Wystawa fotograficzna Sto lat zmian krajobrazu Pienin

Transkrypt

1 Pieniny Przyrod i Człowiek 10: (2008) Wystw fotogrficzn Sto lt zmin krjorzu Pienin Photogrphic exhiition on the theme The chnges in the Pieniny lndscpe over the lst 100 yers MACIEJ SZAJOWSKI Pieniński Prk Nrodowy, ul. Jgiellońsk 107, Krościenko n.d., e-mil: mss@utogrf.pl Astrct. The pper descries temporry photogrphic exhiition displyed in the Pieniny Ntionl Prk on the occsion of its 75 th nniversry celertions. The exhiition rought together selection of 25 reproductions of postcrds, photogrphs, lithogrphs tken in the Pieniny region covering the period , s well s contemporry imges of the sme plces specilly tken for this exhiition. The uthors focused on cpturing chnges seen in this eutiful setting cross mny yers. While selecting the imges for the exhiition, the uthors used minly esthetic criteri, however, considered lso the scle of lndscpe chnges. The exhiits for disply were chosen from wide collection of severl hundred items owned y the Pieniny Ntionl Prk. Keywords: exhiition, photogrphy, Pieniny, lndscpe WSTĘP Wystwę otwrto w sli ekspozycji czsowych dyrekcji Pienińskiego Prku Nrodowego w Krościenku n.d., podczs sesji nukowej, zorgnizownej z okzji 75-leci jego powstni. N pnelch umieszczono 25 reprodukcji pocztówek, fotogrfii i litogrfii, wykonnych w Pieninch w ltch orz ich współczesnych odpowiedników w postci kolorowych zdjęć. Z podstwowe kryterium wyoru zdjęć n wystwę przyjęto względy estetyczne pienińskiego krjorzu, którym n pewno kierowli się dwni fotogrfowie, orz intensywność zmin, jkim uległ w osttnich dziesięciolecich. Przygotowując mterił fotogrficzny n wystwę wyrno kilkdziesiąt ujęć widoków, utrwlonych n strych pocztówkch, heliogrwiurch i fotogrfich, gromdzonych przez lt w ziorch Pienińskiego Prku Nrodowego. Nstępnie odszukiwno miejsc, z których dwniej powstły dne ujęci i wykonywno zdjęcie współczesne. W wielu przypdkch okzło się to niemożliwe ze względu n rdzo duże zminy, jkim uległo otoczenie miejsc, z którego wykonywno zdjęcie. Również włściwości współczesnej optyki fotogrficznej nie pozwlły n idelne odtworzenie strego kdru. Powiększone reprodukcje widoków sprzed lt orz zdjęci współczesne zestwiono ook sieie, dołączjąc nzwę miejsc, dtę i technikę wykonni. Prolemtykę zmin krjorzowych, jkie dokonły się w Pieninch w osttnich 100 ltch, utor omówił n sesji nukowej w dniu

2 120 M. Szjowski Sto lt zmin krjorzu Pienin 5 pździernik 2007 r., której motto rzmiło: Krjorz niedocenion wrtość. Główne zgdnieni wystąpieni prezentowne są poniżej. ZMIANY W KRAJOBRAZIE PIENIN Trudno jednozncznie ocenić, jkie zminy spowodowne przez człowiek w jego otoczeniu są dl krjorzu korzystne, jkie nie. Innymi kryterimi posługuje się przyrodnik, dl którego krjorz stnowi zestw ekosystemów z cłym ogctwem przyrodniczym, innymi inżynier udownictw, strjący się rchitektonicznie wykorzystć przestrzeń, którą dysponuje. Zupełnie inne spojrzenie n krjorz prezentuje stły mieszkniec, dl którego jest on czymś swojskim i normlnym, do czego przywykł, inne wczsowicz, dl którego ten sm krjorz jest fscynujący i piękny. Zdrz się jednk, że człowiek stle odwiedzjący góry, który jest czuły n punkcie przyrody, kultury lu estetyki, zuwży w krjorzie szereg mnkmentów, przyjmując mniej lu rdziej krytyczną postwę. Ze względu n stopień przeksztłceń, jkich dokonuje człowiek w krjorzie, możn wyróżnić cztery jego typy: krjorz pierwotny ez przeksztłceń, którego wszystkie elementy są dziełem ntury; dziś w Polsce prktycznie nie występuje krjorz nturlny przeksztłcony przez człowiek w niewielkim stopniu, w którym zdecydownie dominują elementy ędące twormi ntury, wprowdzone zminy nie wpływją w istotny sposó n wygląd terenu i funkcjonownie ekosystemów, Fot. 1. Widok z wieży zmku niedzickiego n dolinę Dunjc w kierunku Czorsztyn. Komputerowe sklejenie strego i nowego zdjęci. (Fot. M. Szjowski) View towrds the Dunjec vlley nd Czorsztyn from Niedzic cstle tower. Historicl nd contemporry imges were merged using computer technique. (Phot. M. Szjowski)

3 M. Szjowski Sto lt zmin krjorzu Pienin 121 krjorz kulturowy tu dominują elementy wprowdzone przez człowiek, le jest wśród nich sporo elementów nturlnych, dzięki czemu powstje hrmonijn cłość i mozik przenikjących się ekosystemów nturlnych (wod, ls, skły) i utworzonych przez człowiek (pole, łąk, tereny zudowne), krjorz zdewstowny powstjący pod wpływem dziłlności człowiek, w którym zniszczono wszystkie elementy nturlne. W Pieninch, n zdecydownie większej części przestrzeni, dominuje krjorz kulturowy. Jedynie n niewielkim oszrze zchowły się frgmenty krjorzu nturlnego, którego przykłdem jest Przełom Dunjc czy Wąwóz Homole w Młych Pieninch. PRZEGLĄD WYBRANYCH KRAJOBRAZÓW Poniżej zprezentowno kilk przykłdów pienińskiego krjorzu, jk wyglądł kiedyś i jkim zminom uległ n przestrzeni osttnich stu lt. Komputerowe sklejenie orzu wzmg efekt przeksztłceni krjorzu poprzez zlnie doliny Dunjc wodmi Ziornik Czorsztyńskiego (Fot. 1). Wyudownie kłdki przez Dunjec zwiększyło trkcyjność turystyczną Sromowiec Niżnych i Czerwonego Klsztoru, niemniej konstrukcj kłdki i jej rozmiry trwle zeszpeciły pejzż ou wsi (Fot. 2). Zniechnie uprwy ziemi n wielu polch w okolicy Leśnicy doprowdziło do spontnicznego powrotu lsu, również w miejsce, z którego wykonno zdjęcie w ltch 30. XX w. (stąd wyrźne przesunięcie kdru n zdjęciu współczesnym). Wzrost lesistości wiąże się również z ojęciem Holicy, Bystrzyk i ujści Leśnickiego Potoku ochroną ierną w słowckim prku nrodowym (PIENAP) (Fot. 3). Zdecydownie większe niż w XIX w. zdrzewienie terenu uniemożliwiło wykonnie zdjęci z mostu n potoku Lipnik, co spowodowło przesunięcie kdru. Dwny gościniec zstąpiono drogą sfltową i prkingiem. Budynek Czerwonego Klsztoru oecnie jest niewidoczny ze względu n rozmiry otczjących go drzew. Stoki Klsztornej Górki i widoczne w tle Trzy Korony, ze względu n ojęcie terenu ochroną ierną, są dziś zdecydownie rdziej zlesione. N strym zdjęciu wyrźnie zzncz się Klsztorn Górk, którą porst przerzedzon ls iglsty; n zdjęciu współczesnym dominuje ls ukowy (Fot. 4). Niegdyś niezwykle ogty krjorz Przełomu Czorsztyńskiego zniknął częściowo zlny wodmi ziornik. Więcej szczegółów w krjorzie dostrzec możn jedynie n odległym, drugim plnie. Tm też widoczn chotyczn, corz wyżej wspinjąc się n stoki, mocno rozproszon zudow wsi Kluszkowce, Mizern i Mniowy, przeniesion z doliny Dunjc n stoki Gorców (Fot. 5). Zdjęcie wykonno z trsu widokowego n zmku Czorsztyn. Wyudownie zpory i spiętrzenie wód Dunjc spowodowło zlnie jednego z rdziej mlowniczych frgmentów doliny Dunjc Przełomu Czorsztyńskiego. Tym smym zniszczeniu uległ niezwykle cenny frgment krjorzu kulturowego z moziką pól, łąk, lsów i terenów zudownych. Zmek Dunjec w Niedzicy, wzniesiony n wysokim i stromym wzgórzu, nturlnie zezpieczony od północy rzeką, dziś przez zlnie doliny stł się udowlą pozwioną swojego historycznego i kulturowego kontekstu. N współczesnym zdjęciu zzncz się poziom lini zpory, wyrźnie kontrstując z otczjącymi ją łgodnymi wzniesienimi Pienin i Mgury Spiskiej. Dominującym elementem kdru stje się gęstniejąc zudow miejscowości Niedzic Zmek (Fot. 6). Zniechnie wycinki lsów, w wyniku ojęci przełomu Dunjc ochroną ierną, spowodowło wtórną sukcesję leśną n oszry wcześniej intensywnie eksplotowne przez człowiek (Fot. 7). Jedno z nielicznych miejsc w Pieninch tzw. zerwny Most ze względu n stosunkowo niewielkie przeksztłceni, jkim uległ krjorz, udło się wykonć zdjęcie dokłdnie z tej smej perspektywy. N współczesnym zdjęciu rk sylwetki mostu, zniszczonego podczs powodzi w 1934 r. Widoczn n strej fotogrfii ścieżk, wiodąc rzegiem Dunjc do Krsu, oecnie zostł podniesion, utwrdzon i zmienion w drogę. Uwgę zwrc zdecydownie większ lesistość zrówno po lewej stronie rzeki (prk

4 122 M. Szjowski Sto lt zmin krjorzu Pienin Fot. 2. N Dunjcu w Sromowcch Niżnych: widokówk z roku 1955, PTTK Jsło, fot. W. Werner, widok współczesny; n pierwszym plnie kłdk pieszo-rowerow. (Fot. M. Szjowski) On the Dunjec river in Sromowce Niżne: postcrd dting ck to 1955, PTTK Jsło, photogrph y W. Werner, contemporry view; cycle nd foot ridge visile in the foreground. (Phot. M. Szjowski)

5 M. Szjowski Sto lt zmin krjorzu Pienin 123 Fot. 3. Dolin Leśnickiego Potoku: widokówk z lt 30. XX w., Wydwnictwo Slonu Mlrzy Polskich, Krków, widok współczesny. (Fot. M. Szjowski) The Leśnicki strem vlley: postcrd dting ck to the 30 s of 20 th century, The Pulishing House of Art Gllery of Polish Artists, Crcow, contemporry view. (Phot. M. Szjowski)

6 124 M. Szjowski Sto lt zmin krjorzu Pienin Fot. 4. Dolin potoku Lipnik w Czerwonym Klsztorze: heliogrwiur R. Pulussen (Wiedeń) n podstwie fotogrfii Awit Schuert z roku 1892, potok Lipnik współcześnie. (Fot. M. Szjowski) The Lipnik strem vlley in Czerwony Klsztor: R. Pulussen s heliogrphy mde on the sis of the photogrph tken y Awit Schuert in 1892, the Lipnik strem nowdys. (Phot. M. Szjowski)

7 M. Szjowski Sto lt zmin krjorzu Pienin 125 Fot. 5. Pnorm z wieży zmku niedzickiego n dolinę Dunjc: widokówk z roku 1961, wyd. PTTK Jsło, fot. L. Święcki, pnorm współczesn. (Fot. M. Szjowski) Pnorm towrds the Dunjec vlley from the Niedzic cstle tower: postcrd dting ck to 1961, pulisher PTTK Jsło, photogrph tken y L. Święcki, contemporry pnorm. (Phot. M. Szjowski)

8 126 M. Szjowski Sto lt zmin krjorzu Pienin Fot. 6. Dolin Dunjc między Czorsztynem Niedzicą: zdjęcie z teki Pieniny, cykl Regiony Polski, Wydwnictwo Oświtowe, Wrszw 1961, fot. Z. Gmski, widok współczesny. (Fot. M. Szjowski) The Dunjec vlley on the section etween Czorsztyn nd Niedzic: photogrph from Pieniny portfolio, Regions of Polnd series, Eduction Pulishing House, Wrsw 1961, photogrph y Z. Gmski, contemporry view. (Phot. M. Szjowski)

9 M. Szjowski Sto lt zmin krjorzu Pienin 127 Fot. 7. W przełomie Dunjc: heliogrwiur R. Pulussen (Wiedeń), n podst. fotogrfii Awit Szuert z 1892 r., widok współczesny. (Fot. M. Szjowski) In the Dunjec river vlley: R. Pulussen s heliogrphy mde on the sis of the photogrph tken y Awit Schuert in 1892, contemporry view. (Phot. M. Szjowski)

10 128 M. Szjowski Sto lt zmin krjorzu Pienin Fot. 8. Kryty most między Krościenkiem Szczwnicą: widokówk z przełomu XIX i XX w., nkłdem B. Kleinmn w Krościenku, miejsce nzywne współcześnie Zerwnym Mostem. (Fot. M. Szjowski) Roofed ridge connecting Szczwnic nd Krościenko n.d.: postcrd dting ck to the turn of the 19 th nd 20 th centuries, under the imprint of B. Kleinmn, Krościenko n.d., plce clled nowdys Zerwny Most ( Wshed Awy Bridge ). (Phot. M. Szjowski)

11 M. Szjowski Sto lt zmin krjorzu Pienin 129 Fot. 9. Pnorm Krościenk z ulicy Trzech Koron: widokówk z 1925 roku, nkłdem Kółk Rolniczego w Krościenku, pnorm Krościenk współcześnie. (Fot. M. Szjowski) The view from Trzy Korony Street towrds Krościenko n.d.: postcrd from 1925, under the imprint of Frmers Assocition in Krościenko n.d., contemporry view of Krościenko n.d. (Phot. M. Szjowski)

12 130 M. Szjowski Sto lt zmin krjorzu Pienin Fot. 10. Poln Bukowinki nd Jworkmi w Młych Pieninch: widokówk z lt 30. XX w., Wydwnictwo Poloni, Krków, współczesny widok polny. (Fot. M. Szjowski) Bukowinki glde ove Jworki villge in the Smll Pieniny rnge: postcrd dting ck to the 30 s of the 20 th century, Poloni Pulishing House, Krków, contemporry view of the glde. (Phot. M. Szjowski)

13 M. Szjowski Sto lt zmin krjorzu Pienin 131 nrodowy), jk i po prwej n wzgórzch Beskidu Sądeckiego okljących Krościenko. Widoczne są również współczesne zudowni Krościenk wspinjące się po stoku, których w przyszłości zpewne ędzie przyywć (Fot. 8). Gęst zudow Krościenk, oejmując swym zsięgiem również stoki Beskidu Sądeckiego (osiedle Zwodzie). W krjorzie misteczk i cłej doliny dominuje niezgrn, kncist rył nowego kościoł. Zncznie większ niż przed wojną lesistość okolicznych wzgórz pozytywnie wpływ n wkomponownie zudowy w krjorz doliny (Fot. 9). Potworek rchitektoniczny punkt gstronomiczny; niezgrny, nieproporcjonlny udynek wzniesiony wrew wszelkim zsdom n wzniesieniu i w otwrtej przestrzeni. Jego ezstylowość jest cłkowitym zprzeczeniem zsd regionlizmu w rchitekturze. Dzięki niekorzystnej loklizcji, zeszpeceniu uległ rozległy frgment pnormy Młych Pienin w kierunku rezerwtu Zsklskie i Przełęczy Rozdziel orz cł pnorm Psm Rdziejowej. N drugim plnie widć zdecydownie większe zlesienie stoków w Młych Pieninch, niż 80 lt temu (Fot. 10).

14