PL ISSN 0043-518X e-issn 2543-8476 Rok LXII 1 (668) 2017, 77 89 Agneszka KOZERA Joanna STANISŁAWSKA Romana GŁOWICKA-WOŁOSZYN Zjawsko ubóstwa meszkanowego w krajach Un Europejskej 1 Streszczene. Głównym celem artykułu jest dentyfkacja ocena zman zjawska ubóstwa meszkanowego w krajach Un Europejskej (UE) w latach 2005 2013 w kontekśce poltyk spójnośc. W badanu przestrzennego zróżncowana ubóstwa meszkanowego zastosowano mernk syntetyczny skonstruowany z wykorzystanem metody wzorcowej TOPSIS (Technque for Order Preference by Smlarty to an Ideal Soluton). Artykuł opracowano na podstawe danych statystycznych pochodzących z badań EU-SILC. Z przeprowadzonego badana wynka, że w 2013 r. w stosunku do 2005 r. nastąpło znaczne zmnejszene skal ubóstwa meszkanowego, zwłaszcza w krajach UE, które w 2005 r. charakteryzowały sę najwyższym jego pozomem. Jednak Rumuna Łotwa mały nadal wysok pozom ubóstwa, w szczególnośc w relacj do państw Europy Zachodnej. Słowa kluczowe: ubóstwo meszkanowe, państwa UE, metoda TOPSIS. JEL: D12, R23 Zróżncowane rozwoju społeczno-gospodarczego państw regonów jest jednym z podstawowych problemów współczesnej gospodark europejskej. Nwelowane występujących różnc w pozome życa ludnośc jest głównym celem poltyk spójnośc UE. Warunk meszkanowe pełną ważną rolę w życu każdej jednostk rodzny, śwadczą o pozome życa ludnośc (Kozera Kozera, 2011). Meszkane daje ne tylko schronene poczuce bezpeczeństwa, ale także sta- 1 Artykuł opracowany na podstawe referatu wygłoszonego podczas Ogólnopolskej Konferencj Pomar ubóstwa wykluczena społecznego w układach regonalnych lokalnych, Poznań, 11 12 czerwca 2015 r.
78 Wadomośc Statystyczne nr 1 (668), 2017 now mejsce pracy, wypoczynku, regeneracj sł fzycznych, a także rozrywk. Zaspokaja ono podstawowe potrzeby członków gospodarstw domowych, bez czego ne jest możlwy pełny rozwój potrzeb wyższego rzędu (Kozera Kozera, 2014). Realzacja poltyk spójnośc ne jest możlwa bez dzałań zmerzających do ogranczana zjawska ubóstwa ekonomcznego. Nadal jednak kształtuje sę ono na relatywne wysokm pozome w welu krajach UE, także w Polsce. Ze względu na welowymarowy charakter ubóstwa, w badanach nad realzacją celów poltyk spójnośc pownno sę zwracać węcej uwag ne tylko na ubóstwo dochodowe, ale także na ubóstwo w forme nemonetarnej (Panek Zwerzchowsk, 2013), obejmujące m.n. warunk meszkanowe zjawsko wykluczena meszkanowego (Stansławska Kozera, 2014). Problem ubóstwa meszkanowego jest często margnalzowany, kojarzony ze zjawskem bezdomnośc, a ne ze złym czy nawet bardzo złym warunkam meszkanowym 2. Wykluczene meszkanowe, naczej deprywacja meszkanowa lub też beda meszkanowa, jak zauważa Olech (2009), obejmuje wele różnorodnych grup społecznych, m.n. gospodarstwa domowe zameszkujące meszkana przeludnone, bez toalety, z przecekającym dachem lub wlgocą tp. (Radzukewcz, 2006; Stansławska Kozera, 2014). O wadze tematyk ubóstwa meszkanowego śwadczy fakt, że jest ono postrzegane przez Polaków jako trzec co do ważnośc problem społeczny, tuż po bezrobocu uzależnenach (Olech, 2009). Jednym z głównych problemów w naszym kraju jest wysok wskaźnk przeludnena meszkań, który w 2013 r. wynosł 44,8% (Eurostat, 2015a). W opn rodaków sytuacja meszkanowa w kraju ma negatywny wpływ na wskaźnk przyrostu naturalnego (Salamon Muzoł- -Węcławowcz, 2015). Głównym celem artykułu jest dentyfkacja ocena zman zjawska ubóstwa meszkanowego w krajach UE w latach 2005 2013 w kontekśce realzowanej poltyk spójnośc. W badanu przestrzennego zróżncowana ubóstwa meszkanowego wzęto pod uwagę weloaspektowość tego problemu, w zwązku z czym zastosowano mernk syntetyczny, który skonstruowano z wykorzystanem metody TOPSIS w ujęcu klasycznym (Wysock, 2010). W badanu wykorzystano dane statystyczne pochodzące z Europejskego badana dochodów warunków życa (The EU-Statstc on Income and Lvng Condtons SILC) (Eurostat, 2015a). Badane to dostarcza danych wykorzystywanych do montorowana strateg Europa 2020, mającej na celu m.n. ogranczene zjawska ubóstwa wykluczena społecznego. 2 W artykule pojęce ubóstwa meszkanowego ne jest rozumane w kontekśce braku dachu nad głową, czyl zjawska bezdomnośc, lecz jako nedobory (nedostatek) warunków meszkanowych w zakrese stanu techncznego oraz wyposażena meszkań. Jak zauważają m.n. Dąbrowska, Janoś-Kresło, Słaby Wtek (2013), nedobory konsumpcj dotyczą ne tylko dóbr usług zaspokajających potrzeby wyższego rzędu, lecz także tych podstawowych żywnoścowych meszkanowych.
A. Kozera, J. Stansławska, R. Głowcka-Wołoszyn Zjawsko ubóstwa... 79 PRZEDMIOT, ZAKRES I METODY BADAWCZE Badana nad ubóstwem meszkanowym w krajach UE w latach 2005 2013 przeprowadzono w dwóch etapach. Perwszy etap mał charakter ogólny obejmował analzę zjawska ubóstwa meszkanowego na podstawe wartośc cząstkowych wskaźnków. Do rozpoznana badanego zjawska przyjęto następujący zestaw wskaźnków: odsetek ogółu ludnośc użytkującej meszkana bez toalety do własnego użytku ( x 1 ), bez wanny prysznca ( x 2 ), bez wanny, prysznca oraz toalety spłukwanej wodą ( x 3 ) oraz z przecekającym dachem, wlgotnym ścanam lub podłogam ( x 4 ); odsetek ogółu ludnośc określającej swoje warunk meszkanowe jako złe ( x 5 ) oraz meszkającej w przeludnonych meszkanach 3 ( x 6 ); odsetek ogółu ludnośc, której dotyczy deprywacja meszkanowa 4 ( x 7 ) oraz tej, która ne może pozwolć sobe na posadane pralk do prana ( x 8 ) kolorowego telewzora ( x 9 ). Jednoznaczna ocena ubóstwa meszkanowego ludnośc w krajach UE ne jest łatwa, poneważ deprywacja meszkanowa jednostek może być rozpatrywana w różnych płaszczyznach. W zwązku z tym w drugm etape badań przeprowadzono syntetyczną ocenę ubóstwa meszkanowego na podstawe uzyskanych wartośc cechy syntetycznej, którą wyznaczono przy wykorzystanu metody TOPSIS w ujęcu klasycznym. Zakres podmotowy obu częśc badań stanowło 27 państw. W badanu ne uwzględnono Chorwacj, która przystąpła do Wspólnoty w 2013 r. Konstrukcja wymenonej cechy syntetycznej pozomu ubóstwa meszkanowego ludnośc w krajach UE przebegała w następujących etapach (Wysock, 2010): Etap 1. Dobór cech cząstkowych ubóstwa meszkanowego ludnośc. Zbór potencjalnych cech dagnostycznych ustalono na podstawe kryterów merytorycznych, które poddano weryfkacj ze względu na wartość nformacyjną, uwzględnając potencjał nformacyjny cech (stopeń ch skorelowana z nnym cecham) oraz zdolność dyskrymnacyjną. Na podstawe analzy wartośc współczynnków zmennośc cech oraz elementów dagonalnych macerzy odwrotnej współczynnków korelacj mędzy cecham, z dalszych badań usunęto cechy x 1, x 2, x 7 x 8. W rezultace do analzy przyjęto pęć cech, z których wszystke uznano za stymulanty zjawska deprywacj meszkanowej. 3 Wskaźnk ten defnuje sę jako odsetek ludnośc żyjącej w lokalu nadmerne zagęszczonym, tj. w gospodarstwach domowych, które ne dysponują co najmnej lczbą pomeszczeń meszkalnych odpowadającą następującym kryterom: jedno pomeszczene na jedno gospodarstwo domowe, na parę w gospodarstwe domowym, dla każdej osoby w weku 18 lat węcej, dla pary pojedynczych osób tej samej płc mędzy 12. a 17. rokem życa, dla każdej osoby mędzy 12. a 17. rokem życa, a ne uwzględnonych w poprzednej kategor, dla pary z dzećm ponżej 12. roku życa (Eurostat, 2015a). 4 Wskaźnk deprywacj meszkanowej defnuje sę jako odsetek osób zajmujących meszkana uważane za przeludnone, a zarazem odznaczające sę występowanem co najmnej jednego wyróżnka deprywacj meszkanowej, czyl np. brakem toalety (Eurostat, 2015b).
80 Wadomośc Statystyczne nr 1 (668), 2017 Etap 2. Przeprowadzene normalzacj wartośc cech dagnostycznych, czyl sprowadzene wartośc cech do porównywalnośc za pomocą procedury untaryzacj zerowanej (dla stymulant): z k xk mnxk maxx mnx k k Etap 3. Ustalene współrzędnych modelowych wzorca antywzorca rozwoju. Wartośc wzorca ( A ) antywzorca ( A ) rozwoju defnuje sę jako: z, maxz,..., maxz z, z, z A max 1 2 K 1 2..., K z, mnz,..., mnz z, z, z A mn 1 2 K 1 2..., K W celu zachowana porównywalnośc uzyskanych wynków badań w latach 2005 2013 (klasyfkacja państw UE pod względem pozomu deprywacj meszkanowej ludnośc), za współrzędne obektów modelowych przyjęto odpowedno: jako wzorzec wartość maksymalną, natomast jako antywzorzec wartość mnmalną dla k-tej cechy (bez uwzględnena wartośc odstających) z 2005 r. Etap 4. Oblczene oddalena każdego ocenanego obektu (państwa) od wzorca antywzorca rozwoju: d K k 1 2 ( z z d ( z z ) 1, 2, N k k ) 2 K k k, k1 Etap 5. Oblczene wartośc cechy syntetycznej: d S 0 S 1 1, 2,, N d d Etap 6. Wyznaczene na podstawe wartośc mernka syntetycznego klas typologcznych pozomu ubóstwa meszkanowego w krajach UE dla lat 2005 2013 (dentyfkacja formalna).
A. Kozera, J. Stansławska, R. Głowcka-Wołoszyn Zjawsko ubóstwa... 81 Wyodrębnene klas zmennośc cechy syntetycznej można przeprowadzć w sposób arbtralny, przyjmując następujące przedzały lczbowe wartośc mernka S (Wysock, 2010) według pozomu ubóstwa meszkanowego: I bardzo wysok S 0,80; 1,00, II wysok S 0,60; 0,80), III średn wyższy S 0,50; 0,60), IV średn nższy S 0,40; 0,50), V nsk S 0,20; 0,40), VI bardzo nsk S 0,00; 0,20). ZRÓŻNICOWANIE ZJAWISKA UBÓSTWA MIESZKANIOWEGO W KRAJACH UE Jednym z celów strateg ntegracj społecznej w UE jest wyjśce z ubóstwa ekonomcznego w krajach członkowskch 20 mln osób do 2020 r. (Copeland Daly, 2012). Wele państw członkowskch Wspólnoty zmaga sę z problemem ubóstwa meszkanowego, dlatego kweste meszkalnctwa bezdomnośc odgrywają tak stotną rolę w agendze społecznej UE. W celu zwalczana wykluczena społecznego ubóstwa, Una uznaje szanuje prawo do pomocy społecznej meszkanowej dla zapewnena, zgodne z zasadam ustanowonym w prawe Un oraz w ustawodawstwe praktyce krajowej, godnej egzystencj wszystkm osobom pozbawonym wystarczających środków (Eurostat, 2015a). Dwa ze wspólnych celów unjnej strateg na rzecz walk z ubóstwem wykluczenem społecznym dotyczą meszkalnctwa, a manowce: wdrażane strateg mających na celu zapewnene wszystkm obywatelom dostępu do przyzwotych hgencznych warunków meszkanowych oraz podstawowych usług nezbędnych do normalnego życa, z uwzględnenem mejscowych uwarunkowań (elektryczność, woda, ogrzewane tp.), a także realzowane strateg zapobegających kryzysowym sytuacjom życowym, które mogą prowadzć do wykluczena społecznego, takm jak zadłużene, wykluczene ze szkoły bezdomność 5. Jednym z głównych mernków stosowanych do oceny ubóstwa meszkanowego jest dostępność wystarczającej przestrzen w lokalu 6. W 2013 r. w przeludnonych meszkanach żyło ok. 17,1% ludnośc UE-27 było to o 2,4 p.proc. mnej nż w 2005 r. (tabl. 1). Najwyższe wartośc wskaźnka przeludnena odnotowano: w Rumun (52,9%), na Węgrzech (45,7%), w Polsce (44,8%) w Bułgar (44,2%). Najnższe zaś wartośc tego wskaźnka wystąpły w Belg 5 http://ec.europa.eu/eurostat/statstcs-explaned/ndex.php/housng_statstcs/pl. 6 Według Radzukewcz (2006) ubóstwo meszkanowe dotyczy gospodarstw domowych, w których przecętna powerzchna użytkowa meszkań przypadająca na osobę jest mnejsza nż 10 m 2.
82 Wadomośc Statystyczne nr 1 (668), 2017 (2,0%), na Cyprze (2,4%) w Holand (2,6%). W 2013 r. w stosunku do 2005 r. obserwowano spadek odsetka ludnośc żyjącej w lokalach nadmerne zagęszczonych w wększośc państw UE-27. Najwększy spadek charakteryzował ludność zameszkującą: Słowenę (o 26,4 p.proc.), Estonę (o 25,0 p.proc.), Ltwę (o 24,8 p.proc.) oraz Łotwę (o 22,6 p.proc.). Wzrost odsetka ludnośc żyjącej w przeludnonych meszkanach notowano natomast: we Włoszech (o 3 p.proc.), w Welkej Brytan (o 2,3 p.proc.), Dan (o 2 p.proc.), Holand (o 0,7 p.proc.), Szwecj (o 0,5 p.proc.) oraz na Cyprze (o 0,2 p.proc.). Warto zauważyć, że w wynku poszerzena Un, nowych członków przyjęto dopero w połowe 2004 r., ne mało to zatem stotnego wpływu na natężene ruchu mgracyjnego, natomast na rok 2009 przypadło wychodzene z kryzysu gospodarczego powolna stablzacja sytuacj gospodarczej na śwece. Saldo mgracj w 2009 r. w porównanu z rokem 2004 było wyższe w 11 krajach UE. Take wzrosty obserwowano w 11 krajach, w tym m.n. w Dan (360%) Szwecj (148%). Dodatna zmana salda mgracj wystąpła w krajach, które dobrze znosły śwatowy kryzys fnansowy, a ujemna w krajach, które ten kryzys najbardzej dotknął (m.n.: Grecja, Irlanda, Hszpana, Portugala) (Nowotnk, 2011). Zmana ta mogła przyczynć sę do wzrostu odsetka ludnośc żyjącej w przeludnonych meszkanach w krajach wysoko rozwnętych gospodarczo. Wskaźnkem nezbędnym do oceny jakośc warunków meszkanowych który oprócz przeludnena uwzględna także nne aspekty bedy meszkanowej, take jak brak łazenk lub toalety, neszczelny dach lub nedośwetlene meszkana jest wskaźnk deprywacj meszkanowej. W 2013 r. w państwach UE-27 deprywacją meszkanową dotknętych było 5,2% ludnośc było to o 3 p.proc. mnej nż w 2005 r. (tabl. 1). W warunkach deprywacj meszkanowej żyło 23% meszkańców Rumun, 17,6% Węger, 16,3% Łotwy, 13% Bułgar oraz 10,1% Polsk. W 2013 r. problem deprywacj meszkanowej dotyczył mnej nż 1,0% ludnośc Fnland, Holand oraz Belg. W 2013 r. w relacj do 2005 r. odsetek osób dośwadczających deprywacj meszkanowej zmnejszył sę w najwększym stopnu w Polsce (o 19,6 p.proc.), na Ltwe (o 19,2 p.proc.) na Łotwe (o 15,3 p.proc.). Najwększy wzrost tego odsetka w UE-27 notowano w tym okrese w Dan (o 1,6 p.proc.). Spadek wartośc wskaźnka deprywacj meszkanowej w wększośc państw UE-27 mógł wynkać z możlwośc korzystana z funduszy strukturalnych w sferze meszkalnctwa społecznego, którą UE wprowadzła w 2010 r. W ramach Europejskego Funduszu Rozwoju Regonalnego możlwe jest wsperane dzałań w zakrese meszkalnctwa na rzecz bednych zmargnalzowanych społecznośc, co pozwala na uzyskane dodatkowych funduszy na remonty czy budowę nowych lokal socjalnych (Olech, 2009). Wsparce fnansowe z funduszy strukturalnych może w sposób stotny wzmóc wysłk organów krajowych, aby poprawć warunk życa społecznośc znajdujących sę w skrajnym ubóstwe w oblczu margnalzacj.
A. Kozera, J. Stansławska, R. Głowcka-Wołoszyn Zjawsko ubóstwa... 83 TABL. 1. WSKAŹNIKI UBÓSTWA MIESZKANIOWEGO W KRAJACH UE K r a j e bez toalety do własnego użytku użytkującej meszkana bez wanny prysznca bez wanny, prysznca oraz toalety spłukwanej wodą z przecekającym dachem, wlgotnym ścanam lub podłogam Odsetek ogółu ludnośc określającej swoje warunk meszkanowe jako złe meszkającej w przeludnonych meszkanach zagrożonej deprywacją meszkanową która ne może pozwolć sobe na posadane kolorowego telewzora 2005 2013 2005 2013 2005 2013 2005 2013 2005 2013 2005 2013 2005 2013 2005 2013 2005 2013 pralk do prana UE-27... 4,6 2,7 4,1 2,5 3,7 2,7 19,3 15,7 8,1 6,0 19,5 17,1 8,2 5,2 0,3 0,3 2,4 1,2 Austra... 1,5 1,0 0,8 0,2 0,4 0,2 10,0 12,5 7,3 5,0 15,0 14,7 3,7 3,9 0,3 0,6 0,6 0,4 Belga... 1,2 2,0 1,1 0,7 0,6 0,3 15,0 18,1 9,8 4,0 4,0 2,0 1,7 0,9 0,5 0,6 2,1 1,6 Bułgara... 35,4 21,4 21,5 13,8 20,6 13,0 30,7 12,9 9,8 5,9 48,2 44,2 22,8 13,0 5,8 1,7 25,3 9,5 Cypr... 1,6 1,1 1,6 1,0 1,5 1,0 36,3 31,1 5,6 4,8 2,2 2,4 1,6 1,4 0,2 0,0 0,8 0,4 Czechy... 2,0 0,9 1,4 0,5 1,2 0,4 20,5 10,0 6,2 3,8 33,6 21,0 9,8 4,0 0,6 0,2 0,5 0,4 Dana... 0,0 0,9 0,7 2,3 0,0 0,8 8,0 17,1 4,0 3,8 7,4 9,4 1,2 2,6 0,6 0,7 1,7 1,4 Estona... 17,0 8,1 19,7 9,2 14,2 6,4 24,6 17,5 7,4 4,8 46,1 21,1 17,5 5,8 5,8 1,4 5,8 1,4 Fnlanda... 0,9 0,6 1,8 0,7 0,7 0,4 4,9 5,2 3,8 3,9 7,0 6,9 1,0 0,7 0,9 0,5 1,3 0,4 Francja... 1,0 0,5 0,9 0,5 0,5 0,3 12,3 13,2 7,8 7,9 9,4 7,6 3,0 2,2 0,3 0,2 1,0 0,6 Grecja... 3,6 0,7 1,6 0,9 1,3 0,7 20,9 14,0 6,1 6,6 29,2 27,3 9,1 7,0 0,4 0,3 2,1 1,3 Hszpana... 0,5 0,1 0,4 0,1 0,3 0,1 17,9 16,7 10,8 6,5 8,4 5,2 2,9 1,8 0,2 0,1 0,6 0,3 Holanda... 0,0 0,0 0,3 0,0 0,0 0,0 18,1 15,6 5,2 3,6 1,9 2,6 0,5 0,8 0,1 0,1 0,1 0,1 Irlanda... 0,5 2,1 0,7 1,6 0,5 0,3 12,1 14,3 5,7 6,0 5,4 2,8 1,6 1,4 0,3 0,5 0,8 0,4 Ltwa... 25,1 13,6 23,1 12,9 21,5 12,0 31,9 19,9 12,3 7,5 52,8 28,0 28,3 9,1 2,9 0,4 11,1 2,4 Luksemburg... 0,2 0,1 0,4 0,3 0,2 0,0 14,9 15,3 6,0 7,6 9,6 6,2 2,2 1,8 0,1 0,1 0,2 0,2 Łotwa... 22,3 15,2 23,2 17,0 19,9 13,5 40,4 27,7 15,2 9,0 60,3 37,7 31,6 16,3 2,9 0,9 12,4 5,1 Malta... 0,2 0,2 0,8 0,3 0,1 0,1 7,9 11,8 7,2 7,2 3,8 3,6 1,0 1,1 0,4 0,4 0,6 0,6 Nemcy... 0,9 0,1 0,3 0,0 0,1 0,0 14,2 13,1 4,2 4,4 6,3 6,7 1,8 1,6 0,5 0,3 0,7 0,5 P o l s k a... 7,8 3,2 8,4 3,7 7,0 3,0 43,9 10,1 10,7 5,8 54,1 44,8 29,7 10,1 1,7 0,5 1,6 0,5 Portugala... 3,3 0,9 3,8 1,1 3,0 0,9 19,4 31,9 17,3 8,9 16,5 11,4 7,7 5,6 0,5 0,3 3,2 1,5 Rumuna... 44,0 34,1 41,8 32,7 41,2 32,2 29,5 15,0 7,6 7,0 56,3 52,9 31,8 23,0 3,1 1,0 23,0 11,6 Słowacja... 3,2 0,6 1,3 0,3 1,3 0,2 7,2 7,5 4,7 3,1 46,6 39,8 6,3 4,5 0,9 0,6 1,1 0,7 Słowena... 1,7 0,5 1,7 0,6 1,3 0,4 19,0 27,0 7,0 6,5 42,0 15,6 12,3 6,5 0,8 0,5 0,5 0,3 Szwecja... 0,0 0,0 0,4 0,5 0,0 0,0 5,8 7,5 2,7 6,0 10,7 11,2 1,0 1,5 0,4 0,5 1,4 0,0 Węgry... 8,4 4,8 7,7 3,9 6,5 3,6 33,3 25,8 10,0 8,3 49,9 45,7 22,6 17,6 1,2 0,3 0,9 1,0 Welka Brytana... 1,0 0,2 0,3 0,4 0,0 0,2 14,5 15,9 11,6 5,6 5,7 8,0 2,3 2,5 0,2 0,3 0,6 0,7 Włochy... 0,3 1,1 0,7 0,6 0,2 0,1 22,6 23,1 8,5 7,3 24,2 27,3 8,0 8,9 0,3 0,2 0,6 0,2 Ź r ó d ł o: opracowane własne na podstawe danych pochodzących z Eurostatu (2015b, dostęp 20.07.2015 r.).
84 Wadomośc Statystyczne nr 1 (668), 2017 Jak zauważa Zalega (2013, s. 45 61) warunk meszkanowe ludnośc można także zdentyfkować poprzez charakterystykę użytkowanych meszkań, tj. ch wyposażene w podstawowe nstalacje technczno-santarne oraz dobra trwałego użytku. W krajach UE zarówno w 2005 r., jak w 2013 r. obserwowano relatywne newelk odsetek ludnośc użytkującej meszkana bez toalety do własnego użytku (odpowedno 4,6% 2,7%). Choć wyposażene meszkań w podstawowe nstalacje technczno-santarne obserwowane w krajach Wspólnoty ne stanow problemu, to jednak należy zwrócć uwagę, że w klku krajach jego naslene jest nadal duże. W 2013 r. najgorszą sytuację w tym zakrese notowano w Bułgar Rumun, w których ponad co pąte gospodarstwo domowe użytkowało meszkana bez toalety do własnego użytku. Należy jednak zauważyć, że w 2013 r. w stosunku do 2005 r. w państwach tych mał mejsce najwyższy wzrost odsetka meszkań wyposażonych w toaletę do własnego użytku (w Bułgar o 14 p.proc., natomast w Rumun o blsko 10 p.proc.) (tabl. 1). Do uzyskana lepszych warunków meszkanowych przyczynła sę poprawa nfrastruktury techncznej. Warunk pozomu życa ludnośc w zakrese sytuacj meszkanowej mają odzwercedlene w subektywnych ocenach. W 2013 r. 6,0% meszkańców UE-27 ocenało swoją sytuację meszkanową jako złą było to o 2,1 p.proc. mnej nż w 2005 r. (tabl. 1). Wśród państw, które charakteryzowały sę relatywne nskm odsetkem ludnośc ocenającej swoją sytuację meszkanową jako złą (ponżej 4,0% ogółu ludnośc) należy wymenć: Słowację, Holandę, Czechy, Danę Fnlandę. Z kole najwyższy odsetek ludnośc ocenającej swoją sytuację meszkanową jako złą wystąpł na Łotwe (9,0%), w Portugal (8,9%) na Węgrzech (8,3%). Pommo że 1/3 ogółu ludnośc Rumun w 2013 r. użytkowała meszkana bez toalety do własnego użytku, wanny lub prysznca, a ponad połowa meszkała w przeludnonych meszkanach, to relatywne newelk odsetek ludnośc określał swoje warunk meszkanowe jako złe (7%). SYNTETYCZNA OCENA ZJAWISKA UBÓSTWA MIESZKANIOWEGO W KRAJACH UE Oblczone wartośc mernka syntetycznego, przy wykorzystanu metody TOPSIS w ujęcu klasycznym, pozwolły na uporządkowane lnowe badanych państw UE-27 pod względem pozomu ubóstwa meszkanowego. Po lnowym uporządkowanu państw ze względu na wartość cechy agregatowej, wyodrębnono klasy typologczne, odzwercedlające deprywację w zakrese warunków meszkanowych. Wynk przeprowadzonych badań przedstawono w tabl. 2 oraz na wykrese.
A. Kozera, J. Stansławska, R. Głowcka-Wołoszyn Zjawsko ubóstwa... 85 TABL. 2. KLASYFIKACJA TYPOLOGICZNA PAŃSTW UE ZE WZGLĘDU NA POZIOM UBÓSTWA MIESZKANIOWEGO NA PODSTAWIE WARTOŚCI MIERNIKA SYNTETYCZNEGO Ranga Kraje Wartość mernka syntetycznego Klasa pozomu ubóstwa meszkanowego Ranga Kraje Wartość mernka syntetycznego Klasa pozomu ubóstwa meszkanowego 2005 2013 1 Łotwa... 1,000 1 Rumuna... 0,655 II 2 Ltwa... 0,926 2 Łotwa... 0,613 I 3 Bułgara... 0,860 3 Bułgara... 0,594 III 4 Rumuna... 0,805 4 Węgry... 0,434 IV 5 P o l s k a... 0,640 5 Ltwa... 0,414 II 6 Estona... 0,627 6 Portugala... 0,384 7 Węgry... 0,579 III 7 Polska... 0,338 8 Portugala... 0,430 IV 8 Słowena... 0,327 9 Słowena... 0,396 9 Włochy... 0,326 10 Słowacja... 0,351 10 Cypr... 0,290 11 Cypr... 0,346 11 Estona... 0,290 12 Czechy... 0,345 12 Słowacja... 0,279 13 Włochy... 0,344 13 Grecja... 0,275 14 Welka Brytana... 0,330 14 Dana... 0,238 V 15 Hszpana... 0,329 V 15 Francja... 0,234 16 Grecja... 0,328 16 Belga... 0,233 17 Belga... 0,318 17 Luksemburg... 0,228 18 Francja... 0,239 18 Malta... 0,216 19 Austra... 0,227 19 Austra... 0,213 20 Fnlanda... 0,211 20 Irlanda... 0,211 21 Malta... 0,203 21 Hszpana... 0,207 22 Luksemburg... 0,190 22 Welka Brytana... 0,199 23 Holanda... 0,186 23 Szwecja... 0,189 24 Nemcy... 0,179 24 Czechy... 0,165 VI 25 Irlanda... 0,172 25 Nemcy... 0,148 VI 26 Dana... 0,168 26 Holanda... 0,137 27 Szwecja... 0,122 27 Fnlanda... 0,131 U w a g a. Za współrzędne obektów modelowych przyjęto odpowedno: jako wzorzec rozwoju wartość maksymalną ze zboru znormalzowanych wartośc dla danej cechy, natomast jako antywzorzec rozwoju jej wartość mnmalną z 2005 r. Ź r ó d ł o: oblczena własne na podstawe danych pochodzących z Eurostatu (2015b). Przeprowadzone badana wykazały, że w 2005 r. występowała relatywne duża polaryzacja ubóstwa meszkanowego w krajach UE. Łotwa, Ltwa, Bułgara Rumuna, które utworzyły I klasę typologczną, charakteryzowały sę bardzo wysokm pozomem ubóstwa meszkanowego ludnośc (tabl. 2). W państwach tych wszystke mernk cząstkowe deprywacj meszkanowej osągnęły wartośc na najwyższym pozome. Szczególne nekorzystne kształtowało sę m.n. wyposażene meszkań w podstawowe nstalacje technczno-santarne, a także wskaźnk przeludnena. Najnższy pozom ubóstwa meszkanowego ludnośc w 2005 r. obserwowano natomast w państwach Europy Zachodnej Północnej, tj. w: Luksemburgu, Holand, Nemczech, Irland, Dan oraz Szwecj (klasa VI).
86 Wadomośc Statystyczne nr 1 (668), 2017 DELIMITACJA PRZESTRZENNA POZIOMU UBÓSTWA MIESZKANIOWEGO LUDNOŚCI W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ 2005 Pozom ubóstwa meszkanowego 2013 0,0 0,2 bardzo nsk 0,2 0,4 nsk 0,4 0,5 średn nższy 0,5 0,6 średn wyższy 0,6 0,8 wysok 0,8 1,0 bardzo wysok Ź r ó d ł o: opracowane własne na podstawe danych przedstawonych w tabl. 2.
A. Kozera, J. Stansławska, R. Głowcka-Wołoszyn Zjawsko ubóstwa... 87 Relatywne nekorzystne na tle państw zachodnch UE wypadła Polska, którą w 2005 r. zalczono do klasy charakteryzującej sę wysokm pozomem ubóstwa meszkanowego (0,640), a w 2013 r. do grupy cechującej sę nskm pozomem deprywacj meszkanowej (0,338) (tabl. 2). Warto jednak zaznaczyć, że Polska stanowła jedno z państw o najwyższym pozome ubóstwa meszkanowego w tej klase (pommo że według wskaźnka Human Development Index jest od welu lat zalczana do państw o wysokm pozome rozwoju społeczno- -gospodarczego). Na fakt ten mał wpływ relatywne wysok odsetek ludnośc meszkającej w meszkanach przeludnonych (blsko 45% w 2013 r.). Wynka to z faktu, że na meszkańca w Polsce przypadała tylko jedna zba meszkalna (w Europe gorszy wskaźnk odnotowano tylko w Rumun). Należy podkreślć, że sytuacja ta ne poprawła sę znaczne od momentu wejśca Polsk do UE (tabl. 1). W 2013 r. w stosunku do 2005 r. zaobserwowano w warunkach realzowanej poltyk spójnośc znaczne zmnejszene skal ubóstwa meszkanowego, zwłaszcza w krajach, które w 2005 r. charakteryzowały sę najwyższym jego pozomem. W rezultace zmnejszył sę dystans tych państw do pozostałych krajów UE w zakrese pozomu życa ludnośc. W wynku tych zman w 2013 r. w stosunku do 2005 r. zmnejszyła sę polaryzacja państw UE w zakrese pozomu ubóstwa meszkanowego. W 2013 r. odpowedno 16 6 państw (tj. 59,3% 27,3%) zakwalfkowano do klas typologcznych charakteryzujących sę nskm bardzo nskm pozomem deprywacj meszkanowej ludnośc, natomast 3 państwa (11,1%) do klasy charakteryzującej sę przecętnym pozomem badanego zjawska. Rumuna Łotwa nadal jednak charakteryzowały sę wysokm pozomem ubóstwa, w szczególnośc w relacj do państw Europy Zachodnej oraz państw skandynawskch. Podsumowane Badanu mającemu na celu dentyfkację różnc w pozome ubóstwa meszkanowego ludnośc poddano 27 państw należących do UE. Wyznaczene wartośc mernka syntetycznego metodą TOPSIS w ujęcu klasycznym pozwolło na wyodrębnene sześcu klas państw UE o odpowedno: bardzo nskm, nskm, średnm nższym, średnm wyższym, wysokm oraz bardzo wysokm pozome ubóstwa meszkanowego. Przeprowadzone badana wykazały, że: w 2013 r. w państwach UE-27 najwyższy pozom ubóstwa meszkanowego obserwowano w Rumun (0,655) oraz na Łotwe (0,613). W najmnejszym zaś stopnu deprywacja meszkanowa dotyczyła ludnośc Fnland (0,131), Holand (0,137) Nemec (0,148); w 2013 r. w porównanu do 2005 r. nastąpła relatywne duża poprawa warunków meszkanowych w wększośc państw UE-27, o czym śwadczy fakt,
88 Wadomośc Statystyczne nr 1 (668), 2017 że o le w 2005 r. 4 państwa charakteryzowały sę bardzo wysokm pozomem deprywacj meszkanowej, to w 2013 r. połowa z nch osągnęła pozom wysok, a druga połowa przecętny (przy uwzględnenu wartośc wzorców antywzorców rozwoju z roku 2005); stosunkowo nekorzystne na tle państw europejskch wypadła Polska, którą w 2005 r. zalczono do klasy państw charakteryzujących sę wysokm pozomem ubóstwa meszkanowego. W 2013 r. pozom bedy meszkanowej w Polsce ocenono jako nsk, ale należy zaznaczyć, że Polska była jednym z państw o najwyższej wartośc syntetycznego wskaźnka deprywacj meszkanowej w tej klase. Na fakt ten mał wpływ relatywne wysok odsetek ludnośc meszkającej w przeludnonych meszkanach (prawe 45% w 2013 r.). Przeprowadzone badana stanową asumpt do dalszych rozważań dotyczących zjawska ubóstwa meszkanowego ludnośc we Wspólnoce, zwłaszcza w układze regonalnym. Nezbędne jest zatem podjęce badań dotyczących efektywnośc prowadzonej poltyk spójnośc w zakrese nwelowana ne tylko ubóstwa ekonomcznego, ale także meszkanowego. dr Agneszka Kozera, dr Joanna Stansławska, dr Romana Głowcka-Wołoszyn Unwersytet Przyrodnczy w Poznanu LITERATURA Copeland, P., Daly, M. (2012). Varetes of poverty reducton: Insertng the poverty and socal excluson target nto Europe 2020. Journal of European Socal Polcy, vol. 22, no. 3, s. 273 287. Dąbrowska, A., Janoś-Kresło, M., Słaby, T., Wtek, J. (2013). Nedobory konsumpcj w polskch gospodarstwach domowych, Warszawa: SGGW. Eurostat (2015a). EU-SILC (The EU-Statstc on Income and Lvng Condtons SILC). Pobrano 20.07.2015 r. Eurostat (2015b). Housng poverty (Database), http://ec.europa.eu/eurostat/statstcs-explaned/ /ndex.php/housng_statstcs/pl. Pobrano 20.07.2015 r. Kozera, A., Kozera, C. (2011). Pozom życa ludnośc jego zróżncowane w krajach Un Europejskej. Journal of Agrbusness and Rural Development, vol. 22, no. 4, Poznań: Unwersytet Przyrodnczy. Kozera, A., Kozera, C. (2014). Warunk meszkanowe ludnośc w krajach Un Europejskej. Handel Wewnętrzny, nr 1(348), Warszawa: Instytut Badań Rynku, Konsumpcj Konunktur. Nowotnk, D., (2011). Mgracje zagranczne w krajach Un Europejskej w warunkach kryzysu gospodarczego. Prace Komsj Geograf Przemysłu, nr 18. Olech, P. (2009). Wykluczene meszkanowe zarys głównych problemów meszkanowych w Polsce oraz rekomendacje dla całoścowej poltyk społecznej (ekspertyza), Fundusz Incjatyw Obywatelskch. Panek, T., Zwerzchowsk, J. (2013). Porównawcza analza sfery ubóstwa w krajach UE w ujęcu regonalnym. Zeszyty Naukowe Instytutu Statystyk Demograf SGH, nr 35, Warszawa: SGH. Radzukewcz, M. (2006). Zasęg ubóstwa w Polsce. Warszawa: Polske Wydawnctwo Ekonomczne.
A. Kozera, J. Stansławska, R. Głowcka-Wołoszyn Zjawsko ubóstwa... 89 Salamon, M., Muzoł-Węcławowcz, A. (red.) (2015). Meszkalnctwo w Polsce. Analza wybranych obszarów poltyk meszkanowej, Warszawa: Habtat for Humanty Poland. Stansławska, J., Kozera, A. (2014). Sytuacja meszkanowa ludnośc z margnesu socjalnego Poznana. W: Z. Galor, B. Goryńska-Btner, S. Kalnowsk (red.), Życe na skraju margnesy społeczne welkego masta, Belefeld. Wysock, F. (2010). Metody taksonomczne w rozpoznawanu typów ekonomcznych rolnctwa obszarów wejskch. Unwersytet Przyrodnczy w Poznanu. Zalega, T. (2013). Meszkane warunk meszkanowe w welkomejskch gospodarstwach domowych w Polsce ujęce empryczne. Handel wewnętrzny, nr 2 (343), s. 45 61. Summary. The man am of ths artcle s to dentfy and assess changes n housng poverty n the European Unon (EU) n 2005 and 2013 n the context of coheson polcy. In the study of spatal dfferentaton of housng poverty, a synthetc measure was used. It was created wth support of the TOPSIS standard method (Technque for Order Preference by Smlarty to an Ideal Soluton). The artcle s prepared on the bass of statstcal data from the EU-SILC surveys. The study shows that n 2013 compared to 2005, there was a sgnfcant reducton n housng poverty, especally n the EU countres whch n 2005 were characterzed by the hghest level of poverty. However, n Romana and Latva, hgh level of poverty was stll mantaned, partcularly n comparson wth the countres of Western Europe. Keywords: housng poverty, EU countres, TOPSIS method.