Bilans płatniczy. Rzeczypospolitej Polskiej za III kwartał 2012 roku

Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za III kwartał 2012 roku Warszawa, 2013

Projekt graficzny : Oliw ka s. c. Skład i druk: Dru kar nia NBP W yd a ł : N ar od ow y B a n k P o ls k i De par ta ment Edukacji i Wydawnictw 00-919 War sza wa, ul. Święto krzy ska 11/21 Te le fon 22 653 23 35 Fax 22 653 13 21 www.nbp.pl Co py ri ght Na ro do wy Bank Pol ski, 2013

Synteza Spis treści Spis treści Synteza... 4 1 Rachunek bieżący i kapitałowy....7 1.1 Międzynarodowy handel towarami i usługami...9 1.1.1. Eksport towarów...10 1.1.2. Import towarów...13 1.1.3. Międzynarodowy handel usługami...16 1.2. Dochody...19 1.3. Transfery bieżące i kapitałowe...21 2. Rachunek finansowy...24 2.1. Inwestycje nierezydentów w Polsce...24 2.1.1. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie...24 2.1.2. Zagraniczne inwestycje portfelowe...25 2.1.3. Pozostałe inwestycje zagraniczne...26 2.2. Polskie inwestycje za granicą...27 2.3. Pochodne instrumenty finansowe...28 2.4. Oficjalne aktywa rezerwowe...25 3. Zadłużenie zagraniczne....31 3.1. Zadłużenie zagraniczne sektora rządowego i samorządowego...31 3.2. Zadłużenie zagraniczne sektora przedsiębiorstw...32 3.3. Zadłużenie zagraniczne sektora bankowego...33 3.4. Zadłużenie zagraniczne NBP...34 3.5. Wybrane wskaźniki zadłużenia zagranicznego...34 4. Aneks Tabele statystyczne.... 37 Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za III kwartał 2012 roku 3

Synteza Synteza 1. Rachunek bieżący i kapitałowy W III kwartale 2012 r. deficyt na rachunku bieżącym i kapitałowym ukształtował się na poziomie 0,9 mld EUR. Przed rokiem saldo to także było ujemne i wyniosło 3,7 mld EUR. Tak znaczące zmniejszenie się ujemnego salda rachunku bieżącego i kapitałowego było konsekwencją spadku importu oraz wzrostu transferów otrzymywanych z Unii Europejskiej. Spadek importu towarów, przy jednoczesnej nadwyżce obrotów usługowych spowodował, że po raz pierwszy od połowy lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku odnotowano nadwyżkę w handlu towarami i usługami (eksportu netto w rozumieniu statystyki rachunków narodowych). Relacja deficytu rachunku bieżącego i kapitałowego do PKB w III kwartale 2012 r. wyniosła -0,9%, co oznacza poprawę w odniesieniu do III kwartału 2011 r. (o 3,1 pkt proc.). Ze względu na znaczne środki otrzymane przez Polskę z instytucji Unii Europejskiej, ujmowane w rachunku kapitałowym bilansu płatniczego, łączne saldo rachunku bieżącego i kapitałowego do PKB lepiej obrazuje kształtowanie się nierównowagi zewnętrznej z punktu widzenia zagranicznych potrzeb finansowania naszej gospodarki niż saldo rachunku bieżącego. W III kwartale 2012 r. deficyt na rachunku bieżącym wyniósł 3,4 mld EUR. W porównaniu z III kwartałem 2011 r. zmniejszył się o 1,7 mld EUR. Relacja deficytu rachunku bieżącego do PKB w III kwartale 2012 r. wyniosła minus 3,6%, co oznacza poprawę o 2,0 pkt proc. w stosunku do III kwartału 2011 r. Ujemne saldo obrotów towarowych wyniosło w III kwartale 2012 r. 0,4 mld EUR. Mimo stałego wzrostu eksportu obserwujemy w ostatnich kwartałach zmniejszenie się jego dynamiki, co ma związek z niższym wzrostem gospodarczym u głównych partnerów gospodarczych Polski oraz spadkiem popytu na niektóre istotne z punktu znaczenia polskiego eksportu towary. Eksport w III kwartale 2012 r. wyniósł 36,6 mld EUR i wzrósł o 3,7% w porównaniu z III kwartałem 2011 r. Taka zmiana eksportu jest efektem przyrostu wartości eksportu do krajów spoza Unii Europejskiej o 1 215 mln EUR przy jednoczesnym spadku wartości sprzedanych towarów do krajów należących do strefy euro. W zakresie eksportu towarów konsumpcyjnych odnotowano silny przyrost eksportu żywności, podczas gdy spadł eksport samochodów osobowych i odbiorników telewizyjnych. Eksport surowców i paliw oraz dóbr inwestycyjnych ma niewielki udział w eksporcie ogółem, ale w omawianym kwartale silnie przyczynił się do jego wzrostu, na skutek zwiększenia wartości eksportu paliw przetworzonych oraz aparatury telefonicznej. W III kwartale 2012 r. wartość importu towarów wyniosła 37,0 mld EUR, co oznacza spadek w stosunku do poziomu sprzed roku o 1,6%. Stopniowo zmniejsza się import dóbr zaopatrzeniowych (w tym głównie części i akcesoriów samochodowych oraz części RTV), a także towarów konsumpcyjnych, gdzie spowolnieniu ulega dynamika zakupów zagranicznych leków i nowych samochodów osobowych. Import dóbr inwestycyjnych stabilizuje się pod wpływem spowolnienia w sprowadzaniu z zagranicy aparatury telefonicznej, samochodów ciężarowych oraz maszyn budowlanych i drogowych. Dodatnie saldo usług w analizowanym okresie wyniosło 1,1 mld EUR. W porównaniu z III kwartałem 2011 r. zwiększyło się o 0,1 mld EUR. Wzrost wielkości salda usług spowodowany był głównie wzrostem dodatniego salda usług transportowych. W III kwartale 2012 r. saldo dochodów było ujemne i wyniosło 4,9 mld EUR. Ujemne saldo było przede wszystkim konsekwencją wysokich dochodów uzyskiwanych przez inwestorów bez- 4 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Synteza pośrednich, które wynosiły 2,9 mld EUR. Na kształtowanie się ujemnego salda dochodów znaczący wpływ miały także dochody nierezydentów osiągane z inwestycji portfelowych, które wyniosły 2,0 mld EUR. Łączne saldo transferów bieżących i kapitałowych w III kwartale 2012 r. wyniosło 3,3 mld EUR. Było ono wyższe niż w tym samym kwartale 2011 r., jednak w stosunku do II kwartału 2012 r. uległo zmniejszeniu. Wspomniany spadek salda transferów bieżących i kapitałowych jest zjawiskiem sezonowym, wynikającym z harmonogramu przekazywania środków z budżetu Unii Europejskiej. Saldo transferów z instytucjami Unii Europejskiej, podobnie jak w poprzednich kwartałach, było dodatnie i wyniosło 2,9 mld EUR. Na wysokość dodatniego salda wpłynęła wartość transferów przeznaczonych na cele inwestycyjne, zaliczanych do rachunku kapitałowego, w wysokości 2,5 mld EUR. Zanotowano także napływ transferów bieżących w wysokości 1,2 mld EUR. Rozchody w postaci składki członkowskiej wpłaconej do budżetu ogólnego Unii Europejskiej w III kwartale 2012 r. wyniosły 0,9 mld EUR. 2. Rachunek finansowy Saldo zagranicznych inwestycji w Polsce w III kwartale 2012 r. było dodatnie i wyniosło 6,2 mld EUR. Saldo to było w znacznej mierze rezultatem napływu inwestycji portfelowych, głównie do sektora rządowego; również saldo inwestycji bezpośrednich miało dodatnią wartość. Odnotowano znaczny napływ zagranicznych inwestycji portfelowych do Polski, który w omawianym okresie wyniósł 4,2 mld EUR. Na ten wynik złożył się napływ inwestycji zagranicznych na krajowy rynek obligacji skarbowych (2,5 mld EUR). Inwestycje te są obecnie głównym składnikiem inwestycji zagranicznych, napływających do Polski. Sukcesywny napływ zagranicznych inwestycji portfelowych powoduje, że udział nierezydentów na krajowym rynku obligacji skarbowych stale rośnie i na koniec III kwartału 2012 r. wyniósł 34,0% (wzrost udziału o 3,4 pkt proc. w porównaniu z III kwartałem 2011 r.). W III kwartale 2012 r. odnotowano napływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich wynoszący 2,0 mld EUR. Do napływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w takiej skali przyczyniło się kilka znaczących transakcji polegających na zasileniu kapitałowym podmiotów działających w Polsce lub odkupieniu udziałów od polskich podmiotów. Saldo pozostałych inwestycji było bliskie zeru. Stały odpływ depozytów zagranicznych z sektora bankowego, który w III kwartale 2012 r. wyniósł 1 mld EUR, został skompensowany napływem kredytów do tegoż sektora oraz sektora rządowego. W III kwartale 2012 r. zanotowano ujemne saldo inwestycji rezydentów za granicą w wysokości 2,4 mld EUR, co oznacza wzrost polskich aktywów zagranicznych. Do wzrostu poziomu inwestycji za granicą przyczynił się wzrost inwestycji bezpośrednich oraz zwiększenie wartości lokat polskich podmiotów w bankach zagranicznych. W wyniku transakcji przeprowadzanych na zlecenie klientów oraz transakcji własnych NBP oficjalne aktywa rezerwowe wzrosły o 1,9 mld EUR. 3. Zadłużenie zagraniczne Na koniec III kwartału 2012 r. stan zadłużenia zagranicznego ogółem wyniósł 272,1 mld EUR i był wyższy o 8,0 mld EUR w stosunku do stanu na koniec II kwartału 2012 r. W trzecim kwartale 2012 r. wzrosła przede wszystkim wartość zadłużenia długoterminowego (o 9,1 mld EUR), co spowodowało, że udział zadłużenia krótkoterminowego w zadłużeniu ogółem zmniejszył się do 20,4%. Wzrost zadłużenia zagranicznego wynikał przede wszystkim ze wzrostu zadłużenia sektora Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za III kwartał 2012 roku 5

Synteza rządowego, które zwiększyło się o 7,7 mld EUR. Z punktu widzenia oceny płynności międzynarodowej ważnym wskaźnikiem jest relacja krótkoterminowego zadłużenia zagranicznego do oficjalnych aktywów rezerwowych. Wskazuje ona, jaką część rezerw walutowych musiałby przeznaczyć bank centralny na spłatę zagranicznego zadłużenia krótkoterminowego. Na koniec III kwartału 2012 r. relacja ta wyniosła 67,9% i w porównaniu z II kwartałem 2012 r. poprawiła się o 2,4 pkt proc. 6 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Rachunek bieżący i kapitałowy 1 Rachunek bieżący i kapitałowy Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w III kwartale 2012 r. było ujemne i wyniosło 862 mln EUR. Na tę kwotę złożyło się ujemne saldo rachunku bieżącego 3 367 mln EUR oraz dodatnie saldo rachunku kapitałowego w wysokości 2 505 mln EUR. W III kwartale 2012 r. odnotowano poprawę salda rachunku bieżącego i kapitałowego, w porównaniu z analogicznym okresem 2011 r., o 2 806 mln EUR (w porównaniu z II kwartałem 2012 r. nastąpiło pogorszenie salda o 925 mln EUR). O poprawie salda w stosunku do poprzedniego roku zdecydowało przede wszystkim saldo obrotów towarowych, które w omawianym okresie uległo poprawie o 1 917 mln EUR (z poziomu minus 2 342 mln EUR w III kwartale 2011 r. do minus 425 mln EUR w III kwartale 2012 r.). Ponadto na poprawę salda rachunku bieżącego i kapitałowego wpływ miało wyższe dodatnie saldo rachunku kapitałowego (wzrost o 1 066 mln EUR głównie w wyniku wyższego napływu transferów z Unii Europejskiej), poprawa salda usług (o 103 mln EUR) oraz lepsze saldo transferów bieżących (o 89 mln EUR). Pogłębieniu w omawianym okresie uległo ujemne saldo dochodów z minus 4 522 mln EUR w III kwartale 2011 r. do minus 4 891 mln EUR w III kwartale 2012 r. 1 Pogorszenie salda rachunku bieżącego i kapitałowego w stosunku do poprzedniego kwartału spowodowane było głównie sezonowym zmniejszeniem się dodatniego salda transferów bieżących (o 1 043 mln EUR) i salda usług (o 391 mln EUR) oraz pogłębieniem się ujemnego salda dochodów (o 945 mln EUR). Wykres 1. Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w ujęciu kwartalnym* 8 000 6 000 4 000 2 000 0-2 000-4 000-6 000-8 000-10 000 mln EUR I II III IV I II III IV I II III IV I II III 2009 2010 2011 2012 Rachunek kapitałowy Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego Transfery Usługi Towary Dochody * Szeregi czasowe prezentujące składniki bilansu płatniczego oraz zadłużenia zagranicznego za okres od I kwartału 2005 r. do III kwartału 2012 r. zostały zaprezentowane w Aneksie Tabele statystyczne Relacja salda rachunku bieżącego i kapitałowego do PKB wyniosła w III kwartale 2012 r. minus 0,9%. Wartość tego wskaźnika dla salda rachunku bieżącego ukształtowała się na poziomie minus 3,6%. Zarówno wskaźnik dla salda rachunku bieżącego i kapitałowego, jak i salda rachunku bieżącego poprawił się w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego, kiedy to wartości tych wskaźników wyniosły odpowiednio: minus 4,1% oraz minus 5,6%. Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za III kwartał 2012 roku 7

Rachunek bieżący i kapitałowy Wykres 2. Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w % PKB w ujęciu kwartalnym 1 6 4 2 0-2 -4-6 -8-10 % PKB I II III IV I II III IV I II III IV I II III 2009 2010 2011 2012 Saldo rachunku kapitałowego Saldo rachunku bieżącego Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego Ramka 1. Dane rachunku bieżącego i kapitałowego w ujęciu płynnego roku Analizując kształtowanie się salda rachunku bieżącego i kapitałowego w ostatnich latach (wykres 3) można zauważyć trwającą od drugiego półrocza 2011 r. tendencję do stopniowego zmniejszania się łącznego deficytu na rachunku bieżącym i kapitałowym. Wyjątkiem od tego trendu był I kwartał 2012 r., kiedy łączne saldo obrotów na rachunku bieżącym i kapitałowym uległo pogorszeniu w stosunku do poprzedniego kwartału (dane w ujęciu płynnego roku). Powrót do tego trendu wynika głównie ze zwiększonego napływu transferów z UE oraz poprawy salda wymiany towarowej i usługowej. Wykres 3. Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego do PKB (dane nieodsezonowane w ujęciu płynnego roku) 4 3 2 1 0-1 -2-3 -4-5 -6-7 % PKB I II III IV I II III IV I II III IV I II III 2009 2010 2011 2012 Saldo rachunku kapitałowego Saldo rachunku bieżącego Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego Relacja salda rachunku bieżącego do PKB w III kwartale 2012 r. wyniosła minus 4,1%, co oznacza poprawę (o 0,5 pkt proc.) w stosunku do II kwartału 2012 r. Relacja salda rachunku bieżącego i kapitałowego do PKB w III kwartale 2012 r. wyniosła minus 1,5%, co oznacza zmniejszenie deficytu, w porównaniu z II kwartałem 2012 r., o 0,8 pkt proc. 8 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Rachunek bieżący i kapitałowy 1.1. Międzynarodowy handel towarami i usługami W III kwartale 2012 r. saldo towarów i usług (eksport netto) było dodatnie i ukształtowało się na poziomie 722 mln EUR. W porównaniu z analogicznym kwartałem poprzedniego roku uległo ono znacznej poprawie o 2 020 mln EUR, zaś w stosunku do II kwartału 2012 r. poprawiło się o 824 mln EUR. Dodatnie saldo towarów i usług odnotowano po raz pierwszy od połowy lat 90. XX w. 1 W analizowanym kwartale przychody z tytułu eksportu towarów i usług wyniosły 44 395 mln EUR i wzrosły o 4,7% w stosunku do III kwartału 2011 r., natomiast wartość importu ukształtowała się na poziomie 43 637 mln EUR, co oznacza spadek o 0,9%. Wykres 4. Towary i usługi 50 000 45 000 40 000 35 000 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 0 mln EUR I II III IV I II III IV I II III IV I II III 2009 2010 2011 2012 mln EUR 1 000 500 0-500 -1 000-1 500-2 000-2 500-3 000-3 500-4 000 Przychody (lewa oś) Rozchody (lewa oś) Saldo (prawa oś) Ramka 2. Struktura geograficzna salda obrotów towarowych i usługowych Łączne saldo wymiany towarowej i usługowej w III kwartale 2012 r. było dodatnie i ukształtowało się na poziomie 722 mln EUR. Analiza struktury geograficznej tego salda wykazała duże jego zróżnicowanie. Ponadto na kształtowanie się tego salda zdecydowanie silniej wpływała wymiana towarowa niż usługowa. W omawianym okresie Polska zanotowała ujemne saldo wymiany handlowej z krajami strefy euro. Największy ujemny eksport netto odnotowano w transakcjach z Belgią (543 mln EUR), gdzie zadecydował o tym wysoki import żywności, wyrobów chemicznych i tworzyw sztucznych. W odróżnieniu od krajów strefy euro, Polska odnotowała nadwyżkę w wymianie handlowej z krajami Unii Europejskiej niebędącymi członkami Unii Walutowej. Najwyższe dodatnie saldo obrotów w tej grupie Polska zanotowała z Wielką Brytanią (1 488 mln EUR), o czym zadecydował wysoki poziom eksportu samochodów osobowych, akcesoriów i części samochodowych oraz sprzętu AGD. Wysoki był także eksport srebra i olejów ropy naftowej. Wysokie dodatnie saldo w tej grupie krajów zanotowano także z Czechami (774 mln EUR), gdzie decydujące znaczenie miał eksport energii elektrycznej, części i akcesoriów samochodowych, wyrobów walcowanych, części RTV. Dodatnie saldo w wymianie towarowej i usługowej z Wielką Brytanią, Czechami oraz innymi krajami unijnymi, niebędącymi członkami Unii Walutowej, zadecydowało, że saldo Polski z Unią Europejską jest na wysokim dodatnim poziomie (2 370 mln EUR), podczas gdy saldo ze strefą euro jest ujemne (1 225 mln EUR). Ponadto w omawianym okresie Polska zanotowała wysoki deficyt w obrotach towarowych i usługowych z krajami należącymi do grupy krajów rozwijających się (tzw. BRICS). Przy czym w tej grupie najistotniejszą rolę odegrała Rosja (minus 2 567 mln EUR) i Chiny (deficyt wynoszący 1 522 mln EUR). W przypadku pozostałych należących do tej grupy państw, tj. Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za III kwartał 2012 roku 9

Rachunek bieżący i kapitałowy 1 Brazylii, Indii i Republiki Południowej Afryki, zarówno samo saldo, jak i obroty, kształtowały się na dużo niższym poziomie i nie miały istotnego wpływu na wynik całej grupy. W przypadku Rosji na wysoki poziom ujemnego salda tradycyjnie wpłynął wysoki import ropy naftowej, węgla i gazu. Na ujemne saldo w wymianie z Chinami wpłynęła głównie nadwyżka importu wyrobów przemysłu elektromechanicznego takich jak: części maszyn biurowych, części RTV, komputery i ich akcesoria oraz przemysłu odzieżowego. W relacjach z resztą świata, tj. krajami nienależącymi ani do Unii Europejskiej, ani do BRICS, Polska zanotowała nadwyżkę w wymianie handlowej. O najwyższym w tej grupie saldzie, z Ukrainą (969 mln EUR), zadecydowała nadwyżka w handlu takimi towarami jak: oleje ropy naftowej, samochody ciężarowe, wyroby walcowane z żeliwa oraz żywność. Wykres 5. Saldo obrotu towarów i usług z wybranymi grupami krajów (wykres lewy) i wybranymi krajami (wykres prawy) w III kwartale 2012 r. Kraje UE bez strefy euro Pozostałe kraje bez UE i BRICS Strefa euro Kraje BRICS mln euro mln euro Wielka Brytania Ukraina Czechy Belgia Chiny Rosja -6000-4000 -2000 0 2000 4000-3000 -2000-1000 0 1000 2000 Analiza struktury geograficznej salda w dłuższym okresie wykazała dużą stabilność w czasie w odniesieniu do listy państw z najwyższym dodatnim lub ujemnych saldem obrotów towarów i usług, a także stabilność co do kierunku salda w wymianie z analizowanymi grupami krajów. 1.1.1. Eksport towarów W III kwartale 2012 r. eksport towarów ogółem wyniósł 36 569 mln EUR, co w stosunku do analogicznego okresu 2011 r. oznacza wzrost o 1 317 mln EUR, tj. o 3,7%. Wykres 6. Dynamika eksportu ogółem r/r (dane niewyrównane sezonowo) w podziale geograficznym udział we wzroście wartości głównych krajów i grup krajów % 30 20 10 0-10 -20-30 I II III IV I II III IV I II III IV I II III 2009 2010 2011 2012 Strefa euro Pozostałe kraje UE Rosja Pozostałe Razem Taka zmiana eksportu jest efektem dużego przyrostu wartości sprzedanych towarów na rynkach poza Unią Europejską (głównie w obrębie rynków wschodnich) i niewielkiego wzrostu polskiego eksportu do krajów Unii Europejskiej. 10 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Rachunek bieżący i kapitałowy Zwiększenie wartości eksportu polskich towarów do krajów spoza Unii wyniosło 1 251 mln EUR, czyli 15,4%. Dotyczyło ono przede wszystkim Rosji, Ukrainy i Białorusi. Eksport do Rosji zwiększył się o 370 mln EUR, tj. o 21,3%, a jego podstawę stanowiły zarówno towary konsumpcyjne (samochody osobowe, żywność, obuwie), jak i towary zaopatrzeniowe (części samochodowe). W eksporcie dóbr inwestycyjnych zarejestrowano wzrost sprzedaży sprzętu komputerowego, który został zniwelowany przez zmniejszenie eksportu statków, po procesie uszlachetniania w Polsce, co w efekcie przyniosło spadek zakupionych przez przedsiębiorstwa rosyjskie polskich dóbr inwestycyjnych. W przypadku Ukrainy eksport wzrósł o 195 mln EUR, tj. o 20,8%, a głównym źródłem przyrostu były surowce i paliwa (oleje ropy naftowej oraz koks). O przyroście eksportu na Białoruś zdecydowały przede wszystkim towary zaopatrzeniowe. Dobra inwestycyjne i konsumpcyjne wzrosły w mniejszym stopniu. Analizując polski eksport na rynkach wschodnich należy podkreślić, że w przeciwieństwie do handlu z krajami Unii, zmiany jego wartości charakteryzują się dużą dywersyfikacją i często trudno jest wskazać dominujące towary (zwłaszcza w przypadku Białorusi). 1 Poza rynkami wschodnimi odnotowano silny przyrost eksportu do Stanów Zjednoczonych (o 153 mln EUR, tj. o 25,2%). Wyróżnić należy w tym miejscu rolę towarów zaopatrzeniowych, a wśród nich silników lotniczych i ich części. Z pozostałych zmian warto zauważyć spadek eksportu do Norwegii (o 237 mln EUR, tj. o 27,2%), który objął obrót uszlachetniający statków. Eksport do krajów Unii Europejskiej zwiększył się niewiele, bo tylko o 65 mln EUR, tj. o 0,2%. Analiza tej zmiany wykazuje jednak, że w handlu z poszczególnymi krajami Unii polska gospodarka zarejestrowała zarówno duże przyrosty, jak i duże spadki. Wzrost eksportu dotyczył przede wszystkim handlu z Wielką Brytanią (o 240 mln EUR, tj. o 10,6%) i obejmował głównie towary konsumpcyjne (samochody osobowe, sprzęt AGD), dobra zaopatrzeniowe (srebro, części do silników spalinowych). Warto także zwrócić uwagę na wzrost eksportu olejów ropy naftowej. Ponadto zwiększył się eksport do Niderlandów (o 140 mln EUR, tj. o 8,9%) w tym: surowce i paliwa (oleje ropy naftowej), dobra inwestycyjne (statki obrót uszlachetniający), na Litwę (surowce i paliwa oleje ropy naftowej, dobra inwestycyjne ciągniki), na Słowację (towary zaopatrzeniowe części samochodowe). Spadki zarejestrowano w wymianie z Niemcami (o 196 mln EUR, tj. o 2,1%) i było to wynikiem mniejszego eksportu towarów konsumpcyjnych (samochody osobowe, odbiorniki TV), dóbr zaopatrzeniowych (silniki Diesla, opony, druty i kable), dóbr inwestycyjnych (autobusy), paliw i surowców (koks). Jednocześnie wzrósł eksport aparatury telefonicznej (dobra inwestycyjne) oraz olejów ropy naftowej (surowce i paliwa). W przypadku Hiszpanii i Włoch największe spadki objęły dobra zaopatrzeniowe (silniki Diesla, części samochodowe) oraz towary konsumpcyjne (samochody osobowe i odbiorniki TV). Zmniejszenie wartości eksportu na Węgry objęło w największym stopniu towary zaopatrzeniowe (części RTV) i konsumpcyjne (odbiorniki TV). Analiza zmian struktury towarowej w obrotach z Unią Europejską po stronie eksportu uwidacznia przede wszystkim spadek eksportu dóbr konsumpcyjnych na rynku motoryzacyjnym i elektronicznym, co związane jest ze słabnącym zapotrzebowaniem na samochody osobowe i telewizory. Zmniejszony popyt konsumpcyjny powoduje także mniejsze zapotrzebowanie na komponenty do produkcji tych dóbr silniki, części samochodowe. Analiza struktury towarowej eksportu towarów 1 sklasyfikowanego według kierunków przeznaczenia wskazuje na wzrosty we wszystkich głównych grupach towarowych. Duże wzrosty odnotowano w eksporcie dóbr inwestycyjnych, towarów konsumpcyjnych oraz surowców i paliw. Stosunkowo niewielki przyrost wartości charakteryzował eksport dóbr pośrednich, określanych jako towary zaopatrzeniowe, czyli komponentów używanych w procesie produkcji innych rodzajów dóbr. W eksporcie dóbr inwestycyjnych w III kwartale 2012 r. w stosunku do analogicznego okresu 2011 r. odnotowano duży przyrost w wysokości 308 mln EUR, tj. o 6,6%. Największy wpływ na pozytywne ukształtowanie się eksportu omawianej grupy towarów miał wzrost wartości sprzeda- 1 Analiza struktury towarowej została przeprowadzona na podstawie danych GUS. Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za III kwartał 2012 roku 11

Rachunek bieżący i kapitałowy 1 nej za granicę aparatury telefonicznej (o 141 mln EUR, tj. o 107,2%), sprzętu komputerowego (o 60 mln EUR, tj. o 10,9%), pomp i wentylatorów (o 54 mln EUR, tj. o 51,2%), ciągników (o 45 mln EUR, tj. o 48,1%), samochodów ciężarowych (o 41 mln EUR, tj. o 12,6%). Przyrost w obrębie dóbr inwestycyjnych został osłabiony w pewnym stopniu przez spadek eksportu uszlachetniającego statków (o 172 mln EUR, tj. o 15,5%). Główne towary wchodzące w skład dóbr inwestycyjnych w polskim eksporcie to sprzęt komputerowy, samochody ciężarowe, autobusy, ciągniki. Poza tym ważną rolę odgrywa obrót uszlachetniający obejmujący statki. Eksport sprzętu komputerowego stał się ważnym składnikiem polskiego eksportu inwestycyjnego od 2008 r., co należy wiązać za znacznym wzrostem ich produkcji w Polsce w efekcie inwestycji zagranicznych w tym przemyśle. Eksport sprzętu komputerowego systematycznie rośnie. Podobnie jest w przypadku eksportu samochodów ciężarowych. Eksport autobusów i ciągników utrzymuje się na stabilnym poziomie. W efekcie udział dóbr inwestycyjnych w eksporcie ogółem w długim okresie pozostaje stabilny. W III kwartale 2012 r. wyniósł on 14,0%. Podobny co do wartości był przyrost eksportu towarów konsumpcyjnych, który ukształtował się na poziomie 275 mln EUR, czyli 2,4%. Wśród towarów konsumpcyjnych zarejestrowano bardzo duży przyrost eksportu żywności (o 321 mln EUR, tj. o 9,6%), przy jednoczesnym silnym spadku eksportu samochodów osobowych (o 290 mln EUR, tj. o 19,6%) oraz odbiorników TV. Analiza zmian wartości eksportu trzech powyższych grup towarowych pokazuje, że w przypadku żywności regularnie rośnie jej sprzedaż do krajów Unii Europejskiej (w tym zwłaszcza do Niemiec) oraz na rynki wschodnie (Rosja, Ukraina, Białoruś). W przypadku samochodów osobowych ich eksport zmniejsza się systematycznie do Włoch i Niemiec, przy jednoczesnym wzroście ich sprzedaży do Wielkiej Brytanii. Eksport telewizorów zmniejsza się systematycznie w przypadku Niemiec, Włoch, Francji, Wielkiej Brytanii. Udział towarów konsumpcyjnych w eksporcie ogółem, pomimo trendu wzrostowego w eksporcie żywności, od 2009 r. maleje, co jest konsekwencją wyhamowania eksportu samochodów osobowych, coraz mniejszego eksportu telewizorów oraz zwiększania się wartości eksportu dóbr pośrednich. W I kwartale 2009 r. udział towarów konsumpcyjnych w eksporcie wynosił 40,9%, aby w III kwartale 2012 r. osiągnąć poziom 33,6%. Przyrost eksportu surowców i paliw w III kwartale 2012 r. był wysoki i wyniósł 197 mln EUR, czyli 8,3%. W III kwartale 2012 r. odnotowano duży wzrost eksportu najważniejszego towaru należącego do omawianej kategorii paliw przetworzonych, czyli olejów ropy naftowej (o 225 mln EUR, tj. o 35,1%). Został on w pewnym stopniu zniwelowany przez spadek eksportu koksu (o 130 mln EUR, tj. o 25,0%). Eksport olejów ropy naftowej od III kwartału 2009 r. bardzo silnie wzrasta. Głównymi odbiorcami są Niderlandy, Wielka Brytania, Dania, Estonia, Litwa oraz Szwecja. Udział surowców i paliw w całości polskiego eksportu jest stabilny i w opisywanym kwartale wyniósł 7,2%. Eksport dóbr pośrednich (zaopatrzeniowych) w porównaniu z III kwartałem 2011 r. zwiększył się nieznacznie, bo o 29 mln EUR, tj. o 0,2%. Wśród dóbr zaopatrzeniowych wzrósł eksport złota (o 103 mln EUR, tj. o 344,0%), silników lotniczych i turbin (o 94 mln EUR, tj. o 61,0%) oraz różnych wyrobów stalowych (o 36 mln EUR, tj. o 39,1%). Z drugiej strony zmniejszyła się wartość sprzedanych za granicę silników Diesla (o 96 mln EUR, tj. o 16,5%), drutów i kabli (o 58 mln EUR, tj. o 16,5%), spoiw do form odlewniczych (o 47 mln EUR, tj. o 67,4%). W analizowanym okresie dobra pośrednie stanowiły 45,2% wartości polskiego eksportu ogółem. Pomimo nieco niższego udziału niż w II kwartale 2012 r. w udziale dóbr pośrednich w eksporcie ogółem widać wyraźnie tendencję wzrostową, która pojawiła się po spadku ich udziału zarejestrowanym w latach 2008 2009. Zadecydowała o tym przede wszystkim tendencja wzrostowa zarejestrowana w eksporcie najważniejszego towaru zaliczanego do tej kategorii, a więc części samochodowych (pomimo tego, że tempo jej wzrostu jest coraz mniejsze). Wśród pozostałych towarów wpływających pozytywnie na rosnący udział należy wymienić meble, opony oraz części do silników. Nadmienić jednakże należy, że od II kwartału 2011 r. pojawił się trend spadkowy w eksporcie silników Diesla. 12 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Rachunek bieżący i kapitałowy Wykres 7. Eksport struktura towarowa wg głównych kierunków przeznaczenia 3-miesięczna średnia ruchoma (dane nieodsezonowane) 6 000 mln EUR 5 000 4 000 3 000 1 2 000 1 000 0 I III V VII IX XI I III V VII IX XI I III V VII IX XI I III V VII IX 2009 2010 2011 2012 Dobra inwestycyjne Surowce i paliwa Dobra pośrednie (zaopatrzeniowe) Towary konsumpcyjne Podsumowując można stwierdzić, że o wzroście polskiego eksportu w III kwartale 2012 r. decydowały w największym stopniu dobra inwestycyjne, towary konsumpcyjne oraz surowce i paliwa. Eksport dóbr inwestycyjnych posiada stosunkowo nieduży udział w polskim eksporcie ogółem, ale należy podkreślić, że jego główne składowe, a więc aparatura telefoniczna i sprzęt komputerowy charakteryzuje trend wzrostowy. Eksport towarów konsumpcyjnych jest stabilny. Mniejszy popyt na najważniejsze towary należące do tej grupy, czyli na samochody osobowe i odbiorniki TV, jest kompensowany systematycznym wzrostem eksportu żywności. Surowce i paliwa, podobnie jak dobra inwestycyjne, cechuje mały udział w eksporcie ogółem, lecz ich wartość systematycznie wzrasta, głównie ze względu na coraz większy eksport paliw przetworzonych (olejów ropy naftowej). Stają się one powoli ważną pozycją w polskim eksporcie. W eksporcie dóbr zaopatrzeniowych zarejestrowano zarówno duże wzrosty, jak i spadki na poszczególnych pozycjach towarowych. W efekcie przyrost eksportu dóbr zaopatrzeniowych ogółem był niewielki. Dobra zaopatrzeniowe stanowią największą część polskich towarów kupowanych przez zagranicę, a tendencja eksportu tych towarów jest wzrostowa. Najważniejszym, pozytywnie wpływającym na tę tendencję, czynnikiem jest eksport części samochodowych oraz mebli. Od pewnego czasu zaznacza się negatywny wpływ malejącej sprzedaży silników Diesla, co jest efektem kryzysu na rynku motoryzacyjnym w Unii Europejskiej. 1.1.2. Import towarów Wartość importu towarów w III kwartale 2012 r. wyniosła 36 994 mln EUR i w porównaniu z danymi za III kwartał 2011 r. zmniejszyła się o 600 mln EUR, tj. o 1,6%. Należy zauważyć, że od III kwartału 2010 r. notowano coraz wolniejsze tempa przyrostu importu. Na spadek importu wpłynęły przede wszystkim zakupy w krajach Unii Europejskiej, których wartość w III kwartale 2012 r. zmniejszyła się o 1 219 mln EUR, tj. o 4,6% w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego. Szczególnie duże spadki wartości importowanych dóbr zanotowano w wymianie handlowej z Niemcami. Import z tego kraju zmalał o 786 mln EUR, tj. o 7,4%, głównie z powodu spadku wartości nabytych dóbr zaopatrzeniowych o 815 mln EUR, tj. o 11,5% (w tym: spoiwa do form odlewniczych, części samochodowe, odczynniki laboratoryjne, różnego rodzaju konstrukcje stalowe). Wśród zmian, jakie odnotowano w imporcie pozostałych towarów najbardziej istotny wydaje się być zmniejszony import ciągników (dobra inwestycyjne) oraz odzieży (towary konsumpcyjne). Poza importem z Niemiec spadł także import z Włoch (o 105 mln EUR, tj. o 5,5% głównie dobra zaopatrzeniowe, w tym części samochodowe, silniki benzynowe i ich części, dobra inwestycyjne lokomotywy, maszyny budowlane i drogowe, różnego rodzaju pompy), towary konsumpcyjne (cukier, obuwie, leki); z Austrii (o 76 mln EUR, tj. o 91,0% dobra zaopatrzeniowe, w tym nadwozia i kabiny samochodowe), z Niderlandów (o 70 mln EUR, tj. o 3,3% Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za III kwartał 2012 roku 13

Rachunek bieżący i kapitałowy dobra zaopatrzeniowe: aluminium, spoiwa do form odlewniczych, części do silników, towary konsumpcyjne: odbiorniki TV, leki, dobra inwestycyjne: suszarki, wirówki, aparatura telefoniczna przy jednoczesnym wzroście sprzętu komputerowego), z Czech o 66 mln EUR, tj. o 4,3% w tym dobra inwestycyjne (wagony, sprzęt komputerowy, obrabiarki), towary konsumpcyjne (samochody osobowe), surowce i paliwa (węgiel). 1 Wśród krajów niebędących członkami Unii największy spadek importu zarejestrowano w obrotach z Białorusią (o 107 mln EUR, tj. o 33,5%, w tym głównie paliwa mineralne) oraz Ukrainą (o 59 mln EUR, tj. o 11,4%, w tym towary zaopatrzeniowe różnego rodzaju walcowane wyroby ze stali i żeliwa, rudy żelaza). Zmniejszenie importu ogółem zostało w pewnym stopniu zamortyzowane przez przyrost wartości towarów sprowadzonych z Rosji (o 307 mln EUR, tj. o 6,7%). Objął on tradycyjnie w największej mierze surowce i paliwa, w tym ropę naftową, której import zwiększył się o 133 mln EUR, tj. o 4,1%. Warto podkreślić, że import z Rosji rośnie szybciej niż z krajów Unii Europejskiej, efektem czego jest sukcesywny spadek udziału krajów unijnych w polskim imporcie ogółem. Poza zmianą w imporcie z Rosji warto jeszcze zauważyć wzrost wartości towarów sprowadzonych ze Słowacji (o 124 mln EUR, tj. o 12,9%), gdzie dominowały dobra inwestycyjne (głównie aparatura telefoniczna i sprzęt komputerowy). Zwiększył się także import z Chin (o 105 mln EUR, tj. o 5,9%), głównie za sprawą dóbr zaopatrzeniowych, a w szczególności części i akcesoriów maszyn biurowych. Wykres 8. Dynamika importu ogółem r/r (dane niewyrównane sezonowo) w podziale geograficznym udział we wzroście wartości głównych krajów i grup krajów 30 % 20 10 0-10 -20-30 -40 I II III IV I II III IV I II III IV I II III 2009 2010 2011 2012 Strefa euro Pozostałe kraje UE Rosja Chiny Pozostałe Razem Analiza struktury towarowej importu 2 sklasyfikowanego według kierunków przeznaczenia wskazuje, że w III kwartale 2012 r. zarejestrowano spadki we wszystkich czterech grupach towarowych, a zdecydowanie największy spadek dotyczył importu dóbr zaopatrzeniowych. Spadek wartości importu towarów zaopatrzeniowych wyniósł 913 mln EUR, czyli 5,0%. Zadecydował o tym w największej mierze zmniejszony import wyrobów przemysłu chemicznego i tworzyw takich jak spoiwa do form odlewniczych (o 189 mln EUR, tj. o 65,8%) oraz kauczuk i żywice (łącznie o 45 mln EUR, tj. o 39,6%). Silny spadek dotknął też import części i akcesoriów samochodowych (o 160 mln EUR, tj. o 14,3%), co odzwierciedla mniejsze zapotrzebowanie na komponenty do produkcji eksportowej samochodów osobowych z racji mniejszego popytu na rynku motoryzacyjnym w krajach Unii Europejskiej. Z pozostałych towarów, których import zmniejszył się, wymienić należy różnego rodzaju stalowe i żeliwne wyroby walcowane (łącznie o 96 mln EUR, tj. o 14,6%) oraz drut miedziany (o 43 mln EUR, tj. o 45,8%). Duży wzrost odnotowano z kolei w imporcie części RTV (o 210 mln EUR, tj. o 56,5%). Udział importu towarów zaopatrzeniowych w III kwartale 2012 r. wynosił 47,0% i pomimo dużego spadku wartości w omawianym okresie od 2008 r. utrzymuje stabilny poziom. 2 Analiza struktury towarowej została przeprowadzona na podstawie danych GUS. 14 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Rachunek bieżący i kapitałowy Wartość importu towarów sklasyfikowanych jako dobra inwestycyjne zmniejszyła się o 500 mln EUR, tj. o 8,2%. Głównym powodem był spadek sprowadzanych do Polski matryc ciekłokrystalicznych (o 224 mln EUR, czyli o 76,1%), co jest efektem małego popytu na odbiorniki telewizyjne oraz monitory na rynku Unii Europejskiej, a zarazem spadku ich eksportu z Polski. Ponadto zarejestrowano zmniejszenie importu maszyn budowlanych i drogowych (o 83 mln EUR, czyli o 80,2%) spowodowane spowolnieniem w polskim budownictwie, samochodów ciężarowych (o 41 mln EUR, czyli o 14,4%). Powyższe spadki w pewnym stopniu zniwelował przyrost wartości zakupionego za granicą sprzętu komputerowego (o 135 mln EUR, czyli o 28,2%). Udział dóbr inwestycyjnych w imporcie maleje regularnie od 2008 r. Spowodowane jest to w największej mierze stabilizacją w zakupie za granicą aparatury telefonicznej, samochodów ciężarowych oraz maszyn budowlanych i drogowych. Tendencje wzrostowe zarejestrowano głownie w imporcie sprzętu komputerowego oraz ciągników. 1 Import towarów konsumpcyjnych zmniejszył się o 329 mln EUR tj. o 4,4%. Główną przyczyną okazał się spadek importu leków (o 73 mln EUR, czyli o 8,4%) oraz samochodów osobowych (o 50 mln EUR, czyli o 5,7%). Udział towarów konsumpcyjnych w imporcie ogółem w III kwartale 2012 r. wyniósł 19,3%. Zmniejsza się on regularnie od I kwartału 2009 r., kiedy to wyniósł 23,7%. W największym stopniu przyczyniło się do tego wyhamowanie importu najważniejszych składowych towarów konsumpcyjnych, a więc leków i samochodów osobowych, przy jednoczesnym rosnącym w dłuższym okresie poziomie importu paliw i surowców. Import paliw i surowców w opisywanym okresie w stosunku do III kwartału 2011 r. zmniejszył się niewiele, bo o 65 mln EUR, tj. o 0,9%. Stało się tak pomimo wzrostu wartości importu ropy naftowej o 230 mln EUR, tj. o 6,8%. Praktycznie o całym przyroście zadecydowała zmiana ceny, ponieważ wolumen zakupionego paliwa zwiększył się tylko o 0,8%. Równolegle do przyrostu importu ropy zmniejszył się import węgla (o 157 mln EUR, tj. o 39,9%) oraz paliw przetworzonych, czyli olejów ropy naftowej (o 92 mln EUR, tj. o 14,5%). Udział surowców i paliw w imporcie ogółem od III kwartału 2011 r. systematycznie się zwiększa z 15,1% do 18,6% w III kwartale 2012 r. Głównym towarem zaliczanym do omawianej grupy jest ropa naftowa i to ona determinuje w największym stopniu wzrost udziału paliw i surowców w imporcie ogółem. Wykres 9. Import struktura towarowa wg głównych kierunków przeznaczenia 3-miesięczna średnia ruchoma (dane nieodsezonowane) 7 000 mln EUR 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0 I III V VII IX XI I III V VII IX XI I III V VII IX XI I III V VII IX 2009 2010 2011 2012 Dobra inwestycyjne Surowce i paliwa Dobra pośrednie (zaopatrzeniowe) Towary konsumpcyjne Podsumowując można stwierdzić, że w III kwartale 2012 r. obserwowano kontynuację spadającego trendu importu, który rozpoczął się w drugiej połowie 2011 r. Stopniowo zmniejsza się import dóbr zaopatrzeniowych (w tym głównie części i akcesoriów samochodowych oraz części RTV), a także towarów konsumpcyjnych, gdzie ograniczeniu ulega zakup zagranicznych leków i nowych samochodów osobowych. Import dóbr inwestycyjnych stabilizuje się pod wpływem spowolnienia w sprowadzaniu z zagranicy aparatury telefonicznej, samochodów ciężarowych oraz Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za III kwartał 2012 roku 15

Rachunek bieżący i kapitałowy maszyn budowlanych i drogowych. Podobna sytuacja dotyczy surowców i paliw, których import wyhamowuje w największej mierze dzięki coraz mniejszej dynamice cen ropy naftowej połączonej ze stosunkowo niezmiennym wolumenem jej importu. 1 Ramka 3. Import paliw i surowców Import paliw i surowców obejmuje przede wszystkim ropę naftową i jej produkty pochodne. Stanowią one łącznie średniokwartalnie około 55% ich wartości. Wśród pozostałych paliw i surowców istotną rolę odgrywa gaz ziemny oraz węgiel kamienny, a nieco mniejszą energia elektryczna i rudy żelaza. W III kwartale 2012 r. wartość importu paliw i surowców ogółem wyniosła 6 968 mln EUR i w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego nieznacznie zmniejszyła się o 65 mln EUR, tj. o 0,9%. Mimo to udział paliw i surowców w imporcie ogółem systematycznie rośnie i w III kwartale 2012 r. wyniósł 18,6%. W III kwartale 2012 r. wartość importu ropy naftowej wyniosła 3 595 mln EUR, co w stosunku do III kwartału 2011 r. oznacza wzrost o 6,8%. Głównym czynnikiem zarejestrowanej zmiany był przyrost cen o 6,0%, przy jednoczesnej niewielkiej zmianie wolumenu, który zwiększył się o 0,8%. Wykres 10. Import ropy naftowej 4 000 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 mln EUR % I II III IV I II III IV I II III IV I II III 2009 2010 2011 2012 200 100 0 Import ropy naftowej i jej olejów w cenach bieżących Dynamika wolumenu poprzedni rok = 100 (prawa oś) Dynamika cen poprzedni rok = 100 (prawa oś) Z analizy szeregu czasowego przedstawionego na wykresie wynika, że największy wpływ na wartość importu ropy naftowej od początku 2009 r., a w konsekwencji na zmianę salda obrotów towarowych i rachunku bieżącego bilansu płatniczego, wywiera zmiana cen ropy naftowej na światowych rynkach. Wolumen importu ropy, poza niektórymi kwartałami, charakteryzuje się niewielką zmiennością i jego oddziaływanie na zmiany rachunku bieżącego jest nieznaczne. 1.1.3. Międzynarodowy handel usługami W analizowanym okresie saldo obrotów usługowych było dodatnie i wyniosło 1 147 mln EUR. W porównaniu z III kwartałem 2011 r. zwiększyło się o 103 mln EUR. Na wielkość salda usług istotnie oddziaływał wzrost salda usług transportowych (wzrost o 76 mln EUR rok do roku) oraz pozostałych usług (wzrost o 54 mln EUR rok do roku). Przychody z tytułu świadczenia usług przez polskie podmioty na rzecz zagranicy wyniosły 7 826 mln EUR, a rozchody z tytułu zakupu usług od podmiotów zagranicznych 6 679 mln EUR. 16 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Rachunek bieżący i kapitałowy W porównaniu z III kwartałem 2011 r. przychody z tytułu usług wzrosły o 9,3%, natomiast wielkość rozchodów wzrosła o 9,2%. Tabela 1. Usługi (mln EUR) 2010 2011 2012 I II III IV I II III IV I II III Przychody 4 823 6 359 6 566 6 972 5 824 6 997 7 162 6 978 6 435 7 321 7 826 Usługi transportowe 1 330 1 721 1 812 1 777 1 810 1 972 2 004 2 069 1 994 2 179 2 202 Podróże zagraniczne 1 200 1 999 2 141 1 882 1 530 2 104 2 305 1 708 1 756 2 261 2 602 Pozostałe 2 293 2 639 2 613 3 313 2 484 2 921 2 853 3 201 2 685 2 881 3 022 Rozchody 4 287 5 520 6 211 6 368 4 900 5 592 6 118 6 303 5 352 5 783 6 679 Usługi transportowe 924 1 165 1 239 1 317 1 088 1 229 1 287 1 319 1 185 1 339 1 409 Podróże zagraniczne 1 166 1 638 2 310 1 392 1 129 1 539 2 030 1 360 1 373 1 669 2 354 Pozostałe 2 197 2 717 2 662 3 659 2 683 2 824 2 801 3 624 2 794 2 775 2 916 Saldo 536 839 355 604 924 1 405 1 044 675 1 083 1 538 1 147 Usługi transportowe 406 556 573 460 722 743 717 750 809 840 793 Podróże zagraniczne 34 361-169 490 401 565 275 348 383 592 248 Pozostałe 96-78 -49-346 -199 97 52-423 -109 106 106 1 Decydujące znaczenie w kształtowaniu się wielkości obrotów odgrywała wymiana handlowa z krajami Unii Europejskiej. Około 68,6% wpływów oraz 76,4% wypłat stanowiły obroty usługowe z gospodarkami wspólnoty. Wykres 11. Międzynarodowy handel usługami 2 000 mln EUR 1 500 1 000 500 0-500 -1 000 I II III IV I II III IV I II III IV I II III 2009 2010 2011 2012 Saldo podróży zagranicznych Saldo usług transportowych Saldo pozostałych usług Saldo usług Analiza struktury przychodów z tytułu usług wykazała, że w badanym okresie najwyższy odsetek wpływów ogółem z tytułu usług generowały pozostałe usługi, do których zaliczamy m.in. usługi budowlane, telekomunikacyjne i pocztowe, finansowe, opłaty za korzystanie z patentów i praw autorskich, opłaty licencyjne, usługi dotyczące pośrednictwa handlowego, leasing operacyjny, usługi inżynieryjne, usługi związane z reklamą oraz usługi w zakresie doradztwa prawnego. W III kwartale 2012 r. udział pozostałych usług w eksporcie usług ogółem wyniósł 38,6%. Przychody z tytułu podróży zagranicznych stanowiły 33,2% wpływów z tytułu usług, natomiast z tytułu eksportu usług transportowych 28,1%. W stosunku do III kwartału 2011 r. spadł udział pozostałych usług o 1,2 pkt proc., o 1,1 pkt proc. wzrósł udział podróży zagranicznych, zaś udział usług transportowych nieznacznie wzrósł (o 0,2 pkt proc.). Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za III kwartał 2012 roku 17

Rachunek bieżący i kapitałowy Wykres 12. Struktura przychodów usług 1 Podróże zagraniczne 33% Usługi transportowe 28% Inne 40% Patenty i licencje 0% Usługi informatyczne i informacyjne 6% Usługi finansowe 1% Usługi ubezpieczeniowe 1% Usługi budowlane 4% Usługi pocztowe i telekomunikacyjne 1% Pozostałe usługi gospodarcze 23% Usługi kulturowe i rekreacyjne 1% Wykres 13. Struktura rozchodów usług Patenty i licencje 6% Podróże zagraniczne 35% Usługi transportowe 21% Inne 44% Usługi informatyczne i informacyjne 5% Usługi finansowe 2% Usługi ubezpieczeniowe 1% Usługi budowlane 2% Usługi pocztowe i telekomunikacyjne 2% Pozostałe usługi gospodarcze 21% Usługi rządowe 0% Usługi kulturowe i rekreacyjne 3% Udział wypłat z tytułu pozostałych usług w kwocie wydatków ogółem w międzynarodowym handlu usługami był również najwyższy i wyniósł 43,7%. Wielkość rozchodów z tytułu podróży zagranicznych stanowiła 35,2%, natomiast z tytułu usług transportowych 21,1%. Rozchody w pozostałych usługach zmniejszyły się, w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego, o 2,1 pkt proc. Wydatki z tytułu podróży zagranicznych zwiększyły się o 2,1 pkt proc., zaś usługi transportowe plasowały się na tym samym poziomie. 1.1.3.1 Usługi transportowe Kwartalne saldo usług transportowych od wielu lat jest dodatnie. Podobnie było w III kwartale 2012 r., kiedy to wyniosło 793 EUR. W stosunku do analogicznego kwartału ubiegłego roku oznacza to wzrost o 76 mln EUR. Przychody z tytułu usług transportowych wyniosły 2 202 mln EUR, a rozchody 1 409 mln EUR. W porównaniu z III kwartałem 2011 r. przychody zwiększyły się o 198 mln EUR, tj. o 9,9%, zaś rozchody wzrosły o 122 mln EUR, tj. o 9,5%. Zarówno przychody, jak i rozchody z tytułu usług transportowych ogółem kształtowane są w największym stopniu przez towarowy transport samochodowy, który tradycyjnie ma największe znaczenie. W III kwartale 2012 r. udział towarowego transportu samochodowego w usługach transportowych ogółem po stronie przychodów wynosił 59,4%, a po stronie rozchodów 46,3%. Poza transportem samochodowym, najważniejsze typy usług transportowych to transport lotniczy, transport rurociągiem, morski i kolejowy oraz usługi wspomagające transport. Udział usług transportu lotniczego w przychodach z tytułu usług transportowych ogółem w III kwartale 2012 r. wyniósł 12,3%, transportu rurociągowego 6,0%, kolejowego 4,0%, morskiego 3,9% oraz usług wspomagających transport 13,9%,. Po stronie rozchodów analizowany udział wyniósł odpowiednio: dla transportu morskiego 16,5%, lotniczego 15,4%, usług wspomagających 8,5%, transportu kolejowego 7%, rurociągowego 5,7%. 18 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Rachunek bieżący i kapitałowy 1.1.3.2. Podróże zagraniczne W III kwartale 2012 r., w związku z wyjazdami zagranicznymi, Polacy wydali 2 354 mln EUR. W stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku wydatki te zwiększyły się o 16,0% (czyli o 324 mln EUR). W tym samym czasie cudzoziemcy przyjeżdżający do Polski wydali 2 602 mln EUR. W porównaniu z poprzednim rokiem, wydatki te wzrosły o 12,9% (297 mln EUR). Silniejszy wzrost wydatków niż przychodów wpłynął na nieznaczne pogorszenie dodatniego salda z 275 mln EUR w III kwartale 2011 r. do 248 mln EUR w III kwartale 2012 r. Analiza struktury geograficznej wydatków wykazała, że w III kwartale 2012 r. wydatki cudzoziemców z krajów Unii Europejskiej dokonane w Polsce stanowiły 60,7% przychodów z tytułu podróży zagranicznych. W analogicznym okresie poprzedniego roku udział ten wyniósł 63,5%. Zanotowane zmniejszenie jest kontynuacją trendu spadkowego obserwowanego dla udziału wydatków w Polsce osób z krajów Unii od połowy 2010 r. W przypadku rozchodów, udział wydatków Polaków na podróże zagraniczne do krajów Unii Europejskiej w omawianym kwartale stanowił 76,5% ogółu wydatków i w porównaniu z III kwartałem 2011 r. pozostał na niezmienionym poziomie (spadek o 0,1%). W przypadku rozchodów, nie obserwuje się w ostatnim czasie stałej tendencji zmian w strukturze geograficznej. 1 1.1.3.3. Pozostałe usługi W III kwartale 2012 r. saldo pozostałych usług było dodatnie i wyniosło 106 mln EUR. W porównaniu z III kwartałem 2011 r. nastąpiło polepszenie salda o 54 mln EUR. W o m a w i a n y m o k r e s i e w i e l k o ś ć p r z y c h o d ó w z t y t u ł u p o z o s t a ł y c h u s ł u g o s i ą g n ę ł a w a r t o ś ć 3 022 mln EUR, kwota rozchodów natomiast ukształtowała się na poziomie 2 916 mln EUR. W badanym okresie przychody oraz rozchody zwiększyły się, w porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku, o odpowiednio 5,9% i 4,1%. Na wzrost przychodów wpłynęły głównie następujące zmiany: wzrost usług informatycznych i informacyjnych (o 66 mln EUR), usług budowlanych (o 60 mln EUR), pozostałych usług gospodarczych (o 51 mln EUR) oraz usług ubezpieczeniowych (o 28 mln EUR). Na wzrost rozchodów wpłynęły głównie następujące zmiany: wzrost opłat z tytułu patentów i licencji (o 47 mln EUR), wzrost importu pozostałych usług handlowych (o 37 mln EUR) oraz usług budowlanych (o 31 mln EUR). Polski handel pozostałymi usługami skierowany jest głównie do krajów Unii Europejskiej. W III kwartale 2012 r. 68,9% eksportu oraz 78,2% importu pochodziło z państw wspólnoty. Proporcja ta w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku pozostała na mniej więcej tym samym poziomie. 1.2. Dochody W III kwartale 2012 r. saldo dochodów było ujemne i wyniosło 4 891 mln EUR. Ujemne saldo dochodów pogorszyło się w porównaniu z III kwartałem 2011 r. o 369 mln EUR, czyli o 8,2%. Główną przyczyną ujemnego salda dochodów są uzyskiwane przez nierezydentów dochody z tytułu inwestycji bezpośrednich dokonanych w Polsce. Obserwowane od kilku lat ujemne saldo dochodów jest zjawiskiem występującym nie tylko w Polsce, ale i w innych krajach regionu, które cechuje wysoka ujemna pozycja inwestycyjna. Ujemne saldo dochodów jest konsekwencją dużego zaangażowania zagranicznych inwestorów w daną gospodarkę i realizowania przez nich dochodów z tego tytułu, przy znacznie niższym poziomie zaangażowania rezydentów w inwestycje za granicą. Dochody nierezydentów zrealizowane w Polsce w III kwartale 2012 r. wyniosły 6 710 mln EUR i w porównaniu z III kwartałem 2011 r. powiększyły się o 609 mln EUR, czyli o 9,9%. Dochody zagraniczne polskich podmiotów wyniosły 1 819 mln EUR i wzrosły o 240 mln EUR, tj. o 15,2%. Przychody z tytułu wynagrodzeń Polaków pracujących za granicą krócej niż jeden rok wyniosły 847 mln EUR. Rozchody z tytułu wynagrodzeń nierezydentów pracujących w Polsce krócej niż Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za III kwartał 2012 roku 19

Rachunek bieżący i kapitałowy jeden rok osiągnęły wartość 418 mln EUR. Saldo wynagrodzeń pracowników było dodatnie i wyniosło 429 mln EUR. Wykres 14. Dochody 1 8 000 6 000 4 000 2 000 0-2 000-4 000-6 000 mln EUR I II III IV I II III IV I II III IV I II III 2009 2010 2011 2012 Przychody Rozchody Saldo Saldo dochodów z tytułu inwestycji bezpośrednich było ujemne i wyniosło 2 932 mln EUR. Przed rokiem saldo również było ujemne i wyniosło 3 119 mln EUR. Dochody zagranicznych inwestorów bezpośrednich z tytułu ich zaangażowania kapitałowego w polskich podmiotach wyniosły 3 344 mln EUR i stanowiły 49,8% całości dochodów nierezydentów zrealizowanych w Polsce. Na kwotę tę złożyły się: wypłacone dywidendy w wysokości 1 768 mln EUR, reinwestowane zyski, których wartość wyniosła 1 016 mln EUR oraz naliczone odsetki od instrumentów dłużnych w wysokości 560 mln EUR. Kwota dochodów nierezydentów od zagranicznych inwestycji bezpośrednich, w porównaniu z III kwartałem 2011 r., wzrosła o 80 mln EUR, tj. o 2,5%. Dochody polskich podmiotów z tytułu ich inwestycji bezpośrednich za granicą wyniosły 412 mln EUR, przy czym kwota otrzymanych dywidend wynosiła 83 mln EUR, należne odsetki od udzielonych kredytów osiągnęły wartość 197 mln EUR, natomiast kwota reinwestowanych zysków wyniosła 132 mln EUR. Przychody z tytułu dochodów rezydentów od ich inwestycji bezpośrednich, w porównaniu z III kwartałem 2011 r., wzrosły niemal trzykrotnie (o 267 mln EUR, tj. o 184,1%). W III kwartale 2012 r. saldo dochodów z tytułu inwestycji portfelowych było ujemne i wyniosło 1 996 mln EUR. Przed rokiem saldo to było również ujemne i wyniosło 1 510 mln EUR. Dochody nierezydentów z tytułu inwestycji portfelowych dokonanych w Polsce wyniosły 2 072 mln EUR i, w porównaniu z III kwartałem 2011 r., wzrosły o 466 mln EUR, czyli o 29,0%. Wzrost dochodów był przede wszystkim rezultatem powiększenia przez nierezydentów portfela polskich dłużnych papierów wartościowych, głównie obligacji skarbowych, nominowanych zarówno w złotych, jak i w walutach obcych. W III kwartale 2012 r. udział wypłat dochodów z inwestycji portfelowych w całkowitej wartości rozchodów wyniósł 30,9%. Dochody polskich podmiotów z inwestycji portfelowych za granicą stanowiły, w omawianym okresie, 4,2% całości przychodów z tytułu dochodów i wyniosły 76 mln EUR. Przed rokiem dochody polskich inwestorów portfelowych wyniosły 96 mln EUR. 20 N a r o d o w y B a n k P o l s k i