniego ośmiolecia. Wymienione liczby świadczą o dużej dynamice wzrostu plonu z plantacji produkcyjnych, przy tendencji do zmniejszania się wahań rocznych. Poziom plonów w doświadczeniach jest o wiele wyższy niż w produkcji, jednak przyrost plonów średnio w latach jest znacznie mniej wyraźny. W ostatnim sześcioleciu zmniejsza się też różnica pomiędzy średnim plonem korzeni w doświadczeniach i w produkcji (rys. 1). Efektem zwiększania plonu korzeni i dobrej jakości przerobowej jest wzrostowa tendencja plonu cukru. W omawianym okresie w doświadczeniach odmianowych trend wzrostowy plonu cukru osiągnął wartość 1,97 dt z ha rocznie (rys. 2). W związku z koniecznością ograniczenia zużycia pestycydów w rolnictwie, w uprawie buraka coraz większego znaczenia nabierają cechy odpornościowe odmian (odporność na rizomanię, możliwie duża odporność na chwościka buraka i zgorzel powschodową). Tendencje te potwierdzają następujące fakty: w roku 2008, wśród dziesięciu nowo zarejestrowanych odmian, zaledwie u jednej hodowca nie deklarował odporności na rizomanię; w latach wszystkim zarejestrowanym odmianom (z wyjątkiem jednej wpisanej w roku 2012) hodowcy przypisują taką odporność. Z roku na rok zwiększa się liczba odmian badanych przed zarejestrowaniem i rejestrowanych o większej odporności na chwościka buraka i inne patogeny (zgorzel siewek, rizoktonia korzeni, mątwik burakowy). Stopień odporności, zwłaszcza na chwościka buraka, jest jednak różny u poszczególnych odmian. Wykaz i liczbową charakterystykę zarejestrowanych odmian buraka cukrowego podano w tabelach 1-4. Dane zamieszczone w tabelach 2, 3, 4 opracowano na podstawie wyników doświadczeń odmianowych z czterolecia , przy czym wyniki trzech głównych cech użytkowych (plon korzeni, zawartość cukru i plon cukru) oraz wyniki oceny porażenia przez chwościka buraka i oceny wschodów polowych podano z każdego roku badań. Wyniki odmian nowo zarejestrowanych pochodziły z innej serii doświadczeń (rejestrowej), dlatego zostały odpowiednio przetransformowane. Przy waloryzacji cech podanych w charakterystyce opisowej nowo zarejestrowanych odmian, stosowano porównanie z wzorcem zbiorowym składającym się z czterech odmian, które występowały zarówno w doświadczeniach rejestrowych, jak i porejestrowych. Poziom średni oznacza zbliżony do wzorca, niezależnie od bezwzględnej wartości liczbowej cechy. 13

15 14 Określenia typów użytkowych odmian podane w ich charakterystykach mają znaczenie orientacyjne i ogólnie informują o wartości technologicznej odmian, bez uwzględnienia zawartości składników technologicznie szkodliwych. Oznaczają: typ cukrowy (C) odmiana o zawartości cukru około 0,5% powyżej średniej z wszystkich odmian; typ plenny (P) odmiana o zawartości cukru co najmniej 0,5% niższej od średniej i jednocześnie o dużych plonach korzeni (znaczenie w produkcji odmian typu P jest obecnie ograniczone); typ normalny (N) odmiana pośrednia pod względem cukrowości i plenności. Charakterystyka odmian buraka cukrowego wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2015 (wszystkie odmiany są diploidalne, z deklarowaną odpornością na rizomanię) Admiral (d. SR-660) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni i plon cukru dość duży. Jakość technologiczna dobra; zawartość cukru średnia, zawartość azotu szkodliwego i potasu dość niska, sodu niska. Odporność na chwościka buraka średnia. Amazonia (d. SR-659) Odmiana typu normalnego do normalno-cukrowego (N -NC). Plon korzeni średni, plon cukru dość duży. Jakość technologiczna dobra; zawartość cukru powyżej poziomu wzorca, zawartość azotu szkodliwego i sodu niska, potasu dość niska. Odporność na chwościka buraka średnia. Bravo (d. MA2121) Odmiana typu normalnego do normalno-plennego (N-NP). Plon korzeni dość duży, plon cukru średni. Jakość technologiczna gorsza od wzorca; zawartość cukru poniżej wzorca, zawartość azotu szkodliwego nieco wyższa, potasu wyższa od wzorca, sodu średnia.

16 Odporność na chwościka buraka duża, co pozwala ograniczyć liczbę zabiegów fungicydowych. Deklarowana przez hodowcę odporność na mątwika burakowego. BTS 275 (d. BETA 371) Odmiana typu normalno-plennego (NP). Plon korzeni duży, plon cukru dość duży. Jakość technologiczna dobra; zawartość cukru poniżej wzorca, zawartość azotu szkodliwego niska, potasu średnia, sodu wyższa od wzorca. Odporność na chwościka buraka dość duża. BTS 955 (d. BETA 351) Odmiana typu normalnego do normalno-plennego (N-NP). Plon korzeni duży, plon cukru dość duży. Jakość technologiczna średnia; zawartość cukru poniżej wzorca, zawartość azotu szkodliwego na poziomie wzorca, potasu i sodu wyższa od wzorca. Odporność na chwościka buraka średnia, a mimo to w warunkach silniejszego porażenia wyniki plonowania odmiany zadowalające. Contenta (d. HI1330) Odmiana typu normalno-plennego (NP). Plon korzeni duży, plon cukru dość duży. Jakość technologiczna gorsza od wzorca; zawartość cukru poniżej średniej, zawartość azotu szkodliwego na poziomie wzorca, potasu i sodu bardzo wysoka. Odporność na chwościka buraka dość mała. Przy uprawie odmiany w warunkach sprzyjających chwościkowi, należy przewidzieć bardziej intensywną ochronę. Deklarowana przez hodowcę odporność na mątwika burakowego. Denzel (d. ST12338) Odmiana typu normalno-cukrowego (NC). Plon korzeni i plon cukru dość duży. Jakość technologiczną dobra; zawartość cukru dość wysoka, zawartość azotu szkodliwego niska, potasu nieco wyższa, sodu wyższa od wzorca. Odporność na chwościka buraka średnia. 15

17 16 Fantazja (d. KTA1214) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni i plon cukru dość duży. Jakość technologiczna średnia; zawartość cukru średnia, zawartość azotu szkodliwego i sodu na poziomie wzorca, potasu poniżej wzorca. Odporność na chwościka buraka dość mała, a mimo to odmiana korzystnie plonuje w warunkach silnego zagrożenia przez chorobę. Graciana KWS (d. 3K401) Odmiana typu normalno-plennego (NP). Plon korzeni i plon cukru duży. Jakość technologiczna gorsza od wzorca; zawartość cukru poniżej średniej zawartość azotu szkodliwego i potasu dość duża, sodu średnia. Odporność na chwościka buraka dość duża, co pozwala ograniczyć liczbę zabiegów ochrony fungicydowej. Hammond (d. ST12342) Odmiana typu normalno-cukrowego (NC). Plon korzeni duży, plon cukru bardzo duży. Jakość technologiczna dobra; zawartość cukru dość wysoka, zawartość azotu szkodliwego i sodu dość niska, potasu średnia. Odporność na chwościka buraka średnia, a mimo to w warunkach silniejszego porażenia wyniki plonowania odmiany zadowalające. Jagger (d. ST12310) Odmiana typu cukrowego (C). Plon korzeni średni, plon cukru duży. Jakość technologiczna bardzo dobra; zawartość cukru wysoka, zawartość azotu szkodliwego i potasu bardzo niska, sodu niska. Odporność na chwościka buraka średnia, a mimo to w warunkach silniejszego porażenia wyniki plonowania odmiany zadowalające. Marinus (d. ST12337). Odmiana typu cukrowego (C). Plon korzeni powyżej wzorca, plon cukru duży. Jakość technologiczna dobra; zawartość cukru wysoka, zawartość azotu szkodliwego, potasu i sodu dość niska. Odporność na chwościka buraka poniżej średniej; konieczność intensywniejszej ochrony w rejonach silnego występowania choroby.

18 Picobella KWS (d. 3K412) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni i plon cukru dość duży. Jakość technologiczna dobra; zawartość cukru średnia, zawartość azotu szkodliwego niska, potasu dość niska, sodu dość wysoka. Odporność na chwościka buraka duża, co pozwala ograniczyć liczbę zabiegów fungicydowych. Silezja (d. KTA1205) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni i plon cukru dość duży. Jakość technologiczna dość dobra; zawartość cukru średnia, zawartość azotu szkodliwego, potasu i sodu dość niska. Odporność na chwościka buraka poniżej średniej; w rejonach większego zagrożenia chwościkiem wymaga bardziej intensywnej ochrony fungicydowej. Sobieski (d. PPW 4412) Odmiana typu normalno-plennego (NP). Plon korzeni duży, plon cukru dość duży. Jakość technologiczna gorsza od wzorca; zawartość cukru poniżej średniej, zawartość azotu szkodliwego dość wysoka, potasu wysoka, sodu średnia. Odporność na chwościka buraka dość duża, co pozwala ograniczyć liczbę zabiegów ochrony fungicydowej. Toleranza KWS (d. 3K430) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni duży, plon cukru bardzo duży. Jakość technologiczna dobra; zawartość cukru nieco powyżej wzorca, zawartość azotu szkodliwego dość niska, potasu dość wysoka, sodu dość niska. Odporność na chwościka buraka dość duża, co pozwala ograniczyć liczbę zabiegów ochrony fungicydowej. Deklarowana przez hodowcę odporność na mątwika burakowego. 17

19 18 Rys. 1. Burak cukrowy. Powierzchnia uprawy oraz plony korzeni w produkcji i doświadczeniach COBORU Rys. 2. Burak cukrowy. Plon technologiczny i zawartość cukru w doświadczeniach COBORU

20 19 Tabela 1 Burak cukrowy. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiana Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący/ reprezentant (numer adresowy) Ploidalność Odporność na patogeny (deklaracja hodowcy) Abondamax n Rh 2 Abrax n Rh 3 Admiral n Rh 4 Agent x/ n Rh 5 Agronom n Rh 6 Alarm n Rh 7 Aldona x/ n - 8 Alegra n Rh 9 Amazonia n Rh 10 Ambassador n Rh 11 Ardan x/ n Rh 12 Argument n Rh 13 Balladyna x/ n - 14 Basilius n Rh 15 Belino n Rh 16 Boryna x/ n Rh 17 Bravo n Rh,E,R 18 BTS n Rh 19 BTS n Rh 20 BTS n Rh 21 BTS n Rh 22 Contenta n Rh,N 23 Danube x/ n Rh 24 Danuśka KWS n Rh 25 Delano n Rh 26 Denzel n Rh 27 Desperado n Rh 28 Dylan n Rh,N 29 Elvira KWS n Rh 30 Fantazja n Rh 31 Farmer x/ n Rh 32 Fauvette n Rh 33 Favorita KWS n Rh 34 Fighter n Rh 35 Finezja n Rh

21 20 cd. tabeli Gallant n Rh,A,E,R 37 Gardenia KWS n Rh 38 Gellert n Rh 39 Graciana KWS n Rh 40 Hammond n Rh 41 Hunor n Rh 42 Huzar n Rh 43 Igloo n Rh 44 Jagger n Rh 45 Jagusia x/ n Rh 46 Jambus x/ n Rh 47 Jampol n Rh 48 Janka x/ n Rh 49 Janosik n Rh 50 Janowa x/ n - 51 Japola x/ n - 52 Jarysa x/ n - 53 Jasiek n - 54 Jonas x/ n Rh 55 Konrad n Rh 56 Korab x/ n - 57 Lavenda KWS n Rh 58 Leopard x/ n Rh 59 Liberata KWS n Rh 60 Lukas x/ n Rh 61 Manitou n Rh 62 Marinus n Rh 63 Melodia n Rh 64 Mesange n Rh 65 Milton n Rh 66 Nancy x/ n Rh 67 Narcos n Rh 68 Natura KWS n Rh 69 Oliviera KWS n Rh 70 Panorama KWS n Rh,N 71 Piast n Rh 72 Pikador n Rh,A,E,R 73 Picobella KWS n Rh 74 Polonez x/ n - 75 Primadonna KWS n Rh

22 21 cd. tabeli Primavera KWS n Rh 77 Ronalda KWS n Rh 78 Schubert n Rh 79 Scout x/ n Rh 80 Silezja n Rh 81 Silvetta n Rh 82 Sinan n Rh 83 Sława KWS x/ n Rh, N 84 Sobieski n Rh 85 Sokrates n Rh 86 Soplica x/ n - 87 Splendor n Rh 88 Steffka KWS n Rh 89 Sukcesja KWS n Rh 90 SY Belana n Rh 91 Szach n Rh 92 Tadeusz n Rh 93 Tapir n Rh 94 Tarim n Rh 95 Telimena n Rh 96 Tipi n Rh,N 97 Toleranza KWS n Rh,N 98 Tuwim n Rh 99 Vangelis n Rh 100 Victoriana KWS n Rh 101 Vistula n Rh 102 Zawisza x/ n Zosia x/ n - Kol. 1: x/ odmiana niebadana w latach ; w wykazie nie wymieniono trzech odmian przeznaczonych wyłącznie na eksport do państw trzecich Kol. 4: 2n odmiana diploidalna, 3n odmiana triploidalna Kol. 5: Rh, A, E, R, N odpowiednio: deklarowana przez hodowcę duża odporność na rizomanię (wirus BNYVV), zgorzel siewek i zgniliznę wierzchołkową korzeni (Aphanomyces cochlioides), mączniaka prawdziwego (Erysiphe betae), brunatną plamistość liści (Ramularia beticola), nicienie

23 22 Tabela 2 Burak cukrowy. Plon korzeni odmian i zawartość cukru Lp. Odmiana Wzorzec: dt z ha, % Plon korzeni Zawartość cukru polarymetryczna % wzorca % oczyszczonego ,9 18,4 18,6 18,9 16,8 1 Abondamax ,2 18,7 16,7 2 Abrax ,8 16,9 3 Admiral* ,8 18,4 17,0 4 Agronom ,7 19,2 17,3 5 Alarm ,7 18,9 19,0 17,2 6 Alegra ,1 18,3 18,4 18,5 16,6 7 Amazonia* ,9 18,9 19,0 17,3 8 Ambassador 17,1 9 Argument ,3 18,9 16,9 10 Basilius ,3 18,4 18,3 18,5 16,7 11 Belino ,9 18,4 16,4 12 Bravo* ,4 18,1 16,5 13 BTS 275* ,4 18,0 16,5 14 BTS ,8 18,8 18,8 17,0 15 BTS ,1 18,2 16,4 16 BTS 955* ,5 18,2 16,5 17 Contenta* ,4 17,9 16,3 18 Danuśka KWS ,9 18,9 19,3 17,2 19 Delano ,6 16,6 20 Denzel* ,3 18,7 17,3 21 Desperado ,0 18,4 16,5 22 Dylan ,0 18,0 16,4 23 Elvira KWS ,8 15,9 24 Fantazja* ,7 18,6 17,0 25 Fauvette ,3 18,3 16,8 26 Favorita KWS ,6 19,0 16,8 27 Fighter ,8 19,0 17,1

24 23 cd. tabeli 2 Lp. Odmiana Wzorzec: dt z ha, % Plon korzeni Zawartość cukru polarymetryczna % wzorca % oczyszczonego ,9 18,4 18,6 18,9 16,8 28 Finezja ,5 18,2 18,4 16,5 29 Gallant ,4 18,6 16,6 30 Gardenia KWS ,9 18,3 16,2 31 Gellert ,0 19,1 19,3 19,5 17,6 32 Graciana KWS* ,3 18,0 16,4 33 Hammond* ,3 18,7 17,3 34 Hunor ,1 16,2 35 Huzar ,9 18,2 16,1 36 Igloo ,8 19,2 19,0 17,3 37 Jagger* ,3 18,9 17,6 38 Jampol ,6 18,6 18,7 18,6 16,8 39 Janosik ,5 16,4 40 Jasiek ,1 17,0 41 Konrad ,2 18,2 18,5 16,6 42 Lavenda KWS ,4 18,6 16,6 43 Liberata KWS ,3 18,2 16,5 44 Manitou ,0 19,0 19,1 19,5 17,5 45 Marinus* ,5 18,7 17,5 46 Melodia ,7 18,9 18,5 16,9 47 Mesange ,2 19,0 19,2 17,5 48 Milton ,3 18,2 18,3 18,8 16,7 49 Narcos ,0 17,2 50 Natura KWS ,3 18,1 18,4 18,7 16,6 51 Oliviera KWS ,2 17,2 52 Panorama KWS ,8 18,5 18,6 17,0 53 Piast ,9 18,2 18,1 16,3 54 Picobella KWS* ,8 18,5 17,0 55 Pikador ,8 18,9 18,8 19,1 17,2 56 Primadonna KWS ,3 18,8 16,6

25 24 cd. tabeli 2 Lp. Odmiana Wzorzec: dt z ha, % Plon korzeni Zawartość cukru polarymetryczna % wzorca % oczyszczonego ,9 18,4 18,6 18,9 16,8 57 Primavera KWS ,0 18,5 18,5 16,5 58 Ronalda KWS ,1 17,0 59 Schubert ,9 17,0 60 Silezja* ,1 18,4 17,1 61 Silvetta ,6 16,5 62 Sinan ,1 18,0 18,5 16,6 63 Sobieski* ,3 18,0 16,4 64 Sokrates ,0 18,7 17,2 65 Splendor ,9 17,0 66 Steffka KWS ,5 18,9 19,0 17,1 67 Sukcesja KWS ,7 18,9 18,9 16,8 68 SY Belana ,1 18,1 18,6 16,5 69 Szach ,6 18,4 18,5 19,0 16,8 70 Tadeusz ,0 18,0 16,3 71 Tapir ,2 18,4 18,4 17,0 72 Tarim ,1 17,2 73 Telimena ,9 18,1 18,8 18,2 16,4 74 Tipi ,6 18,9 17,1 75 Toleranca KWS* ,9 18,7 17,1 76 Tuwim ,0 17,2 77 Vangelis ,5 18,6 16,9 78 Victoriana KWS ,5 16,5 79 Vistula 98 19,0 17,2 Liczba doświadczeń Kol. 1: wzorzec: 2014 Manitou, Mesange, Panorama KWS, Szach; 2013 Manitou, Natura KWS, Sinan, Szach; 2012 Natura KWS, Pasja, Sokrates, Szach; 2011 Ambassador, Nevenka, Pasja, Sokrates; * odmiana wpisana do Krajowego rejestru w roku 2015 (wyniki z serii doświadczeń rejestrowych)

26 25 Tabela 3 Burak cukrowy. Technologiczny i biologiczny plon cukru odmian Lp. Odmiana Plon technologiczny cukru % wzorca Plon biologiczny cukru Wzorzec, 147,9 131,3 145,1 136,4 163,0 145,0 160,6 149,9 dt z ha 1 Abondamax Abrax Admiral* Agronom Alarm Alegra Amazonia* Ambassador Argument Basilius Belino Bravo* BTS 275* BTS BTS BTS 955* Contenta* Danuśka KWS Delano Denzel* Desperado Dylan Elvira KWS Fantazja* Fauvette Favorita KWS Fighter

27 26 cd. tabeli 3 Lp. Odmiana Plon technologiczny cukru % wzorca Plon biologiczny cukru Wzorzec, 147,9 131,3 145,1 136,4 163,0 145,0 160,6 149,9 dt z ha 28 Finezja Gallant Gardenia KWS Gellert Graciana KWS* Hammond* Hunor Huzar Igloo Jagger* Jampol Janosik Jasiek Konrad Lavenda KWS Liberata KWS Manitou Marinus* Melodia Mesange Milton Narcos Natura KWS Oliviera KWS Panorama KWS Piast Picobella KWS* Pikador Primadonna KWS Primavera KWS

28 27 cd. tabeli 3 Lp. Odmiana Plon technologiczny cukru % wzorca Plon biologiczny cukru Wzorzec, 147,9 131,3 145,1 136,4 163,0 145,0 160,6 149,9 dt z ha 58 Ronalda KWS Schubert Silezja* Silvetta Sinan Sobieski* Sokrates Splendor Steffka KWS Sukcesja KWS SY Belana Szach Tadeusz Tapir Tarim Telimena Tipi Toleranca KWS* Tuwim Vangelis Victoriana KWS Vistula Liczba doświadczeń Kol. 1: objaśnienia jak pod tabelą 2

29 28 Tabela 4 Burak cukrowy. Cechy technologiczne i rolnicze odmian Lp. Odmiana N - aminowy K Na Porażenie przez chwościka buraka Polowa zdolność wschodów (PZW) mval/1000g skala 9 o % Wzorzec 15,7 36,5 2,4 8,0 7,9 6,8 7, Abondamax 16,7 33,6 2,3 6,6 7, Abrax 16,2 34,3 2,3 8, Admiral* 14,8 34,6 1,9 8,1 8, Agronom 15,2 33,8 2,1 6,6 7, Alarm 16,2 34,2 2,0 7,9 6,7 7, Alegra 16,4 36,3 2,7 8,4 8,5 7,3 8, Amazonia* 14,3 34,9 2,0 8,3 7, Ambassador 15,7 34,3 2,2 7, Argument 15,0 35,0 2,2 7,3 8, Basilius 15,4 34,7 1,9 8,1 7,8 6,5 7, Belino 16,3 33,1 3,1 6,6 7, Bravo* 16,6 37,2 2,4 8,4 7, BTS 275* 13,7 36,5 2,9 8,3 7, BTS ,5 37,9 2,9 7,8 8,1 6, BTS ,0 39,5 2,3 8,0 7, BTS 955* 15,5 38,9 3,2 8,0 7, Contenta* 13,8 40,3 3,5 8,1 8, Danuśka KWS 16,8 37,8 2,9 7,7 6,7 7, Delano 16,0 35,0 2,0 7, Denzel* 14,3 38,2 2,9 8,0 7, Desperado 16,4 33,4 2,9 6,7 7, Dylan 17,0 35,6 2,3 8,0 6, Elvira KWS 14,0 35,5 2,4 8, Fantazja* 15,4 35,9 2,3 7,7 7, Fauvette 15,2 33,4 2,5 7,7 7, Favorita KWS 20,3 40,7 2,6 6,9 7, Fighter 16,5 35,5 2,1 7,1 8, Finezja 16,6 39,1 2,5 7,7 6,9 7, Gallant 15,2 38,1 3,0 7,6 8, Gardenia KWS 19,0 38,2 2,4 7,2 8,

30 29 cd. tabeli 4 Lp. Odmiana N - aminowy K Na Porażenie przez chwościka buraka Polowa zdolność wschodów (PZW) mval/1000g skala 9 o % Wzorzec 15,7 36,5 2,4 8,0 7,9 6,8 7, Gellert 14,5 34,6 2,1 7,9 8,0 6,9 7, Graciana KWS* 16,2 37,5 2,4 8,1 8, Hammond* 14,5 36,3 2,1 8,1 7, Hunor 14,8 36,2 1,9 7, Huzar 16,7 40,0 2,5 6,5 7, Igloo 15,3 36,3 2,1 8,0 7,5 6, Jagger* 13,4 32,8 2,0 8,3 7, Jampol 16,8 38,1 2,5 8,0 8,1 7,2 8, Janosik 17,3 38,1 3,1 7, Jasiek 16,5 39,2 2,7 8, Konrad 15,7 35,1 2,2 8,3 7,2 7, Lavenda KWS 19,1 41,6 2,7 8,0 7, Liberata 15,7 39,2 2,5 7,9 7, Manitou 14,7 34,6 2,1 8,1 7,9 6,8 7, Marinus* 14,6 34,8 2,1 7,9 8, Melodia 16,1 38,8 2,1 7,7 7,8 7, Mesange 14,8 34,2 2,0 8,1 7,6 6, Milton 15,3 35,8 2,4 8,1 8,1 7,1 7, Narcos 15,6 33,8 2,1 7, Natura KWS 15,9 38,3 2,1 8,3 8,1 7,2 8, Oliviera 15,4 36,8 2,8 7, KWS Panorama 14,3 36,2 1,9 8,1 8,0 7, KWS Piast 17,0 37,8 2,4 7,8 8,0 7, Picobella KWS* 13,9 35,2 3,1 8,2 8, Pikador 15,5 35,7 2,0 8,2 7,8 7,1 8, Primadonna KWS 15,2 39,3 2,3 7,1 7, Primavera KWS 15,0 39,5 2,4 8,5 8,0 8, Ronalda KWS 16,7 39,7 2,9 7, Schubert 16,3 33,7 2,2 7, Silezja* 15,0 35,6 2,1 8,1 7,

31 30 cd. tabeli 4 Lp. Odmiana N - aminowy K Na Porażenie przez chwościka buraka Polowa zdolność wschodów (PZW) mval/1000g skala 9 o % Wzorzec 15,7 36,5 2,4 8,0 7,9 6,8 7, Silvetta 16,2 38,0 3,4 8, Sinan 15,0 34,5 2,3 8,0 6,7 7, Sobieski* 16,3 37,2 2,5 7,7 7, Sokrates 14,7 33,1 2,1 6,8 7, Splendor 15,3 35,1 2,2 7, Steffka KWS 12,9 35,5 2,4 8,6 8,0 8, Sukcesja KWS 16,5 43,6 3,2 8,0 8,1 7, SY Belana 17,0 36,4 2,7 8,5 7,6 8, Szach 17,6 38,1 2,8 7,7 7,6 6,6 7, Tadeusz 17,4 37,6 2,3 8,2 7, Tapir 14,4 35,4 2,0 8,3 8,1 7, Tarim 16,1 33,2 2,1 7, Telimena 16,7 37,7 2,4 7,7 8,0 6,9 7, Tipi 16,7 36,3 2,4 7,9 6, Toleranca KWS* 14,6 37,4 1,8 8,3 8, Tuwim 14,9 33,8 2,0 7, Vangelis 14,4 39,3 2,2 8,0 7, Victoriana KWS 16,1 37,4 2, Vistula 16,0 33,9 2,1 7,7 89 Liczba doświadczeń Kol. 1: objaśnienia jak pod tabelą 2 Kol. 5: chwościk buraka dane z warunków z ochroną chemiczną Kol. 6: ocena około 3 tygodnie po terminie pierwszych wschodów

32

33 32 W roku 2014 ziemniak był uprawiany w Polsce na powierzchni około 267 tys. ha (wg GUS, bez powierzchni uprawy ziemniaków w ogrodach przydomowych). W porównaniu do roku 2013 nastąpiło zmniejszenie obszaru uprawy o prawie 70 tys. ha (20,7%). Szacunkowy plon w produkcji krajowej wyniósł 278 dt z ha i był większy o 61 dt z ha w porównaniu do roku Oznacza to jednocześnie przełamanie długoletniej stagnacji plonu ogólnego bulw na poziomie dt z ha. Powierzchnia produkcji nasiennej ziemniaka w roku 2014 zwiększyła się w porównaniu do roku poprzedniego o 484 ha (9,1%). Według danych Głównego Inspektoratu Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN) powierzchnia plantacji nasiennych zakwalifikowanych polowo wyniosła ogółem 5243 ha (rys. 1), a ocenie poddanych było 198 odmian. Warto zaznaczyć, że 31,4% tej powierzchni zajmowały odmiany niewpisane do Krajowego rejestru (KR), pochodzące ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA). Rys. 1. Powierzchnia plantacji nasiennych ziemniaka zakwalifikowanych polowo w latach

34 Reprodukcja materiału sadzeniakowego dla 81% odmian wpisanych do KR nie przekroczyła 1% areału nasiennego. Tak mały udział plantacji nasiennych w ogólnej powierzchni uprawy ziemniaka wyklucza możliwość wymiany sadzeniaków przynajmniej co 4 lata, co jest podstawowym warunkiem zwiększenia plonów w produkcji. Brak właściwego poziomu produkcji nasiennej powoduje, że postęp hodowlany w plenności i jakości reprezentowany przez nowe odmiany jest prawie zupełnie niewykorzystany. W efekcie złej sytuacji na rynku nasiennym, plony w produkcji są o ponad połowę mniejsze niż uzyskiwane w doświadczeniach odmianowych COBORU, w których używane są sadzeniaki kwalifikowane (rys. 2). 33 Rys. 2. Powierzchnia uprawy ziemniaka oraz plony w produkcji krajowej i doświadczeniach COBORU w latach W roku 2014, na wniosek zachowujących, z KR skreślono dziewięć odmian (Adam, Bartek, Bosman, Bursztyn, Ibis, Igor, Promyk, Sekwana, Ślęza), natomiast dla czterech odmian (Bondeville, Lady Florina, Raja i Ramos) wygasł okres wpisu. Ponadto przedłużono wpis w KR na kolejny okres 10 lat dla czterech odmian: Amora, Cekin, Gandawa oraz Tajfun. W I kwartale 2015 roku nie skreślono żadnej odmiany, natomiast do Krajowego rejestru wpisano pięć nowych odmian ziemniaka.

35 34 Według stanu na 30 kwietnia 2015 Krajowy rejestr liczył 114 odmian, a jego strukturę przedstawia poniższe zestawienie: Grupa wczesności Zagraniczne Typ bardzo wczesnwczesne późne średnio- średnio- Krajowe użytkowy późne wczesne liczba odmian w KR jadalne przetwórstwo* skrobiowe razem liczba % * - odmiany przeznaczone głównie do przetwórstwa na frytki lub czipsy W ostatnich pięciu latach zarejestrowano 27 nowych odmian; 19 krajowych i 8 zagranicznych. Wymiana i uzupełnienie zestawów odmian nastąpiło we wszystkich grupach wczesności i grupach użytkowych. Odmiany zagraniczne ziemniaka stanowią 44% w Krajowego rejestru. Wszystkie odmiany wpisane do KR są odporne na raka ziemniaka, a większość jest także odpornych na mątwika ziemniaczanego. Informacje i wyniki zawarte w Liście dotyczą stanu prawnego odmian, ich produkcji nasiennej, plenności i struktury plonu, właściwości konsumpcyjnych, przydatności do przetwórstwa spożywczego oraz odporności na najważniejsze choroby i szkodniki. W tabelach zamieszczono wyniki zarejestrowanych odmian, które w ostatnim czteroleciu ( ) uczestniczyły w badaniach co najmniej jeden rok (tab. 2-4). Wyniki głównych cech użytkowych odmian podano z poszczególnych lat, a pozostałe cechy w formie odpowiednio uśrednionej. Ze względu na brak możliwości bezpośredniego porównania odmian (różny okres ich badań oraz udział w różnych rodzajach doświadczeń rejestrowych i porejestrowych) wyniki zostały odpowiednio przetransformowane. Właściwości konsumpcyjne odmian określane są na podstawie testów, przeprowadzanych w pięciu stacjach i zakładach doświadczalnych oceny odmian (SDOO i ZDOO) przez co najmniej trzyosobowe zespoły. Od roku 2014 nie przeprowadza się oceny konsumpcyjnej odmian skrobiowych. Ocena przydatności odmian do produkcji frytek i czipsów określana jest w Laboratorium SDOO w Karzniczce,

36 a cukry redukujące oznacza LCh-T w Słupi Wielkiej w próbach pobranych z doświadczeń w SDOO Karzniczka, ZDOO Naroczyce i ZDOO Uhnin. W LCh-T w Słupi Wielkiej określana jest również zawartość glikoalkaliodów. Powyższe właściwości i analizy wykonuje się tylko w czasie trwania 2-3 letnich badań rejestrowych. Wyniki odnosi się do odmian wzorcowych, najczęściej dwóch dla danej grupy wczesności. Niektóre cechy morfologiczne podano na podstawie badań OWT. Oceny odporności na mątwika ziemniaczanego i podstawowe choroby oraz właściwości odmian dokonano zarówno w oparciu o badania własne, jak i innych jednostek w ramach badań statutowych lub na zlecenie COBORU: mątwik ziemniaczany na podstawie badań laboratorium IHAR-PIB Radzików lub O/Bydgoszcz (dla odmian zagranicznych, na podstawie badań laboratorium kraju pochodzenia); rak ziemniaka na podstawie badań laboratorium IHAR-PIB Radzików lub O/Bydgoszcz; zaraza ziemniaka na podstawie dwuletnich doświadczeń specjalnych, przeprowadzonych w punktach doświadczalnych COBORU; czarna nóżka, parch ziemniaka od 2005 roku nie prowadzi się oceny odporności; wyniki zamieszczone w opracowaniu (tab. 5) pochodzą z doświadczeń rejestrowych; wirusy na podstawie badań zleconych, wykonanych przez IHAR-PIB O/Młochów (od 2005 roku nie prowadzi się laboratoryjnej oceny odporności na wirusa M, a od roku 2014 na wirusa liściozwoju); stopień wrażliwości odmian na metrybuzynę stosowaną po wschodach ziemniaka na podstawie badań Pracowni Ochrony Ziemniaka ZNiOZ IHAR-PIB O/Bonin; informacje dotyczące właściwości przechowalniczych odmian na podstawie badań Zakładu Przechowalnictwa i Przetwórstwa Ziemniaka IHAR-PIB O/Jadwisin. 35

37 36 Charakterystyka odmian ziemniaka wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2015 Impresja (d. ZAH 20012) Odmiana jadalna bardzo wczesna, w typie konsumpcyjnym sałatkowym do sałatkowo-ogólnoużytkowego, o dość dobrym smaku po zakończeniu wegetacji. Bulwy duże, o regularnym kształcie, okrągło owalne, o bardzo płytkich oczkach. Skórka żółta; miąższ jasnożółty. Plenność po 40 dniach od pełni wschodów oraz po zakończeniu wegetacji dobra. Duży udział frakcji handlowej w plonie ogólnym. Odporność na wirusa Y i zarazę ziemniaka mała. Odmiana odporna na patotyp Ro1 mątwika ziemniaczanego. Riviera (d. Riviera) Odmiana jadalna bardzo wczesna, w typie konsumpcyjnym sałatkowym do ogólnoużytkowego, o przeciętnym smaku po zakończeniu wegetacji. Bulwy duże, o regularnym kształcie, okrągłe, o bardzo płytkich oczkach. Skórka żółta; miąższ jasno żółty. Plenność po 40 dniach od pełni wschodów duża do bardzo dużej, po zakończeniu wegetacji średnia. Duży odział frakcji handlowej w plonie ogólnym. Odporność na wirusa Y duża, na zarazę ziemniaka mała. Odmiana odporna na patotyp Ro1 mątwika ziemniaczanego. Magnolia (d. STB 18712) Odmiana jadalna wczesna, w typie konsumpcyjnym ogólnoużytkowym do lekko mączystego, o dobrym smaku. Bulwy duże do bardzo dużych, o regularnym kształcie, okrągłoowalne o płytkich oczkach. Skórka jasnobeżowa; miąższ jasnożółty. Plenność dobra; duży odział frakcji handlowej w plonie ogólnym. Odporność na wirusa Y duża, na zarazę ziemniaka mała. Odmiana odporna na patotyp Ro1 mątwika ziemniaczanego.

38 Mieszko (d. STB 19412) Odmiana skrobiowa średniowczesna. Bulwy średniej wielkości, okrągłoowalne. Skórka żółta; miąższ jasnożółty. Plenność dobra, skrobiowość średnio 20,0%. Odporność na wirus Y duża; na zarazę ziemniaka średnia. Odmiana odporna na patotyp Ro1 mątwika ziemniaczanego. Widawa (d. ZAH 20812) Odmiana skrobiowa średniowczesna. Bulwy duże, okrągłe. Skórka żółta; miąższ kremowy. Plenność dobra, skrobiowość średnio 19,6%. Odporność na wirus Y duża; na zarazę ziemniaka średnia. Odmiana odporna na patotyp Ro1 mątwika ziemniaczanego. 37

39 38 Tabela 1 Ziemniak. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok Zachowu- wpisania jący/repre- zentant do Krajowego (numer rejestru adresowy) Powierzchnia plantacji nasiennych zakwalifikowanych polowo (wg PIORiN) % ha jadalne bardzo wczesne 1 Arielle ,39 20,2 28,9 64,5 63,0 2 Berber x/ Courlan x/ ,26 13,6 17,6 31,0 29,0 4 *Denar ,63 242,5 205,6 246,4 297,6 5 Fresco x/ ,92 48,0 40,0 37,6 47,5 6 Impala ,56 29,3 24,2 48,9 55,5 7 *Impresja Ingrid ,21 10,9 8,4 7,4 9 Irys x/ ,11 6,0 4,5 22,0 14,5 10 *Justa ,20 10,5 4,0 4,0 17,2 11 Krasa x/ ,2 4,2 6,0 12 *Lord ,03 211,2 192,3 253,9 304,5 13 *Miłek ,53 27,7 29,7 31,7 50,4 14 Riviera ,88 46,1 15 Viviana ,17 9,0 10,2 8,0 12,0 - jadalne wczesne 16 Altesse ,09 4,7 3,4 3,5 2,3 17 *Amora x/ ,0 18 Annabelle x/ *Aruba ,03 1,4 1,0 15,2 32,3 20 Augusta x/ ,09 4,8 5,2 19,5 27,1 21 Bellarosa ,99 104,2 114,5 113,4 105,8 22 Bila x/ ,21 11,0 11,5 15,9 36,9

40 39 cd. tabeli *Bohun *Carrera ,74 38,8 34,4 50,5 43,7 25 *Cyprian ,32 16,8 21,6 33,9 42,2 26 *Etola x/ ,01 0,5 1,1 2,1 27 Ewelina x/ ,08 4,0 10,6 29,6 39,0 28 *Gracja x/ *Gwiazda ,43 22,8 5,0 4,0 30 *Hubal x/ ,01 0,5 1,0 1,0 5,0 31 Ignacy ,21 11,0 1,0 32 *Innovator x/ ,07 475,4 426,5 441,4 296,2 33 *Lady Claire x/ ,52 79,7 77,3 54,2 27,6 34 Latona x/ *Michalina ,56 29,3 12,7 6,0 2,0 36 *Magnolia *Oman ,19 9,7 15,8 28,0 31,6 38 Owacja ,57 82,1 61,2 103,8 138,8 39 Rosalind x/ ,17 9,0 8,7 9,5 14,0 40 *Veronie x/ ,4 1,5 41 Vineta ,56 501,4 483,6 607,5 526,4 - skrobiowe 42 *Cedron ,21 11,2 19,9 8,9 średniowczesne - jadalne 43 Agnes x/ ,05 2,6 4,0 9,5 7,8 44 Almera x/ ,6 18,5 45 *Ametyst ,10 5,2 3,6 17,3 23,1 46 Asterix x/ ,27 14,3 19,3 12,4 17,2 47 *Bogatka ,08 4,2 1,8 48 *Cekin ,30 15,7 11,7 21,7 29,9 49 Courage x/ ,5 13,6 50 Dali ,13 7,0 32,6 57,0 42,9 50 Dali ,13 7,0 32,6 57,0 42,9

41 40 cd. tabeli *Ditta x/ ,12 6,2 8,6 9,0 14,1 52 *Etiuda x/ ,01 0,7 1,6 53 *Finezja ,17 9,0 9,5 19,1 40,8 54 *Folva ,0 7,5 55 *Gawin ,35 18,6 12,3 31,6 30,7 56 *Honorata ,05 2,8 1,1 57 Irga x/ ,52 79,8 59,6 71,9 58,7 58 Jurata ,05 2,5 3,5 1,8 59 Jurek ,7 60 *Jutrzenka ,0 10,9 18,5 61 *Laskara ,01 0,5 0,1 62 *Lavinia ,03 1,4 63 *Legenda ,13 6,6 8,3 11,2 12,3 64 *Malaga ,11 5,7 2,0 65 Marlen x/ ,6 66 Mazur ,00 0,1 67 *Oberon ,09 4,8 5,0 2,5 68 Orchestra x/ ,10 5,1 69 Otolia Roxana ,0 71 Sagitta ,45 23,6 18,1 20,3 5,1 72 Sante x/ ,13 6,6 9,4 17,0 49,4 73 *Satina ,23 117,1 134,0 169,9 203,0 74 *Stasia ,20 10,4 9,2 19,7 12,0 75 *Tajfun ,60 188,7 171,7 193,1 170,5 76 *Tetyda ,13 6,9 4,8 19,4 46,1 77 Victoria x/ ,28 14,8 11,0 13,1 11,5 78 VR ,20 63,0 41,1 13,4 2,0

42 41 cd. tabeli skrobiowe 79 Boryna ,04 2,0 1,0 80 *Glada ,14 59,8 68,5 55,6 36,9 81 Harpun ,57 30,1 78,9 57,0 32,2 82 *Jubilat ,31 16,5 2,2 3,8 3,4 83 Kaszub ,04 2,0 4,0 1,0 84 *Kuba x/ ,70 89,2 98,4 116,6 65,9 85 *Mieszko *Pasat ,86 45,2 34,1 64,7 44,4 87 *Rumpel x/ ,05 2,6 1,0 30,5 20,7 88 Szyper ,01 0,7 89 *Widawa Zuzanna ,88 46,1 42,7 28,8 12,1 - jadalne średniopóźne 91 Bryza x/ ,30 15,8 12,5 5,4 3,0 92 Cecile x/ Eurostar Fianna x/ *Gustaw ,08 4,2 4,7 3,0 6,0 96 Jelly ,00 104,8 105,9 104,6 161,0 97 Mondeo ,06 3,0 2,0 98 Roko x/ ,5 2,5 99 *Syrena ,02 1,2 1,2 1,7 5,4 100 *Zenia ,02 1,0 2,0 3,9 4,3 - skrobiowe 101 Danuta ,19 9,85 9,8 3,1 3,7 102 *Ikar x/ ,42 22,2 18,0 18,1 15,4 103 *Pasja Pomorska ,31 16,4 35,8 19,1 16,3

43 42 cd. tabeli jadalne późne 104 *Zagłoba ,02 1,0 1,2 2,5 - skrobiowe 105 Bzura x/ ,1 106 *Gandawa x/ ,23 12,2 2,8 9,7 7,8 107 *Hinga ,95 49,8 39,8 39,3 26,0 108 Inwestor ,52 79,9 73,2 37,4 23,3 109 *Jasia ,79 41,5 42,2 57,5 76,6 110 Kuras ,75 39,3 30,5 9,6 33,7 111 Pokusa ,03 1,8 3,5 9,0 2,5 112 *Rudawa ,72 37,8 69,0 57,1 48,7 113 *Skawa ,75 39,2 86,9 75,0 74,1 114 *Sonda ,06 3,4 2,6 10,0 7,3 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (ha) Kol. 1: * - odmiana chroniona krajowym wyłącznym prawem hodowcy x/ - odmiana niebadana w latach ,3 4758,9 5330,7 5336,2

44 43 Tabela 2 Ziemniak odmiany jadalne bardzo wczesne. Plon ogólny 40 dni od wschodów Plon ogólny Lp. Odmiana % wzorca 1 2 Wzorzec, dt z ha Arielle Denar Impala Impresja Ingrid 85 6 Justa Lord Miłek Riviera Viviana Kol. 1: wzorzec średnia z wszystkich odmian badanych w danym roku w doświadczeniach porejestrowych

45 44 Tabela 3 Ziemniak odmiany jadalne. Plon, frakcja handlowa i zawartość skrobi w bulwach Lp. Odmiany Plon ogólny Plon handlowy Frakcja handlowa % wzorca % bardzo wczesne Zawartość skrobi Wzorzec, dt z ha Arielle ,5 2 Denar ,6 3 Impala ,3 4 Impresja ,4 5 Ingrid ,2 6 Justa ,2 7 Lord ,0 8 Miłek ,4 9 Riviera ,6 10 Viviana ,9 wczesne Wzorzec, dt z ha Altesse ,0 2 Aruba ,8 3 Bellarosa ,7 4 Bohun ,2 5 Carrera ,5 6 Cyprian ,3

46 45 cd. tabeli cd. wczesne 7 Gwiazda ,3 8 Ignacy ,0 9 Magnolia ,9 10 Michalina ,5 11 Oman ,8 12 Owacja ,4 13 Vineta ,0 średniowczesne Wzorzec, dt z ha Ametyst ,8 2 Bogatka ,5 3 Cekin ,2 4 Dali ,3 5 Finezja ,9 6 Gawin ,7 7 Honorata ,4 8 Jurata ,2 9 Jurek ,1 10 Folva ,2 11 Jutrzenka ,3 12 Laskara ,7 13 Lavinia ,2

47 46 cd. tabeli cd. średniowczesne 14 Legenda ,5 15 Malaga ,6 16 Mazur ,3 17 Oberon ,3 18 Otolia ,9 19 Sagitta ,3 20 Satina ,5 21 Stasia ,3 22 Tajfun ,5 23 Tetyda ,0 24 VR ,9 średniopóźne i późne Wzorzec, dt z ha Eurostar ,3 2 Gustaw ,5 3 Jelly ,9 4 Mondeo ,5 5 Syrena ,3 6 Zagłoba ,5 7 Zenia ,5 Kol. 1: wzorzec średnia z wszystkich odmian badanych w danym roku w grupie wczesności w doświadczeniach porejestrowych

48 47 Tabela 4 Ziemniak odmiany skrobiowe. Plon bulw, plon skrobi, zawartość skrobi Plon ogólny bulw Plon skrobi Zawartość skrobi Lp. Odmiany % wzorca % średniowczesne Wzorzec, dt z ha ,5 80,1 98,3 93,1 19,3 20,0 19,8 19,0 1 Boryna ,8 2 Glada ,1 19,9 20,3 19,0 3 Harpun ,0 20,0 4 Jubilat ,1 20,7 18,1 5 Kaszub ,4 19,9 6 Mieszko ,1 20,8 7 Pasat ,6 19,8 19,3 19,1 8 Szyper ,1 20,9 19,6 9 Widawa ,7 20,4 10 Zuzanna ,5 20,1 20,0 19,3

49 48 cd. tabeli średniopóźne i późne Wzorzec, dt z ha ,7 95,8 107,2 101,2 18,8 20,0 20,4 20,0 1 Danuta ,8 20,0 2 Hinga ,2 21,2 22,8 21,2 3 Inwestor ,3 20,6 21,1 20,5 4 Jasia ,8 5 Kuras ,3 19,6 19,8 19,3 6 Pasja Pomorska ,4 20,0 7 Pokusa ,8 18,6 19,2 16,7 8 Rudawa ,9 9 Skawa ,2 10 Sonda ,2 Kol. 1: wzorzec średnia z wszystkich odmian badanych w danym roku w grupie wczesności w doświadczeniach porejestrowych

50 49 Tabela 5 Ziemniak. Odporność na podstawowe choroby oraz inne właściwości odmian Lp. Odmiany Y Wirusy liściozwoju M Zaraza ziemniaka (liście) Czarna nóżka Parch zwykły Porażenie chorobami przechowalniczymi Przechowywalność Okres spoczynku bulw skala 9-stopniowa bardzo wczesne Wrażliwość na metrybuzynę - jadalne 1 Arielle ,6 5 pw 2 Berber św 3 Courlan Denar , św 5 Fresco bw 6 Impala ,9 1 7 Impresja Ingrid ,1 7* 9* św 9 Irys pw 10 Justa , św 11 Krasa , bw 12 Lord , mw 13 Miłek , św 14 Riviera Viviana ,5 7* 9* 8* bw

51 50 cd. tabeli jadalne wczesne 16 Altesse , mw 17 Amora ,5 18 Annabelle pw 19 Aruba , św 20 Augusta św 21 Bellarosa , mw 22 Bila ,5 8, św 23 Bohun Carrera * 8* 9* św 25 Cyprian , św 26 Etola ,4 7* 9* 8* mw 27 Ewelina , * mw 28 Gracja św 29 Gwiazda ,1 7* 7* 7* św 30 Hubal ,5 7,7 8* 9* 9* św 31 Ignacy ,0 32 Innovator , pw 33 Lady Claire * 8* św 34 Latona Magnolia 8 4, Michalina ,6 6* 8* 1* św 37 Oman , Owacja , św

52 51 cd. tabeli jadalne cd. wczesne 39 Rosalind ,5 7, pw 40 Veronie Vineta , pw - skrobiowe 42 Cedron jadalne średniowczesne 43 Agnes Almera ,8 7* 8* 9 św 45 Ametyst Rm 6 7,8 4* 2* 6* mw 46 Asterix ,5 7 8, św 47 Bogatka , Cekin , pw 49 Courage mw 50 Dali mw 51 Ditta św 52 Etiuda ,7 7* 7* mw 53 Finezja 9 7 8Rm 4,5 7, * 54 Folva ,5 7 mw 55 Gawin ,8 9* św 56 Honorata ,4 6* 9*

53 52 cd. tabeli jadalne cd. średniowczesne 57 Irga , pw 58 Jurata ,0 59 Jurek ,5 7,8 8* 8* 60 Jutrzenka ,9 6* 6* 5 św 61 Laskara , Lavinia Legenda Rm 5 7,8 6* 7* 5* św 64 Malaga 8 7 3, Marlen * 66 Mazur Oberon ,5 8,2 8* 8* 68 Orchestra ,7 69 Otolia 7 7 4,5 70 Roxana , św 71 Sagitta ,9 5* 6* św 72 Sante pw 73 Satina , nw 74 Stasia ,3 5* 5* 6* pw 75 Tajfun , św 76 Tetyda ,3 5* 4* 9* pw 77 Victoria , VR ,1 6* 9*

54 53 cd. tabeli skrobiowe cd. średniowczesne 79 Boryna 7 7 5,5 8,3 9* 7* 80 Glada , św 81 Harpun Jubilat ,2 9* 9* 9* św 83 Kaszub ,9 8* 6* 84 Kuba , mw 85 Mieszko Pasat ,5 7, bw 87 Rumpel , św 88 Szyper Widawa Zuzanna , nw średniopóźne i późne - jadalne 91 Bryza mw 92 Cecile mw 93 Eurostar Fianna ,5 6 8 św 95 Gustaw 9 7 8Rm 5 8,1 5* 5* 9* św 96 Jelly , św 97 Mondeo Roko , Syrena ,5 7, mw 100 Zagłoba , * 101 Zenia ,7 6* 7* 4* pw

55 54 cd. tabeli c.d. średniopóźne i późne - skrobiowe 102 Bzura Danuta ,0 6* 9* św 104 Gandawa , pw 105 Hinga , św 106 Ikar ,5 5,5 7, mw 107 Inwestor ,3 6 5* 6 św 108 Jasia , św 109 Kuras , św 110 Pasja Pomorska , św 111 Pokusa ,5 9 pw 112 Rudawa ,5 8, mw 113 Skawa , mw 114 Sonda ,5 7,5 8* bw Kol. 2: wyniki opracowane na podstawie badań zleconych wykonanych przez IHAR-PIB o/młochów; skala 9 : 9 odporność bardzo duża; Rm odmiana reaguje nekrotycznie na szczepienie PVM, co wskazuje na obecność genu Rm 5 odporność średnia, 1 odporność bardzo mała Kol. 2-9: brak danych Kol. 6-8: * badania w toku, informacja może ulec zmianie Kol. 7: przechowywalność (wg Zakładu Przechowalnictwa i Przetwórstwa Ziemniaka IHAR-PIB) oznacza sumę strat w ciągu 6 miesięcy przechowywania (ubytki naturalne + porażenie chorobami przechowalniczymi + kiełki) Kol. 8: skala 9 : 9 długi okres spoczynku, 1 krótki okres spoczynku Kol. 9: stopień wrażliwości odmian na metrybuzynę stosowaną po wschodach ziemniaka (na podstawie badań Pracowni Ochrony Ziemniaka ZNiOZ IHAR-PIB O/Bonin): nw niewrażliwa, mw mało wrażliwa, św średnio wrażliwa, pw dość wrażliwa, bw bardzo wrażliwa

56 55 Tabela 6 Ziemniak. Odporność odmian na patotypy raka ziemniaka i mątwika ziemniaczanego Lp. Odmiany Rak ziemniaka (patotypy) Mątwik ziemniaczany (patotypy); skala 9 1(D1) 2(CH1 8(F1) 2(G1) 3(M1) 6(O1) 18(T1) Ro1 Ro2 Ro3 Ro4 Ro5 Pa1 Pa2 Pa bardzo wczesne - jadalne 1 Arielle Berber Courlan + 4 Denar Fresco Impala Impresja Ingrid Irys Justa Krasa Lord Miłek Riviera Viviana + +

57 56 cd. tabeli wczesne - jadalne 16 Altesse Amora Annabelle Aruba Augusta Bellarosa Bila Bohun Carrera Cyprian Etola Ewelina Gracja Gwiazda Hubal Ignacy Innovator Lady Claire Latona Michalina Magnolia Oman + +

58 57 cd. tabeli cd. wczesne - jadalne 38 Owacja Rosalind Veronie Vineta + + wczesne - skrobiowe 42 Cedron średniowczesne - jadalne 43 Agnes Almera Ametyst Asterix Bogatka Cekin Courage Dali Ditta Etiuda Finezja Folva Gawin

59 58 cd. tabeli cd. średniowczesne - jadalne 56 Honorata Irga Jurata Jurek Jutrzenka Laskara Lavinia Legenda Malaga Marlen Mazur Oberon Orchestra Otolia Roxana Sagitta Sante Satina Stasia Tajfun Tetyda Victoria VR

60 59 cd. tabeli cd. średniowczesne - skrobiowe 79 Boryna Glada Harpun Jubilat Kaszub Kuba Mieszko Pasat Rumpel Szyper Widawa Zuzanna + + średniopóźne - jadalne 91 Bryza Cecile Eurostar Fianna Gustaw Jelly Mondeo Roko + +

61 60 cd. tabeli c.d. średniopóźne - jadalne 99 Syrena Zenia skrobiowe 101 Danuta Ikar późne - jadalne 103 Pasja Zagłoba skrobiowe 105 Bzura Gandawa Hinga Inwestor Jasia Kuras Pokusa Rudawa Skawa Sonda + + Kol. 2-8: + odmiana odporna Kol. 9-16: odporność w skali 9 : 9 bardzo duża, 5 średnia, 1 bardzo mała; + odmiana odporna, lecz stopień odporności nie jest określony w skali 9 ; wyniki opracowane na podstawie badań IHAR-PIB Radzików

62 61 Tabela 7 Ziemniak. Cechy morfologiczne i ocena właściwości konsumpcyjnych odmian Barwa kwiatów Kształt bulw Ocena regularności kształtu Ocena głębokości oczek Wielkość bulw Barwa skórki Lp. Odmiany Przydatność do przetwórstwa Barwa miąższu Smak Typ konsumpcyjny frytki czipsy skala 9 o skala 9 o bardzo wczesne - jadalne 1 Arielle b ow 7,5 7 8 ż jż 7,5 B 2 Berber czf oow 7,5 7,5 7 ż jż 7,5 B 3 Courlan czf o 7,5 7 7 ż jż 6,5 BC + 4 Denar b oow ż jż 7 AB 5 Fresco b oow ż jż 7 B + 6 Impala b ow 8 7,5 9 ż jż 7 AB 7 Impresja b oow 7,5 7,5 7 ż jż 7 A-AB 8 Ingrid b oow 7,5 7,5 7 ż jż 7 B 9 Irys b pow 7 6,5 6 ż b 7 B 10 Justa b oow ż ż 7 B-BC + 11 Krasa czf+ oow ż ż 7 B 12 Lord b oow 6,5 7 8 ż jż 7 AB 13 Miłek b oow 7 6,5 8 ż jż 6,5 BC 14 Riviera jczf o 7,5 7,5 7 ż jż 6,5 A-AB 15 Viviana jczf oow 7,5 7,0 8 ż jż 7 AB

63 62 cd. tabeli wczesne - jadalne 16 Altesse b ow 7,5 7,5 8 jbż ż 7 AB 17 Amora b oow ż jż 7 B-BC + 18 Annabelle b p 7 7,5 3 ż ż 7,5 AB 19 Aruba b ow 7,5 7,5 6 ż kr 6,5 B 20 Augusta czf oow 7,5 7,5 8 ż ż 7 BC + 21 Bellarosa czf oow 7,5 7 9 cz ż 7 B 22 Bila czf+ oow ż ż 7 B 23 Bohun b oow 7 6,5 7-9 ż jż 7,1 B 24 Carrera czf oow 7,5 7,5 9 ż jż 7 B 25 Cyprian b oow 6,5 7 8 ż jż 7 B 26 Etola czf+ o 7 6,5 9 ż ż 7 B-BC + 27 Ewelina b oow 7 7,5 8 ż ż 7 BC 28 Gracja b ow 7,5 7,5 7 ż jż 6,5 BC + 29 Gwiazda b oow ż jż-ż 7 B 30 Hubal b ow ż jż 6,5 AB-B + 31 Ignacy jczf oow 6,5 6,5 8 ż jż 6,5 B 32 Innovator b pow 7,5 7,5 9 ż kr 7 B + 33 Lady Claire b ow 7,5 7,5 8 ż jż 7 BC + 34 Latona b ow 7,5 7,5 8 ż ż 6,5 B 35 Michalina b oow 7 6,5 9 ż jż 6,5 B 36 Magnolia cn oow jbż jż 7 B-BC 37 Oman b ow 7 7,5 7 ż jż 7,5 B 38 Owacja b oow ż jż 7 B-BC 39 Rosalind - oow 7,5 7 8 cz ż 7 B 40 Veronie b ow 7,5 7,5 8 ż ż 7 BC

64 63 cd. tabeli cd. wczesne 41 Vineta b oow ż ż 7 AB - skrobiowe 42 Cedron b ow 7 6,5 6 ż ż 6 BC + średniowczesne - jadalne 43 Agnes czf ow 7 7,5 7 ż ż 7 BC + 44 Almera czf pow 7,5 7,5 8 ż jż 7 AB 45 Ametyst b oow 6,5 7 8 jbż kr 6 BC 46 Asterix czf+ ow 7,5 7,5 7 cz jż 7 B + 47 Bogatka bjczf ow 6,5 8,0 8 ż jż 6,8 B 48 Cekin b oow ż jż 7 BC-C 49 Courage czf oow 6,5 6,5 7 cz jż 7 BC + 50 Dali b ow 7,5 8 7 ż jż 7 AB-B 51 Ditta b ow ż ż 7 B 52 Etiuda czf o jbeż kr 6,5 C-CD + 53 Finezja czf oow ż jż 6,5 BC + 54 Folva czf+ oow 7,5 7,5 9 ż ż 7 B 55 Gawin czf oow 7 6,5 7 ż jż 6,5 B-BC + 56 Honorata b oow 6,9 6,5 7 jbż jż 6,7 BC + 57 Irga b oow róż kr 6,5 B 58 Jurata b oow/ow 7 7,5 7 ż kr 6,5 B-BC + 59 Jurek b oow 6,5 6,8 9 ż ż 7,2 B-BC 60 Jutrzenka nf oow jbż jż 7 BC

65 64 cd. tabeli cd. średniowczesne 61 Laskara b oow 7,0 7,0 9 ż jż 6,7 B-BC 62 Lavinia - oow 7,0 7,0 6 ż jż 6,7 B + 63 Legenda czf oow 7 7,5 8 jbż jż 6,5 BC-C + 64 Malaga cnf ow 7,0 7,5 8 ż jż 6,4 B-BC 65 Marlen b ow ż jż 7 BC + 66 Mazur b ow 6,9 6,6 9 ż jż 6,6 AB 67 Oberon b ow 6,6 6,8 8 cz jż 7,0 AB 68 Otolia jczf ow 7,6 7,8 8-9 ż ż 7,0 BC 69 Orchestra b oow 7 7,5 9 ż jż 6,5 AB 70 Roxana b ow 7,5 7,5 9 ż ż 6,5 B 71 Sagitta czf+ ow 7 7,5 9 ż jż 7 B 72 Sante b oow 7 7,5 8 ż jż 7 B 73 Satina b oow 7,5 7,5 9 ż ż 7,5 B 74 Stasia b oow ż ż 6,5 B 75 Tajfun b ow ż ż 7 B-BC 76 Tetyda b oow 7 7,5 9 ż jż 7,5 B-BC 77 Victoria b ow 7,5 8 8 ż ż 7 B + 78 VR 808 nf o 7,4 7,2 7 ż ż 6,2 BC + - skrobiowe 79 Boryna nf o 6,5 6,2 8 cz b 5,8 C-CD + 80 Glada czf+ oow 6,5 6 7 ż jż 6 C 81 Harpun b oow ż kr 6 C 82 Jubilat b oow jbeż kr 5,5 C-CD

66 65 cd. tabeli skrobiowe cd. cd. średniowczesne 83 Kaszub cnf o 7,3 6,9 7 o ż 6,1 C-BC 84 Kuba b oow 7 6,5 7 ż ż 6,5 C + 85 Mieszko cn oow 7 ż jż nb nb 86 Pasat b oow 6,5 6,5 8 ż kr 6,5 C 87 Rumpel b oow 6,5 6 8 jcz b + 88 Szyper czf oow 6,6 6,8 7-8 jbż jż 6,5 C-BC 89 Widawa b o 8 ż kr nb nb 90 Zuzanna b o 7 6,5 7 ż jż CD - jadalne średniopóźne i późne 91 Bryza czf o 6,5 6 8 ż ż 7,5 BC 92 Cecile czf pow 6,5 7 3 ż kr 7 AB 93 Eurostar b oow ż jż 7,2 B-BC + 94 Fianna b ow 8 7,5 8 ż kr 6,5 BC + 95 Gustaw czf oow 7 6,5 9 ż kr 6 BC 96 Jelly b ow 8 7,5 9 ż ż 7,5 B 97 Mondeo b oow ż kr 6,7 B-BC 98 Roko czf ow 7 7,5 8 cz kr 6,5 B 99 Syrena b ow ż ż 7 B 100 Zagłoba b oow 7 6,5 9 ż z 7 B 101 Zenia b oow 7 7,5 8 ż ż 6,5 AB-B

67 66 cd. tabeli skrobiowe cd. średniopóźne i późne 102 Bzura b oow 6,5 6 8 ż jż 6 BC 103 Danuta nf oow 7,5 7,5 8 ż ż 6,5 C 104 Gandawa b ow 6,5 6,5 8 ż kr 105 Hinga czf+ ow 6 5,5 7 ż jż 106 Ikar czf+ oow 5,5 5,5 7 ż kr 107 Inwestor b oow 6,5 6,5 6 ż kr 6,5 C 108 Jasia b oow 6,5 6 8 ż jż 6,5 BC 109 Kuras b o 6,5 6 9 ż kr C 110 Pasja Pomorska b oow 7 6,5 7 ż ż 111 Pokusa czf oow ż jż 7 BC Rudawa czf+ oow 6,5 6,5 7 ż kr Skawa nf+ o 7 6,5 8 ż jż 114 Sonda b oow 6,5 6,5 7 ż b 6 C

68 67 Objaśnienia do tabeli 7 Kol. 2: Barwa kwiatów: Kol. 7: Barwa skórki: b biała ż żółta czf czerwonofioletowa róż różowa bjczf bardzo jasna czerwonofioletowa jcz jasnoczerwona jczf jasnoczerwonofioletowa jbż jasnobeżowa f fioletowa cz czerwona jf jasnofioletowa nf niebieskofioletowa Kol. 8: Barwa miąższu: cnf ciemnoniebiesko-fioletowa b biała + występowanie białych końców płatków kr kremowa jbż jasnobeżowa Kol. 3: Kształt bulw: jż jasnożółta o okrągły ż żółta oow okrągłoowalny ow owalny Kol. 9: Smak (skala 9 o ): p podłużny 1 bardzo zły pow podłużnoowalny 9 wybitnie dobry brak oceny smaku i typu konsumpcyjnego Kol. 4: Regularność kształtu (skala 9 o ): oznacza, że odmiana nie jest zalecana 1 wybitnie zdeformowany do bezpośredniego spożycia 9 idealny nb nie badano Kol. 5: Głębokość oczek (skala 9 o ): Kol. 10: Typ konsumpcyjny: 1 bardzo głębokie AB sałatkowy 9 bardzo płytkie B ogólnoużytkowy BC lekko mączysty Kol. 6: Wielkość bulw (skala 9 o ): C mączysty 3 do 20% frakcji bulw powyżej 50 mm CD mączysty do bardzo mączystego % frakcji bulw powyżej 50 mm nb nie badano % frakcji bulw powyżej 50 mm % frakcji bulw powyżej 50 mm Kol. 11,12: + odmiana przydatna do przetwórstwa % frakcji bulw powyżej 50 mm spożywczego na wskazany kierunek % frakcji bulw powyżej 50 mm 9 powyżej 70% frakcji bulw powyżej 50 mm

69

70

71 70 RZEPAK. WSTĘP Najważniejszą rośliną oleistą uprawianą w Polsce jest rzepak, w tym zwłaszcza jego forma ozima. Dostarcza surowca do produkcji oleju z przeznaczeniem na cele spożywcze i biopaliwowe. Produkty uzyskiwane po wydobyciu oleju, tj. makuch (tłoczenie) i śruta poekstrakcyjna (tłoczenie i ekstrakcja) są cenionymi komponentami wysokobiałkowymi wykorzystywanymi do produkcji przemysłowych pasz treściwych dla zwierząt. W uprawie znajdują się dwie formy użytkowe rzepaku: ozima, wysiewana w drugiej połowie sierpnia i zbierana w lipcu następnego roku, oraz jara, o wczesnowiosennym terminie siewu i zbiorze w sierpniu. Forma jara, ze względu na mniejszy system korzeniowy oraz krótszy okres wegetacji ma nieco większe od formy ozimej wymagania glebowe i wodne, ponadto charakteryzuje się większą zawodnością plonowania, zwłaszcza w suche i upalne lata. Rzepak jary zyskuje na znaczeniu w przypadku niewykonania planu zasiewów rzepaku ozimego oraz wtedy, gdy jest alternatywnie wysiewany po wymarzniętych uprawach formy ozimej. Taka sytuacja miała miejsce w roku 2012, kiedy zasiewy formy jarej rzepaku zdecydowanie wzrosły. W przypadku przesiewu, pole należy odpowiednio przygotować, a rośliny które przezimowały zniszczyć. Rzepaku jarego nie można używać do wiosennego przesiewu placowych braków roślin rzepaku ozimego, ze względu na przesunięty w czasie o około jeden miesiąc przebieg faz kwitnienia i dojrzewania. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej odmian rzepaku jarego i rzepaku ozimego

72 Średni plon nasion badanych odmian rzepaku jarego w ostatnim pięcioleciu w doświadczeniach realizowanych w systemie porejestowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO) stanowił 60 procent plonu odmian rzepaku ozimego. Nasiona odmian rzepaku jarego odznaczają się jednak dobrą jakością. Zawartość tłuszczu mają podobną jak nasiona rzepaku ozimego, natomiast zawierają przeciętnie więcej białka ogólnego, a mniej włókna i glukozynolanów. Porównanie plonowania oraz niektórych cech jakościowych nasion odmian rzepaku jarego i rzepaku ozimego (wyniki doświadczeń PDO z lat ) Wyszczególnienie Rzepak jary Rzepak ozimy Relacja jary/ozimy (%) Plon nasion (dt z ha) 26,9 44,8 60 Plon tłuszczu (dt z ha) 10,9 18,8 58 Zawartość tłuszczu (w % s.m.) 46,8 47,1 99 Zawartość glukozynol. ( M/g nasion) 8,5 10,4 82 Zawartość białka (w % smb)* 41,9 38,3 109 Zawartość włókna (w % smb)* 8,3 9,1 91 * wyniki pochodzą z doświadczeń rejestrowych Obie formy rzepaku mają także istotne znaczenie w zmianowaniu. Rzepak dobrze wkomponowuje się w płodozmian ze zbożami, a jednocześnie jest dla nich jednym z najlepszych przedplonów, który m.in. ogranicza nasilenie chorób. Jest również najczęściej uprawiany po zbożach, zwłaszcza jęczmieniu i pszenicy. Takie następstwo może jednak powodować spiętrzenie prac i w konsekwencji konieczność uproszczeń w pożniwnej uprawie roli oraz w zabiegach doprawiających glebę przed siewem. Z uwagi na duże znaczenie gospodarcze, rzepak jest przedmiotem intensywnych prac hodowlanych, czego efektem jest znaczny postęp w jego udoskonalaniu. Badania dotyczą zarówno cech użytkowych (głównie jakościowych), m.in. zawartości i składu kwasów tłuszczowych, zawartości białka i włókna, jak również cech rolniczych, tj. wymagań glebowych, potrzeb nawozowych oraz odporności na warunki stresowe (np. okresy suszy, niskie temperatury) i na choroby. 71

73 72 Postęp hodowlany dotyczy także wzrostu plonowania, a to przede wszystkim dzięki tworzeniu nowych odmian mieszańcowych. Hodowla odmian mieszańcowych odznacza się dużym postępem ze względu na wykorzystywanie efektu heterozji. Przejawia się on głównie bujniejszym wigorem roślin, często szybszym rozwojem, a przede wszystkim większym plonem nasion. W ostatnich latach nastąpiło także wyraźne zwiększenie udziału odmian mieszańcowych w uprawie. W ofercie handlowej nasiona tych odmian są powszechnie dostępne. Odmiany mieszańcowe cechują się przede wszystkim większym potencjałem plonowania. W ostatnich latach badań, w doświadczeniach PDO rzepaku ozimego, odmiany mieszańcowe plonowały średnio od kilku do kilkunastu procent (6-13%) lepiej od odmian populacyjnych. W sezonach wegetacyjnych, w których wystąpiły w większym nasileniu niekorzystne zjawiska atmosferyczne, np. w roku 2011, reagowały przeważnie mniejszym spadkiem plonowania. Większość odmian mieszańcowych lepiej sprawdzała się w przypadku opóźnionych siewów, ze względu na szybszy rozwój początkowy. Rośliny wytwarzają silniejszy, bardziej rozrośnięty system korzeniowy, przez co mogą lepiej pobierać wodę i składniki pokarmowe. Dobór odmian mieszańcowych jest liczniejszy i bardziej zróżnicowany. Ogólnie, odmiany mieszańcowe są źródłem postępu hodowlanego w uprawie rzepaku. Niektóre z nich są odporne na porażenie kiłą kapusty. W ofercie znajdują się także odmiany półkarłowe, a ostatnio hodowane są odmiany tolerancyjne na substancję czynną imazamoks (należącą do imidazolinonów), zastosowaną w herbicydzie do zwalczania wielu chwastów, w tym również kapustowatych. Szczególnie ważna jest dostępność odmian tolerancyjnych na kiłę kapusty, gdyż obszar występowania tego groźnego patogena sukcesywnie się zwiększa w naszym kraju. Materiał siewny odmian mieszańcowych jest niestety droższy niż odmian populacyjnych. Mimo wielu zalet odmian mieszańcowych, również przydatność odmian populacyjnych do różnych warunków gospodarowania jest dobrze oceniana przez rolników, którzy często uprawiają je na swoich polach. Niestety, dobór tych odmian będzie w najbliższych latach coraz mniej liczny i mniej konkurencyjny wobec odmian mieszańcowych. Odmiany populacyjne z reguły są mniej wymagające pod względem stanowiska. Ich podstawową zaletą jest stosunkowo łatwy zbiór ze względu na mniejszą masę roślin, a to z kolei mniej obciąża pracę kombajnu.

74 Wartość gospodarcza odmian rzepaku określana jest przez wiele cech i właściwości, wśród których zasadnicze znaczenie ma wielkość i jakość plonu. Odmiany rzepaku przeważnie niejednakowo reagują na zróżnicowane warunki siedliskowe i agrotechniczne. Niektóre odmiany plonują na podobnym poziomie w całym kraju, inne w jednych rejonach kraju plonują relatywnie lepiej, natomiast w innych gorzej. Reakcja rejonowa w dużym stopniu modyfikowana jest warunkami atmosferycznymi, różnymi w poszczególnych latach. Obecnie w ocenie odmian rzepaku ozimego obowiązuje podział kraju na sześć rejonów. Uwzględnia on podział administracyjny kraju i pewne podobieństwo agroklimatyczne województw. Rejonowe wyniki plonowania prezentowane są w ramach innych serii wydawniczych COBORU, takich jak: Wstępne wyniki plonowania odmian w doświadczeniach porejestrowych (WWP) oraz Wyniki porejestrowych doświadczeń odmianowych (WPDO). Przy wyborze odmiany do uprawy warto, oprócz plonu, uwzględnić także inne cechy, zwłaszcza zimotrwałość (rzepak ozimy), zdrowotność i odporność na wyleganie, a także inne. Wysiew odmian o gorszej zimotrwałości, w niektórych rejonach kraju, może istotnie zwiększyć ryzyko uprawy. Przeważnie odmiany wykazują zróżnicowaną odporność na poszczególne choroby. Najczęściej przejawiają większą odporność tylko na jednego patogena, jakkolwiek można wyodrębnić również odmiany o ogólnie lepszej, bądź gorszej zdrowotności. Spośród badanych odmian należy polecać również te, które cechują się mniejszą podatnością na wyleganie. Wszystkie odmiany rzepaku badane w doświadczeniach urzędowych spełniły przed wpisaniem do Krajowego rejestru obowiązujący w Polsce wymóg zawartości sumy glukozynolanów alkenowych i indolowych w nasionach ze zbioru doświadczeń (poniżej 15 mikromoli na 1 g nasion) oraz udziału kwasu erukowego (poniżej 1,0%). Zawartość glukozynolanów w nasionach ma zasadnicze znaczenie z uwagi na wymagania zdrowotne paszy produkowanej z dodatkiem makuchu i śruty poekstrakcyjnej. Spośród ocenianych właściwości odmian dużą uwagę zwraca się na zawartość tłuszczu w nasionach, co ma szczególne znaczenie dla zakładów tłuszczowych. Od roku 2013 w krajach Unii Europejskiej maksymalna zawartość glukozynolanów w kwalifikowanych nasionach siewnych rzepaku nie może przekraczać 18 mikromoli (w Polsce od ponad 20 lat obowiązuje wymóg 15 mikromoli). W UE dąży się również do zaostrzenia i ujedno- 73

75 74 licenia normy zawartości glukozynolanów w surowcu przemysłowym. W nasionach ze zbioru doświadczeń z reguły odmiany spełniają obowiązujący u nas wymóg zawartości glukozynolanów. W przypadku pojedynczych odmian stwierdzono jednak większe lub mniejsze przekroczenie tego progu już po wpisaniu do Krajowego rejestru. Z kolei od roku 2014 obowiązuje dyrektywa UE dotycząca konieczności wprowadzenia integrowanej ochrony roślin rolniczych, w tym rzepaku. To oznacza potrzebę hodowania, a następnie testowania i wdrażania odmian najbardziej odpowiednich do nowych systemów uprawy. Odmiany takie powinny cechować się dużą efektywnością w warunkach ograniczonego stosowania środków produkcji, zwłaszcza zmniejszonego stosowania pestycydów. W przypadku szkodników, w uprawach rzepaku przeważnie niezbędna jest ochrona chemiczna roślin. Do roku 2013 podstawowym elementem tej ochrony było zaprawianie nasion preparatami zawierającymi środki owadobójcze, przede wszystkim przeciwko licznie występującym szkodnikom w pierwszych fazach rozwoju. Od 1 grudnia 2013 roku obowiązuje zakaz stosowania i sprzedaży nasion zaprawionych środkami ochrony roślin zawierającymi substancje czynne: klotianidyna, tiametoksam i imidachlopryd. Zmiana została wprowadzona rozporządzeniem wykonawczym Komisji Europejskiej (UE) nr 485/2013, ograniczającym zakres stosowania środków ochrony roślin zawierających ww. substancje czynne. W konsekwencji nie można stosować zapraw zawierających insektycydy, które były zarejestrowane w Polsce i powszechnie używane w ochronie rzepaku ozimego i jarego przed wejściem w życie wymienionego rozporządzenia. Niestety, aktualnie brakuje jakichkolwiek innych zapraw mogących zastąpić wcześniej stosowane. Zakaz stosowania wcześniej dostępnych zapraw nasiennych, powoduje konieczność powschodowej ochrony rzepaku przed szkodnikami, a to zwiększenie chemizacji upraw. Jak dotychczas, nie ma dostępnych odmian rzepaku, które byłyby odporne na któregokolwiek szkodnika tej rośliny. Obecnie czynnikiem dalszego wzrostu plonów w produkcji może być przede wszystkim zwiększenie powierzchni uprawy wysokoproduktywnych odmian mieszańcowych, a tym samym zmniejszenie areału uprawy odmian populacyjnych. Na znaczeniu zyskują również skutecznie wykonywane zabiegi uprawowe i pielęgnacyjne, umożliwiające szybkie i równomierne wschody roślin oraz zapewniające ich dobry wzrost i rozwój przed zimą, a w konsekwencji lepsze przezimo-

76 wanie i większe plonowanie. Warto także wykorzystywać beznakładowe czynniki technologii produkcji rzepaku, czego przykładem jest zoptymalizowanie obsady roślin. Równomierna i umiarkowana obsada roślin (dla rzepaku ozimego przeważnie szt./m 2 ) umożliwia wytworzenie silnych łodyg oraz odpowiedni rozwój pędów bocznych. Innym ważnym czynnikiem jest termin siewu rzepaku ozimego, który w dużym stopniu warunkuje wzrost i rozwój rozety liściowej przed zimą. Chcąc uzyskać właściwy rozwój roślin należy dążyć do zachowania odpowiedniego dla danego rejonu terminu siewu. W badaniach i ocenie odmian wyniki odnoszone są do wzorca, którym jest średnia z wyznaczanych odmian. W danym sezonie wegetacyjnym wzorzec jest ten sam dla różnych rodzajów doświadczeń (rejestrowych, porejestrowych, rozpoznawczych), przy czym w publikacjach dotyczących PDO plon nasion przedstawiany jest w odniesieniu do wszystkich zarejestrowanych odmian populacyjnych badanych w danym roku. Przedstawione wyniki porejestrowych (PDO) i rejestrowych doświadczeń polowych pochodzą z lat Stanowią one syntezę wyników kilku serii doświadczeń, różniących się zestawem badanych odmian. Od roku zbioru 2013 doświadczenia porejestrowe z rzepakiem ozimym realizowane są w jednej serii. W przypadku odmian nowo zarejestrowanych wyniki pochodzą tylko z doświadczeń rejestrowych, a dla odmian wpisanych do Krajowego rejestru przed rokiem lub dwoma laty, wyniki są kompilacją ocen z obu serii doświadczeń. Wyniki głównych cech użytkowych odmian (plon nasion, zawartość tłuszczu oraz zawartość glukozynolanów rzepak ozimy) podano z poszczególnych lat badań, a dla pozostałych cech w postaci uśrednionej. Rzepak jary W latach powierzchnia uprawy wahała się od 20 do 85 tys. ha, natomiast w roku 2014 wyniosła aż 95 tys. ha (dane GUS). Większy areał uprawy tej formy rzepaku w latach 2003 i 2012 był skutkiem wymarznięcia plantacji rzepaku ozimego w niektórych rejonach kraju. Wiele pól po wymarzniętym rzepaku ozimym, a zwłaszcza te potraktowane herbicydami wykluczającymi uprawę zbóż jarych, zostało przesiane odmianami rzepaku jarego. Forma jara rzepaku wymaga dobrych gleb i udaje się najlepiej w rejonach o zwiększonej 75

77 76 ilości opadów w okresie wegetacji. Są to przede wszystkim rejony Polski północnej, wschodniej i południowej. Najwięcej rzepaku jarego uprawiano w województwach zachodniopomorskim i warmińskomazurskim, a także lubelskim, podkarpackim i wielkopolskim. Łączny areał zasiewu w tych województwach stanowił 60-80% ogólnej powierzchni uprawy w kraju. Według danych Głównego Inspektoratu PIORiN, w roku 2014 zakwalifikowano 45 ha plantacji nasiennych jedynie dwóch odmian rzepaku jarego (jednej wpisanej do KR, a jednej pochodzącej ze wspólnotowego katalogu CCA). W roku 2014 do Krajowego rejestru wpisano cztery odmiany rzepaku jarego, jedną populacyjną Agra i trzy mieszańcowe Mandela, Medicus i Menthal. Aktualnie zarejestrowanych jest 30 odmian: 17 populacyjnych i 13 mieszańcowych. Odmiany stanowiące składniki mieszańca złożonego Jura nie były oceniane w zakresie wartości gospodarczej i nie znalazły się w wykazie zarejestrowanych odmian (tab. 1). Wpisane do Krajowego rejestru odmiany wykazują zróżnicowanie ważniejszych cech wartości gospodarczej, takich jak plon nasion oraz jego jakość, a także wczesność, wysokość roślin, odporność na wyleganie oraz porażenie przez zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych. Ich liczbową ocenę zamieszczono w tabelach 2-3. Jedenaście odmian (Delight, Osorno, Doktrin, Gandalf, Kaliber, Tamarin, Belinda, Fenja, Larissa, Markus, Mirakel) znalazło się na Liście odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw w roku Poniżej przedstawiono charakterystyki odmian nowo zarejestrowanych, które zostały opracowane na podstawie wyników doświadczeń rejestrowych, przeprowadzonych w latach Charakterystyka odmian rzepaku jarego wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2015 Agra (d. SW R2876) Odmiana populacyjna. Plon nasion na poziomie najlepiej plonujących odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu w nasionach mniejsza od średniej, glukozynolanów średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej bardzo duża. Masa 1000 nasion średnia.

78 Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową średnia, na czerń krzyżowych powyżej średniej. Mandela (d. DLE 1313) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej dość mała. Masa 1000 nasion średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco późniejszy od średniego. Rośliny wysokie, o przeciętnej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych powyżej średniej. Medicus (d. DLE 1314) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej dość mała. Masa 1000 nasion średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny dość wysokie, o przeciętnej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową większa od średniej, na czerń krzyżowych średnia. Menthal (d. DLE 1316) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach mniejsza od średnia, glukozynolanów średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej większa od średniej. Masa 1000 nasion średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco późniejszy od średniego. Rośliny dość wysokie, o nieco większej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową powyżej średniej, na czerń krzyżowych średnia. 77

79 78 Tabela 1 Rzepak jary. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący/ reprezentant (numer adresowy) Udział w kwalifikacji polowej (%) maks. przed rokiem populacyjne 1 Agra *Bios ,6 32,0 3 Clipper ,4 6,0 57,0 4 *Feliks ,2 23,3 5 Fenja ,2 7,2 6 Gandalf Heros ,0 8 *Huzar x/ ,9 9 Larissa Lennon *Markiz x/ ,7 12 *Markus ,9 14,9 13 Proximo ,8 14 Rollo *SW Savann x/ ,7 16 SW * Svinto ,2 17 Tamarin mieszańcowe 18 Belinda F Delight F Dodger F Doktrin F Jura x/ F 1z Kaliber F Legolas F Makro F Mandela F Medicus F Menthal F Mirakel F Osorno F Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (ha) Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym wyłącznym prawem hodowcy x / odmiana niebadana w latach F 1 odmiana mieszańcowa zrestorowana F 1z odmiana mieszańcowa złożona (populacja składająca się z roślin mieszańca męskosterylnego oraz męskopłodnych roślin zapylacza będącego niezbędnym źródłem pyłku) Kol. 4: wg danych PIORiN; w latach kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA)

80 Tabela 2 Rzepak jary. Plon nasion oraz zawartość tłuszczu i glukozynolanów w nasionach odmian Lp. Odmiany Plon nasion Zawartość tłuszczu Zawartość glukozynolanów dt z ha; % wzorca % s.m. M/g Wzorzec/ średnia 28,0 26,3 28,3 29,4 46,5 46,6 46,9 46,1 8,5 populacyjne 1 Agra ,6 47,1 6,9 2 Bios 94 43,9 8,7 3 Clipper ,4 48,6 49,2 47,5 10,0 4 Feliks ,2 44,7 45,6 45,3 8,5 5 Fenja ,0 48,2 49,7 49,1 7,4 6 Gandalf ,5 47,6 46,5 45,4 8,2 7 Heros 98 46,7 8,2 8 Larissa ,7 46,1 45,9 45,0 9,8 9 Lennon ,7 47,2 47,1 45,8 10,0 10 Markus ,0 45,8 46,4 45,7 8,7 11 Proximo ,1 46,5 46,2 45,7 7,6 12 Rollo 98 45,5 9,2 13 SW Svinto 95 45,7 7,9 14 Tamarin ,2 44,4 46,0 45,3 7,4 mieszańcowe 15 Belinda ,4 45,4 45,1 45,8 9,7 16 Delight ,1 45,9 46,3 46,1 10,1 17 Dodger ,6 46,4 47,7 45,8 8,8 18 Doktrin ,6 46,3 47,1 46,3 8,8 19 Kaliber ,0 47,1 47,3 46,6 9,1 20 Legolas ,2 47,2 47,7 46,8 10,0 21 Makro ,6 46,6 13,5 22 Mandela ,8 47,9 5,7 23 Medicus ,5 47,7 5,5 24 Menthal ,8 47,3 6,3 25 Mirakel ,4 46,5 5,5 26 Osorno ,8 46,9 46,7 46,8 9,7 Liczba doświadczeń Kol.2: wzorzec: 2014, 2013 i 2012 średnia z badanych odmian populacyjnych 79

81 80 Tabela 3 Rzepak jary. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian Lp. Odmiany Wysokość roślin Wyleganie początku kwitnienia Termin dojrzałości technicznej Porażenie zgnilizną twardzikową czernią krzyżowych cm % dzień roku (data) % skala 9 o Średnia (8.06) (2.08) 5 6,8 populacyjne 1 Agra ,1 2 Bios ,9 3 Clipper ,2 4 Feliks ,7 5 Fenja ,9 6 Gandalf ,7 7 Heros ,7 8 Larissa ,0 9 Lennon ,7 10 Markus ,4 11 Proximo ,5 12 Rollo ,3 13 SW Svinto ,8 14 Tamarin ,3 mieszańcowe 15 Belinda ,0 16 Delight ,1 17 Dodger ,9 18 Doktrin ,7 19 Kaliber ,1 20 Legolas ,9 21 Makro ,6 22 Mandela ,1 23 Medicus ,9 24 Menthal ,6 25 Mirakel ,1 26 Osorno ,9 Liczba doświadczeń Kol. 3: wyleganie cecha określana jako wysokość łanu przed zbiorem do wysokości roślin w % [100 (wysokość łanu / wysokość roślin x 100)]; mniejsza wartość oznacza mniejsze wyleganie Kol. 4, 5: liczba dni od początku roku

82 81 Rzepak ozimy Powierzchnia uprawy rzepaku ozimego w naszym kraju, według danych GUS, wynosiła w ostatnich latach tys. ha (rys. 1). W roku 2014 areał uprawy tej rośliny wyniósł 856 tys. ha i był nieco mniejszy niż w roku poprzednim. Najwięcej rzepaku ozimego uprawia się w województwach dolnośląskim, wielkopolskim, kujawskopomorskim i zachodniopomorskim. Sprzyjają temu warunki glebowe oraz większa ilość gospodarstw wielkoobszarowych, w których skoncentrowana jest produkcja. Dużą powierzchnię uprawy rzepak ozimy zajmuje także w województwach pomorskim, opolskim, warmińskomazurskim i lubelskim. Szacunki wskazują, że powierzchnia uprawy rzepaku ozimego może w przyszłości wzrosnąć do około 1 mln ha. O ewentualnym zwiększeniu areału uprawy może zdecydować głównie zapotrzebowanie na olej rzepakowy zużywany do produkcji biokomponentów (estrów). Rys. 1. Rzepak ozimy. Powierzchnia uprawy oraz plon nasion w produkcji i w doświadczeniach COBORU w latach

83 82 Rzepak ozimy jest bardzo ważną rośliną w płodozmianie, zwłaszcza w tych gospodarstwach, w których w strukturze zasiewu dominują zboża. Jego uprawa stanowi istotny element fitosanitarny dla różnych agrofagów zbożowych. Silny i głęboko sięgający system korzeniowy rzepaku ozimego wykorzystuje składniki pokarmowe z niższych warstw gleby. Ponadto, resztki pożniwne mają dużą wartość nawozową i są źródłem masy organicznej. Również zboża są głównym przedplonem rzepaku ozimego, a przeważnie jest nim pszenica i jęczmień. Takie następstwo powoduje niestety spiętrzenie prac związanych z uprawą pola przed siewem, a często konieczność jej upraszczania. W przypadku tej rośliny obserwuje się dość dużą zmienności plonowania w latach, a także w rejonach kraju. Przeważnie jest to skutek niesprzyjającego przebiegu warunków pogodowych, a zwłaszcza wystąpienia niekorzystnych zjawisk atmosferycznych. Taką zależność obserwowaliśmy w ostatnich latach. Przykładowo, plon rzepaku ozimego w roku 2011 był jednym z najniższych w wieloleciu. Z kolei po zimie 2011/2012 liczne uprawy zostały zlikwidowane, ze względu na wymarznięcia roślin wielu odmian. Ostatnie dwa lata były korzystne dla plonowania rzepaku ozimego, stąd zebrano duży plon nasion, zwłaszcza w ostatnim sezonie wegetacyjnym. Według danych Głównego Inspektoratu PIORiN, w roku 2014 zakwalifikowano 402 ha plantacji nasiennych ośmiu odmian rzepaku ozimego wpisanych do Krajowego rejestru, w tym Monolit 29% powierzchni zakwalifikowanej, Brendy 26%, Konkret 13%, Bakara 7%, Bazyl 6%, Poznaniak 6%, oraz trzech odmian ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA). W Polsce rozmnażane są głównie odmiany krajowe, które w roku 2014 zajmowały powierzchnię 354 ha, tj. 88% całego areału. Materiał siewny odmian zagranicznych jest prawie w całości wytwarzany poza granicami naszego kraju, a następnie importowany i oferowany do sprzedaży, w dużej części z zapasów poprzedniego roku. W roku 2015 do Krajowego rejestru wpisano czternaście nowych odmian, wszystkie mieszańcowe. Wśród nich dwie odmiany Mentor i SY Alistorm, wykazujące odporność/tolerancję na rasy kiły kapusty Plasmodiophora brassicae najczęściej występujące w Polsce oraz odmianę Thure, która jest odmianą półkarłową. Charakterystykę wszystkich odmian opracowano na podstawie dwu- lub trzyletnich wyników doświadczeń rejestrowych, przeprowadzonych w latach Nowe odmiany rzepaku ozimego, obok dużego plonu nasion, powinny charakteryzować się odpowiednimi cechami jakościowymi.

84 Najlepiej gdy nasiona zawierają dużo tłuszczu i białka, a mało glukozynolanów i włókna. Rośliny powinny cechować się dobrą zimotrwałością oraz dużą odpornością na wyleganie oraz główne choroby rzepaku: zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych, choroby podstawy łodygi, czerń krzyżowych i szarą pleśń. Obecnie w Krajowym rejestrze znajduje się 111 odmian rzepaku ozimego (39 odmian populacyjnych i 72 odmiany mieszańcowe). W tej liczbie jest 12 odmian krajowych i 99 zagranicznych. Ponad połowę zarejestrowanych odmian stanowią odmiany nowe, wpisane do rejestru w ostatnich pięciu latach. W ubiegłym roku skreślono z Krajowego rejestru na wniosek zachowujących jedenaście odmian (Argos, Dante, Lisek, Livius, Nelson, NK Diamond, NK Mors, NK Pegaz, Remy, Turan, Winner), a z powodu wygaśnięcia okresu wpisu w KR jedną odmianę (Cabriolet). Materiał siewny odmian skreślonych z KR może znajdować się w obrocie jeszcze przez trzy lata po roku skreślenia. Wykaz wszystkich odmian rzepaku ozimego wpisanych do Krajowego rejestru podano w tabeli 1. Zawiera ona także informację, które z nich są chronione krajowym wyłącznym prawem hodowcy. Odmiany podzielono na dwie grupy, tj. populacyjne i mieszańcowe. Dwanaście odmian nie było badanych od ponad 3 lat w doświadczeniach porejestrowych ze względu na ich mniejszą wartość (głównie niezadowalające plonowanie). W tabelach 2-4 podano wyniki ważniejszych cech rolniczo-użytkowych odmian, pochodzących zarówno z doświadczeń PDO, jak i doświadczeń rejestrowych. W przypadku procentu martwych roślin, oceny dla odmian pochodzą z obserwacji po zimie 2011/2012, w trakcie której wystąpiły skrajne warunki atmosferyczne (bardzo niska temperatura powietrza przekraczająca 25 o C, przy jednoczesnym braku pokrywy śnieżnej). Takie warunki spowodowały całkowite lub częściowe wymarznięcie roślin większości odmian. W doświadczeniach, w których straty roślin były średnie lub duże, a ponadto zróżnicowane odmianowo, uzyskane wyniki pozwoliły ocenić zimotrwałość badanych odmian. W sezonach wegetacyjnych 2012/2013 i 2013/2014 okresy zimowe były stosunkowo łagodne, bez żadnego efektu wymarzania, w związku z czym wyników nie włączono do średniej z trzech lat badań. W roku 2015 na Liście odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw (LOZ) znajduje się łącznie 41 odmian rzepaku ozimego. Przeważają odmiany mieszańcowe 29. Szesnaście odmian otrzymało rekomendację do uprawy na terenie czterech i więcej województw. Odmiana Visby rekomendowana jest w największej liczbie 83

85 84 województw, tj. w 11, natomiast odmiany DK Exquisite i NK Kolumb oraz Marcopolos i Sherlock odpowiednio w 8 i 7 województwach. Ponad połowa odmian z Listy... zalecana jest do uprawy tylko w jednymtrzech województwach. Plonowanie odmian jest wypadkową wielu czynników, zwłaszcza glebowych, agrotechnicznych i pogodowych, które charakteryzują się określoną specyfiką w regionach kraju, a w przypadku warunków atmosferycznych także dużą zmiennością w latach. Spośród wymienionych czynników, rolnik ma bezpośredni wpływ jedynie na agrotechnikę. Dlatego tak ważny jest np. prawidłowy płodozmian, wybór odpowiedniej odmiany, stosowanie do siewu kwalifikowanego materiału siewnego, przestrzeganie właściwego terminu siewu, terminowe i precyzyjne wykonywanie zabiegów itp. Aspekt agrotechniczny jest tym bardziej istotny, że przy zwiększającym się areale uprawy rzepaku ozimego nasilają się problemy związane m.in. z samosiewami, kompensacją niektórych chwastów, czy też częstszym występowaniem wielu chorób i szkodników, np. kiły kapusty, chowaczy. Producentowi znana jest także jakość gleby, na której planuje uprawę rzepaku. Im jest ona lepsza, tym plonowanie powinno być większe. Niemniej, można stwierdzić ogólnie, że w ostatnich latach odmiany mieszańcowe częściej niż populacyjne plonowały lepiej na glebach gorszych. Charakterystyka odmian rzepaku ozimego wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2015 Alvaro KWS (d. KWSPL ) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu i glukozynolanów w nasionach średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej mniejsza od średniej. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych i czerń krzyżowych średnia, na choroby podstawy łodygi mniejsza od średniej.

86 Amazon (d. LE12/238) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu i glukozynolanów w nasionach średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej większa od średniej. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych i czerń krzyżowych średnia, na choroby podstawy łodygi mniejsza od średniej. Anderson (d. NSA 10/217) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach poniżej średniej, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej duża. Masa 1000 nasion powyżej średniej. Zimotrwałość roślin duża. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych i czerń krzyżowych średnia, na choroby podstawy łodygi większa od średniej. Atora (d. SLM 1204) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach duża, glukozynolanów mała. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej mniejsza od średniej. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych średnia, na suchą zgniliznę kapustnych większa od średniej. 85

87 86 DK Exalte (d. DGC220) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej mniejsza od średniej. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową i choroby podstawy łodygi średnia, na suchą zgniliznę kapustnych i czerń krzyżowych mniejsza od średniej. DK Exedo (d. CWH267) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach mniejsza od średniej, glukozynolanów średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej poniżej średniej. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny dość wysokie, o dość małej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych mniejsza od średniej, na suchą zgniliznę kapustnych większa od średniej, na choroby podstawy łodygi średnia. DK Exsor (d. CWH219) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny dość wysokie, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco późniejszy od średniego. Odporność na zgniliznę twardzikową i choroby podstawy łodygi średnia, na suchą zgniliznę kapustnych i czerń krzyżowych mniejsza od średniej.

88 Kuga (d. SLM 1206) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach większa od średniej, glukozynolanów mała. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia nieco wcześniejszy od średniego, dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową i choroby podstawy łodygi średnia, na suchą zgniliznę kapustnych większa od średniej, na czerń krzyżowych mniejsza od średniej. Mentor (d. RAP 1122) Odmiana mieszańcowa, odporna na kiłę kapusty. Plon nasion średni. Zawartość tłuszczu w nasionach duża, glukozynolanów średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej duża. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o dość dużej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową i suchą zgniliznę kapustnych średnia, na choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych większa od średniej. Odmiana odporna na kiłę kapusty, w zakresie ras Plasmodiophora brassicae najczęściej występujących w Polsce. Nimbus (d. LSF 1233) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową i suchą zgniliznę kapustnych średnia, na choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych większa od średniej. 87

89 88 SY Alistorm (d. RNX3221) Odmiana mieszańcowa, odporna na kiłę kapusty. Plon nasion średni. Zawartość tłuszczu w nasionach poniżej średniej, glukozynolanów średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową i suchą zgniliznę kapustnych średnia, na choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych mniejsza od średniej. Odmiana odporna na kiłę kapusty, w zakresie ras Plasmodiophora brassicae najczęściej występujących w Polsce. SY Florida (d. RNX3233) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej większa od średniej. Masa 1000 średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco wcześniejszy od średniego. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych średnia, na suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi mniejsza od średniej. SY Medal (d. RNX3138) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu i glukozynolanów w nasionach średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej mniejsza od średniej. Masa 1000 nasion powyżej średniej. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych średnia.

90 Thure (d. NPZ 1203 Z) Odmiana mieszańcowa, półkarłowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu i glukozynolanów w nasionach średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej mniejsza od średniej. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin dość duża. Rośliny niskie, o dużej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia nieco późniejszy od średniego, dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową i suchą zgniliznę kapustnych średnia, na choroby podstawy łodygi mniejsza od średniej, na czerń krzyżowych większa od średniej. 89

91 90 Tabela 1 Rzepak ozimy. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok Zachowujący/ wpisania do reprezentant Krajowego (nr adresowy) rejestru Udział w kwalifikacji polowej (%) maks. przed rokiem 2012 populacyjne 1 Adriana Aixer Ametyst *Arot *Bakara x/ *Bazyl x/ Bellevue *Bogart *Bojan *Bosman x/ *Brendy Cadeli x/ *Californium Casoar Castille x/ Catana x/ Chagall *Digger x/ DK Cadet Dual x/ Wo/ ES Alegria ES Astrid x/ ES Beata ES Scarlett ES Valegro Gloria Wo/ Harry Juliana

92 91 cd. tabeli cd. populacyjne 29 Kana x/ Lohana *Metys *Monolit Pamela Quartz Sherlock Sidney *Starter Tactic Wo/ *Wallery x/ Wo/ mieszańcowe 40 Abakus F Adam F Alessio F Alvaro KWS F Amazon F Anderson F Arango F Arsenal F Artoga F Atora F Bonanza F DK Exalte F DK Example F DK Exclusiv F DK Exedo F DK Exfile F DK Exquisite F DK Exsor F DK Exssence F DK Exstorm F DK Impression CL F

93 92 cd. tabeli cd. mieszańcowe 61 Dobrava F Elektra F ES Domino F ES Kamillo F ES Mercure F Exgold x/ F Exotic F Extend F Finesse F Garou F Gladius F Graf F Herkules F Hycolor F Inspiration F Konkret F Kuga F Marathon F Marcopolos F Mentor k/ F Mercedes F Minerva F Nimbus F NK Petrol Wo/ F NK Technic F Oriolus F Popular F Poznaniak F Primus F Rohan F Rumba F Sherpa F Shrek F

94 93 cd. tabeli cd. mieszańcowe 94 Skater Wo/ F SY Alister k/ F SY Alistorm k/ F SY Carlo F SY Cassidy F SY Florida F SY Kolumb F SY Marten F SY Medal F SY Polana F SY Samoa F SY Saveo F Thure F Tores F Trumpf F Vectra F Visby F Xenon F Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (ha) Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym wyłącznym prawem hodowcy k/ odmiana odporna na kiłę kapusty x/ odmiana niebadana w latach lub badana w pojedynczych doświadczeniach Wo/ odmiana skreślona z KR po r. F 1 odmiana mieszańcowa zrestorowana Kol. 4: w latach kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA)

95 94 Tabela 2 Rzepak ozimy. Plon nasion odmian przy 9% wilgotności oraz zawartość tłuszczu Lp. Odmiany Plon nasion (w % wzorca) Zawartość tłuszczu w % s.m Wzorzec; dt z ha/ średnia 46,5 52,7 45,2 41,5 48,7 49,4 49,2 47,4 populacyjne 1 Adriana ,6 50,0 49,7 49,1 2 Aixer ,8 49,7 3 Ametyst ,2 50,9 50,8 48,9 4 Arot ,5 50,5 49,8 48,3 5 Bellevue ,8 49,4 49,1 48,0 6 Bogart ,5 48,3 49,5 47,9 7 Bojan 97 47,0 8 Brendy ,7 48,9 49,6 47,7 9 Californium ,7 10 Casoar 90 47,0 11 Chagall ,4 48,8 49,0 47,4 12 DK Cadet ,3 47,4 48,1 46,3 13 ES Alegria ,0 47,2 14 ES Beata ,9 47,1 15 ES Scarlett ,9 49,9 49,2 47,6 16 ES Valegro ,9 50,7 50,4 48,7 17 Gloria ,6 50,5 50,4 48,0 18 Harry ,5 48,9 48,9 47,8 19 Juliana ,3 20 Lohana ,3 48,9 48,6 47,3 21 Metys ,5 46,7 22 Monolit ,3 49,0 50,1 48,8 23 Pamela ,0 48,8 47,9 47,4 24 Quartz ,7 48,2 50,0 47,8 25 Sherlock ,3 48,4 49,2 47,4 26 Sidney ,0 47,8 48,2 47,9 27 Starter ,2 46,8 28 Tactic ,8 50,5 50,2 48,9

96 cd. tabeli mieszańcowe 29 Abakus ,3 48,7 49,1 47,2 30 Adam ,8 47,4 31 Alessio ,4 48,9 32 Alvaro KWS ,3 49,0 33 Amazon ,2 48,6 34 Anderson ,0 48,7 48,4 46,9 35 Arango ,9 49,9 49,3 47,4 36 Arsenal ,8 50,2 48,9 47,3 37 Artoga ,6 49,8 48,8 47,2 38 Atora ,8 50,9 39 Bonanza ,8 50,1 48,7 47,7 40 DK Exalte ,9 49,1 41 DK Example ,0 42 DK Exclusiv ,8 49,9 49,2 47,4 43 DK Exedo ,7 48,8 44 DK Exfile ,1 45 DK Exquisite ,1 50,9 48,9 47,6 46 DK Exsor ,7 49,8 47 DK Exssence ,3 49,8 50,2 47,9 48 DK Exstorm ,9 50,1 48,5 48,2 49 DK Impression CL ,8 50,2 48,7 47,6 50 Dobrava ,0 46,2 51 Elektra ,7 52 ES Domino ,0 53 ES Kamillo ,9 49,7 49,6 47,3 54 ES Mercure 97 45,0 55 Exotic ,8 56 Extend ,5 57 Finesse ,7 48,7 58 Garou ,1 50,0 49,5 47,9 59 Gladius ,4 49,2 48,8 47,3 60 Graf ,9 47,3 61 Herkules ,5 46,8 62 Hycolor 99 47,6 63 Inspiration ,8 50,0 49,0 47,5 64 Konkret ,3 49,4 48,6 46,9 65 Kuga ,0 49,6 66 Marathon ,4 49,1 48,3 47,9 95

97 96 cd. tabeli cd. mieszańcowe 67 Marcopolos ,4 49,8 48,6 46,9 68 Mentor ,0 51,1 69 Mercedes ,3 51,6 50,6 48,6 70 Minerva ,5 51,6 51,1 48,9 71 Nimbus ,6 49,8 72 NK Petrol ,0 49,0 48,4 46,6 73 NK Technic ,9 48,8 48,5 46,3 74 Oriolus ,3 49,0 48,6 47,3 75 Popular ,7 51,4 51,0 49,5 76 Poznaniak ,0 49,0 48,5 46,6 77 Primus ,6 47,3 78 Rohan ,6 49,4 49,3 47,1 79 Rumba ,2 49,2 48,6 46,8 80 Sherpa ,2 49,5 81 Shrek ,0 49,4 50,1 47,5 82 Skater ,0 47,5 83 SY Alister ,9 48,1 49,1 46,3 84 SY Alistorm ,9 48,3 85 SY Carlo ,5 48,9 49,1 47,4 86 SY Cassidy ,1 49,1 49,0 46,4 87 SY Florida ,8 48,1 88 SY Kolumb ,4 49,0 49,0 47,1 89 SY Marten ,6 49,3 49,4 47,2 90 SY Medal ,7 49,3 91 SY Polana ,5 48,7 49,7 47,2 92 SY Samoa ,4 48,7 49,2 47,5 93 SY Saveo ,5 49,9 50,2 48,5 94 Thure ,8 48,9 95 Tores ,6 48,1 47,8 46,8 96 Trumpf ,8 47,8 48,8 46,9 97 Vectra ,1 47,1 47,5 46,6 98 Visby ,2 48,8 48,9 46,8 99 Xenon ,6 50,2 50,3 48,3 Liczba doświadczeń Kol. 2: Plon nasion - wzorzec: 2014 średnia z 20 badanych odmian populacyjnych; 2013 średnia z 23 badanych odmian populacyjnych; 2012 średnia z 21 badanych odmian populacyjnych

98 97 Tabela 3 Rzepak ozimy. Zawartość glukozynolanów w nasionach oraz przezimowanie odmian Lp. Odmiany Zawartość glukozynolanów w nasionach Martwe rośliny po zimie Stan roślin po zimie M/g nasion % skala 9 o 2011/ Średnia 9,7 10,2 9,4 9,7 40 7,0 populacyjne 1 Adriana 8,3 8,8 9,2 7,0 28 7,2 2 Aixer 4,7 6,4 11 7,0 3 Ametyst 8,6 9,3 6,8 9,6 45 6,8 4 Arot 10,2 10,3 11,3 8,9 27 7,0 5 Bellevue 13,4 13,3 14,6 12,2 57 6,8 6 Bogart 8,5 9,1 8,6 7,6 31 7,2 7 Bojan 8,6 7,0 8 Brendy 11,3 12,1 9,7 12,1 35 7,0 9 Californium 8,4 35 7,3 10 Casoar 11,2 57 6,4 11 Chagall 10,2 10,2 11,0 9,5 52 6,7 12 DK Cadet 10,7 11,1 9,9 11,0 37 6,9 13 ES Alegria 9,2 6,4 70 6,5 14 ES Beata 6,5 6,5 54 6,6 15 ES Scarlett 11,2 11,6 11,4 10,7 54 6,8 16 ES Valegro 9,6 10,2 8,3 10,1 36 7,0 17 Gloria 8,1 8,1 8,7 7,6 44 6,9 18 Harry 9,5 10,3 7,9 10,3 43 7,0 19 Juliana 9,3 58 6,5 20 Lohana 9,7 10,2 9,1 10,0 51 6,8 21 Metys 7,1 9,8 40 7,1 22 Monolit 7,3 7,9 7,8 6,2 22 7,1 23 Pamela 9,2 10,3 9,3 8,1 58 6,7 24 Quartz 8,9 11,4 7,0 8,3 33 7,1 25 Sherlock 9,1 10,3 8,6 8,5 44 6,9 26 Sidney 7,6 8,0 6,7 8,1 28 7,1 27 Starter 6,4 6,7 49 6,9 28 Tactic 11,1 12,4 10,9 10,0 40 6,9

99 98 cd. tabeli mieszańcowe 29 Abakus 8,1 8,5 7,9 7,7 27 7,2 30 Adam 8,3 8,7 55 6,9 31 Alessio 11,6 12,3 6,9 32 Alvaro KWS 10,5 11,1 7,0 33 Amazon 9,6 12,1 7,0 34 Anderson 11,5 11,3 10,5 12,6 9 7,1 35 Arango 7,0 7,8 5,9 7,2 26 7,2 36 Arsenal 8,9 9,2 7,7 9,7 33 7,3 37 Artoga 9,5 9,5 9,8 9,1 40 7,0 38 Atora 8,5 7,9 7,0 39 Bonanza 11,6 10,6 11,7 12,5 38 7,0 40 DK Exalte 11,9 11,5 6,9 41 DK Example 11,3 44 7,0 42 DK Exclusiv 12,3 13,0 11,2 12,7 55 6,8 43 DK Exedo 10,1 11,2 7,1 44 DK Exfile 12,3 40 6,9 45 DK Exquisite 10,8 10,3 12,5 9,7 29 7,1 46 DK Exsor 13,6 13,0 7,1 47 DK Exssence 10,7 11,5 9,3 11,4 63 6,9 48 DK Exstorm 11,5 11,2 11,6 11,5 33 7,0 49 DK Impression CL 9,2 9,8 9,0 9,0 27 7,1 50 Dobrava 13,4 11,5 56 6,7 51 Elektra 7,6 6,9 52 ES Domino 16,7 61 6,8 53 ES Kamillo 12,6 12,2 14,4 11,1 60 6,8 54 ES Mercure 11,1 34 7,2 55 Exotic 14,1 34 7,3 56 Extend 11,4 48 6,9 57 Finesse 11,2 12,6 6,9 58 Garou 8,5 9,2 7,3 8,9 20 7,2 59 Gladius 10,2 10,4 10,8 9,3 41 6,9 60 Graf 9,0 11,4 67 6,9 61 Herkules 7,6 8,1 45 6,9 62 Hycolor 11,5 49 6,8 63 Inspiration 12,4 13,1 13,0 11,0 37 7,0 64 Konkret 10,0 10,9 8,3 10,8 34 6,9 65 Kuga 8,7 7,1 7,0 66 Marathon 10,2 10,6 10,4 9,7 41 6,9

100 99 cd. tabeli cd. mieszańcowe 67 Marcopolos 7,7 7,1 7,8 8,3 49 6,9 68 Mentor 10,9 9,7 7,0 69 Mercedes 9,5 10,5 8,1 9,8 19 7,3 70 Minerva 8,4 9,9 6,8 8,6 15 7,4 71 Nimbus 9,4 8,0 7,0 72 NK Petrol 8,6 8,7 8,7 8,5 54 6,8 73 NK Technic 9,9 9,3 9,7 10,6 49 6,8 74 Oriolus 10,3 10,4 8,8 11,6 47 7,1 75 Popular 8,1 8,2 7,3 8,8 19 7,1 76 Poznaniak 7,8 7,6 7,4 8,3 36 7,0 77 Primus 10,5 11,4 48 6,9 78 Rohan 7,8 8,7 7,2 7,5 33 7,1 79 Rumba 10,2 10,6 10,0 10,0 51 6,9 80 Sherpa 10,3 9,7 6,9 81 Shrek 11,1 10,7 9,6 13,1 32 7,0 82 Skater 7,6 9,2 24 7,3 83 SY Alister 10,1 11,9 7,8 10,7 41 6,9 84 SY Alistorm 11,2 8,7 6,6 85 SY Carlo 10,5 10,2 10,0 11,3 52 6,7 86 SY Cassidy 8,2 8,3 8,5 7,8 60 6,7 87 SY Florida 10,2 12,6 7,2 88 SY Kolumb 7,5 7,4 7,9 7,3 53 6,9 89 SY Marten 9,7 10,5 8,1 10,4 26 6,9 90 SY Medal 11,3 9,5 6,9 91 SY Polana 9,1 8,8 8,0 10,6 49 6,9 92 SY Samoa 10,2 9,7 9,6 11,3 31 7,0 93 SY Saveo 9,1 9,3 8,4 9,7 36 6,9 94 Thure 11,6 9,7 6,9 95 Tores 9,2 8,2 10,0 9,3 37 6,9 96 Trumpf 10,1 10,2 9,1 10,9 23 7,4 97 Vectra 9,4 10,1 8,8 9,3 52 6,9 98 Visby 8,1 8,8 8,1 7,5 30 7,2 99 Xenon 11,2 11,8 11,9 9,9 26 7,3 Liczba doświadczeń Kol. 3: procent martwych roślin oceny pochodzą z roku 2012; w latach 2013, 2014 straty roślin po zimie były bardzo małe (2013 średnio do 3%; 2014 średnio do 1%); " brak danych

101 100 Tabela 4 Rzepak ozimy. Ważniejsze cechy rolnicze odmian Lp. Odmiany Wysokość roślin Wyleganie Termin początku kwitnienia dojrzałości technicznej Porażenie przez choroby chorosucha by zgnilizna podstawy kap. łodygi zgnilizna twardzikowa czerń krzyżowych cm % dzień roku; data % roślin porażonych skala 9 o Średnia (29.05) (7.07) ,4 populacyjne 1 Adriana ,5 2 Aixer ,9 3 Ametyst ,4 4 Arot ,3 5 Bellevue ,6 6 Bogart ,2 7 Bojan ,1 8 Brendy ,3 9 Californium ,1 10 Casoar ,0 11 Chagall ,3 12 DK Cadet ,0 13 ES Alegria ,1 14 ES Beata ,5 15 ES Scarlett ,1 16 ES Valegro ,4 17 Gloria ,3 18 Harry ,0 19 Juliana ,7 20 Lohana ,3 21 Metys ,4 22 Monolit ,1 23 Pamela ,5 24 Quartz ,2 25 Sherlock ,4 26 Sidney ,3 27 Starter ,0 28 Tactic ,1

102 cd. tabeli mieszańcowe 29 Abakus ,2 30 Adam ,4 31 Alessio ,1 32 Alvaro KWS ,5 33 Amazon ,5 34 Anderson ,5 35 Arango ,2 36 Arsenal ,4 37 Artoga ,3 38 Atora ,5 39 Bonanza ,6 40 DK Exalte ,2 41 DK Example ,3 42 DK Exclusiv ,9 43 DK Exedo ,1 44 DK Exfile ,7 45 DK Exquisite ,6 46 DK Exsor ,2 47 DK Exssence ,0 48 DK Exstorm ,4 49 DK Impression CL ,8 50 Dobrava ,3 51 Elektra ,2 52 ES Domino ,8 53 ES Kamillo ,3 54 ES Mercure ,2 55 Exotic ,4 56 Extend ,4 57 Finesse ,6 58 Garou ,2 59 Gladius ,4 60 Graf ,1 61 Herkules ,2 62 Hycolor ,4 63 Inspiration ,4 64 Konkret ,3 65 Kuga ,2 66 Marathon ,5 101

103 102 cd. tabeli cd. mieszańcowe 67 Marcopolos ,5 68 Mentor ,9 69 Mercedes ,6 70 Minerva ,3 71 Nimbus ,0 72 NK Petrol ,5 73 NK Technic ,4 74 Oriolus ,5 75 Popular ,8 76 Poznaniak ,1 77 Primus ,4 78 Rohan ,2 79 Rumba ,4 80 Sherpa ,4 81 Shrek ,5 82 Skater ,7 83 SY Alister ,4 84 SY Alistorm ,2 85 SY Carlo ,4 86 SY Cassidy ,5 87 SY Florida ,6 88 SY Kolumb ,5 89 SY Marten ,3 90 SY Medal ,6 91 SY Polana ,4 92 SY Samoa ,2 93 SY Saveo ,4 94 Thure ,0 95 Tores ,3 96 Trumpf ,3 97 Vectra ,3 98 Visby ,5 99 Xenon ,4 Liczba doświadczeń Kol. 3: wyleganie cecha określana jako wysokość łanu przed zbiorem do wysokości roślin, w procentach [100 (wysokość łanu / wysokość roślin x 100)]; mniejsza wartość oznacza mniejsze wyleganie Kol. 7: " brak danych

104

105 104 BOBOWATE GRUBONASIENNE. WSTĘP W Polsce udział bobowatych grubonasiennych (strączkowych) w strukturze zasiewów kształtuje się na niskim poziomie (do 1%) i jest ciągle mniejszy niż w większości krajów UE. Sprawia trudności natomiast określenie rozmiarów produkcji dla poszczególnych gatunków bobowatych, z racji braku szczegółowych danych. Statystyczne zestawienia publikowane przez GUS pozwalają uchwycić jedynie pewne tendencje dla całej grupy bobowatych. Ostatnie dane podają, że powierzchnia zasiewów bobowatych pastewnych na nasiona wynosiła 152 tys. ha, a na zielonkę 26 tys. ha. Wysiano także 53 tys. ha strączkowych jadalnych (jednak do grupy tej dołączono także gatunki warzywne). Dość duża była też powierzchnia uprawy łubinu gorzkiego na nasiona (10 tys. ha), które następnie mogą być przeznaczone najczęściej na zasiewy poplonowe na przyoranie. Zatem szacunkowa powierzchnia uprawy bobowatych w roku 2014 wynosiła blisko 190 tys. ha, bez strączkowych jadalnych, które mogą stanowić przede wszystkim gatunki warzywne. Mieszanki bobowatych ze zbożami wysiano na powierzchni 41 tys. ha. Dane PIORiN-u dotyczące areału plantacji nasiennych z roku 2014 potwierdzają długo oczekiwane ożywienie na rynku krajowym nasion bobowatych. W porównaniu do roku 2013 areał kwalifikowanych plantacji wzrósł o 3883 ha sięgając prawie 11 tys. ha. Ostatni wzrost powierzchni kwalifikacji na podobnym poziomie odnotowano w roku Po załamaniu się rynku nasiennego bobowatych, potrzebnych było kilka lat, by sytuacja uległa pozytywnej zmianie. Poprawa ta jest między innymi skutkiem promocji uprawy bobowatych wśród producentów i upowszechniania udoskonalonych technologii uprawy, badań naukowych nad skutecznością wielokierunkowego wykorzystania ich nasion, a także zastosowania strategii wsparcia finansowego dla rolników. Większe zapotrzebowanie na nasiona wynika też z wdrożenia, w naszym kraju jak i w innych krajach UE, programu zazieleniania. Znaczenie ma także wzrastająca świadomość rolników, że w obliczu przeważającego udziału zbóż w strukturze zasiewów (70%), konieczne jest wprowadzenie do uprawy gatunków poprawiających dobrostan gleby. W roku 2014 reprodukcja nasion wzrosła we wszystkich ważniejszych gatunkach bobowatych grubonasiennych uprawianych w Polsce. Zmianie natomiast uległy wzajemne proporcje rozmiarów produk-

106 105 cji nasiennej między poszczególnymi gatunkami. Obecnie najwięcej reprodukuje się nasion łubinu (wąskolistnego i żółtego), podczas gdy w przeszłości gatunkiem dominującym był groch siewny. Dodatkowo szybko wzrasta reprodukcja nasion soi. (rys. 1). Razem ha Rys. 1. Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych bobowatych grubonasiennych w roku 2014, wg PIORiN W opracowaniu przedstawiono zestawienia tabelaryczne najważniejszych cech dla gatunków bobowatych grubonasiennych, z którymi prowadzono doświadczenia w ramach PDO (bobik, groch siewny odmiany ogólnoużytkowe, groch siewny odmiany pastewne, łubin wąskolistny, łubin żółty, soja). W tabeli 1 dla każdego zamieszczonego w opracowaniu gatunku, przedstawiono dodatkowo ważniejsze cechy morfologiczne odmian. Podano w niej wszystkie aktualnie zarejestrowane odmiany. W danych dotyczących udziału w kwalifikacji polowej miejsce puste oznacza, że w danym roku na terenie Polski nie zakwalifikowano plantacji nasiennych danej odmiany, bądź odmiana nie była zgłoszona do kwalifikacji.

107 106 Tabele z wynikami plonowania zawierają dane z czterolecia , poza nielicznymi wyjątkami, kiedy wyniki dla odmian pochodzą z trzech lub dwóch lat. Brak danych dotyczących plonu odznacza, że odmiana nie była badana w danym roku, a średnie wartości cech dla tych odmian odpowiednio przeliczono. Obok plonu nasion umieszczono także plon białka ogólnego z tych samych lat. Jest to istotny parametr, który świadczy o przydatności odmian w obrębie poszczególnych gatunków roślin białkowych. W dalszych tabelach przedstawiono ważniejsze cechy rolniczoużytkowe odmian. Wyniki pochodzą z lat , wyjątkowo z krótszego okresu. Na średnią dla cech wyrażanych w skali dziewięciostopniowej, składają się wyniki tylko z tych punktów doświadczalnych, w których dane zjawisko wystąpiło. Nie włączono do średniej wyników, które nie różnicowały odmian lub, gdy zjawisko oceniono na 9. W związku z tym nie ilustrują one występowania zjawiska, ale za to lepiej pokazują różnice między odmianami. Wyniki cech jakościowych nasion pochodzą z trzech ostatnich lat badań, poza bobikiem dla którego przedstawiono wyniki jednoroczne. W tabelach wynikowych uwzględniono te odmiany z krajowego rejestru (KR), które w ostatnich trzech latach były badane choćby jeden rok w doświadczeniach PDO lub w roku bieżącym zostały zarejestrowane.

108 107 BOBIK Bobik jest rodzimym gatunkiem mającym duże możliwości plonowania, ale wymagającym żyznych gleb i znacznej ilości opadów. Najbardziej odpowiednimi rejonami jego uprawy jest północna i południowa część Polski. W gatunku tym przez kilka lat brakowało zgłoszeń nowych odmian do urzędowych badań, a ostatni raz nową odmianę (Amulet) zarejestrowano w 2008 roku. W sezonie wegetacyjnym 2014 zgłoszono trzy nowo wyhodowane odmiany krajowe, a w bieżącym sezonie wegetacyjnym badania rozpoczęły trzy kolejne odmiany, tym razem zagraniczne. Choć uprawa bobiku od kilku ostatnich lat miała małe znaczenie, to w związku z generalnie większym zainteresowaniem uprawą bobowatych, wzrasta też powierzchnia plantacji kwalifikowanych bobiku. Wzrost areału rozmnożeń materiału siewnego jest obserwowany po roku W przeciągu tych kilku lat powierzchnia plantacji nasiennych wzrosła od niecałych 200 ha do prawie 1 tys. ha. Procentowy udział w reprodukcji bobiku w stosunku do całej grupy bobowatych wzrósł z 3% do 8%. Choć znaczenie bobiku z powodu jego dużych wymagań siedliskowych zawsze będzie umiarkowane, jest szansa, że na polach będzie się częściej pojawiał. Obecny stan Krajowego rejestru (KR) to 9 odmian, które dzielą się na trzy grupy, w zależności od cech morfologiczno-użytkowych roślin. Aktualnie zarejestrowane są cztery formy niesamokończące o niskiej zawartości tanin i cztery niesamokończące o znacznej zawartości związków antyodżywczych. W KR pozostała tylko jedna odmiana samokończąca o znacznej zawartości tanin. Pomimo cennej cechy jaką jest samokończenie wegetacji, liczebność odmian w ostatnich latach zmniejszyła się do minimum. Wynika to głównie z ich większej podatności na choroby i mniejszego potencjału plonowania. Z końcem roku 2014, wygasł okres wpisu odmiany niskotaninowej niesamokończącej Leo. Odmiany krajowe Ashleigh, Oena i Sonet nie były badane w ostatnich trzech latach. Wykaz odmian znajdujących się w KR w roku 2015 podano w tabeli 1, a dane dotyczące najważniejszych cech rolniczo-użytkowych w tabelach 2 i 3.

109 108 Tabela 1 Bobik. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący (numer adresowy) Barwa nasion po zbiorze Udział w kwalifikacji polowej (%) niesamokończące wysokotaninowe maks. przed rokiem *Ashleigh x/ beż 0,3 0,6 2 *Bobas beż 22,0 40,7 45,6 35,6 3 *Oena x/ beż 0,1 1,5 4 *Sonet x/ beż 13,5 niesamokończące niskotaninowe 5 *Albus bsz 33,7 26,3 24,2 37,1 6 *Amulet szbeż 15,6 21,0 6,9 27,4 7 *Kasztelan szbeż 1,7 34,6 8 *Olga bsz 1,3 35,5 samokończąca wysokotaninowa 9 *Granit beż 17,6 8,9 23,3 6,4 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (tys. ha) 0,90 0,56 0,33 31,33 Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym wyłącznym prawem hodowcy, x/ odmiana niebadana w latach Kol. 4: beż beżowa, bsz białoszara, szbeż szarobeżowa; na podstawie badań OWT Kol. 5: wg danych PIORiN

110 109 Tabela 2 Bobik. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Lp. Odmiany Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) Wzorzec 47,2 52,1 44,1 45,4 55, niesamokończące wysokotaninowe 1 Bobas niesamokończące niskotaninowe 2 Albus Amulet Kasztelan Olga samokończąca wysokotaninowa 6 Granit Liczba doświadczeń Kol. 1: wzorzec: 2014, 2013, 2012 średnia ze wszystkich odmian; 2011 Albus, Bobas, Kasztelan, Granit

111 110 Tabela 3 Bobik. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian Lp. Odmiany Wysokość roślin po zakończeniu kwitnienia Wyleganie Długość okresu od siewu do: przed zbiorem początku kwitnienia dojrzałości technicznej Długość fazy kwitnienia Równomierność dojrzewania cm skala 9º liczba dni skala 9º Średnia 127 7,7 7, ,9 niesamokończące wysokotaninowe 1 Bobas 136 7,4 6, ,8 niesamokończące niskotaninowe 2 Albus 128 7,8 7, ,0 3 Amulet 131 7,6 6, ,8 4 Kasztelan 130 7,9 7, ,8 5 Olga 127 7,8 7, ,8 samokończąca wysokotaninowa 6 Granit 109 7,9 7, ,2 Liczba doświadczeń

112 111 cd. tabeli 3 Lp. Odmiany czekoladowa plamistość Porażenie przez choroby askochytoza rdza Uszkodzenia nasion przez strąkowca Masa 1000 nasion białka ogólnego Zawartość włókna surowego tanin skondensowanych w nasionach z okrywą skala 9º % g % s.m. mg/g s.m Średnia 6,9 7,0 7,5 4, ,2 9,5 0,064 niesamokończące wysokotaninowe 1 Bobas 7,1 7,3 7,8 3, ,2 9,2 0,732 niesamokończące niskotaninowe 2 Albus 7,0 7,0 7,5 3, ,9 9,4 0,067 3 Amulet 7,1 7,0 7,5 3, ,7 9,6 0,060 4 Kasztelan 6,9 7,1 7,3 3, ,6 9,8 0,066 5 Olga 7,2 7,1 7,7 4, ,7 9,8 0,063 samokończąca wysokotaninowa 6 Granit 6,3 6,6 7,3 5, ,3 9,0 0,813 Liczba doświadczeń Kol : cechy jakościowe nasion z roku 2014 Kol. 16: średnia z odmian niskotaninowych

113 112 GROCH SIEWNY Na podstawie urzędowych danych kwalifikacji nasion można sądzić, że powierzchnia uprawy grochu siewnego i jego znaczenie może się zmniejszać i ustępować miejsca zwiększającej się powierzchni kwalifikacji łubinów (wąskolistnego i żółtego). Z pewnością nie odzwierciedla to sytuacji na rynku nasiennym, ale pozwala na scharakteryzowanie pewnych tendencji. W latach 2010 i 2011, w porównaniu do roku 2009, obserwowano krótkotrwale występujący wzrost areału kwalifikacji grochu (3,0 i 2,3 tys. ha). Jednak w kolejnych latach powierzchnia wahała się w roku 2012 wyniosła tylko 1,7 tys. ha, a następnie nieco wzrosła. Analizując dane kwalifikacji całej grupy bobowatych, obserwuje się w ostatnich dwóch latach wyraźny spadek udziału procentowego kwalifikacji tego gatunku, który niegdyś dominował w uprawie. W roku 2009 plantacje kwalifikowane grochu stanowiły 32% powierzchni i wraz z łubinem żółtym stanowiły trzon repartycji odmian bobowatych grubonasiennych. Aktualnie jest to tylko 18% (około 2 tys. ha) i ustępuje zdecydowanie odmianom łubinu wąskolistnego. Rzeczywisty areał uprawy tego gatunku jest trudny do określenia z powodu ograniczonych danych statystycznych. Z danych publikowanych przez PIORiN wynika, że reprodukowanych jest zdecydowana większość odmian aktualnie wpisanych do KR. Wynika to z faktu, że w przeciągu dziesięciu lat ich liczba w KR zmniejszyła się o około 60%. W efekcie, prawie każda aktualnie zarejestrowana odmiana ma większe, bądź mniejsze znaczenie na rynku nasion, co jest korzystnym przejawem. W ostatnim czasie odnotowano też wzrost obrotu nasionami grochu siewnego z Katalogu Wspólnotowego (CCA), co świadczy o większym zainteresowaniu sprzedażą nasion grochu w Polsce przez firmy zagraniczne. GROCH SIEWNY odmiany ogólnoużytkowe W roku 2014 powierzchnia upraw materiału kwalifikowanego odmian ogólnoużytkowych grochu siewnego wyniosła 1,2 tys. ha i była większa o około 500 ha w porównaniu do roku Obecnie w Krajowym rejestrze (KR) w grupie odmian ogólnoużytkowych są wyłącznie formy wąsolistne, o żółtych nasionach łącznie 14. Wąsolistność odmian jest nieodwracalnym kierunkiem hodowli. Pro-

114 113 ducentowi oferuje się w ten sposób odmianę o wyraźnie lepszej sztywności. Cecha ta ma duże znaczenie w uprawie, gdyż ułatwia zbiór. W KR ogólnoużytkowe odmiany zagraniczne grochu siewnego stanowią 21%, pozostałe pochodzą z krajowych hodowli. Podobnie jak w latach wcześniejszych, nasiona odmian ogólnoużytkowych przebadano pod kątem najważniejszych cech rolniczo-użytkowych. Określa się także intensywność pobierania wody przez nasiona poszczególnych odmian. Im większa wartość wskaźnika w poszczególnych terminach pomiaru (cd. tabeli 3), tym szybszy czas ich rozgotowywania się. Dzięki tej analizie można określić wartość kulinarną nasion większości zarejestrowanych odmian ogólnoużytkowych. Stan liczebny odmian w KR grochu siewnego utrzymuje się na podobnym poziomie. Na początku roku 2015 do KR wpisano jedną krajową odmianę Arwena, natomiast żadnej nie skreślono. W ostatnich trzech latach nie badano odmian: Santana i Wenus. Aktualny wykaz odmian znajdujących się w KR podano w tabeli 1, a dane dotyczące najważniejszych cech rolniczo-użytkowych w tabelach 2 i 3. Charakterystyka odmiany grochu siewnego wpisanej do Krajowego rejestru w roku 2015 Arwena (d. DS326) Odmiana ogólnoużytkowa, wąsolistna, o białych kwiatach, przeznaczona do uprawy na suche nasiona do wykorzystania na paszę i konsumpcję. Plon nasion duży, stabilny w latach badań. Plon białka duży. Termin kwitnienia i dojrzewania średni, okres kwitnienia średni. Rośliny średnie do nieco niższych. Odporność na wyleganie w czasie kwitnienia duża, a przed zbiorem dość duża do średniej. Odporna na choroby. Równomierność dojrzewania średnia. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion bardzo mała. Nasiona barwy żółtej, dość drobne do bardzo drobnych, o średniej do dość małej zawartości białka ogólnego. Zawartość włókna surowego mała. Nasiona dość dobrze rozgotowują się. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 110 szt./m 2.

115 114 Tabela 1 Groch siewny odmiany ogólnoużytkowe. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiana Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący/ reprezentant (numer adresowy) Typ ulistnienia Barwa kwiatów/ nasion Udział w kwalifikacji polowej (%) maks. przed rokiem *Akord SL b/ż 3,1 1,1 0,1 2 Arwena SL b/ż 3 Audit SL b/ż 2,2 0,4 4 *Batuta SL b/ż 15,5 24,5 12,4 3,1 5 *Boruta SL b/ż 2,4 6 *Cysterski SL b/ż 2,1 8,0 11,4 13,3 7 *Ezop SL b/ż 6,7 4,5 2,0 17,2 8 *Lasso SL b/ż 8,6 1,6 12,6 6,1 9 *Mecenas SL b/ż 1,9 2,0 0,4 10 *Medal SL b/ż 5,1 4,0 3,1 14,9 11 *Mentor SL b/ż 4,5 2,5 3,4 0,8 12 Santana x/ SL b/ż 8,6 3,1 6,8 10,7 13 *Tarchalska SL b/ż 20,3 31,0 45,5 54,5 14 *Wenus x/ SL b/ż 6,9 3,6 2,3 17,9 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (tys. ha) 1,15 0,71 0,73 16,38 Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym wyłącznym prawem hodowcy; x/ odmiana niebadana w latach Kol. 4: SL wąsy czepne zamiast listków (typ afila) Kol. 5: b biała / ż żółta Kol. 4-5: na podstawie badań OWT Kol. 6: wg danych PIORiN; w latach kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA)

116 115 Tabela 2 Groch siewny odmiany ogólnoużytkowe. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Lp. Odmiana Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) Wzorzec 52,6 59,5 49,1 49,3 47, Akord Arwena Audit Batuta Boruta Cysterski Ezop Lasso Mecenas Medal Mentor Tarchalska Liczba doświadczeń Kol. 1: wzorzec: 2014 Audit, Akord, Ezop, Mecenas, Mentor, Tarchalska; 2013, 2012 Akord, Ezop, Mecenas, Mentor, Tarchalska; 2011 Ezop, Santana, Tarchalska, Terno

117 116 Tabela 3 Groch siewny odmiany ogólnoużytkowe. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe Lp. Odmiana Wysokość roślin Wyleganie po zakończeniu kwitnienia przed zbiorem Długość okresu od siewu do: początku kwitnieni a dojrzałości technicznej Długość fazy kwitnienia fuzaryjne więdnięcie Porażenie przez choroby Równomierność dojrzewania zgorzelowa plamistość mączniak prawdziwy cm skala 9º liczba dni skala 9º Średnia 92 7,8 5, ,9 8,0 7,8 7,7 7,9 1 Akord 88 7,6 5, ,2 7,6 7,6 7,8 7,8 2 Arwena 82 7,9 5, ,5 8,1 7,7 7,6 8,0 3 Audit 98 7,9 6, ,0 8,2 8,0 7,9 8,1 4 Batuta 95 8,1 6, ,4 8,4 8,0 7,8 8,2 5 Boruta 98 7,8 5, ,6 7,7 7,7 7,7 7,5 6 Cysterski 81 7,5 5, ,5 7,7 7,7 7,7 7,6 7 Ezop 94 8,0 5, ,6 8,3 8,0 7,7 8,0 8 Lasso 95 7,5 5, ,1 7,8 7,8 7,7 8,2 9 Mecenas 93 7,9 6, ,3 8,0 7,8 7,9 8,0 10 Medal 86 7,8 5, ,9 7,9 7,5 7,6 7,4 11 Mentor 95 7,9 5, ,0 7,9 7,9 7,8 8,0 12 Tarchalska 93 7,9 5, ,6 7,9 8,0 7,7 7,8 Liczba doświadczeń mączniak rzekomy

118 117 cd. tabeli 3 Lp. Odmiana Masa 1000 nasion bardzo dużych (ø>7 mm) Udział nasion Zawartość dużych (ø 6-7 mm) białka ogólnego włókna surowego Intensywność pobierania wody przyrost wagi nasion po określonym czasie moczenia (w godzinach) g % % s.m. % Średnia ,2 5, Akord ,9 6, Arwena ,0 5, Audit ,7 5, Batuta ,6 6, Boruta ,9 5, Cysterski ,8 5, Ezop ,0 5, Lasso ,4 5, Mecenas ,5 5, Medal ,2 5, Mentor ,0 5, Tarchalska ,0 5, Liczba doświadczeń

119 118 GROCH SIEWNY odmiany pastewne Powierzchnia zasiewów na zbiór materiału kwalifikowanego odmian pastewnych grochu siewnego w roku 2014 wynosiła 822 ha i w porównaniu do roku 2013 była większa o 200 ha. Zainteresowanie tą grupą odmian jest mniejsze w porównaniu do odmian ogólnoużytkowych. W odniesieniu do roku 2013 stan KR nie uległ zmianie. Wśród zarejestrowanych ośmiu odmian, większość (6) stanowią odmiany wąsolistne. Dwie pozostałe odmiany cechują się roślinami o liściach parzystopierzastych. Odmiany Muza i Roch cechują się wysokimi roślinami, a także drobnymi nasionami (MTN do 190 g). Utrzymanie w KR form wysokich jest uzasadnione ze względu na ich przydatność do zasiewów mieszankowych (głównie ze zbożami), nadal dość popularnego sposobu uprawy bobowatych w naszym kraju, zwłaszcza w małych gospodarstwach. W ostatnich kilku latach ruch odmianowy wśród form pastewnych jest niewielki. Liczba odmian zarejestrowanych w ostatnich dziesięciu latach wyraźnie zmniejszyła się, a dopływ nowych jest mały. Formy liściaste zostały wyparte przez odmiany wąsolistne, co jest niewątpliwie zaletą odmian gatunków o wiotkich łodygach z punktu widzenia uprawy. Podobnie jak w grupie ogólnoużytkowych odmian, z racji podatności na wyleganie odmian pastewnych, hodowla form wąsolistnych jest głównym kierunkiem. Odmiany pastewne grochu pochodzą tylko z hodowli krajowych, ich rośliny zazwyczaj barwnie kwitną, jedynie odmiana Milwa ma kwiaty różowe, a Muza kwiaty białe. Wykaz odmian znajdujących się w KR zawiera tabela 1. Wyniki najważniejszych cech rolniczo-użytkowych zamieszczono w tabelach 2 i 3.

120 119 Tabela 1 Groch siewny odmiany pastewne. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący (numer adresowy) Typ ulistnienia Barwa kwiatów/ nasion Udział w kwalifikacji polowej (%) wysokie maks. przed rokiem *Muza N SL b/ż 12,4 10,9 15,2 12,6 2 *Roch x/ NZ LPP czp/w 0,2 10,0 9,7 średniowysokie 3 *Hubal N LPP czp/bz 22,5 18,4 16,0 16,0 4 *Milwa N SL róż/br 34,0 34,4 39,2 47,1 5 *Model N SL czp/bz 15,3 8,4 1,9 0,4 6 *Pomorska x/ N SL czp/w 6,4 6,3 3,8 21,2 7 *Sokolik N SL czp/bz 3,6 4,6 2,9 16,5 8 *Turnia N SL czp/br 5,6 4,8 1,7 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (tys. ha) 0,82 0,62 0,82 29,04 Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym wyłącznym prawem hodowcy, x/ odmiana niebadana w latach N odmiana nasienna, NZ odmiana nasienno-zielonkowa Kol. 4: LPP liście parzystopierzaste, SL wąsy czepne zamiast listków (typ afila) Kol. 5: b biała, br brązowa, bz brązowozielona, czp czerwonopurpurowa, róż różowa, w wielobarwna, ż żółta Kol. 4-5: na podstawie badań OWT; kol. 6: wg danych PIORiN

121 120 Tabela 2 Groch siewny odmiany pastewne. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Lp. Odmiany Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) Wzorzec 44,4 50,0 42,6 40,8 35, wysokie 1 Muza średniowysokie 2 Hubal Milwa Model Sokolik Turnia Liczba doświadczeń Kol. 1: wzorzec: 2014, 2013, 2012 średnia odmian średniowysokich; 2011 Eureka, Hubal, Klif, Milwa, Model, Pomorska, Sokolik, Turnia;

122 121 Tabela 3 Groch siewny odmiany pastewne. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe Lp. Odmiany Wysokość roślin w początku kwitnienia Wyleganie Długość okresu od siewu do: po zakończeniu kwitnienia przed zbiorem początku kwitnienia dojrzałości technicznej Długość fazy kwitnienia Równomierność dojrzewania cm skala 9º liczba dni skala 9º Średnia 94 8,3 7,0 4, ,1 wysokie 1 Muza 114 8,4 7,7 5, ,5 średniowysokie 2 Hubal 95 7,3 5,7 3, ,1 3 Milwa 78 8,5 7,3 4, ,4 4 Model 93 8,6 7,9 5, ,1 5 Sokolik 88 8,4 6,8 2, ,0 6 Turnia 93 8,3 6,8 3, ,2 Liczba doświadczeń

123 122 cd. tabeli 3 Lp. Odmiany fuzaryjne więdnięcie Porażenie przez choroby Masa 1000 zgorzelowa plamistość mączniak prawdziwy mączniak rzekomy nasion białka ogólnego Zawartość skala 9º g % s.m włókna surowego Średnia 7,5 7,4 7,7 7, ,0 6,5 wysokie 1 Muza 7,5 7,7 7,8 7, ,8 6,4 średniowysokie 2 Hubal 7,5 7,3 7,1 7, ,7 6,3 3 Milwa 7,2 7,2 7,4 7, ,0 6,8 4 Model 7,6 7,3 8,1 7, ,3 6,2 5 Sokolik 7,7 7,5 7,5 7, ,4 6,8 6 Turnia 7,5 7,5 8,3 7, ,7 6,4 Liczba doświadczeń

124 123 ŁUBIN WĄSKOLISTNY Małe wymagania glebowo-wilgotnościowe łubinu wąskolistnego sprawiają, że może być wysiewany w wielu rejonach kraju. Jest gatunkiem odpowiednim do uprawy na glebach średnich, które w Polsce dominują. W roku 2014 odmiany łubinu wąskolistnego były reprodukowane na powierzchni 3,5 tys. ha i w porównaniu do roku wcześniejszego powierzchnia ta była większa o prawie 1 tys. ha. Nasiona większości odmian wpisanych do Krajowego rejestru (KR) są corocznie namnażane, przy czym wskazać można odmiany przodujące w reprodukcji. Wśród odmian niesamokończących większy udział w reprodukcji ma odmiana Zeus i niedawno rejestrowana Dalbor, a wśród odmian samokończących od wielu lat odmiana Sonet, która powoli ustępuje miejsca odmianie nowszej Regent. Utrzymywana jest też na pewnym poziomie reprodukcja odmian o wysokiej zawartości alkaloidów (w ostatnich latach głównie Karo), gdyż są one szczególnie przydatne do zasiewów poplonowych na przyoranie, a nie są niszczone przez dziką zwierzynę. Reprodukcja wielu odmian, zwłaszcza tych najnowszych, pozwala producentowi na optymalny wybór odmiany adekwatnie do potrzeb. W ostatnich latach obserwuje się duży postęp hodowlany. Nowo rejestrowane odmiany cechują się znaczącą poprawą cech gospodarczych, zwłaszcza potencjału plonowania i cech jakościowych nasion, a także zdrowotności. Jest to jedyny gatunek wśród bobowatych grubonasiennych, w którym liczba odmian zarejestrowanych w ostatnim dziesięcioleciu podwoiła się. W KR jest aktualnie 20 odmian, różniących się pod względem wielu cech morfologicznych (typ wzrostu, barwa kwiatów, liści i nasion) oraz cech ważnych z punktu widzenia uprawy i wykorzystania (np. zawartość alkaloidów, białka ogólnego i inne). W gatunku tym większość stanowią odmiany krajowe, a tylko odmiana samokończąca, nietermoneutralna Boruta pochodzi z zagranicy, ale jest zachowywana na terenie naszego kraju. Zdecydowana większość odmian (14) to formy o niskiej zawartości alkaloidów i niesamokończącym typie wzrostu, różniące się potencjałem plonowania, jakością nasion oraz tempem wzrostu roślin. Grupę o samokończącym typie wzrostu stanowią trzy odmiany (Boruta, Regent, Sonet). Ich zasadniczym walorem jest wczesne i równomierne dojrzewanie, mały udział roślin zielonych w łanie przed zbiorem oraz ich większa odporność na wyleganie. Mimo mniejszego potencjału plonowania w porównaniu do form nie-

125 124 samokończących, są cenione przez wielu rolników. W gatunku tym, jako jedynym wśród rodzimych gatunków łubinów, dostępne są też trzy formy o wysokiej zawartości alkaloidów. Stan KR w okresie od opublikowania poprzedniego wydania LOO zmienił się nieznacznie. Zarejestrowano trzy odmiany pastewne, niesamokończące Lazur, Rumba i Salsa, pochodzące z dwóch różnych hodowli krajowych. W ostatnich trzech latach w doświadczeniach PDO nie badano odmiany Mirela o dużej zawartości alkaloidów (gorzka). Wykaz odmian znajdujących się w KR podano w tabeli 1, a dane dotyczące najważniejszych cech rolniczo-użytkowych w tabelach 2 i 3. Charakterystyka odmian łubinu wąskolistnego wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2015 Lazur (d. PRH 178/12) Odmiana niesamokończąca, niskoalkaloidowa przydatna do uprawy na nasiona paszowe. Plon nasion duży. Plon białka średni. Termin kwitnienia roślin wczesny. Termin dojrzewania wczesny do dość wczesnego. Okres kwitnienia średniej długości. Rośliny średnie do niższych. W fazie początku kwitnienia rośliny nie wylegają. W fazie końca kwitnienia wyleganie bardzo małe, przed zbiorem dość małe. Odporność na choroby duża. Dojrzewa równomiernie. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion dość mała. Masa 1000 nasion dość mała do średniej. Zawartość białka ogólnego w nasionach mała, tłuszczu surowego średnia, włókna surowego średnia. Zawartość alkaloidów bardzo mała. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin w uprawie na nasiona około 100 szt./m 2. Rumba (d. WTD 2112) Odmiana niesamokończąca, niskoalkaloidowa przydatna do uprawy na nasiona paszowe. Plon nasion duży, stabilny w latach badań. Plon białka bardzo duży. Termin kwitnienia roślin dość wczesny. Termin dojrzewania roślin dość wczesny do średniego. Okres kwitnienia średniej długości.

126 125 Rośliny wysokie. Rośliny w fazie początku kwitnienia nie wylegają. Wyleganie roślin w fazie końca kwitnienia bardzo małe, przed zbiorem dość małe. Odporność na choroby duża do bardzo dużej. Dojrzewa dość równomiernie. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion dość mała. Masa 1000 nasion dość mała do średniej. Zawartość białka ogólnego w nasionach dość duża do dużej, tłuszczu surowego średnia do dość małej, włókna surowego średnia. Zawartość alkaloidów dość mała. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin w uprawie na nasiona około 100 szt./m 2. Salsa (d. WTD 2012) Odmiana niesamokończąca, niskoalkaloidowa przydatna do uprawy na nasiona paszowe. Plon nasion duży. Plon białka dość duży. Termin kwitnienia roślin dość wczesny. Termin dojrzewania dość wczesny. Okres kwitnienia średniej długości. Rośliny średnie, w fazie początku kwitnienia wylegają nieznacznie. Wyleganie roślin w fazie końca kwitnienia małe, przed zbiorem dość małe. Odporność na choroby duża. Dojrzewa równomiernie. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion dość mała. Masa 1000 nasion dość mała. Zawartość białka ogólnego w nasionach średnia, tłuszczu surowego średnia do dość małej, włókna surowego średnia do dość małej. Zawartość alkaloidów mała. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin w uprawie na nasiona około 100 szt./m 2.

127 126 Tabela 1 Łubin wąskolistny. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący (numer adresowy) Barwa kwiatów Udział w kwalifikacji polowej (%) maks. przed rokiem niesamokończące wysokoalkaloidowe 1 *Karo nieb 11,9 11,6 10,6 14,3 2 Mirela x/ róż 33,3 3 *Oskar nieb-b 2,9 2,6 0,2 niesamokończące niskoalkaloidowe 4 *Bojar nieb 1,4 2,3 2,6 5,7 5 *Dalbor nieb 13,0 9,6 4,2 6 *Graf jróż 1,1 3,0 4,4 13,4 7 *Heros nieb-b 0,9 0,1 8 *Kadryl nieb 1,3 0,7 0,1 0,0 9 *Kalif b 2,0 8,5 13,8 12,5 10 *Kurant nieb 0,0 11 *Lazur nieb 12 *Neptun nieb 3,9 1,4 5,1 7,8 13 Rumba b 14 Salsa b 15 *Tango b 5,4 0,7 0,6 16 *Wars nieb 0,9 17 *Zeus bjróż 18,0 16,1 17,2 24,7 samokończące niskoalkaloidowe 18 *Boruta b 4,4 6,0 5,5 4,9 19 *Regent nieb 12,6 13,6 9,7 6,4 20 *Sonet nieb 14,3 19,9 25,8 42,9 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (tys. ha) 3,50 2,58 2,77 12,35 Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym wyłącznym prawem hodowcy Kol. 4: b biała, bjróż bardzo jasnoróżowa, jróż jasnoróżowa, róż różowa, nieb niebieska, nieb-b niebiesko biała; na podstawie badań OWT Kol. 5: wg danych PIORiN; w latach kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA)

128 127 Tabela 2 Łubin wąskolistny. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Lp. Odmiany Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) Wzorzec 32,9 35,0 32,5 31,2 27, niesamokończące wysokoalkaloidowe 1 Karo Mirela Oskar niesamokończące niskoalkaloidowe 4 Bojar Dalbor Graf Heros Kadryl Kalif Kurant Lazur Neptun Rumba Salsa Tango Wars Zeus samokończące niskoalkaloidowe 18 Boruta Regent Sonet Liczba doświadczeń Kol. 1: wzorzec: 2014, 2013, 2012 średnia z odmian niskoalkaloidowych; 2011 Boruta, Graf, Kalif, Regent

129 128 Tabela 3 Łubin wąskolistny. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe Lp. Odmiany Wysokość roślin po zakończeniu kwitnienia Wyleganie Długość okresu od siewu do: przed zbiorem początku kwitnienia dojrzałości technicznej Długość fazy kwitnienia Równomierność dojrzewania Udział roślin zielonych przed zbiorem jednofazowym cm skala 9º liczba dni skala 9º % Średnia 69 7,3 7, ,0 3,3 niesamokończące wysokoalkaloidowe 1 Karo 71 7,9 8, ,2 3,7 2 Oskar 71 7,7 7, ,0 2,9 niesamokończące niskoalkaloidowe 3 Bojar 65 8,1 8, ,2 2,5 4 Dalbor 64 8,1 8, ,2 2,9 5 Graf 70 7,0 7, ,8 4,4 6 Heros 59 7,7 7, ,3 1,9 7 Kadryl 75 7,0 7, ,8 3,6 8 Kalif 70 7,3 7, ,5 5,9 9 Kurant 73 6,5 7, ,6 4,4 10 Lazur 65 7,1 7, ,1 2,8 11 Neptun 65 6,5 7, ,4 1,6 12 Rumba 73 7,0 7, ,5 6,2 13 Salsa 70 6,3 6, ,3 1,4 14 Tango 75 7,1 7, ,3 7,1 15 Wars 68 8,0 8, ,9 3,8 16 Zeus 75 7,4 7, ,2 2,1 samokończące niskoalkaloidowe 17 Boruta 71 7,0 7, ,2 3,6 18 Regent 62 7,6 8, ,4 2,0 19 Sonet 61 7,5 7, ,8 0,4 Liczba doświadczeń

130 129 cd. tabeli 3 Lp. Odmiany fuzarioza Porażenie przez choroby Masa 1000 nasion antraknoza białka ogólnego włókna surowego Zawartość alkaloidów termin II termin III skala 9º g % s.m Średnia 7,9 8,4 7, ,6 15,8 0,020 6,8 niesamokończące wysokoalkaloidowe 1 Karo 7,5 8,5 7, ,7 16,2 1,131 6,4 2 Oskar 7,9 8,2 7, ,5 16,0 0,976 6,8 niesamokończące niskoalkaloidowe 3 Bojar 7,9 8,2 7, ,4 16,1 0,016 7,1 4 Dalbor 7,8 8,6 7, ,3 15,0 0,018 6,7 5 Graf 8,2 8,0 7, ,8 16,1 0,022 6,7 6 Heros 7,8 8,5 7, ,4 15,8 0,022 6,6 7 Kadryl 8,0 8,1 7, ,4 16,1 0,022 6,7 8 Kalif 8,2 8,4 7, ,6 16,0 0,019 7,0 9 Kurant 7,9 8,3 7, ,9 16,0 0,024 6,6 10 Lazur 7,8 8,6 8, ,4 15,5 0,015 7,2 11 Neptun 7,6 8,1 7, ,1 15,0 0,018 6,8 12 Rumba 8,1 8,2 8, ,7 15,6 0,032 6,7 13 Salsa 7,5 8,3 7, ,1 15,1 0,019 6,7 14 Tango 8,2 8,5 8, ,2 16,0 0,032 6,7 15 Wars 8,0 8,4 7, ,7 16,2 0,014 6,6 16 Zeus 7,7 8,4 8, ,7 15,5 0,018 7,3 samokończące niskoalkaloidowe 17 Boruta 8,1 8,6 8, ,5 16,0 0,020 6,7 18 Regent 8,1 8,5 8, ,7 15,8 0,013 7,1 19 Sonet 7,1 8,6 8, ,9 16,5 0,023 6,7 Liczba doświadczeń tłuszczu surowego Kol. 11: obserwację przeprowadzono w fazie zawiązanych strąków na pędzie głównym Kol. 12: obserwację przeprowadzono w fazie dojrzewania strąków na pędzie głównym Kol. 16: średnia z odmian niskoalkaloidowych

131 130 ŁUBIN ŻÓŁTY Łubin żółty jest typową rośliną gleb lekkich i bardzo lekkich. Dobór gatunków do uprawy na takich stanowiskach jest bardzo ograniczony, dlatego możliwość wprowadzenia łubinu żółtego do zmianowania zapewnia utrzymanie produktywności pól i pozwala na poprawę warunków mało urodzajnego stanowiska dla roślin następczych. Pod względem potencjału plonowania ustępuje on łubinowi wąskolistnemu, ale toleruje słabsze gleby. W roku 2014 odmiany łubinu żółtego reprodukowano na areale prawie 1,9 tys. ha, o 250 ha większym niż w roku Hodowla odmian tego gatunku w porównaniu z łubinem wąskolistnym jest trudniejsza, stąd też jest mniej zgłoszeń i rejestruje się mniej odmian. Przez ostatnie dziesięć lat liczba odmian w KR utrzymywała się na podobnym poziomie, choć również w tym gatunku odnotowano postęp hodowlany. Nowe odmiany pod wieloma względami spełniają oczekiwania praktyki rolniczej. Charakteryzuje je dobra plenność i wczesność, a więc są mało wrażliwe na opóźnienie terminu siewu. Łubin żółty w porównaniu do łubinu wąskolistnego cechuje się większą podatnością na antraknozę groźną chorobę pojawiającą się w fazie kwitnienia roślin. Dotychczas nie znaleziono genetycznego źródła odporności roślin na tę chorobę. Krajowy rejestr obejmuje osiem krajowych odmian, w tym dwie samokończące wegetację Taper i Perkoz. Wszystkie odmiany cechują się niską zawartością alkaloidów w nasionach. Podobnie jak w latach wcześniejszych, największy procentowy udział w reprodukcji, który utrzymuje się od wielu lat, miała niesamokończąca odmiana Mister. Stan KR w okresie od opublikowania poprzedniego wydania LOO nie zmienił się. W latach nie badano najpóźniej dojrzewającej odmiany niesamokończącej Parys. Wykaz odmian znajdujących się w KR zamieszczono w tabeli 1, a dane dotyczące najważniejszych cech rolniczo-użytkowych w tabelach 2 i 3.

132 131 Tabela 1 Łubin żółty. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący (numer adresowy) Termin tworzenia pędu głównego Barwa kwiatów Barwa nasion Udział w kwalifikacji polowej (%) niesamokończące 1 *Baryt pżół 14,3 10,2 0,9 0,1 2 *Bursztyn pżół 0,1 3 *Dukat wcz pżół bcz 0,7 8,0 12,3 4 *Lord śr-póź pżół bcz 2,4 2,8 5,5 6,9 5 *Mister wcz pżół bcz 70,4 64,2 67,7 77,5 6 Parys x/ GR póź pżół bcz 0,1 4,3 5,9 29,2 samokończące 7 *Perkoz wcz pżół b 6,5 7,7 5,2 3,5 8 *Taper bwcz-wcz pżół b 5,9 8,0 6,5 11,0 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (tys. ha) 1,85 1,61 1,77 30,94 maks. przed rokiem 2012 Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym wyłącznym prawem hodowcy, GR odmiana z dominującym udziałem alkaloidu gramina; x/ odmiana niebadana w latach Kol. 4: bwcz bardzo wczesny, wcz wczesny, póź późny Kol. 5: pżół pomarańczowo-żółta; kol. 6: bcz biało-czarna, b biała Kol. 4-6: na podstawie badań OWT; brak danych Kol. 7: wg danych PIORiN

133 132 Tabela 2 Łubin żółty. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Lp. Odmiany Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) Wzorzec 21,0 21,8 20,7 20,4 22, niesamokończące 1 Baryt Bursztyn Dukat Lord Mister Parys GR samokończące 7 Perkoz Taper Liczba doświadczeń Kol. 1: wzorzec: 2014, 2013, 2012 średnia z wszystkich odmian; 2011 Mister, Talar; GR odmiana z dominującym udziałem alkaloidu gramina

134 133 Tabela 3 Łubin żółty. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe Lp. Odmiany Wysokość roślin po zakończeniu kwitnienia Wyleganie Długość okresu od siewu do: przed zbiorem początku kwitnienia dojrzałości technicznej Długość fazy kwitnienia Równomierność dojrzewania Udział roślin zielonych przed zbiorem jednofazowym cm skala 9º liczba dni skala 9º % Średnia 73 7,2 7, ,2 5,0 niesamokończące 1 Baryt 72 7,5 7, ,0 7,7 2 Bursztyn 74 6,8 7, ,8 7,2 3 Dukat 74 6,8 6, ,9 6,1 4 Lord 73 7,5 7, ,9 8,6 5 Mister 74 7,8 7, ,2 3,9 samokończące 6 Perkoz 77 6,6 6, ,7 0,6 7 Taper 70 7,6 7, ,8 0,8 Liczba doświadczeń

135 134 cd. tabeli 3 Lp. Odmiany fuzarioza Porażenie przez choroby: Masa 1000 nasion antraknoza białka ogólnego włókna surowego Zawartość tłuszczu surowego alkaloidów II termin III termin skala 9º g % s.m Średnia 8,1 8,0 7, ,0 16,3 6,4 0,016 niesamokończące 1 Baryt 8,3 8,0 7, ,2 16,1 6,1 0,013 2 Bursztyn 8,3 8,0 7, ,6 16,5 5,8 0,018 3 Dukat 8,0 7,9 7, ,7 15,9 6,6 0,020 4 Lord 8,1 7,5 6, ,0 16,4 6,1 0,014 5 Mister 8,0 8,3 7, ,0 16,4 6,2 0,017 samokończące 6 Perkoz 7,9 7,7 7, ,2 16,6 7,4 0,014 7 Taper 8,0 8,3 8, ,6 15,9 6,5 0,019 Liczba doświadczeń Kol. 11: obserwację przeprowadzono w fazie zawiązanych strąków na pędzie głównym Kol. 12: obserwację przeprowadzono w fazie dojrzewania strąków na pędzie głównym

136 135 SOJA Jest to nierodzimy gatunek bobowaty grubonasienny, użytkowany na świecie jako roślina oleista. Mimo, że wcześniej uprawa soi w Polsce właściwie nie istniała, w ostatnich kilku latach obserwuje się wzrost zainteresowania tym gatunkiem. Pierwsze oznaki ożywienia uprawy zaobserwowano w 2010 roku. Nastąpił dynamiczny wzrost liczby odmian, które są reprodukowane w kraju i pochodzą głównie z CCA. Z roku na rok zwiększa się liczba odmian zgłaszanych do badań urzędowych. Dzięki temu zwiększa się dostępność nasion soi na polskim rynku. Duże znaczenie ma poszerzanie doboru odmian, których rodowód jest związany z hodowlą w naszym kraju, bądź są zaaklimatyzowane do warunków klimatycznych Polski. Uprawa odmian z CCA wymaga szczególnego rozpoznania ich właściwości, przede wszystkim terminu osiągnięcia dojrzałości żniwnej. Począwszy od roku 2010 obserwuje się skokowy wzrost powierzchni zasiewów kwalifikowanych. W roku 2014 wynosiła ona prawie 2 tys. ha, rok wcześniej blisko 600 ha, natomiast w roku 2009 praktycznie plantacji prawie nie było (2 ha). W roku 2014 reprodukowano 13 odmian soi, z których większość (85%) pochodzi z CCA. W opracowaniu zamieszczono wyniki badań pięciu odmian zarejestrowanych w Polsce. Dwie z nich wpisano do KR w początku roku Wykaz odmian znajdujących się w KR podano w tabeli 1, a dane dotyczące najważniejszych cech rolniczo-użytkowych w tabelach 2 i 3. Charakterystyka odmian soi wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2015 Aligator Odmiana późna do bardzo późnej. Plon nasion i białka bardzo duży, bardzo stabilny w latach badań. Termin kwitnienia roślin średni. Okres kwitnienia dość długi. Rozpoczyna dojrzewanie późno. Dojrzałość techniczną osiąga bardzo późno. Rośliny średnio wysokie, osadzenie najniższego strąka średnie. Wyleganie w fazie początku kwitnienia nie występuje, w końcu kwitnienia i przed zbiorem bardzo małe. Podatność na patogeny mała. Dojrzewanie równomierne. Skłonność do

137 136 pękania strąków bardzo mała. Masa 1000 nasion duża do bardzo dużej. Zawartość białka ogólnego w nasionach średnia do dość dużej, tłuszczu surowego średnia, włókna surowego dość mała. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych i żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin około szt./m 2. Madlen (d. SP-16) Odmiana późna. Plon nasion dość duży. Plon białka duży. Termin kwitnienia roślin średni do dość późnego. Okres kwitnienia średni. Rozpoczyna dojrzewanie późno. Dojrzałość techniczną osiąga późno. Rośliny średnie do niższych. Osadzenie najniższego strąka średnie. Wyleganie w fazie początku kwitnienia bardzo małe, w końcu kwitnienia małe, przed zbiorem średnie. Podatność na patogeny mała. Dojrzewa dość równomiernie. Skłonność do pękania strąków bardzo mała. Masa 1000 nasion średnia. Zawartość białka ogólnego w nasionach dość duża, tłuszczu surowego mała, włókna surowego dość mała. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych i żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin około szt./m 2.

138 Tabela 1 Soja. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiana Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący /reprezentant (numer adresowy) Barwa nasion/ znaczka Udział w kwalifikacji polowej (%) maks. przed rokiem Aldana żół/c-br 0,2 2,4 3,3 100,0 2 Aligator żół/c-br 3 Augusta żół/c-br 0,3 1,3 0,1 50,0 4 Madlen żół/j-br 5 Mavka żół/ żół 36,7 26,2 1,5 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (ha) Kol. 4: żół żółta barwa nasion lub zanczka; c-br ciemnobrązowa barwa znaczka; j-br jasnobrązowa barwa znaczka; na podstawie badań OWT Kol. 5: wg danych PIORiN; w latach kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA) 137

139 138 Tabela 2 Soja. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Lp. Odmiana Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) Wzorzec 28,4 31,2 26,8 27,1 24, Aldana Aligator Augusta Madlen Mavka Liczba doświadczeń Kol. 1: wzorzec: 2014 Aldana, Mavka; 2013 Aldana, Augusta, Mavka, 2012, 2011 Aldana, Augusta;

140 139 Tabela 3 Soja. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian Lp. Odmiana białka ogólnego Zawartość Wysokość Długość okresu od siewu do włókna surowego tłuszczu surowego roślin osadzenia najniższych strąków początku kwitnienia dojrzałości technicznej dojrzałości żniwnej % s.m. cm liczba dni Średnia 33,7 7,9 23, , Długość fazy kwitnienia 1 Aldana 33,8 8,4 24,5 82 9, Aligator 33,8 7,7 24, , Augusta 34,0 7,8 23, , Madlen 34,1 7,5 21, , Mavka 32,9 8,0 24, , Liczba doświadczeń Kol. 9: dane z lat

141 140 cd. tabeli 3 Lp. Odmiana Liczba liści pozostałych na roślinach: w początku dojrzewania przed zbiorem po zakończeniu kwitnienia Wyleganie przed zbiorem Równomierność dojrzewania Pękanie strąków Masa 1000 nasion Bakteryjna ospowatość % skala 9º g skala 9º Średnia 53 3,8 8,0 6,7 8,1 8, ,2 1 Aldana 40 0,9 8,4 7,8 8,4 9, ,0 2 Aligator 66 5,5 8,5 7,7 8,0 8, ,6 3 Augusta 40 1,1 7,5 6,0 8,4 7, ,8 4 Madlen 61 5,8 7,5 5,1 7,6 8, ,3 5 Mavka 58 5,7 8,0 6,9 8,1 8, ,2 Liczba doświadczeń Kol. 18: średnia z lat

142 141 WIECHLINOWATE. WSTĘP W grupie roślin pastewnych, wiechlinowate (trawy) zajmują czołowe miejsce w bilansie paszowym, a powierzchnia uprawy wskazuje na szerokie ich wykorzystanie. Łąki i pastwiska stanowią około 13 % całej powierzchni naszego kraju. Według danych GUS w strukturze użytków rolnych, użytki zielone zajmują 21,4% ich obszaru. W roku 2014 powierzchnia łąk trwałych w gospodarstwach rolnych wynosiła 2634 tys. ha i w porównaniu do roku 2013 wzrosła o 66,9 tys. ha, tj. 2,5 %. Powierzchnia pastwisk trwałych wynosiła 485 tys. ha i w porównaniu do roku 2013 była mniejsza o 108 tys. ha, tj. 22,2 %. Rys.1. Powierzchnia trwałych użytków zielonych w latach Od 2008 roku powierzchnia trwałych użytków zielonych utrzymuje się na podobnym poziomie, choć nieznacznie większą ich powierzchnię odnotowano w roku 2010 (rys. 1), w którym przeprowadzono powszechny spis rolny. Areał upraw wiechlinowatych na nasiona utrzymywał się także na zbliżonym poziomie, jednak z tendencją wzrostową w porównaniu do lat wcześniejszych. W roku 2014 był o około 14 % większy w porównaniu do roku Podobnie jak w latach ubiegłych największą część upraw nasiennych stanowiły życice: trwała i wielokwiatowa oraz kostrzewa czerwona (rys. 2).

143 142 Rys.2. Zakwalifikowana powierzchnia odmian wiechlinowatych uprawianych na nasiona w roku 2014 wg PIORiN Stan Krajowego rejestru w porównaniu do roku 2013 nieznacznie zmniejszył się. Zarejestrowanych jest (stan na r.) 133 (85 krajowych i 48 zagranicznych) odmian pastewnych wiechlinowatych w obrębie 13 gatunków. Największy udział odmianowy w grupie wiechlinowatych ma życica trwała 43 odmiany, następnie życica wielokwiatowa 19 odmian oraz kostrzewa łąkowa 15 odmian i tymotka łąkowa 14 odmian. Na początku 2015 roku do Krajowego rejestru wpisano jedną pastewną odmianę kostrzewy czerwonej. W opracowaniu przedstawiono krótki opis gatunku w obrębie którego zarejestrowano w 2015 roku nową odmianę. Kostrzewa czerwona (Festuca rubra L.) Gatunek wieloletni, darniotwórczy użytków zielonych, trawników i terenów specjalnych. Jest zaliczany do traw niskich o dużej zmienności cytogenetycznej i morfologicznej. Wyróżnia się trzy podstawowe podgatunki kostrzewy czerwonej: