Rola krajowej hodowli roślin rolniczych oraz znaczenie wyników badań rejestrowych i porejestrowych (PDO) COBORU dla polskiego rolnictwa

Transkrypt

1 Rola krajowej hodowli roślin rolniczych oraz znaczenie wyników badań rejestrowych i porejestrowych (PDO) COBORU dla polskiego rolnictwa Józef Zych Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) Słupia Wielka Radzików, Strzelce, r.

2 Badania WGO w Polsce przed wpisaniem odmian do Krajowego rejestru (KR) W Wartość G Gospodarcza O Odmian

3 Rejestr odmian Krajowy rejestr (KR) Krajowy rejestr jest urzędowym wykazem odmian roślin rolniczych, warzywnych i sadowniczych, których materiał siewny może być wytwarzany i znajdować się w obrocie w kraju, a po ich wpisaniu do wspólnotowego katalogu na obszarze całej Unii Europejskiej. Obecnie do Krajowego rejestru mogą być wpisywane odmiany 176 roślin uprawnych (Obwieszczenie MRiRW z dnia 26 października 2017 roku), w tym: (od roku 2018) roślin rolniczych 55 roślin warzywnych 28 roślin sadowniczych oraz odmiany roślin gatunków uprawnych tradycyjne uprawianych na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, zwane odmianami tradycyjnymi (od roku 2017)

4 Kryteria rejestracji odmian Odmianę wpisuje się do KR, jeżeli: jest odrębna, wyrównana i trwała (OWT) ma zadowalającą wartość gospodarczą (WGO); w przypadku 93 roślin rolniczych i cykorii korzeniowej, wymienionych w obwieszczeniu MRiRW; wymogu zadowalającej WGO nie stosuje się do: - odmian traw nieprzeznaczonych do uprawy na cele pastewne, - odmian roślin rolniczych przeznaczonych wyłącznie do wywozu do państw trzecich, - składników odmian mieszańcowych, - odmian tradycyjnych (od roku 2017). ma nadaną nazwę zgodną z wymaganiami określonymi w przepisach rozporządzenia Rady (WE) nr 2100/94 z dnia 27 lipca 1994 r. jest zachowywana, a zachowujący odmianę posiada jej materiał siewny w ilości wystarczającej do prowadzenia badań tej odmiany.

5 Art Za odmianę o zadowalającej wartości gospodarczej uważa się odmianę, która w porównaniu do odmian wpisanych do krajowego rejestru, na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub w niektórych jej regionach, ma takie właściwości, które powodują poprawę wartości gospodarczej w uprawie oraz w przerobie i użytkowaniu roślin lub wyrobów z nich wytworzonych, przy czym dopuszcza się, aby pojedyncze, niekorzystne właściwości odmiany, w porównaniu do odmian wpisanych do krajowego rejestru, były rekompensowane innymi korzystnymi właściwościami. 2. W przypadku gdy dla danego gatunku żadna odmiana nie jest wpisana do krajowego rejestru, za odmianę o zadowalającej wartości gospodarczej uważa się odmianę, która w porównaniu do odmian wpisanych do wspólnotowego katalogu, które można uprawiać na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub w niektórych jej regionach, ma takie właściwości, które wpływają na poprawę wartości gospodarczej w uprawie oraz w przerobie i użytkowaniu roślin lub wyrobów z nich wytworzonych.

6 Badania urzędowe WGO Baza doświadczalna Badania urzędowe WGO prowadzone są w: - 48 SDOO/ZDOO - IHAR O/Młochów i O/Jadwisin (ziemniak dośw. specjalne) - HR Smolice (kukurydza na ziarno) - KHBC SHR Straszków (burak cukrowy)

7 RODZAJE DOŚWIADCZEŃ WGO Z ROŚLINAMI ROLNICZYMI (2017/2018) Doświadczenia rejestrowe (260) R - doświadczenie rejestrowe proste C - doświadczenie rejestrowe złożone (dwa poziomy agrotechniki zboża) S - doświadczenie specjalne Doświadczenia rejestrowe i PDO (łączone) (162) G - doświadczenie łączone proste prowadzone na jednym, podstawowym poziomie agrotechniki H - doświadczenie łączone złożone (dwa poziomy agrotechniki pszenżyto jare) Doświadczenia PDO (936, w tym 162 łączone) Z - doświadczenia jednoczynnikowe proste, z szerokim zestawem badanych odmian i zakresem obserwacji M - doświadczenia jednoczynnikowe proste, z ograniczonym zestawem badanych odmian i zakresem obserwacji L - doświadczenie dwuczynnikowe z szerokim zestawem badanych odmian i zakresem obserwacji K - doświadczenie dwuczynnikowe z ograniczonym zestawem badanych odmian i zakresem obserwacji S - doświadczenia specjalne (głównie z różnymi poziomami agrotechniki)

8 Metodyka badania WGO (1) Parametry podstawowych doświadczeń polowych: Liczba badanych czynników: Jęczmień, pszenica zwycz. i twarda, pszenżyto, żyto oz. 2 (poziomy agrotechniki, odmiany) Pozostałe gatunki 1 (odmiany) Liczba powtórzeń: Jęczmień, pszenica, pszenżyto, żyto 2 powt. Pszenica orkisz ozima, owies ozimy 4 powt. Pozostałe 3 powt. Wielkość poletka 12-16,5 m 2 (do zbioru) Liczba odmian wzorcowych: 3-4; w przypadku doświadczeń łączonych wszystkie badane z KR lub wybrane z KR, lub wszystkie z PDO (KR+CCA)

9 Metodyka badania WGO (2) Hodowcy dostarczają niezaprawiony materiał siewny odmian (wyjątek: burak cukrowy i pastewny) Doświadczenia są obligatoryjnie chronione przed chwastami i szkodnikami Dwa poziomy agrotechniki w doświadczeniach ze zbożami (jęczmień, pszenica zwycz. i twarda, pszenżyto, żyto ozime) Poziom przeciętny (a 1 ) Poziom wysoki (a 2 ) nawożenie N podstawowe brak ochrony fungicydowej niestosowanie regulatorów wzrostu nawożenie N podstawowe + 40 kg (z wyjątkiem pszenżyta jarego) fungicydy (2 x) + nawożenie mikroelementami (dolistnie) regulator wzrostu (1 x) (z wyjątkiem pszenżyta jarego) Do roku 2016 dwa poziomy agrotechniki w dośw. z burakiem cukrowym: z ochroną i bez ochrony przeciwko chwościkowi buraka (1/2 doświadczeń); od roku 2017 wszystkie doświadczenia z ochroną Doświadczenia z ziemniakami są obligatoryjnie chronione przeciwko zarazie ziemniaka

10 Metodyka badań WGO (3) W oddzielnych seriach doświadczeń badane są: Pszenica zwyczajna ozima, burak cukrowy, rzepak ozimy 2 (3) serie z powodu dużej liczby badanych odmian Ziemniak - jadalne: 4 grupy bardzo wczesne (x 2), wczesne, średniowczesne, (5 serii) średniopóźne i późne - skrobiowe: 2 grupy wczesne i średniowczesne, średniopóźne i późne Kukurydza - na ziarno: 3 grupy wczesna, średniowczesna i średniopóźna - na kiszonkę: 3 grupy wczesna, średniowczesna i średniopóźna Bobowate drobnonasienne 2 rodzaje użytkowania: wielokośne (5), kośne polowe (3-4) Wiechlinowate 2 rodzaje użytkowania: wielokośne (5), kośne polowe (3-4) Len włóknisty, oleisty

11 Doświadczenia specjalne Zboża: - zimotrwałość (skrzynia, nasyp, pole) - mrozoodporność (chłodnia) - reakcja na niskie ph gleby - porastanie ziarna w kłosie - odporność genetyczna na mączniaka prawdziwego (IHAR-PIB) Burak cukrowy (od roku 2017): - odporność odmian na chwościka buraka - tolerancja na mątwika burakowego Ziemniak: - podatność odmian na zarazę ziemniaka - ocena odporności na wirusa Y (IHAR-PIB O/Młochów) - właściwości przechowalnicze (IHAR-PIB O/Jadwisin)

12 Badania laboratoryjne Wartość wypiekowa odmian pszenicy, żyta i pszenżyta Wartość technologiczna odmian pszenicy twardej na makaron Wartość browarna jęczmienia Ocena konsumpcyjna oraz ocena przydatności ziemniaków do produkcji frytek i chipsów Wartość technologiczna odmian buraka cukrowego Wartość technologiczna odmian lnu i konopi Zawartości składników odżywczych (białko, tłuszcz, kwasy tłuszczowe, cukry, skrobia) Zawartość składników antyżywieniowych (glukozynolany, alkaloidy, taniny, azotany itp.) Zawartość innych składników (włókno, celuloza, morfina, THC i CBD, olejki eteryczne) Energia netto laktacji, strawność (kukurydza na kisz.) Nasiąkliwość nasion (groch siewny)

13 Wartość technologiczna pszenicy zwyczajnej Grupy wartości technologicznej: E elitarne odmiany chlebowe A jakościowe odmiany chlebowe B odmiany chlebowe K odmiany na ciastka C odmiany inne, w tym paszowe Wymagana wartość progowa cechy dla odmian chlebowych Grupa technologiczna Liczba opadania (s) Zawartość białka (% s.m.) Wskaźniki wartości wypiekowej Wskaźnik sedyment. SDS (ml) Wodochłonność mąki (%) Rozmiękczenie ciasta (j.br.) Praca odkształcenia* (Fb) Objętość chleba E A B (cm 3 ) * - do roku zbioru 2015 stosowano wskaźnik ekstensograficzny energia ciasta (cm 2 )

14 Wartość technologiczna jęczmienia Syntetyczna ocena wartości browarnej: 8,00-9,00 bardzo dobra 6,75-7,99 dobra do bardzo dobrej 5,50-6,74 dobra 4,25-5,49 średnia do dobrej 3,00-4,24 średnia Waga cechy w syntetycznej ocenie wartości browarnej (%) ekstraktywność słodu (mąka) Słód liczba Kolbacha siła diastatyczna Brzeczka stopień ostatecznego lepkość odfermentowania % s.m. % j. WK mpa x s %

15 Najważniejsze kryteria WGO wybranych grup roślin (1) Zboża: plon ziarna i jego stabilność, jakość (wartość wypiekowa - pszenica, żyto, pszenżyto; wartość browarna jęczmień), zimotrwałość (mrozoodporność), odporność na choroby i wyleganie Burak cukrowy: plon korzeni i jego stabilność, zawartość cukru, plon cukru, zawartość azotu szkodliwego, odporność na chwościka buraka, tolerancja na mątwika burakowego Ziemniak: plon i jego stabilność (plon ogólny, plon handlowy), zawartość skrobi, ocena konsumpcyjna i przetwórcza, odporność na choroby

16 Najważniejsze kryteria WGO wybranych grup roślin (2) Rzepak: plon i jego stabilność, zawartość tłuszczu, zawartość glukozynolanów, zimotrwałość, odporność na choroby i wyleganie Bobowate grubonasienne (strączkowe): plon nasion i jego stabilność, zawartość białka, zawartość substancji antyżywieniowych, równomierność dojrzewania, odporność na wyleganie i choroby Wiechlinowate i bobowate drobnonasienne plon zielonki w poszczególnych pokosach i latach użytkowania oraz jego stabilność, wartość energetyczna zielonki, zawartość białka, energia odrastania, zimotrwałość, odporność na choroby Rośliny włókniste plon słomy i jego stabilność, zawartość włókna, jakość włókna, odporność na wyleganie i choroby

17 Najważniejsze kryteria WGO kukurydzy (3) Kukurydza na ziarno: plon ziarna i jego stabilność, wilgotność ziarna w czasie zbioru, odporność na wyleganie, fuzariozy i omacnicę prosowiankę; Kukurydza na kiszonkę: plon ogólny suchej masy i jego stabilność, zawartość suchej masy w całych roślinach, strawność; (plon suchej masy kolb i zawartość suchej masy w kolbach do roku 2017). Inne kryteria oceny WGO Kukurydza na ziarno: do danej grupy zalicza się odmiany o zawartości wody w ziarnie +-2% w odniesieniu do wzorca; Kukurydza na kiszonkę: do danej grupy zalicza się odmiany o zawartości suchej masy w plonie ogólnym +-2% w odniesieniu do wzorca. W przypadku odmian, które przekroczą wartości dla danej grupy istnieje możliwość rozpoczęcia badań w innej (właściwej) grupie po uznaniu wyników odmiany za zadowalające przez Komisję wewnętrzną ds. rejestracji odmian kukurydzy.

18 Zakres badań urzędowych WGO Rok założonych Liczba doświadczeń zdyskw. w polu pominiętych przyjętych do syntezy Liczba gatunków Liczba odmian ???

19 Liczba urzędowych doświadczeń polowych WGO w poszczególnych gatunkach lub grupach roślin (od sezonu wegetacyjnego 2017/2018 lub 2018/2019 ozime) 11 pszenica zwyczajna ozima (s. 1); 10 jęczmień ozimy, pszenżyto ozime, żyto ozime, rzepak ozimy (s. 1), bobik, groch siewny, łubin wąskolistny, łubin żółty, soja; 9 pszenica zwyczajna ozima (s. 2), jęczmień jary, owies nagi i zwycz. jary, pszenica zwycz. jara, pszenżyto jare, kukurydza (ziarno, kiszonka), rzepak ozimy (s. 2); 8 burak cukrowy (s. 1), ziemniak (odmiany jadalne); 7 burak cukrowy (s. 2), ziemniak (odm. skrobiowe), koniczyna łąkowa, lucerna siewna i mieszańcowa, wiechlinowate (ważniejsze gatunki festulolium, kostrzewa czerwona, kostrzewa łąkowa, kostrzewa trzcinowa, kupkówka pospolita, tymotka łąkowa, wiechlina łąkowa, życica trwała, życica wielokwiatowa, życica wielokwiatowa westerwoldzka); 6 rzepak jary; 5 owies zwyczajny ozimy, owies szorstki, pszenica orkisz, pszenica twarda, żyto jare, burak pastewny, mak, gorczyca biała, konopie, len zwyczajny, łubin biały, koniczyna biała, facelia błękitna; 4 mozga kanaryjska, gorczyca sarepska, kminek zwyczajny, rzepik, słonecznik, bobowate (pozostałe gatunki), wiechlinowate (pozostałe gatunki), babka lancetowata, brukiew, kapusta pastewna, rzodkiew oleista.

20 Liczba odmian roślin rolniczych zgłoszonych do KR wymagających przeprowadzenia badań WGO (na sezon) Gatunek 2010/ / / / / / / / 2018 Razem Jęczmień ozimy Pszenica ozima+durum+ork Żyto ozime Pszenżyto ozime Jęczmień jary Pszenica jara + durum Pszenżyto jare + żyto jare Owies (zw. + nagi) jary+oz Kukurydza Rzepak ozimy Rzepak jary Burak cukrowy Ziemniak Bobowate grubonasienne Bobowate drobnonasienne Wiechlinowate Pozostałe gatunki Pozostałe: 2018: 2- konopie, 1- burak pastewny, len oleisty

21 Badania wartości gospodarczej odmian (WGO) przed ich wpisaniem do krajowego rejestru Liczba odmian w badaniach (bez odmian wzorcowych) 2010/ 2011/ 2012/ 2013/ 2014/ 2015/ 2016/ 2017/ Gatunek Jęczmień ozimy Owies zwyczajny ozimy Pszenica orkisz ozima Pszenica twarda ozima Pszenica zwyczajna oz Pszenżyto ozime Żyto ozime Jęczmień jary Owies nagi Owies zwyczajny Pszenica orkisz jara Pszenica twarda jara Pszenica zwyczajna jara Pszenżyto jare Żyto jare Razem zboża

22 Badania wartości gospodarczej odmian (WGO) przed ich wpisaniem do krajowego rejestru Liczba odmian w badaniach (bez odmian wzorcowych) Gatunek 2010/ / / / / / / 2017 Kukurydza (ziarno) Kukurydza (kiszonka) / 2018 Rzepak ozimy Rzepak jary Burak cukrowy Ziemniak Bobowate grubonasienne Bobowate drobnonasienne Wiechlinowate (pastewne) Pozostałe gatunki Razem rolnicze /2012 burak past. (2), konopie (1); 2012/2013 burak past. (3), konopie (1); 2013/2014 burak past. (7), len włók. (1); 2014/2015 burak past. (5), gorczyca biała (1), konopie (3); 2015/2016 burak past. (1), rzodkiew oleista (1), konopie (2); 2016/2017 gorczyca biała (2), konopie (3), rzodkiew oleista (1); 2017/2018 gorczyca biała (2), len oleisty (1), konopie (5), burak past. (1)

23 Liczba odmian badanych przed wpisaniem do KR Razem Krajowe Zagraniczne Krajowe (%) 49,6 45,7 41,0 40,3 34,4 33,4 35,6 33,0 34,1 32,0 36,1 34,2 Zagraniczne (%) 50,4 54,3 59,0 59,7 65,6 66,6 64,4 67,0 65,9 68,0 63,9 65,8

24 Krajowy Rejestr Odmian Liczba odmian wpisanych do Krajowego rejestru Razem Rośliny rolnicze Rośliny warzywne Rośliny sadownicze

25 Krajowy rejestr wybrane rośliny rolnicze Lp. Gatunek Suma Polskie Zagraniczne Udział krajowych (%) Suma ,5 1 Bobik Burak cukrowy Groch siewny Jęczmień jary Jęczmień ozimy Koniczyna łąkowa Kostrzewa czerwona Kostrzewa łąkowa Kukurydza Lucerna siewna Łubin wąskolistny Łubin żółty

26 cd. Krajowy rejestr wybrane rośliny rolnicze Lp. Gatunek Suma Polskie Zagraniczne Udział krajowych (%) Suma ,5 13 Owies zwyczajny jary Pszenica zwyczajna jara Pszenica zwyczajna ozima Pszenżyto jare Pszenżyto ozime Rzepak jary Rzepak ozimy Soja Wiechlina łąkowa Ziemniak Życica trwała/rajgras angielski Żyto ozime

27 Integracja systemu urzędowych i rozpoznawczych badań WGO z systemem PDO Badania urzędowe (OWT, WGO) (2-3 lata) Wpisanie odmiany do KR w Polsce Wpisanie odmiany do KR w innym państwie członkowskim UE Wspólnotowy Katalog Odmian Roślin Rolniczych (CCA) Porejestrowe Doświadczalnictwo Odmianowe (PDO) (minimum 2 lata) Badania rozpoznawcze (minimum 2 lata) Lista odmian zalecanych do uprawy na obszarze województwa

28 Porejestrowe Doświadczalnictwo Odmianowe (PDO) i rekomendacja odmian (LOZ)

29 ZAKRES BADAŃ Liczba doświadczeń z roślinami rolniczymi prowadzonych w ramach PDO ( ) środki budżetowe środki pozabudżetowe Liczba doświadczeń Sezon doświadczalny W 2018 roku w 973 doświadczeniach PDO testowanych jest ponad 760 odmian, głównie z krajowego rejestru

30 Rozmieszczenie podmiotów prowadzących doświadczenia PDO w 2018 r. Razem 100 PD - Stacje Doświadczalne Oceny Odmian COBORU (16) - Zakłady Doświadczalne Oceny Odmian (32) - Jednostki hodowli roślin (21) - Wojewódzkie Ośrodki Doradztwa Rolniczego (10) - Pozostałe punkty doświadczalne (21)

31 Źródła finansowania działalności PDO Centralne Środki budżetu państwa (via dotacja celowa dla COBORU) Przemysł przetwórczy (obecnie tylko w PDO buraka cukrowego) Związki i stowarzyszenia producentów (obecnie praktykowane tylko w PDO kukurydzy) Firmy hodowlane i hodowlano-nasienne (częściowe finansowanie systemu PDO rzepaku ozimego i soi) Regionalne, na poziomie województw Samorząd Województwa (na podstawie corocznej umowy pomiędzy samorządem województwa i SDOO) Izby Rolnicze (na podstawie corocznej umowy pomiędzy izbą rolniczą i SDOO) Samorządy powiatowe i gminne (pomimo podejmowanych prób małe znaczenie) Firmy hodowlane (najczęściej poprzez realizację na własny koszt doświadczeń PDO) Firmy nasienne (dotychczas małe zainteresowanie) Firmy chemiczne i nawozowe (najczęściej poprzez bezpłatnie dostarczanie nawozów i środków ochrony roślin wykorzystywanych w doświadczeniach PDO) Odpłatność za publikacje (stosowana w województwie opolskim)

32 Publikacje wyników PDO (1) Publikacje tradycyjne PUBLIKACJE CENTRALNE - Serie wydawnicze COBORU Wstępne wyniki plonowania odmian w doświadczeniach porejstrowych - zeszyty wydawane po zakończeniu żniw (zboża, rzepak jary i ozimy; rośliny bobowate grubonasienne, kukurydza, ziemniak); nakład szt. Wyniki porejestrowych doświadczeń odmianowych - zeszyty zawierające opracowanie całościowe wszystkich wyników doświadczeń PDO danego gatunku lub grupy roślin; nakład szt. Lista Opisowa Odmian (LOO) - zawierająca corocznie aktualizowane charakterystyki odmian wpisanych do Krajowego rejestru; rośliny rolnicze - nakład 1500 szt. PUBLIKACJE REGIONALNE Wydawnictwa regionalne wydawane są na terenie wszystkich województw przez Stacje Doświadczalne Oceny Odmian (SDOO). Publikacje zawierają wyniki doświadczeń prowadzonych na terenie jednego lub kilku województw. Wyniki są opracowywane regionalnie przy współpracy SDOO i członków Wojewódzkich Zespołów PDO. Rocznie wydawanych jest ponad 70 publikacji regionalnych, każda w nakładzie szt. ARTYKUŁY PRASOWE Artykuły o problematyce odmianowej autorstwa pracowników centrali COBORU i SDOO ukazują się corocznie zarówno w centralnej prasie rolniczej (AgroSerwis, AgroProfil, Agrotechnika, Burak Cukrowy, Farmer, Nowoczesna Uprawa, Przedsiębiorca Rolny, Raport Rolny, Top Agrar Polska, Tygodnik Poradnik Rolniczy, Warzywa, Ziemniak Polski itp.), jak i regionalnej prasie rolniczej (najczęściej w czasopismach ODR-ów i izb rolniczych). Corocznie ukazuje się ponad 200 artykułów. 3

33 Listy odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw Listy... są tworzone odrębnie w każdym województwie przez dyrektorów Stacji Doświadczalnych Oceny Odmian, po ich wcześniejszym zaopiniowaniu przez członków Wojewódzkich Zespołów PDO Odmiany mogą być rekomendowane w województwie dopiero po dwóch latach uczestniczenia w badaniach PDO. Po pierwszym roku możliwa jest jedynie wstępna rekomendacja. Gatunki, w których odmiany są rekomendowane: (zboża, rzepak, ziemniak, rośliny bobowate grubonasienne) Listy... są publikowane regionalnie oraz dodatkowo centralnie w postaci wykazów odmian

34 Listy odmian zalecanych do uprawy (LOZ) na obszarze województw na 2018 r. (l. odm. rekomendowanych) Województwo Pszenica ozima Jęczmień ozimy Pszenżyto ozime Żyto ozime Pszenica jara Jęczmień jary Owies Pszenżyto jare Kukurydza(ziar.) Kukurydza(kisz.) Rzepak ozimy Rzepak jary Ziemniak Groch siewny Łubin wąskolistny Łubin żółty Soja Razem list dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Łączna l. odmian Razem list

35 Publikacje wyników PDO Publikacje tradycyjne Wydawnictwa centralne Wydawnictwa regionalne

36

37 Rola krajowej hodowli dla polskiego rolnictwa 1. Niższe ceny kwalifikowanego materiału siewnego krajowych firm hodowlano-nasiennych 2. Wpływ na ceny kwalifikowanego materiału siewnego zagranicznych firm hodowlano-nasiennych 3. Lepsze dostosowanie polskich odmian do warunków klimatyczno-środowiskowych naszego kraju (konkurencja z małymi firmami zagranicznymi) 4. Podejmowanie hodowli twórczej w gatunkach niszowych (np. pszenica twarda, pszenica orkisz, owies ozimy itp.) 3

38 Dziękuję za uwagę