Repertuar sposobów pracy nauczyciela akademickiego ze studentami propozycje Materiał pomocniczy do warsztatów na temat tworzenia sylabusów Zaprezentowany repertuar nie wyczerpuje możliwości stosowanych metod ze względu na niemożność podania jednej definicji metody oraz różnorodność nakładających się typologii i klasyfikacji (ogólnopedagogicznych, ogólnodydaktycznych, polonistycznych). Ponadto metody ze swej istoty powinny mieć ścisły związek z dyscypliną naukową bądź specjalnością, w ramach których prowadzone są zajęcia. Lista metod ma tylko charakter pomocniczy i nie uwzględnia specyficznych sposobów organizacji środowiska dydaktycznego: np. wykład / wykład problemowy / wykład konwersatoryjny / wykład z prezentacją multimedialną / eksplikacja, np. ćwiczenia audytoryjne: analiza tekstów (np. praca pod kierunkiem, analiza problemowa, rozmowa nauczająca ) metoda projektów (projekt badawczy, wdrożeniowy, praktyczny) / gry symulacyjne / analiza zdarzeń krytycznych /analiza przypadków / dyskusja / rozwiązywanie zadań, ćwiczenia laboratoryjne: np. wykonywanie doświadczeń / projektowanie doświadczeń. Nauczyciel akademicki dokonuje opisu autorskiego sposobu swojej pracy ze studentami, dlatego może: łączyć różne metody dydaktyczne zaproponowane powyżej; uzupełniać je opisem lub doprecyzować ich szczególne cechy; stworzyć i syntetycznie opisać własny sposób prowadzenia zajęć. Ważne w ustalaniu metod pracy ze studentami jest oszacowanie ich przydatności do realizowania celów przedmiotu i zaplanowanych efektów uczenia się studenta. Metoda jest zawsze pochodną celu kształcenia. Stosowność doboru metod dydaktycznych (sposobu pracy ze studentami) powinna stanowić przedmiot bieżącej refleksji nauczyciela akademickiego i ewaluacyjnych badań jakości kształcenia. Pozwoli to na systematyczne korygowanie / rozwijanie repertuaru wykorzystywanych na zajęciach metod dydaktycznych. Podziały ogólnopedagogiczne Zasadniczy podział: 1. metody podające, czyli z gr. akroamatyczne, oparte na słuchaniu, maja charakter monologowy (opis, opowiadanie, wykład); 2. metody poszukujące, z gr. erotematyczne, dialogowe, odmiany metody sokratycznej, nazwanej w XX w. heurezą, dyskusja. Strategie nauczania/uczenia się wg Wincentego Okonia: a) E- emocjonalna uczenie przez przeżywanie, oddziaływanie na emocje, b) O operacyjna inspirowanie do wykonania czynności, nauczanie uczenie się przez działanie, c) P problemowa dochodzenie studentów/studentek do wiedzy przez poszukiwania, stawianie pytań i rozwiązywanie dylematów, d) A asocjacyjna ukierunkowana na podawanie i przyswajanie wiedzy gotowej. W. Okoń, Problem wielostronności w nauczaniu literatury, Polonistyka 1980, nr 6.
Metody nauczania wg Krzysztofa Kruszewskiego 1. Prowadzenie pogadanki. 2. Prowadzenie wykładu. 3. Kierowanie dyskusją. 4. Kierowanie obserwacją. 5. Kierowanie korzystaniem z materiałów źródłowych. 6. Kierowanie kształtowaniem się wartości. 7. Kierowanie nabywaniem umiejętności praktycznych. 8. Gry dydaktyczne: burza mózgów, metoda sytuacyjna, metoda biograficzna, metoda symulacyjna. K. Kruszewski, Metody nauczania. Gry dydaktyczne, [w:] Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela. Podręcznik akademicki, red. K. Kruszewski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007. Metody nauczania (wg Marii Nagajowej) metody słowne metoda zajęć praktycznych metoda oglądowa metoda podająca (uczenie się przez przyswajanie) metoda poszukująca (uczenie sie przez odkrywanie opis, opowiadanie heureza metoda problemowa pogadanka podająca praca z książką wykład, referat instruktaż M. Nagajowa, ABC metodyki języka polskiego dla początkujących nauczycieli, wyd. 2 popr., Warszawa 1995. Kryteria wyodrębniania danego działania dydaktycznego jako metody (wg Zenona Urygi): 1. Koncepcja metodyczna, czyli zamierzenie dydaktyczne, któremu określona metoda ma służyć (decyduje o doborze i układzie elementów). 2. Droga uczenia się (strategia) i kierowania uczeniem się. 3. Udział studenta/studentki i nauczyciela akademickiego w realizowanym procesie dydaktycznym np. poziom i rodzaj aktywności, charakter relacji studenci/studentkinauczyciel i rodzaje interakcji na zajęciach, po zajęciach i przed zajęciami.
4. Udział środków dydaktycznych i typ materiałów, na których opiera się praca, sposoby ich wykorzystywania i posługiwania się nimi na zajęciach w celu osiągnięcia zaplanowanego celu. Metody kształcenia literackiego związane z lekturą 1. Metoda impresyjno-eksponująca - zorganizowane percepcja dzieła podczas zajęć, nastawienie na intuicyjny i emocjonalny odbiór sztuki osobiście motywowany kontakt z literaturą. 2. Metoda analizy dokumentacyjnej wnikliwy i wielostronny ogląd dzieła zmierzający do objaśniania zjawisk literatury i rozwijania kultury literackiej, kształcenie świadomości literackiej, podejście badawcze, operacje intelektualno-estetyczne, analityczno-badawcza, o różnym stopniu złożoności: o opis i analiza tekstu, o interpretacja tekstu w kontekście macierzystym dzieła, o interpretacja tekstu w kontekście osobistych doświadczeń i kultury czytelnika, o wartościowanie dzieła, o uogólnienia etyczne, estetyczne, psychologiczne, o syntezy literackie. Różne formy organizacji pracy, sposoby sterowania analizą dokumentacyjną: a) rozmowa nauczająca/pogadanka heurystyczna, b) eksplikacja tekstu, c) praca pod kierunkiem - indywidualna / grupowa z materiałami kontekstualnymi, prowadzący wyznacza cele, obserwuje pracę i pomaga, nacisk położony na aktywność i samodzielność umysłową uczących się, d) analiza problemowa - zaaranżowanie problemu, poszukiwanie ukrytych sensów, formułowanie hipotezy, gromadzenie argumentów, prowadzący kontroluje pracę uczniów. Analiza dokumentacyjna może realizować się w dwóch odmianach: o analizy monograficznej - teksty pojedyncze lub urywki całości - dokładne zbadanie ich struktury, usytuowanie w kontekstach; o analizy panoramicznej - tomik lub utwór dramatyczny - skierowanie uwagi na problematykę bardziej ogólną (psychologiczną, moralną, obyczajową), badanie relacji między kreowanym światem a rzeczywistością pozaliteracką - sprzyja powstawaniu sytuacji problemowych - tekst jest argumentem uzasadniającym obserwacje. 3. Metoda analizy wykonawczej działania wykonawcze, np. wykonywanie głosowe: czytanie i wygłaszanie utworu, oparte na odpowiednim przygotowaniu i traktowane jako metoda jego poznawania, 4. Metoda przekładu intersemiotycznego dwa typy przekładu:
a) zestawienie dzieła literackiego z adaptacją, wyjaśnienie i ocena mechanizmów artystycznych adaptacji, próba opisu i analizy gotowych transformacji intersemiotycznych dzieła, b) od tekstu literackiego do znaków innego systemu, analiza pozawerbalna. 5. Metoda dyskusji czynny udział studenta w procesie dydaktycznym, analiza danego problemu, wspólne rozpatrywanie jakiegoś zagadnienia poprzedzone sformułowaniem tezy, przygotowaniem argumentacji, doborem przykładów i wyprowadzeniem wniosków przez każdego uczestnika dyskusji. 6. Metody charakterystyczne dla kształcenia kompetencji lingwistycznych związanych np. z pisaniem: metoda praktyki pisarskiej, metoda analizy i twórczego naśladowania wzoru (ćwiczenia analityczne, transformacyjne, twórcze). Z. Uryga, Godziny polskiego. Z zagadnień kształcenia literackiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa - Kraków 1996. Metody aktywizujące W aktywnym nauczaniu mniejszą rolę odgrywa przyswajanie wiedzy, a większą samodzielne myślenie. Dojrzała umysłowość ma charakteryzować uczonego, od którego oczekuje się, że przedstawi oryginalne rozwiązanie jakiegoś problemu oraz będzie wyróżniać się odpowiednim poziomem erudycji ogólnej. To oczekiwanie można odnieść do całej edukacji. Można powiedzieć, że jej ostatecznym celem jest bycie samodzielnym w myśleniu i odkrywaniu nowej wiedzy. P. Drzewiecki, Metody aktywizujące w akademickim kształceniu dziennikarzy, Warszawa 2014, s. 7. Niestety wiele metod aktywizujących ma niekiedy dziecięco brzmiące nazwy (Kula śniegowa, Sześć myślących kapeluszy), co może zniechęcać do ich stosowania lub wskazywać na ich zastosowanie jedynie w nauczaniu początkowym. Niedoskonałości nazewnictwa utrudniają upowszechnienie tej metodyki. Innym razem podkreśla się, że mają one charakter integracyjny czy też służą bardziej zabawie niż nauce, stąd nie można ich stosować jako głównej metody dydaktycznej. Są jednak z powodzeniem stosowane w szkoleniach pracowników przedsiębiorstw, trudno zatem uzasadnić brak ich rozpowszechnienia w szkole inaczej jak tylko nieznajomością tych technik lub niezrozumieniem istoty tej metodyki. Tamże, s. 9-10. Grupy metod aktywizujących: 1. Metody twórczego rozwiązywania problemów, np.: burza mózgów, metoda prowokacji myślowej Edwarda de Bono; cel: przełamanie utartych schematów postrzegania danej rzeczywistości, chwilowe zawieszenie sądu w celu wypracowania nowych koncepcji i rozwiązań danego problemu. 2. Studia przypadku (ang. case studies) lub metody sytuacyjne, uczenie się poprzez szczegółową analizę określonego wydarzenia, projektu, przedsięwzięcia, zachowania, dobranego jako modelowe i ilustrujące problem. 3. Metody inscenizacji, drama, wcielanie się w określone role i obserwowanie swoich zachowań.
4. Gry dydaktyczne, symulacje danego zjawiska, wymagające podejmowania decyzji, głownie zespołowo, (edutainment edukacja poprzez zabawę). 5. Dyskusje dydaktyczne przypominające seminaria naukowe czy spotkania panelowe. 6. Techniki graficznego notowania i uczenia się, np.: mind mapping Tony ego Buzana. W metodyce aktywizującej bardziej istotna od samych technik jest zmiana myślenia o edukacji. Jest to przejście od myślenia w kategoriach adaptacji, transmisji wiedzy do myślenia w kategoriach kreatywności i rozwiązywania problemów jako głównych zasad pracy dydaktycznej. W innym ujęciu jest to przejście od koncepcji ucznia jako biernego podmiotu działań dydaktycznych do koncepcji, w której zarówno nauczyciel jak i uczniowie pracują aktywnie w zespole nad rozwiązaniem problemu czy też poznaniem nowego zagadnienia. Stosowanie metod aktywizujących zmierza również do ograniczenia metod podających i werbalnych w procesie dydaktycznym na rzecz problemowych i poglądowych. Przekaz wiedzy dokonuje się przy rozważaniu danego problemu, którego nie sposób rozwiązać bez odwołania się do elementarnych pojęć. Tamże, s. 9-10.