Terenow interktywn szko³ leœn propozycj n XXI wiek? Gr yn G³uch Streszczenie. Ide tworzeni sensorycznych oiektów edukcyjnych, z interktywn¹ ekspozycj¹ przyli j¹c¹ prw przyrody i fizyki, pojwi³ siê w œrodowisku nimtorów kultury i ekologów w ltch 90. XX wieku. Dopiero jednk po 2000 roku nst¹pi³ jej dynmiczny rozwój, dziêki któremu powst³o wiele muzeów i prków edukcyjnych, wykorzystuj¹cych te metody w prezentcji swoich ziorów. Pierwsze tego typu wystwy y³y zwi¹zne z nukmi przyrodniczymi. Kolejnym etpem w rozwoju oiektów edukcyjnych s¹ centr nuki (ng. Science Center), w których relizuje siê wystwy interktywne, gdzie ekspozycj udown jest n zsdzie interkcji z widzem. Widz m mo liwoœæ w sposó ezpoœredni ocowæ z ekspontem z pomoc¹ dotyku, wzroku, s³uchu, zpchu czy te smku. Równie ls mo e stæ siê niecodzienn¹ prcowni¹ doœwidczln¹ dl m³ych i du ych odkrywców mtorów, w którym w sposó nmclny êd¹ mogli n w³sn¹ rêkê przeprowdziæ eksperymenty, poznj¹c prw przyrody, korzystj¹c z ró norodnoœci i ogctw nturlnych lsu orz interktywnych urz¹dzeñ edukcyjnych. Koncepcj lsu jko prcowni doœwidczlnej przyczyni³ siê do powstni projektu Terenowej Interktywnej Szko³y Leœnej. S³ow kluczowe: muze i prki edukcyjne, urz¹dzeni interktywne, edukcj przyrodniczo-leœn Astrct. Interctive Forestry Field School proposl for the XXI century? The ide of creting sensory lerning ojects, with n interctive exhiition which rings closer the lws of nture nd physics, ppered in the environment, entertiners nd environmentlists in the 90s of the XX century. But only fter 2000 ws its dynmic development, which led to numer of museums nd prks, eduction, using these methods in the presenttion of their collections. The first exhiitions of this type were ssocited with the nturl sciences. The next stge in the development of eductionl fcilities re centers of lerning (clled Science Center), which implement the interctive exhiition, where the exhiition is uilt on the principle of interction with the viewer. The viewer hs the ility to directly ssocite with the exhiit y touch, sight, hering, smell or tste. Also the forest cn ecome extrordinry experimentl workshop for smll nd lrge explorers-mteurs, who in n lmost tngile wy will e le to conduct their own experiments, lerning the lws of nture, using vriety of forest nd nturl resources nd interctive lerning devices. The concept of forest s n experimentl lortory contriuted to the project of Interctive Field Forest School. Key words: museums nd prks, eductionl, interctive equipment, eduction nd nturl forest 20 Gr yn G³uch Terenow interktywn szko³ leœn propozycj n XXI wiek?
Wstêp Pocz¹tek XXI wieku to wszechoecn komputeryzcj wielu dziedzin nszego yci i wzrstj¹c ³twoœæ dostêpu do Internetu. Przez to Œwit Wiedzy w formie pisnej, fotogrficznej i filmowej dostêpny jest prwie w k dym domu, szkole czy iliotece. Corz czêœciej dzieci n Gwizdkê dostj¹ osoiste lptopy lu PSP. Filmy przyrodnicze n p³ytch DVD mo n kupiæ jko dodtek do gzety pornnej. Corz ogtsz¹ ofert¹ dysponuj¹ kin 3D, nstêpnie 4 i 5D. Mo liwoœæ smodzielnego poruszni siê w œwiecie wirtulnym, doœwidczni go wielom zmys³mi orz rdzo dynmiczne i ktywne odÿce, kszt³tuj¹ oecnie m³ode (i nie tylko) pokolenie. Zmieni³y siê mo liwoœci zrzem oczekiwni. Powst³ potrze stworzeni nowoczesnej oferty edukcyjnej i rekrecyjnej dl mieszkñców orz turystów, którzy oczekuj¹ n innowcyjne us³ugi. Jest to szns n powstnie nowych, kretywnych miejsc prcy orz testownie prtnerskich metod wspó³prcy loklnej i pondnrodowej. Zminy te zuw lne s¹ w nowych, wngrdowych rozwi¹znich i projektch oœrodków edukcyjnych, tkich jk muze czy prki edukcyjne. S¹ to miejsc, gdzie dzieci, m³odzie, tk e doroœli mog¹ eksperymentowæ i poznwæ dzi³nie si³ ntury orz prw fizyki. Pomocne w tym okzuj¹ siê, mniej lu rdziej skomplikowne, ró nego rodzju przedmioty i udowle, zwne urz¹dzenimi edukcyjnymi, których mo e dotkn¹æ k dy zwiedzj¹cy i smodzielnie zpoznæ siê z zsd¹ jego dzi³ni. Muze edukcyjne zierj¹ i udostêpnij¹ tkie interktywne eksponty dydktyczne wewn¹trz udynku, ntomist prki edukcyjne i ogrody sensoryczne n otwrtej przestrzenni. Tk e w leœnej infrstrukturze edukcyjnej mo n zuw yæ te trendy i nowoœci. Pod¹ j¹c z pomys³mi i rozwi¹znimi europejskimi, w Polsce w osttnim dziesiêcioleciu powst³y interktywne oiekty edukcyjne, miêdzy innymi: Centrum Nuki Kopernik w Wrszwie, Centrum Nuki Eksperyment przy Pomorskim Prku Nukowo-Technologicznym w Gdyni, Centrum Hewelinum w Gdñsku, Muzeum Przyrodniczo-Leœne Bi- ³owieskiego Prku Nrodowego, czy sensoryczny plc Ogród Doœwidczeñ Stnis³w Lem w Krkowie i Integrcyjny Leœny Ogród Edukcyjny Leœn Przygod w Ndleœnictwie Sierków (fot. 1). Fot. 1. Interktywny kiosk multimedilny w Muzeum Bi³owieskiego Prku Nrodowego (fot. G. G³uch) Photo 1. Interctive multimedi kiosk in Bilowiez Ntionl Prk Museum Trendy i nowoœci w leœnej infrstrukturze edukcyjnej W ci¹gu osttnich 15 lt n terench leœnych powst³y tysi¹ce œcie ek edukcyjnych, oœrodków i iz edukcyjnych. S³u ¹ one przyli niu zgdnieñ leœnych, ekologicznych i ochrony przyrody c³emu spo³eczeñstwu: dzieciom w wieku przedszkolnym, szkolnym m³odzie y i doros³ym. W oœrodkch oprócz sl z ekspontmi mo n spotkæ corz lepiej wypos ne sle, przygotowne do prowdzeni wyk³dów, ze sprzêtem udiowizulnym i ciekwymi pomocmi edukcyjnymi. W wypos eniu œcie ek edukcyjnych, oprócz ³wek i koszy n œmieci, znjduj¹ siê czêsto liczne kolorowe tlice edukcyjne z rycinmi, fotogrfimi i czêœci¹ tekstow¹. Eduktorzy uczestnicz¹ w wielu szkolenich, oprócz pogdnek, prowdz¹ zjêci edukcyjne poprzez zwê, czêsto smi projektuj¹ i wykonuj¹ pomoce dydktyczne s³u ¹ce utrwleniu wiedzy. Studi i Mteri³y CEPL w Rogowie R. 13. Zeszyt 1 (26) / 2011 21
Zmienij¹ce siê potrzey i oczekiwni spo³eczeñstw powoduj¹ zminy w lesie pod wzglêdem jego przygotowni technicznego do celów edukcji. Zrówno w Polsce, jk i w krjch s¹siduj¹cych mo n zuw yæ poszukiwnie nowych pomys³ów zmierzj¹cych do uktywnieni uczestników zjêæ. Jk powinny ztem wygl¹dæ nowoczesne miejsc edukcji przyrodniczo-leœnej? Czy wiemy, jkie rozwi¹zni preferuj¹ m³odzi uczestnicy zjêæ edukcyjnych? Sk¹d czerpæ wzorce i pomys³y? Czy zminy w leœnej infrstrukturze edukcyjnej mj¹ sznsê zwróciæ uwgê i uktywniæ dzieci i m³odzie, zrzem utrkcyjniæ zjêci edukcyjne n terenie leœnym? Interktywn infrstruktur edukcyjn Przy ndleœnictwch, oœrodkch edukcyjnych, czêsto n terenie ogrodzonym, powstj¹ miejsc edukcji wypos one w interktywne urz¹dzeni edukcyjne. Prezentowne poni ej przyk³dy tkich urz¹dzeñ pochodz¹ z oœrodków z terenu Polski, Niemiec, Czech i Norwegii. W zle noœci od potrze tworzone s¹ miejsc, gdzie mog¹ siê zeræ wszyscy uczestnicy zjêæ nzywne zielonymi klsmi. S¹ to nmioty, zdszeni, specjlne konstrukcje, gdzie mog¹ odyæ siê w terenie zjêci edukcyjne. Oso edukuj¹c mo e przekzæ tu wiedzê, przygotowæ uczestników do zjêæ wrszttowych czy eksperymentlnych. Mo n tu tk e zjeœæ posi³ek i odpocz¹æ. Sme w soie mog¹ stæ siê pretekstem do temtu zjêæ edukcyjnych. Konstrukcje, oczywiœcie zpewnij¹ce ezpieczeñstwo dzieciom, mog¹ yæ ciekwe. Istotny jest tu sm pomys³ (fot. 2, 2). Przedmioty znne z wypos eni szkolnej klsy mog¹ stæ siê w tkim miejscu pomocmi nukowymi, urz¹dzenimi interktywnymi. Zczniemy od tlicy. Nie musi to yæ tlic s³u ¹c tylko do zpoznni siê z mteri³em n niej zwrtym, le mo e to yæ tlic interktywn. Mo emy wymieniæ zniszczone tlice n interktywne lu zprojektowæ nowe. W tym przypdku tlic interktywn to tk tlic, n której mo n coœ npisæ, zznczyæ, przestwiæ, przesun¹æ i dopsowæ. Mog¹ tu yæ wykorzystne zwieszki drewnine ze zdjêcimi czy rysunkmi lu plnszetki mgnetyczne (przyniesione przez prowdz¹cych zjêci) (fot. 3, 3). Doœæ drog¹, le rdzo luin¹ form¹ tlicy s¹ multimedilne tlice interktywne wystwine i udostêpnine w czsie zjêæ edukcyjnych (fot. 4). Iloœæ relizownych tu temtów i sposoów jest rdzo du i stwrz nowe mo liwoœci edukcji nie tylko w pomieszczenich zmkniêtych. Potrzen jest dor pogod, zdszenie i mo liwoœæ pod³¹czeni urz¹dzeni multimedilnego. Podone wymgni mj¹ komputery wypos one w ekrny dotykowe (tzw. kioski multimedilne) z progrmmi dydktycznymi dostosownymi do potrze edukcyjnych dnego oœrod- Fot. 2. Zielon kls: Pj¹k () i Plster miodu () n terenie Ndleœnictw Pu³tusk (fot. G. G³uch) Photo 2. Green clsses: Spider () nd Honeycom () in Pu³tusk Forest Inspectorte 22 Gr yn G³uch Terenow interktywn szko³ leœn propozycj n XXI wiek?
Fot. 3. Tlice: mgnetyczn () i sznurkow (), s³u ¹ do rozpoznwni gtunków (fot. G. G³uch, fot. M. Gu³) Photo 3. Bords: mgnetic () nd rope (), re used to identify species Fot. 4. Urz¹dzeni do edukcji w terenie: tlic interktywn () orz interktywny kioski multimedilny () (fot. G. G³uch) Photo 4. Equipment for eduction in the field: n interctive whiteord () nd n interctive multimedi kiosk () k (fot. 4). S¹ to czêsto swoiste lumy fotogrficzne s³wi¹ce piêkno dnego regionu, wirtulne przewodniki turystyczne, leksykony czy encyklopedie wiedzy przyrodniczo-leœnej. To ezimienni egzmintorzy nszej wiedzy orz skrnice ciekwostek i zskkuj¹cych m³o znnych tjemnic z yci lsu. Do tlic, które pe³ni¹ funkcjê szf grj¹cych zliczne s¹ urz¹dzeni interktywne z kolorow¹ plnsz¹ dydktyczn¹ i ngrnymi g³osmi zwierz¹t orz g³osem lektor, czytj¹cego krótkie informcje o prezentownych gtunkch. Uczestnik mo e sm os³ugiwæ tlicê, wiæ siê w rozpoznwnie gtunków ptków po wydwnych przez nie odg³osch lu ogl¹dj¹c rysunki i zdjêci n plnszy. Mo e tk e poszerzyæ swoj¹ wiedzê s³uchj¹c ngrnych dodtkowych informcji. Niekiedy w zielonej klsie wystrcz¹ stoliki do wykonni zdñ dl grup 5-8 osoowych. Podzi³ n mniejsze grupy pozwl n zwiêkszenie ktywnoœci wszystkich uczestników zjêæ, s³u y sprwdzeniu wiedzy, przeprowdzeniu eksperymentu. Edukcj mo e siê odywæ n stole, gdzie mo n roz³o yæ plnszê z zgdkmi lu interktywne pomoce dydktyczne przy- Studi i Mteri³y CEPL w Rogowie R. 13. Zeszyt 1 (26) / 2011 23
niesione i rozdne dzieciom (fot. 5). Nwet n ³wce mo n relizowæ ktywn¹ edukcjê. Wystrczy nrysowæ n niej tropy zwierz¹t uczestnicy mj¹ z zdnie rozpoznæ je (podpowiedzi znjduj¹ siê n koñcu ³wy). Innym przyk³dem mog¹ yæ siedzisk eksponty np.: powiêkszone owoce drzew, gtunki owdów (fot. 5). Zle y to od pomys³odwcy i umiejêtnoœci wykonwcy. Wiele urz¹dzeñ mo n zmówiæ w nielicznych, wyspecjlizownych firmch, le wiêkszoœæ roion jest jednorzowo i n indywidulne zmówieni wed³ug utorskich projektów. W tkiej klsie nie mo e zrkn¹æ koszy n œmieci (do segregcji œmieci) orz snitritów. W poli u powinien yæ prking dl grup przyywj¹cych z dlek utokrmi czy smochodmi osoowymi i miejsce n rowery. Je eli edukcj odyw siê w lesie, to uczestnicy przede wszystkim dostrzegj¹ drzew. Potrzene s¹ ywe okzy, le i utrwlenie wiedzy przy pomocy odpowiednich pomocy dydktycznych. Smo pokznie pni lu tlic z dok³dnymi opismi gtunków drzew nie wystrczy i nie jest tk trkcyjne, jk sprwdzenie swojej wiedzy metod¹ rozpoznwni. S³u ¹ do tego interktywne urz¹dzeni, które ustwione n niewielkiej przestrzeni u³twi¹ i utrkcyjni¹ nukê, tk e umo liwi¹ rywlizcjê w grupch. Gtunki drzew liœcistych i iglstych mo n Fot. 5. Interktywne i edukcyjne funkcje mog¹ te pe³niæ: stó³ z plnsz¹ z zgdkmi () i siedzisko () (fot. G. G³uch, fot. K. Winkler) Photo 5. Interctive nd eductionl functions my lso served y: tle with the puzzle ord (s) nd set () Fot. 6. Stnowisk edukcyjne: do rozpoznwni gtunków drzew () i zdemonstrowni udowy drewn () (fot. K. Winkler, fot. M. Sroczyñsk- ojek) Photo 6. Eductionl stnd: to recognize the species of trees () nd demonstrte the wood structure() 24 Gr yn G³uch Terenow interktywn szko³ leœn propozycj n XXI wiek?
Fot. 7. Do rozpoznwni gtunków drzew mog¹ s³u yæ: ró ne formy œwitowidów () i pojemników () (fot. M. Sroczyñsk- ojek) Photo 6. To identify species of trees cn e used: the vrious forms of œwitowid () nd continers () rozpoznwæ n 9 sposoów (liœcie, kwity, owoce, nsion, kor, p¹ki, koron, korzenie i drewno), co dje olrzymie pole do oprcowni interktywnych pomocy dydktycznych (fot. 6). Dl m³odszych dzieci wystrczy eksperymentownie z kilkom gtunkmi i rdzo proste pomys³y. Dl strszych grup mo n postræ siê o wiêksz¹ liczê gtunków, le i o zdni trudniejsze, rdziej precyzyjne. Zjrzenie do wnêtrz drzew, potem sprwdzin z udowy drewn mo e zciekwiæ edukownych (fot. 6). W miejscu przeznczonym do zw interktywnych ustwine s¹ urz¹dzeni populryzuj¹ce wiedzê o ró nym stopniu trudnoœci i z ró nymi interktywnymi pomys³mi. Urz¹dzeni te mj¹ w swojej konstrukcji elementy ruchome, s³u ¹ce do prwid³owego wykonni zdni. Populrn form¹ s¹ tzw. œwitowidy o ró nych kszt³tch i wymirch orz ró nej temtyce. S³u ¹ do rozpoznwni gtunków drzew, krzewów, zwierz¹t, poprzez dopsownie do ich nzwy ró nych elementów udowy chrkterystycznych dl dnego gtunku (fot. 7). Inn¹ luin¹ nie tylko przez njm³odszych uczestników zjêæ form¹ edukcji s¹ puzzle do uk³dni n stolikch, trwie czy w stel ch orz ruchome uk³dnki. Mog¹ to yæ typowe puzzle uk³dne wed³ug wzoru, lo poprzez przesuniêcie ruchomych czêœci Do trudniejszych nle y dopsownie czêœci puzzli, uk³dnek ez wzoru, sprwdzj¹cych nsz¹ znjomoœæ detli (np.: czyje to tropy, do jkiego zwierzêci nle y poro e, czyje to gnizdo itp. Du e emocje wywo³uj¹ zgduj-zgdule. Jedn¹ z form tej zwy jest odczytnie pytñ i szuknie prwid³owej odpowiedzi lu sprwdzenie poprzez dotyk i rozpoznnie schownego, niewidzinego przedmiotu zwi¹znego z lsem. Uzupe³nieniem tego typu pomocy edukcyjnych s¹ pieñki i ko³ fortuny orz wielkowymirowe klocki z 6 orzmi do u³o eni. W interktywnej edukcji wykorzystywne s¹ tk e urz¹dzenie rekrecyjne. Spotykne s¹ Studi i Mteri³y CEPL w Rogowie R. 13. Zeszyt 1 (26) / 2011 25
nietypowe œcie ki zdrowi, plce rekrecyjne z gotowymi urz¹dzenimi s³u ¹cymi do rekrecji i tlicmi pog³êij¹cymi wiedzê przyrodnicz¹. Orgnizowne s¹ tu zjêci edukcyjne uzupe³nij¹ce zjêci z wychowni fizycznego, po³¹czone ze zdoyciem wiedzy np.: o gtunkch zwierz¹t, ich sposoie poruszni siê, czyli o ruchu w œwiecie przyrody (fot. 8 ). Mog¹ siê tu znleÿæ urz¹dzeni z certyfiktmi ezpieczeñstw: urz¹dzeni ruchome (ruchome mosty, ³wki, ko³ n sprê ynch), urz¹dzeni do wspinni (œcinki, przeplotnie, pjêczyny), elementy wypos eni œcie ek zdrowi (drinki, równow nie, plisdy, p³otki do przeskoków) orz skocznie w dl czy te œcie ki o ró nym pod³o u do chodzeni n osk. Zg³êinie wiedzy o yciu zwierz¹t inspiruje czêsto do powstni ciekwych pomys³ów nowych urz¹dzeñ temu s³u ¹cych. Spotykne s¹ np. tunele podziemne, konstrukcje z g³êzi typu eremie or, tmy, gnizd ptków. S¹ to elementy st³e, wykonne przez doros³ych lu k dorzowo udowne i rozierne przez uczestników zjêæ ze zgromdzonych mteri- ³ów. Do dorych pomys³ów nle y zgromdzenie drewninych elementów, z których mo n z³o yæ smemu m³y domek. Do interktywnej edukcji mo n wykorzystæ zgrody dl dzikich zwierz¹t. Oprócz zdoyci wiedzy od przewodnik czy wyczytni wiedzy z tliczek, mog¹ siê tu znleÿæ przedstwione powy ej urz¹dzeni s³u ¹ce sprwdzeniu lu poszerzeniu wiedzy w sposó smodzielny i ktywny. Poz nturlnymi odg³osmi wydwnymi przez ptki i inne zwierzêt czy te poudznymi si³¹ wody i witru, s³ysznymi przez osoy êd¹ce w lesie, uwzglêdnine s¹ w projektch specjlne, njczêœciej drewnine instrumenty (cym³y, dzwony, struny, fujrki, êny), du e tuy do s³uchni odg³osów lsu, leœne telefony (fot. 9). W tej dziedzinie jest jeszcze wiele do wymyœleni i zrelizowni. Nic nie zst¹pi ocowni ezpoœredniego z przyrod¹. Podejrzenie jej wymg nierz sporo wysi³ku, przyrz¹dów, niekiedy odpowiednich pomys³ów. Podgl¹dnie z lisk yci owdów, pjêczków, ssków czy ptków mo e yæ fscynuj¹ce, le czêsto jest trudne. Niekiedy wystrczy zrn ze so¹ lornetk czy lunet ustwion w terenie s³u ¹c do ogl¹dni niewielkich czy zncznie oddlonych ywych okzów w ich œrodowisku nturlnym. Szczególnie wrto w ten sposó oserwowæ gtunki roœlin siedlisk wilgotnych i chronione. Nierz potrzene êd¹ specjlne udki, pomieszczeni, miejsc gdzie w rn ownych wrunkch przeywæ mog¹ ciekwe do ogl¹dni gtunki, które w nturze s¹ trudne do ogl¹dni, lu wrêcz jest to nie mo liwe. Podgl¹d z lisk wnêtrz mrowisk, ul czy gnizd ptków i wylêgni siê Fot. 8. Urz¹dzeni rekrecyjne: skoczni w dl z listw¹ z zznczonymi odleg³oœcimi skoków zwierz¹t () orz konstrukcj do przejœci i doœwidczeni yci pod ziemi¹ () (fot. G. G³uch, fot. M. Gu³) Photo 8. Recretionl fcilities: jump wy from the strip of mrked nimls jumping distnces () nd construction to move nd experience life underground () 26 Gr yn G³uch Terenow interktywn szko³ leœn propozycj n XXI wiek?
Fot. 9. Specjlne urz¹dzenie do s³uchni odg³osów lsu () i leœne cym³y z melodi¹ do zgrni () (fot. M. Gu³, fot. K. Winkler) Photo 9. Specil device for listening to the sounds of the forest () nd forest cymls with the melody to ply () m³odych mo liwy jest w specjlnych przeszklonych konstrukcjch edukcyjnych lu drewninych przy pomocy zmontownych kmer. Urz¹dzeni interktywne nie tylko wykorzystuj¹ i sprwdzj¹ nsz¹ wiedzê, le równie uruchmij¹ zmys³y poprzez w¹chnie, dotyknie, podgl¹dnie, s³uchnie. W lesie spotykmy siê z wieloœci¹ zpchów, dÿwiêków i rw c³¹ z³o on¹ ró norodnoœci¹ yci, co dostrcz nm ogromnego ogctw doznñ. Orgnizmy yj¹ce w lesie posidj¹ rdzo zró nicowne wielkoœci. Pomir i porównywnie ich wielkoœci dje szerokie mo - liwoœci edukcyjne. Mo n mierzyæ, w yæ i porównywæ ze so¹ ró ne gtunki. Mo n tk e oserwowæ zjwisk przyrodnicze w ró nym czsie dni, porze roku i okresie. Pomocne s¹ tu wszelkiego rodzju konstrukcje z pojemnikmi n zpchy orz eksponty interktywne umo liwij¹ce porównnie nszych wymirów w stosunku do innych gtunków, poromierze, zegry s³oneczne (fot. 10, ). Przy wykonywniu projektów w ne jest ujednolicenie stylu oprwy grficznej orz mteri³u zprojektownych urz¹dzeñ. N terench leœnych pozytywnie odierne s¹ elementy wykonne z drewn, w kolorch njpowszechniejszych w œrodowisku nturlnym, odpowiednio Fot. 10. Pomoce interktywne: kolekcj zpchów () i ptsi mir () (fot. G. G³uch, fot. M. Gu³) Photo 10. Interctive ids: collection of frgrnces () nd irds mesure () Studi i Mteri³y CEPL w Rogowie R. 13. Zeszyt 1 (26) / 2011 27
zimpregnowne. Umieszcznie tkich urz¹dzeñ w poli u oœrodków czy ogrodzenie zncznie ogrnicz ich dewstcjê. Projektuj¹c tkie urz¹dzeni edukcyjne wrto pomyœleæ o wszystkich grupch wiekowych i przygotowæ progrm o ró nym stopniu trudnoœci. Nstêpnym w - nym etpem projektu jest z³o enie czy uczestnicy zjêæ mj¹ smi, czy w grupie, wykonywæ zdni i je sprwdzæ. Czy prwid³owe odpowiedzi mj¹ przekzywæ prowdz¹cemu zjêci, czy zznczj¹ je w krtch prcy, czy w specjlnie przygotownych zeszytch æwiczeñ. Przewidzieæ nle y przeieg zjêæ, kolejnoœæ wykonywni zdñ i czs, odstêpy pomiêdzy grupmi lu osomi, iloœæ zdñ. Wyór miejsc te jest istotny. Njlepszym miejscem do ustwieni urz¹dzeñ jest ls. Je eli jednk przeznczmy n teren edukcyjny polnê przy oœrodku edukcyjnym itp. mo n teren przyleg³y wzogciæ o gtunki rodzime zrówno drzew, jk i krzewów orz ylin (roœliny zielne wieloletnie). Preferowne powinny yæ gtunki krjowe typowe dl wrstw lsu, poln, strefy rzegowej lsu. Zyt czêsto nowo projektowne miejsc osdzne s¹ gtunkmi ozdonymi ocego pochodzeni. Nsdzeni nowe powinny yæ przemyœlne i wykorzystne w edukcji. Nie tylko do zprezentowni n œcie ce edukcyjnej, le i czynnego poznwni, np. poprzez rysownie i pomiry (je eli nie c³ych roœlin, to przynjmniej ich porównywlnych elementów) orz gry i zwy edukcyjne. Zjêci dydktyczne zwierj¹ce zdni interktywne wykonywne n urz¹dzenich nwet elementy sdzeni, pieleni, podlewni s¹ rdzo potrzene i rdziej trkcyjne ni smo ogl¹dnie ekspontów, prezentcji i s³uchnie pogdnek. Projekt Interktywnej Szko³y Leœnej w Instytucie Bdwczym Leœnictw W ltch 2009-2010 powst³ koncepcj i projekt Interktywnej Szko³y Leœnej n terenie ogrodzonym Instytutu Bdwczego Leœnictw w Sêkocinie Strym. Zplnowno modernizcjê i przekszt³cenie w oiekty interktywne 4 istniej¹ce stnowisk orz doudownie 4 nowych sl edukcyjnych wypos onych w 3-5 urz¹dzeñ interktywnych. N poszczególnych stnowiskch odyw³y siê relizcj temtów ogólnoprzyrodniczych i leœnych w slch : Po ry lsów, U ytkownie lsu, Pilrki i h³s, Kr¹g iesidny, Budow wrstwow lsu, Owdy nszych lsów, Sski nszych lsów, Ptki nszych lsów i mist (ryc. 1). Oprócz istniej¹cych tlic edukcyjnych, domku z ekspontmi, dzikich rci, kolekcji krp i krpin, zdszeni, miejsc n ognisko, wie y oserwcyjnej OPL, terenowego lortorium dni pilrek, znjd¹ siê tu miêdzy innymi: interktywne tlice mgnetyczne, tlice z zwieszkmi, zgduj zgdule, puzzle, skrzyni z tropmi zwierz¹t i piskiem do odijni tropów, zwki edukcyjno-rekrecyjne, np. rzut do celu Dzik i Dziuplki, Wielki ptk, œwitowid Mcierzyñstwo ssków. Niektóre tlice mgnetyczne i z zwieszkmi stnowiæ êd¹ c³oœæ w po³¹czeniu z zdszonymi ekspozycjmi, tkimi jk: udki lêgowe, pu³pki n owdy, pœnik, zdszony nziemny profil gleowy. Kilk z zprojektownych urz¹dzeñ jest dostêpnych n nszym rynku, pozost³e zost³y zprojektowne i êd¹ wykonne wed³ug utorskich pomys³ów i projektów. Te nietypowe sle lekcyjne mog¹ yæ odwiedzne przez grupy wycieczkowe pojedynczo, jko element wrszttowy relizownego temtu w czsie 3 godzinnych zjêæ dydktycznych lu po kolei wszystkie, w czsie specjlnych interktywnych wrszttów. Uczestnicy zjêæ mog¹ korzystæ z urz¹dzeñ indywidulnie lu prcowæ w grupch przechodz¹c od stnowisk do stnowisk. Poprwnoœæ wykonnych zdñ mo e yæ elementem oceny i porównni wyników, w efekcie pomóc w wy³onieniu zwyciêzcy konkursu. Nstêpnym etpem jest zdoycie funduszy n relizcjê projektu w terenie. Pomys³, jego trkcyjnoœæ edukcyjn¹ i zwow¹ njlepiej oceni¹ u ytkownicy po udostêpnieniu Terenowej Interktywnej Szko³y Leœnej. 28 Gr yn G³uch Terenow interktywn szko³ leœn propozycj n XXI wiek?
Ryc. 1. Koncepcj zgospodrowni Interktywnej Szko³y Leœnej przy IBL w Sêkocinie Strym Fig. 1. Interctive development concept for the Forest School of Forest Reserch Institute in Sekocin Stry Podsumownie Pomys³ ktywnego, twórczego i eksperymentlnego spêdzni czsu zrodzi³ siê w Polsce w czsie powstwni pierwszych ogrodów Jordnowskich, w Europie Przygodowych Plców Zw dl Dzieci (Dni, 1949 rok). Ocownie n co dzieñ z przyrod¹, æwiczeni gimnstyczne, hodownie roœlin, zwierz¹t, wyplnie gliny, mlownie, udownie drewninych udowli orz projektownie plców i urz¹dzeñ przez dzieci, potem udzi³ w ich wykonniu, to pomys³y ndl ktulne i wrte nœldowni. Aktulnie oserwown n œwiecie mod n tworzenie muzeów, prków edukcyjnych, leœnych interktywnych miejsc edukcji jest dor¹ kontynucj¹ tych pierwszych pomys³ów. WyrŸnie widoczn jest intencj twórców tych oiektów, y do edukcji mo liwie jk njwszechstronniej zng owæ wszystkie zmys³y cz³owiek, nie tylko wzrok. Z wieloletnich oserwcji wynik, e uczestnikom edukcji wiêcej stysfkcji sprwij¹ zjêci, podczs których zdoywj¹ wiedzê poprzez zwê, gry i rywlizcjê. Njd³u ej zostje w pmiêci uczni wiedz, któr¹ zdoy³ przez w³sne doœwidczenie i dzi³ni prktyczne. Prezentowne w refercie rozwi¹zni mog¹ zinspirowæ twórców i zdowoliæ wspó³czesnych odiorców. Jednk odczuwlny jest rk firm specjlizuj¹cych siê w projektowniu tego typu oiektów. Mo e wrto ztem orgnizowæ konkursy n urz¹dzeni interktywne wzogcj¹ce infrstrukturê edukcyjn¹ orz lepiej rozpoznæ preferencje w tej dziedzinie dzieci i m³odzie y, g³ównych uczestników tkich zjêæ. K dy ls jest w pewnym sensie oszrem sensorycznym, poniew odiermy go wszystkimi zmys³mi. Dominuj¹cemu postrzegniu wzrokowemu zwsze towrzysz¹ wzogcj¹ce go, niekiedy zk³ócj¹ce hrmoniê orzu wr eni odierne s³uchem, wêchem, dotykiem niekiedy smkiem. Ls jest idelnym miejscem do tworzeni terenowych interktywnych i sensorycznych miejsc edukcji. Poytu w lesie nie zst¹pi¹ ciekwe lekcje w pomieszczenich czy w terenowych miejscch edukcyjnych. Nie powinny zst¹piæ. S¹ one tylko dodtkiem, trkcyjnym i niekonwencjonlnym, do tego co oferuje ls sm w soie. Gr yn G³uch Instytut Bdwczy Leœnictw Iz Edukcji Leœnej G.Gluch@iles.ww.pl Studi i Mteri³y CEPL w Rogowie R. 13. Zeszyt 1 (26) / 2011 29