ROZWÓJ KOMUNIKACJI TROLEJBUSOWEJ W GDYNI (1943-2010)

MARCIN POŁOM, TADEUSZ PALMOWSKI ROZWÓJ KOMUNIKACJI TROLEJBUSOWEJ W GDYNI (1943-2010) 1. Uwaunkowania powstania tanspotu zbioowego w Gdyni Rozwój komunikacji miejskiej nieodłącznie związany jest z pocesem wzostu liczby mieszkańców miasta, a więc z zagospodaowywaniem kolejnych pzestzeni. Popzez zwiększanie liczby mieszkańców następuje fomowanie się coaz większych potzeb pzewozowych. Im badziej ozległe teytoialnie miasto tym większe potzeby funkcjonowania tanspotu zbioowego. Szczególne znaczenie, zwłaszcza dla dobou śodka tanspotu, ma także ukształtowanie teenu. Piewsze pzewozy w Gdyni, któe dały początek komunikacji miejskiej zainauguowano na pzełomie lat 1927 i 1928. Pywatna fima Szandach i Czanowski uuchomiła wówczas połączenie autobusowe łączące Śódmieście z Oksywiem. Następnie ozszezyła swoją działalność w opaciu o uzyskaną koncesję na linię łączącą Gdynię z Sopotem (M. Gwiazda, 1983). W związku z niezadowalającym stanem tanspotu oaz potzebą ozwijania siatki połączeń, magistat Gdyni podjął staania o utwozenie miejskiej komunikacji autobusowej (M. Gwiazda, 1983). W wyniku podjętych działań, oaz ofety, któą złożyło Ministestwu Pzemysłu i Handlu Towazystwo Komunikacji Automobilowej w Polsce mieszczące się w Poznaniu, utwozono spółkę, w któej po 50% udziałów miało miasto oaz podmiot zaządzający komunikacją. Od 1 stycznia 1930. komunikacja miejska w Gdyni oganizowana była pod juysdykcją Towazystwa Komunikacji Autobusowej (TKA), fimy pzemianowanej na Miejskie Towazystwo Komunikacyjne (MTK). Już w piewszych latach funkcjonowania komunikacji miejskiej w Gdyni, zaząd MTK wysunął popozycję wpowadzenia tanspotu zbioowego zasilanego pądem elektycznym, a piewszą wytypowaną linią pzeznaczoną do elektyfikacji była tasa powadząca z dwoca kolejowego do Oksywia. Zapoponowano wpowadzenie do eksploatacji tolejbusów, choć wówczas tak nie nazywano tego śodka tanspotu, a jedynie stosowano okeślenie: tamwaj bez szyn, na oponach" (M. Gwiazda, 1983). Po pzepowadzeniu analizy opłacalności ekonomicznej pojektowanego ozwiązania zezygnowano z niego, odkładając je na pzyszłość, a jako altenatywne ozwiązanie wybano zakup nowych autobusów, wyposażonych w silniki na olej napędowy. Dynamiczny ozwój potu oaz systematyczny wzost liczby mieszkańców i wiążące się z tym zasiedlanie kolejnych teenów coaz badziej odległych od potu i centum miasta spowodowało w latach tzydziestych gwałtowny ozwój tanspotu zbioowego. Rok 1938 był ważnym w histoii komunikacji miejskiej w Gdyni, ponieważ wtedy ozpoczęto budowę nowoczesnej zajezdni autobusowej na teenie u zbiegu ulic Gdań-

Macin Połom, Tadeusz Palmowski, ROZWÓJ KOMUNIKACJI TROLEJBUSOWEJ W GDYNI... 247 skiej (dzisiejsza al. Zwycięstwa) i ulicy Spotowej (nieistniejący dziś odcinek jezdni łączącej ulicę Spotową z Redłowską). Wybuch wojny 1 wześnia 1939. ozpoczął damatyczne losy gdyńskiej komunikacji, któa została zaangażowana w akcje obonne. Oganizowała tanspot annych, a także bała udział w pzegupowywaniu wojska. Znaczna część tabou znajdującego się w posiadaniu MTK uległa zniszczeniu (M. Gwiazda, 1983). Miasto Gdynia zostało stosunkowo szybko zajęte pzez okupanta, któy natychmiast ozpoczął pzekształcanie wielu zakładów na cele podukcji militanej, zaś pot zamienił w bazę Kigsmaine. Wiązało się to z potzebą pzewozu mieszkańców kanie kieowanych do pacy na zecz Rzeszy. Zadanie zoganizowania tanspotu władze niemieckie zleciły pzedsiębiostwu komunikacyjnemu z Gdańska, funkcjonującemu pod nazwą: Gdańskie Tamwaje Elektyczne S.A. (Danzige Elektische Staßenbahn AG). Zmuszone ono zostało do podziału tabou autobusów i pzekazania części z nich na teen Gdyni. Wykozystanie ocalałych autobusów MTK do powyższego celu nie było możliwe, ze względu na fakt, że tabo zdatny do eksploatacji został zaekwiowany pzez Wehmacht. Do celów obsługi technicznej komunikacji miejskiej pzystosowano teen i hale dawnych Tagów Gdyńskich pzy ulicy Dedowskiego 1. Pacownikami nowej fimy, któa pzyjęła nazwę: Zakłady Komunikacyjne Gdańsk - Gdynia (Vekehstiebe Danzig - Gotenhafen) zostali w dużej części byli pacownicy MTK. W wyniku osnących potzeb pzewozowych, a pzede wszystkim tudności w pozyskiwaniu paliw płynnych, władze okupacyjne pzystąpiły w 1942. do pzygotowywania inwestycji, któa miała na celu elektyfikację linii komunikacyjnych. Znaczenie dla wybou śodka tanspotu miało ukształtowanie powiezchni miasta. W Gdyni, któej główna oś śednicowa biegnie w dolinie pomiędzy kawędzią wysoczyzny i kępami nie było ono kozystne do budowy tas tamwajowych. Powócono więc (piewotnie w 1930.) do koncepcji tolejbusów (M. Gomadzki, M. Józefowicz, 2004). 2. Rozwój komunikacji tolejbusowej 2.1. Okes powstania i powojennej odbudowy, 1943-1958 Inauguacja pzewozów tolejbusowych w Gdyni nastąpiła 18 wześnia 1943. Do elektyfikacji wytypowano tasę biegnącą od Zaządu Miejskiego (wcześniej Komisaiat Rządu, obecnie Uząd Miasta) do dwoca kolejowego w Chyloni. Kolejnym etapem było pzedłużenie we wześniu tego samego oku tej tasy w kieunku południowym do Ołowa (M. Gwiazda, 1983). Do obsługi piewszej linii tolejbusowej spowadzono tolejbusy maki Henschel (11 sztuk, w tym 10 kompletnych - 1 został wykozystany na części) z wyposażeniem elektycznym AEG oaz 10 pzyczep, któe zostały zbudowane pzez Gdańską Fabykę Wagonów z pzeznaczeniem dla Gdańska 1. Zajezdnia dla obsługi komunikacji tolejbusowej i autobusowej została zlokalizowana w siedzibie dawnych Tagów Gdyńskich. Odcinek 1 Piewotnie 11 zestawów tolejbus z pzyczepą miało stanowić pak taboowy potzebny do zastąpienia tas tamwajowych powadzących do Ouni i na Siedlce.

248 Rocznik Gdyński n 22 piewszej, nienumeowanej linii tolejbusowej był obsługiwany w godzinach szczytu z badzo wysoką częstotliwością któa wynosiła 7,5 minuty (M. Gomadzki, M. Józefowicz, 2004). W okesie 1943-1944 powiększono liczbę wozów o tolejbusy zaekwiowane w Kijowie oaz Mediolanie i Rzymie, jednak wszystkie one weszły do eksploatacji dopieo po zakończeniu II wojny światowej (M. Gwiazda, 1984). W czasie twania wojny komunikacja tolejbusowa funkcjonowała egulanie, dopieo w macu 1945. w takcie walk wyzwoleńczych o miasto pzestała kusować. W czasie ofianej obony Gdyni część tabou posłużyła za baykady uliczne, wskutek czego została doszczętnie zniszczona i spalona (M. Gwiazda, 1983). Po zakończeniu działań wojennych natychmiast pzystąpiono do pac zmiezających do odtwozenia komunikacji miejskiej. W opaciu o decyzję nowo powstałego Zaządu Miast Wybzeża, połączono pzedsiębiostwa komunikacji miejskiej, któe utwozyły Międzykomunalne Zakłady Komunikacyjne Gdańsk-Gdynia 2 (M. Gwiazda, 1984). Uwagę skieowano na komunikację autobusową. Nie wymagała ona tak wielkich nakładów finansowych jak komunikacja tolejbusowa, głównie ze względu na zniszczoną sieć takcyjną oaz podstacje zasilające. Od azu po zakończeniu działań wojennych, ównolegle z pzywacaniem do uchu autobusów ozpoczęto weyfikację pozostałości po komunikacji tolejbusowej i niezwłocznie pzystąpiono do odbudowy, któej następstwem było uuchomienie tasy tolejbusowej 19 maca 1946. (M. Gwiazda, 1984). Piewsza powojenna linia tolejbusowa zaczęła działać na kótkiej, nienumeowanej 1,5-kilometowej tasie, wiodącej ulicą Świętojańską, od zajezdni pzy ul. Dedowskiego do Zaządu Miejskiego (M. Gomadzki, M. Józefowicz, 2003). Rozpoczęły na niej kusowanie 3 tolejbusy maki GFW/Henschel/AEG odbudowane po zniszczeniach wojennych. 27 kwietnia 1946. oddano do użytku kolejny odcinek sieci tolejbusowej od Zaządu Miejskiego do Ołowa, dokąd pzedłużono jedyną funkcjonującą linię. Po az piewszy oznaczoną ją numeem ll 3 (M. Gomadzki, M. Józefowicz, 2003) oaz oddano do użytku pętlę na Placu Kaszubskim (M. Gwiazda, 1984). 2 paździenika 1946. uuchomiono linię nume 12 łączącą Plac Kaszubski, z pętlą na Gabówku (teen, na któym obecnie stoi kościół św. Józefa u zbiegu ulic Moskiej i Zakęt do Oksywia), jednak nie po szlaku wyznaczonym w czasie wojny (ul. 10 Lutego), a pzez ulice Świętojańską i Śląską. Powodem wytyczenia tasy okężnej był nieodbudowany wiadukt kolejowy nad ul. Podjazd. Pod koniec 1946. było zdatnych do eksploatacji już 11 tolejbusów (M. Gwiazda, 1984). Tabo, któym dysponował Wydział Tolejbusowy był badzo óżnoodny, zaówno pod względem nadwoziowym, jak i elektycznym co powodowało poblemy. Pozyskanie tabou było możliwe dzięki odbudowie waków pozostałych po działaniach 2 Międzykomunalne Zakłady Komunikacyjne Gdańsk - Gdynia zostały pzemianowane w 1949. na Wojewódzkie Pzedsiębiostwo Komunikacyjne Gdańsk - Gdynia. 3 Oznaczanie linii tolejbusowych w Gdyni począwszy od numeu 11 związane było z obsługą komunikacji tolejbusowej i tamwajowej w Gdańsku pzez jedno pzedsiębiostwo. W ten sposób uniknięto dublowania numeacji linii.

Macin Połom, Tadeusz Palmowski, ROZWÓJ KOMUNIKACJI TROLEJBUSOWEJ W GDYNI... 249 wojennych lub wymianie z innymi miastami posiadającymi komunikację tolejbusową albo mającymi na stanie tabo tolejbusowy bez planów jego wykozystania. W dniu 17 styczniu 1947. pzedłużono tasę linii tolejbusowej n 11 z Ołowa do Sopotu, a we wześniu 1947. Miejskie Zakłady Komunikacyjne Gdańsk - Gdynia (MZK GG) otzymały nową bazę pzy alei Zwycięstwa, pzenosząc się z ulicy Dedowskiego. W tym samym okesie powiększono tabo tolejbusowy o odbudowane dwa autobusowe nadwozia Büssing 900 i zabudowę ich napędami elektycznymi uzyskanymi ze zniszczonych pojazdów w takcie wojny (M. Gwiazda, 1984). Było to wówczas pionieskie działanie, któe do dnia dzisiejszego nieodłącznie związane jest z gdyńską komunikacją tolejbusową. W 1948. pzenumeowano linie tolejbusowe w Gdyni z 11 na 21 i z 12 na 22. Miało to na celu uniknięcie dublowania numeów z ozwijającą się siecią tamwajową w Gdańsku, któa potzebowała kolejnych numeów do nazywania otwieanych linii tamwajowych. Na koniec 1948. na stanie MZK GG znajdowało się 45 tolejbusów (M. Gomadzki, M. Józefowicz, 2004).. W 1949. staając się spostać coaz większym potzebom komunikacyjnym miasta pzemianowano Wydział Tolejbusowy na Wydział Autobusowo-Tolejbusowy, któy miał za zadanie spawować opiekę nad całą komunikacją w Gdyni, a pzede wszystkim otwatopzedłużeniesiecitolejbusowej domałegokacka(22 lipca 1949.) oaz do Oksywia (29 paździenika 1949. - linia 24). Ponadto pozyskano w amach umowy z MZK Wocław 8 tolejbusów Fiat 672 F101 Talleo - Millano, takich samych jak 2 tolejbusy pozostawione w Gdyni pzez władze okupacyjne w czasie wojny. Poza tym do obsługi linii 23 zakupiono fancuskie, wówczas badzo nowoczesne, tolejbusy maki Veta VBR4 w liczbie 13 pojazdów (M. Gwiazda, 1984). Następne zmiany w układzie linii tolejbusowych w Gdyni nastąpiły w 1955. Kozystając z ukończenia odbudowy wiaduktu kolejowego nad ulicą Podjazd zbudowano sieć tolejbusową i popowadzono nią do ulicy Czewonych Kosynieów (obecnie ul. Moska) nową linię n 25, któa była eksploatowana na tasie z Placu Kaszubskiego do pętli w Cisowej (ul. Janowska). Możliwe stało się to dzięki pzedłużeniu takcji tolejbusowej z Chyloni do Cisowej pzez ulicę Chylońską. Po uuchomieniu 1 lipca 1955. linii 25, linię 22 skócono do pętli na Gabówku. W tym samym okesie uuchomiono nocną komunikację tolejbusową, linię n 210: po tasie dziennej linii 21, oaz linię n 220: po tasie dziennej linii 22.Układ gdyńskiej sieci tolejbusowej ukształtowany w 1955. pzetwał w pawie niezmienionej fomie do lat sześćdziesiątych. Wpowadzano jedynie óżne waianty tas linii tolejbusowych, często modyfikowane, zmieniane, zamykane i powtónie otwieane (R. Anisiewicz, 2004). Tabo żywiołowo odbudowywany w okesie 1946-1950 ulegał systematycznie degadacji i powolnej wymianie na nowe tolejbusy, co umożliwiały dostawy, najpiew tolejbusów Veta, a następnie czechosłowackich tolejbusów Škoda 8T. Jako ostatnie spośód tolejbusów wojennych" zostały skasowane piewsze gdyńskie Henschele. 2.2. Okes dynamicznego ozwoju, 1958-1970 Rok 1958 otwiea nowy okes w histoii gdyńskiej komunikacji tolejbusowej. Po az piewszy zakupiono fabycznie nowe tolejbusy czechosłowackiej podukcji V Skoda 8T. W tym samym oku ozpoczęto budowę zajezdni tolejbusowej pzeznaczoi

250 Rocznik Gdyński n 22 nej dla 150 tolejbusów, zlokalizowanej obok dotychczasowej bazy pzy alei Zwycięstwa (M. Gomadzki, M. Józefowicz, 2003).30 maja 1959. uuchomiono nową, szóstą linię tolejbusową, oznaczoną numeem 26, któej tasa pzebiegała z Placu Kaszubskiego do Ołowa. 7 listopada 1962. została ona pzedłużona do pętli na Gabówku. Kolejne lata to okes stałych zmian tas i czasowego zawieszania niektóych linii, związany z pzebudową głównych ateii miejskich, po któych kusowały tolejbusy. W związku z pzebudową alei Zwycięstwa na ulicę dwujezdniową zawieszono w 1961. funkcjonowanie linii nocnej 210, a linia dzienna 21 kilkakotnie zmieniała w latach 1962-1964 swoje zakończenie w Sopocie (M. Gomadzki, M. Józefowicz, 2003). Kolejne powiększenie infastuktuy komunikacji tolejbusowej nastąpiło w 1964., kiedy oddano do eksploatacji odgałęzienie takcji powadzące od Obłuża pzez ulicę Bosmańską na Stae Oksywie i dalej do pętli pzy Dowództwie Maynaki Wojennej. Nowa takcja twozyła pętlę uliczną wokół istniejących wówczas dzielnic północnego taasu Gdyni. Linia, któej tasa została wyznaczona nowym odcinkiem, otzymała nume 28 i zaczęła funkcjonować od 23 maja 1964. (M. Gwiazda, 1984). Uuchamiano także inne waianty połączenia, dochodząc z numeacją linii do 30, pzy czym istniały óżne odmiany dotychczasowych linii, oznaczane często pzekeśleniem numeu (tzw. numey keślone 4 ). Po oddaniu do użytku odnogi takcji na Oksywiu Gónym, sieć tolejbusowa liczona toem podwójnym osiągnęła długość 34 km i stała się największą siecią tolejbusową w Polsce (H. Bianga, O. Wyszomiski, 1990). W macu 1965. włączono do eksploatacji linię oznaczoną numeem 27, któej tasa popowadzona zo stała z pętli w Małym Kacku pzez ulice Świętojańską, 10 Lutego i Dwocową do pętli na Oksywiu Dolnym. Poza ozwojem infastuktuy sieciowej, tudno byłoby otwieać kolejne linie bez V dostaw nowego tabou. Od 1962. zastąpiono dostawy tolejbusów Skoda 8T, nowo- V cześniejszym modelem Skoda 9T. W całej histoii gdyńskiej komunikacji tolejbusowej V dostaczono 113 tolejbusów podukcji czechosłowackiej, z czego 42 tolejbusy Skoda 8T i 71 tolejbusów Skoda 9T (M. Gomadzki, M. Józefowicz, 2004). Wszystkie te tolejbusy wypały pojazdy pochodzenia wojennego, łącznie z fancuskimi tolejbusami Veta, któe ulegały kasacji. Do połowy lat sześćdziesiątych panował klimat spzyjający tolejbusom. W 1966. oddano do eksploatacji nową zajezdnię tolejbusową waz z całym zapleczem technicznym, a place postojowe miały zagwaantować możliwość posiadania nawet 150 tolejbusów. Z dzisiejszej pespektywy wydaje się to niepawdopodobne, ponieważ w żadnym okesie liczba tolejbusów w Gdyni nie zbliżyła się do tej wielkości. 4 Dla pzykładu pzy uuchomieniu nowej tasy na Oksywiu utwozono dwa waianty linii 28. Tasa podstawowa biegła okężnie w elacji: Dwozec kolejowy - Oksywie Dolne - Oksywie Góne - Dwozec kolejowy, zaś linia 28 keślone" wykonywała pętlę na Oksywiu w pzeciwnym kieunku. Komunikacja tolejbusowa na nowym odcinku była jednotoowa z mijanką usytuowaną początkowo pzy ul. Alzackiej, później pzy ul. Płk. Dąbka. *

Macin Połom, Tadeusz Palmowski, ROZWÓJ KOMUNIKACJI TROLEJBUSOWEJ W GDYNI... 251 2.3. Okes stagnacji i egesu, 1970-1981 Po okesie powojennej odbudowy oaz dynamicznego ozwoju nadszedł dla tolejbusów w Polsce okes stagnacji. Schyłek lat sześćdziesiątych chaakteyzował się masową likwidacją systemów tanspotu tolejbusowego w Polsce (Poznań - 1970, Olsztyn - 1971, Waszawa - 1973, Wałbzych - 1973). Pzesłankami motywującymi do tak destuktywnych koków była opinia, iż komunikacja tolejbusowa jest odzajem tanspotu niepzyjaznym, pzestazałym, nieekonomicznym, niefunkcjonalnym i nie koesponduje z wizeunkiem nowoczesnego państwa. Wykazywano wówczas, że tabo tolejbusowy jest dwukotnie doższy od autobusowego, a jego eksploatacja o 25%, zapominając jednocześnie o aspektach ekologicznych i o żywotności tolejbusów, sięgającej niezadko okesu nawet tzykotnie dłuższego niż autobusów (M. Rataj, 1988). Często podejmowanym agumentem był zły stan techniczny tabou. Tudno dzisiaj oceniać ten głos za zasadny, gdyż celowo zabaniano pzedsiębiostwom w komunikacji tolejbusowej emontów staych pojazdów i zakupu nowych wozów. Pzyszłości nowoczesnej komunikacji zbioowej upatywano wyłącznie w autobusach (M. Gwiazda, V 1984). Ostatnia patia 12 tolejbusów Skoda 9T pzybyła do Gdyni w 1970. W tym samym oku na stanie Wydziału Autobusowo-Tolejbusowego znajdowało się 99 tolejbusów, wyłącznie podukcji czechosłowackiej. W Gdyni, w któej władze miejskie, jak i pzedsiębiostwa wyażały chęć utzymywania komunikacji tolejbusowej, dotkliwie odczuwano niechęć na poziomie administacji centalnej. Władze WPK GG w amach pojektu acjonalizatoskiego zapoponowały ozpoczęcie samodzielnej podukcji tolejbusów 5. Mimo to ministestwo odpowiedzialne za nadzoowanie komunikacji miejskiej nie pzychyliło się do popozycji, utzymując, że najlepszą dogą pozyskiwania tabou jest impot z zapzyjaźnionych kajów. Jednocześnie nie pzedłużono umowy z Czechosłowacją, co wpłynęło na dekapitalizację istniejącego tabou i jego degadację oaz spadek liczby eksploatowanych pojazdów (J. Kaczmaczyk, 1994). Rok 1972 ozpoczął najgoszy okes w powojennej histoii funkcjonowania komunikacji tolejbusowej w Gdyni. W wyniku podjęcia pac pzy modenizacji ulicy Machlewskiego (obecnie ulica Janka Wiśniewskiego), pod pozoem tymczasowości zlikwidowano połączenie tolejbusowe z Oksywiem. Wycofano także linię n 23 obsługującą Stocznię im. Komuny Payskiej, jednocześnie likwidując całą infastuktuę. W następnym oku pzeniesiono takcję tolejbusową z ulicy Śląskiej na ulicę Waszawską, co związane było z budową nad ulicą Podjazd, w ciągu ulicy Śląskiej, Wiaduktu Pokoju. Wpowadzone ozwiązanie, mające chaakte tymczasowy utzymało się do dziś (2008.). W tym samym posunięciu wycofano jednak tolejbusy z obsługi ulicy Podjazd, a siatka połączeń składała się zaledwie z tzech linii: linia n 21: Plac Konstytucji (dwozec kolejowy) - Sopot (ul. Reja), linia n 22: Plac Kaszubski - Świętojańska - Waszawska - Chylonia (dwozec kolejowy), 5 Dotychczas w Polsce nie podukowano tolejbusów, co w znacznej mieze pzyczyniło się do poblemów taboowych w pzedsiębiostwach eksploatujących ten śodek tanspotu.

252 Rocznik Gdyński n 22 linia n 25: Plac Kaszubski - Świętojańska - Waszawska - Gabówek. W 1975. połączono wszystkie pzedsiębiostwa komunikacyjne województwa gdańskiego twoząc Wojewódzkie Pzedsiębiostwo Komunikacyjne w Gdańsku (WPK). W 1976. opacowano w WPK pojekt likwidacji komunikacji tolejbusowej w Gdyni do 1978. Systematycznie zwiększała się liczba autobusów w gdyńskim oddziale WPK (do 241 sztuk, pzy 49 tolejbusach) (M. Gomadzki, M. Józefowicz, 2003). Pojektu jednak nie udało się zealizować, do czego pzyczyniły się głównie tudności enegetyczne oaz częściowo względy ekologiczne. Największym poblemem w funkcjonowaniu sieci tolejbusowej w Gdyni były baki taboowe związane z zewaniem pzez polskie władze umowy na dostawy tolejbusów pzez Czechosłowację. W wyniku katastofalnej sytuacji gdyńskiego tabou tolejbusowego pzygotowano pojekt budowy tolejbusów we własnych wasztatach na bazie nadwozia podukowanego w Polsce autobusu Jelcz - Beliet P11OU oaz dostępny ospzęt elektyczny fimy V ELTAz Łodzi i silniki z kasowanych tolejbusów Skoda (J. Cypel, 1982). W ezultacie podjętych działań zbudowano dwa pototypowe tolejbusy, z czego piewszy został zapezentowany na wystawie tabou komunikacji miejskiej w Gdańsku. Rozwiązaniem tej konstukcji był pojekt, któy wykonano w 1976., pzy współpacy z Politechniką Gdańską, zakładający budowę nowego tolejbusu z wykozystaniem nadwozia skasow wanego autobusu Skoda SM11. Pojazd miał być wyposażony w najnowocześniejszy na owe czasy napęd impulsowy (M. Gwiazda, 1984; J. Kaczmaczyk, 1994). Na poziomie administacji centalnej nie wykazano zainteesowania nowymi konstukcjami i możliwością oganiczenia kosztów tabou pzez podukcję kajową. Zdecydowano o impocie tolejbusów adzieckich, któe pezentowały goszy poziom ozwiązań i wytzymałości niż tolejbusy skonstuowane w Gdyni. W 1975. WPK otzymało dwa piewsze tolejbusy ZIU 9, a w paździeniku 1976. kolejną patię 20 sztuk. Pojekt odbudowy paku taboowego w Gdyni zakładał dostawę w latach 1976-1980 łącznie 90 tolejbusów adzieckich. Opieając się na planie pzyjętym pzez ministestwo, podjęto w Gdyni pace emontowe i modenizacyjne w zakesie takcji tolejbusowej. Wykonano piewsze pace zmiezające do ekonstukcji sieci tolejbusowej w ciągu ulicy Wielkopolskiej do Małego Kacka (zawieszonej w 1974.), oaz do pętli pzy Stoczni im. Komuny Payskiej, gdzie sieć ta została całkowicie zdjęta w 1972. Planowane dostawy nowych tolejbusów opóźniały się, co wpłynęło negatywnie na stan gdyńskiego tabou, dodatkowo spotęgowany zaniechaniem spowadzania części zamiennych do nadal eksploatowanych tolejbusów czechosłowackich. Taka decyzja wymusiła wewnętzny kanibalizm", kasowano jedne tolejbusy, aby inne mogły pozostać spawne. W wyniku takiej działalności liczba pojazdów w inwentazu gdyńskiego oddziału WPK spadła do 41 sztuk w 1978. Następstwem tego była konieczność czasowego zawieszenia eksploatacji linii tolejbusowej n 21 i wpowadzenie do jej obsługi autobusów. Poblemy z dostawą nowych pojazdów, a także części do wozów już eksploatowanych zmobilizowały gdyńskie wasztaty tolejbusowe w połowie lat siedemdziesiątych do zintensyfikowania pac nad budową własnych pojazdów. Dzięki pzychylnej decyzji ministestwa odpowiedzialnego za tanspot zbioowy ozpoczęto pace kon-

Macin Połom, Tadeusz Palmowski, ROZWÓJ KOMUNIKACJI TROLEJBUSOWEJ W GDYNI... 253 stukcyjne patii 20 tolejbusów. W latach 1980-1982 zbudowano całą patię tolejbusów, któe w znacznej mieze pzyczyniły się do popawy wizeunku komunikacji tolejbusowej. 2.4. Okes ponownego ozwoju, 1981-1998 Budowa własnych tolejbusów oaz impot w latach 1975-1985 103 tolejbusów ZIU 9 spowodowały pzywócenie w 1979. zawieszonej tasy do Sopotu, a także uuchomienie jej wzmocnienia w postaci linii 29 na tasie z Placem Konstytucji do Ołowa (9 maca 1981.). W kolejnych latach ozwinięto połączenia tolejbusowe począwszy od budowy takcji tolejbusowej w ulicach Jana z Kolna (9 maca 1981.), Migały, obecnie Wójta Radtkego (13 paździenika 1981.). Linie 23 i 29 pzedłużono do oddanego w dniu 21 lipca 1982. kańca pzy Stoczni im. Komuny Payskiej. Dostawy nowego tabou pzyczyniły się do znacznego powiększenia paku taboowego, któego stan osiągnął w 1984. liczbę 102 tolejbusów (do 2008. najwyższy poziom w histoii gdyńskiej komunikacji tolejbusowej). Tolejbusy ZIU spawiały jednak poważne poblemy eksploatacyjne, ze względu na ich badzo słabą konstukcję i niską jakość wykonania. Wiązało się to z utzymywaniem badzo dużej ezewy technicznej. Systematycznie zwiększająca się liczba tolejbusów umożliwiła uuchomienie kolejnych połączeń (M. Józefowicz, M. Gomadzki, 2003). Na początku maja 1983. oddano do eksploatacji odcinek takcji tolejbusowej w ulicy Czewonych Kosynieów (obecnie Moska) od ulicy Działdowskiej do Katuskiej. Na nowy odcinek skieowano tolejbusy eaktywowanej po 11 latach linii 26 z Ołowa. Już w lipcu 1985. ponownie pzedłużono linię 26 o wybudowany II etap tasy w ulicy Czewonych Kosynieów do pętli w dzielnicy Cisowa Sibeliusa. W połowie lat osiemdziesiątych planowano w Gdyni dalszy ozwój połączeń tolejbusowych. Zaowocowało to stwozeniem planów elektyfikacji wielu tas (w tym do takich dzielnic jak Pustki Cisowskie, Witomino, Redłowo, Demptowo) oaz nowych odcinków do osiedli budowanych w zachodniej części Gdyni (Kawiny, Wielki Kack). 1 siepnia 1989. oddano do eksploatacji takcję tolejbusową popowadzoną w ciągu ulicy Wielkopolskiej i Chwaszczyńskiej do nowej pętli pzy ulicy Nowowiczlińskiej. Istotnym wydazeniem dla funkcjonowania nie tylko tolejbusów, ale także całej komunikacji miejskiej w Gdyni, było podzielenie WPK w Gdańsku na cztey pzedsiębiostwa miejskie, w tym Miejskie Pzedsiębiostwo Komunikacyjne (MPK) w Gdyni. Istniejące od 1 maja 1989. gdyńskie MPK, w któym znalazły się tolejbusy, miało jednak poważne poblemy finansowe. Zamotyzowany tabo i wysłużona infastuktua spowodowały odejście od planów dalszego ozwoju komunikacji tolejbusowej, a wzost kosztów utzymania tolejbusów spowodował oganiczenie funkcjonowania tego śodka tanspotu (M. Gomadzki, M. Józefowicz, 2004). Pośednim ozwiązaniem popawiającym efektywność komunikacji miało być zwiększenie pojemności autobusów i tolejbusów, a w tym dugim pzypadku wpowadzenie piewszych pojazdów pzegubowych. W oku 1990 wasztaty emontowo - napawcze gdyńskiego MPK oddały do eksploatacji piewszy taki pojazd wypodukowany na nadwoziu autobusu Ikaus 280 z wykozystaniem apaatuy elektycznej odzyskanej ze skasowanych adzieckich tolej-

254 Rocznik Gdyński n 22 busów ZIU (J. Kaczmaczyk, 1994). Ustawa Sejmu Rzeczypospolitej z 8 maca 1990. scedowała na miejskie samoządy obowiązek utzymania i oganizowania komunikacji miejskiej. W Gdyni poskutkowało to pzekształceniem MPK w Miejski Zakład Komunikacyjny (MZK) pozostający zakładem budżetowym skabu gminy. Władze Gdyni pzygotowały już wówczas we współpacy z Wydziałem Ekonomiki Tanspotu Uniwesytetu Gdańskiego pojekt eoganizacji tanspotu zbioowego, któy zakładał wydzielenie ze stuktu MZK pionu odpowiedzialnego za oganizowanie i zaządzanie komunikacją miejską (powstały w 1992. Zaząd Komunikacji Miejskiej) oaz podział pionu eksploatacji MZK na óżne spółki. Następstwem było wydzielenie do 1998. Pzedsiębiostwa Komunikacji Autobusowej Sp. z o.o. (PKA) (zajezdnia na Pogózu Dolnym), Pzedsiębiostwa Komunikacji Miejskiej Sp. z o.o. (PKM) (zajezdnia Kacze Buki), oaz eksploatującego tolejbusy Pzedsiębiostwa Komunikacji Tolejbusowej Sp. z o.o. (PKT) (zajezdnia Gabówek). Nowa oganizacja komunikacji miejskiej pozytywnie wpłynęła na wizeunek tej sfey życia miasta. W dniu 5 wześnia 1995. pzekazano do eksploatacji nową pętlę tolejbusową pzy pzystanku Szybkiej Kolei Miejskiej oaz takcję w ciągu ulicy Owsianej - w dzielnicy Cisowa. Jednocześnie pzeobażeniu uległ układ linii tolejbusowych. Linię 25 skieowano ulicami Moską i Owsianą łącząc pętlę Cisowa SKM z Placem Kaszubskim. Powstała także tasa linii 27, najpiew w elacji z Placu Kaszubskiego do dwoca kolejowego w Chyloni, później do Cisowej (po uuchomieniu wyemontowanej takcji na odcinku ulicy Chylońskiej od Katuskiej do Owsianej). Kolejne zmiany w układzie połączeń nastąpiły 6 maja 1996., w dniu uuchomienia pojektowanej i częściowo wykonanej jeszcze w latach osiemdziesiątych, tasy do Pustek Cisowskich. Z Placu Kaszubskiego pzez ulice 10 Lutego, Podjazd, Moską, Chylońską i Katuską uuchomiono do pętli pzy ulicy Chabowej nową linię 28. Dobnym koektom ulegały także tasy linii 23, 24, 30. Ponadto zawieszono z powodu emontów ulicy Chylońskiej linie 22 i 27. Począwszy od 1995. gdyńskie PNTKM 6 dostaczało coocznie 6 nowych tolejbusów PNTKM/Jelcz 120MTE, podukowanych w koopeacji z Zakładami Samochodowymi w Jelczu - Laskowicach. 2.5. Okes usamodzielnienia komunikacji tolejbusowej, od 1998. Do 31 gudnia 1997. komunikacja tolejbusowa pozostawała w Pzedsiębiostw ie Komunikacji Miejskiej, dzieląc wspólną zajezdnię w Redłowie z PKM (PKM otzymało nową zajezdnię w Kaczych Bukach w 2000., a PKT pzepowadziło się do zajezdni na Gabówku w 2007.). Według K. Szałuckiego i O. Wyszomiskiego (1998) powstanie Pzedsiębiostwa Komunikacji Tolejbusowej z dniem 1 stycznia 1998. był istotnym etapem estuktuyzacji gdyńskiej komunikacji. Od 1998. Zaząd Pzedsiębiostwa Komunikacji Tolejbusowej staał się nadobić zaległości inwestycyjne z lat popzed- 6 Pzedsiębiostwo Napawy Tabou Komunikacji Miejskiej Sp. z o.o. w Gdyni to kolejny wydzielony w amach eoganizacji zapoczątkowanej w 1992. podmiot. PNTKM powstało na bazie wydzielonych z MZK wasztatów emontowych, a ich główną sfeę działalności miały twozyć: podukcja i emonty tolejbusów oaz emonty autobusów.

Macin Połom, Tadeusz Palmowski, ROZWÓJ KOMUNIKACJI TROLEJBUSOWEJ W GDYNI... 255 nich, popzez emonty tabou (wykonywane w PNTKM) oaz takcji tolejbusowej (J. Bogusławski i inni, 1998). Niezwykle istotne stały się emonty takcji tolejbusowej. W badaniach maketingowych, któe ZKM wykonywał cykliczne co dwa lata od 1994., negatywnie postzegano tolejbusy w Gdyni pzez pyzmat dużej awayjności odbieaków pądu, a co za tym idzie pzestojów i opóźnień. Pzez wpowadzenie nowoczesnych czeskich ozwiązań pomowanych pzez poducenta (fimę Elektoline), zdecydowanie odwócono ten niekozystny wizeunek. Nowoczesne zwotnice sieciowe steowane dogą adiową, umożliwiały pzejazd bez zmniejszania pędkości, podobnie zjazdy i kzyżówki 7. Powadnice łukowe montowane na zakętach umożliwiały pełną płynność współpacy odbieaka pądu z pzewodami sieci takcyjnej (M. Józefowicz, O. Wyszomiski, 2004). Poza emontami tabou nadal odtwazano pak pojazdów pzez zakupy u lokalnego poducenta ofeującego nieco pzestazałe tolejbusy śedniopodłogowe, niepzystosowane dla osób niepełnospawnych, oaz wyposażone w nieekonomiczne ozwiązania napędowe pochodzące z lat siedemdziesiątych. Tolejbusy podukowane pzez PNTKM w latach dziewięćdziesiątych niewiele óżniły się od pojazdów podukowanych w latach osiemdziesiątych pzez słupskie KPNA, a nawet od z seii 20 tolejbusów wykonanych w gdyńskich wasztatach w latach 1980-1982. W związku z potzebą popawy stanu tabou tolejbusowego w Gdyni popzez odtwazanie ilościowe, ale także jakościowe, zdecydowano się w 1999. na zbudowanie w PNTKM (z pzeznaczeniem dla PKT) tolejbusu niskowejściowego opatego o nadwozie Jelcza Ml21 oaz napęd choppeowy 8 podukowany w koopeacji pzez Instytut Elektotechniki w Waszawie i łódzki Woltan. Powstał w ten sposób tolejbus PNTKM/ Jelcz M121 MT (yc. 1). Nowy tolejbus pozwalał na oszczędności enegetyczne popzez odzysk enegii do sieci takcyjnej w takcie hamowania 9. Niestety ze względu na niezbyt egonomiczne wnętze nowego tolejbusu (niska podłoga pzebiegała wyłącznie między I i II dzwiami oaz dwa stopnie i wysoki pzebieg podłogi między II i III dzwiami) powstał zaledwie jedyny pototypowy egzemplaz dla Gdyni. Poza tym tolejbusem PNTKM, staając się o nowych klientów, wyekspotowało w 2001. dugi taki pojazd do Kowna na Litwie (J. Cisłak, 2003). Pzychylność władz miasta oaz oganizatoa komunikacji miejskiej w Gdyni dla tolejbusów pozwalała na dalszy ozwój połączeń. 6 gudnia 1999. zostały uuchomione dwie nowe linie: - n 20: Pl. Kaszubski - 10 Lutego - Cisowa SKM, - n 27: Kawiny Euomaket" - Waszawska - Cisowa SKM. 7 W sieci takcji tolejbusowej wykozystuje się ozjazdy, zjazdy i skzyżowania sieciowe umożliwiające zmianę kieunku jazdy. 8 Napęd choppeowy stosowany w pojazdach komunikacji miejskiej zasilanych enegią elektyczną chaakteyzuje się dużą enegooszczędnością, płynnym ozuchem i hamowaniem oaz możliwością zwotu enegii hamowania do sieci takcyjnej. 9 Hamowanie odzyskowe możliwe jest pzy zastosowaniu napędów pzekształtnikowych oaz falowników. Silnik tolejbusu podczas hamowania staje się swoistą pądnicą i umożliwia zwot wypodukowanej" enegii do sieci takcyjnej.

256 Rocznik Gdyński n 22 Rye. 1. Niskowejściowy tolejbus PNTKM/Jelcz Ml2IMF. Źódło: K. Jacobson. Kolejne znaczące wydazenia w komunikacji tolejbusowej pzyniósł ok 2001, w któym w amach inwestycji dogowych związanych z budową tasy Dogi Różowej zbudowano nową pętlę tolejbusową na Węźle im. F. Cegielskiej. Poza nową pętlą ważnym wydazeniem było oddanie do eksploatacji najpiew pototypowego, a następnie kolejnych tzech tolejbusów niskopodłogowych Solais Tollino 12T (yc. 2), będących nowością nie tylko w Gdyni, ale i na całym świecie. Równolegle z gdyńskim PNTKM dwa tolejbusy pzegubowe GANZ/Solais Tollino 18 zbudował na potzeby yskiej sieci tolejbusowej węgieski wykonawca, nieistniejąca już fima GANZ Tanselekto Taction Electics (J. Goździewicz, 2001; G. Rutka, 2001). Podpoznański poducent autobusów Solais Bus&Coach (wcześniej Neoplan Polska) dostzegając potzeby ynku tolejbusowego zwócił się ku podukcji tabou dla tego odzaju tanspotu. Niewielkie możliwości finansowe i podukcyjne gdyńskiego PNTKM uniemożliwiły dalszy ozwój współpacy. Mimo to Solais z innymi współpoducentami podukuje tolejbusy dla licznych sieci w całej Euopie (M. Józefowicz, M. Połom, 2004). Po zapzestaniu podukcji tolejbusów pzez gdyńskie PNTKM władze Pzedsiębiostwa Komunikacji Tolejbusowej zmuszone zostały do wpowadzenia innego typu tolejbusów maki Solais. Wśód dostępnych dwóch ozwiązań (węgieski GANZ i czeskie DPO 10 ) skieowano się ku pojazdom czeskim. Piewszy taki tolejbus (Solais Tollino 12AC) wyjechał na ulice Gdyni 22 wześnia 2003. z okazji 60. 10 DPO. Dopavni podnik Ostava a.s., pzedsiębiostwo komunikacyjne w Ostawie (Czechy), któe od 2002. podukuje tolejbusy w opaciu o nadwozia pochodzące z Solaisa.

Macin Połom, Tadeusz Palmowski, ROZWÓJ KOMUNIKACJI TROLEJBUSOWEJ W GDYNI... 257 Ryc. 2. Niskopodłogowy tolejbus Solais Tollino 12T zbudowany w gdyńskim PNTKM. Źódło: M. Batłomiejczy k. ocznicy uuchomienia takcji tolejbusowej (M. Gomadzki, M. Józefowicz, 2003). W 2003. PKT posiadało około 80 tolejbusów, z czego 6 niskopodłogowych oaz 1 histoyczny, spowadzony z Waszawy - tolejbus Saue 4TIILM (yc. 3) (J. Goździewicz, 2003). Ryc. 3. Tolejbus Saue 4TIILM. Źódło: B. Milczaczyk

258 Rocznik Gdyński n 22 Niewielka liczba pojazdów niskopodłogowych w ogólnej liczbie tolejbusów pozostających w dyspozycji PKT wywołała szeoką dyskusję wśód osób zajmujących się w Gdyni tanspotem zbioowym. W gudniu 2003. podjęto staania związane z powiększeniem liczby pojazdów pzystosowanych do pzewozu osób niepełnospawnych popzez zabudowę używanych autobusowych nadwozi posiadanych po skasowanych tolejbusach z napędem elektycznym (M. Połom, 2005). Podjęcie takiej decyzji związane było z yzykiem powodzenia pzedsięwzięcia. Bak śodków na zakup odpowiedniej liczby fabycznie nowych tolejbusów zmusił jednak władze PKT do działań adykalnych. Dodatkowym elementem mobilizującym były nie najlepsze wyniki badań opinii publicznej dotyczące postzegania komunikacji tolejbusowej (obie spółki komunalne eksploatujące autobusy PKA i PKM posiadały pawie 100% tabou niskopodłogowego) (po. M. Gomadzki, J. Wensieski, 2004). Budowa piewszego tolejbusu opatego o wyselekcjonowane nadwozie Mecedes Benz 0405N twała ponad 3 miesiące, a pezentacja gotowego tolejbusu odbyła się 6 gudnia 2004. (yc. 4). Do końca maca 2008. powstało dziewiętnaście takich tolejbusów, a dwudziesty znajdował się w podukcji. Ryc. 4. Dziesiąty niskopodłogowy tolejbus zbudowany na nadwoziu Mecedesa w PKT. Źódło: M. Połom. 2.6. Rozwój poekologicznego tanspotu publicznego w Gdyni Kolejny ważny etap w funkcjonowaniu komunikacji tolejbusowej ozpoczął w 2004., gdy za namową Zaządu Komunikacji Miejskiej, gdyńska Rada Miasta uchwaliła Zintegowany Pogam Rozwoju Tanspotu Publicznego w Gdyni na lata 2004-2013. Pojekt w znacznej mieze dotyczy komunikacji tolejbusowej. Zintego-

Macin Połom, Tadeusz Palmowski, ROZWÓJ KOMUNIKACJI TROLEJBUSOWEJ W GDYNI... 259 wany pogam ozwoju zakłada, iż popzez inwestycje w postaci budowy nowych tas oaz otwieania nowych połączeń, udział tej fomy tanspotu wzośnie z 26% do 35% w pzejazdach publicznego tanspotu dogowego (J. Bogusławski, 2006). Plan zakłada: wzost długości tas tolejbusowych z 36,4 km do 53,7 km, wzost liczby tolejbusów w uchu z 64 do 85, wymianę tabou tolejbusowego na niskopodłogowy. Władze Gdyni pzyjęły pogam ozwoju w 2004. Pojekt powstał pod nazwą Rozwój poekologicznego tanspotu publicznego w Gdyni", i zakładał w amach Zintegowanego Pogamu Opeacyjnego Rozwoju Regionalnego 11 otzymanie dofinansowania w wysokości 50% kosztów kwalifikowanych. Gdyński pojekt uzyskał badzo wysoką ocenę komisji steującej i stał się jednym z piewszych finansowanych w amach ZPORR. Pzedmiotem pojektu ozpisanego na lata 2005-2006 były: budowa nowej zajezdni tolejbusowej w dzielnicy Gabówek waz z zadaszonymi placami postojowymi pzeznaczonymi na 90 tolejbusów, budowa nowych tas tolejbusowych o łącznej długości 10,6 km do Dąbowy, Dąbówki, Kaczych Buków i w ulicy Zakęt do Oksywia, budowa nowej pętli tolejbusowej w Kaczych Bukach, zakup 10 niskopodłogowych tolejbusów. Całkowita watość pojektu wynosiła 53 276 718 złotych, a Gdynia otzymała ok. 25 milionów złotych dotacji (T. Dy, 2006). Po uzyskaniu akceptacji Ministestwa Rozwoju Regionalnego co do finansowania gdyńskiego pojektu, jego ealizacja zakończyła się w dwa lata od podpisania 10 maca 2005. umowy z genealnym wykonawcą. Ostatnim etapem pojektu było oddanie do eksploatacji zajezdni tolejbusowej 27 kwietnia 2007. Pzed wybudowaniem zajezdni uuchomiono dwie nowe tasy tolejbusowe. Jako piewszą oddano do użytku takcję tolejbusową w dzielnicy Dąbowa w dniu 19 gudnia 2005. Na nową tasę wpowadzono eaktywowaną po kilku latach pzewy linię n 24, dziesiątą linię w komunikacji tolejbusowej (yc. 5). Po ośmiu miesiącach budowy oddano do eksploatacji dugą budowaną tasę, biegnącą ulicami Rdestową, Chwaszczyńską oaz Staochwaszczyńską do nowej pętli zlokalizowanej w Kaczych Bukach. Na uuchomioną 7 siepnia 2006. nową tasę skieowano tolejbusy linii 23, 27 oaz nową linię n 31, któa zastąpiła linię autobusową n 121. 11 Zintegowany Pogam Opeacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPRTP) to część Euopejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. ZPORR funkcjonujący w latach 2004-2006 miał na celu umożliwienie uzyskania pzez beneficjentów, jakim były polskie miasta, subwencji na cele zapisane w pogamie. Gdynia otzymała dofinansowanie do pojektu komunikacyjnego w amach I Pioytetu: Rozbudowa i modenizacja infastuktuy służącej wzmacnianiu konkuencyjności egionów, a badziej szczegółowo, w amach Działania 1.6: Rozwój tanspotu publicznego w aglomeacjach (po. www.zpo.gov.pl).

260 Rocznik Gdyński n 22 Ryc. 5. Uuchomienie połączenia tolejbusowego do dzielnicy Dąbowa, 2005. Źódło: M. Połom. Różnica w elacjach obu połączeń polegała na pzedłużeniu linii 31 z Ołowa (gdzie kończyła się autobusowa linia n 121) do Sopotu. Unia Euopejska w amach funduszy stuktualnych umożliwiła władzom Gdyni wykonanie niezwykle kozystnych połączeń komunikacyjnych do dzielnicy o znacznej liczbie mieszkańców, z zachowaniem dbałości o stan śodowiska natualnego. Nie jest to bez znaczenia, gdyż zaówno Dąbowa jak i Kacze Buki usytuowane są w bliskości Tójmiejskiego Paku Kajobazowego. Pojekt Rozwój poekologicznego tanspotu publicznego w Gdyni" jest piewszym wykonanym etapem planów zawatych w ZPRTP. Po zamknięciu okesu budżetowego Unii Euopejskiej w oku 2006 znane były już możliwości, jakie pzyniesie okes 2007-2013. Należy mieć nadzieję, że także i tę szansę władze Gdyni wykozystają. W 2008. pzygotowany został ozbudowany w stosunku do popzedniego pojekt, o watości ponad 98 mln zł. 2.7. Rozwój poekologicznego tanspotu publicznego na Obszaze Metopolitalnym Tójmiasta Pzedsiębiostwo Komunikacji Tolejbusowej Sp. z o.o. otzymało, jako beneficjent końcowy, współfinansowanie pojektu Rozwój poekologicznego tanspotu publicznego na Obszaze Metopolitalnym Tójmiasta" z Euopejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w amach Regionalnego Pogamu Opeacyjnego dla Województwa Pomoskiego finansowanego pzez Unię Euopejską. Dofinansowanie wynosiło 70% watości kosztów kwalifikowanych, a całkowita watość pojektu ponad 98 mln zł. Pzedmiotem pojektu była pzebudowa sieci takcyjnej w ciągu ulic Al. Zwycięstwa w Gdyni (yc. 6), Al. Niepodległości w Sopocie waz z pętlą tolejbusową pzy ul. Reja, budowa 4 nowych podstacji takcyjnych, pzebudowa 5 istniejących podsta-

Macin Połom, Tadeusz Palmowski, ROZWÓJ KOMUNIKACJI TROLEJBUSOWEJ W GDYNI... 261 cji takcyjnych, budowa centum zdalnego steowania podstacji waz ze zdalnym steowaniem odłącznikami oaz zakup 25 nowych tolejbusów niskopodłogowych (yc. 7). Ryc. 6. Schemat takcji tolejbusowej w Gdyni. Źódło: M. Beiste, M. Połom. Rozpoczęcie ealizacji dugiego, gdyńskiego pojektu ozwoju komunikacji tolejbusowej nastąpiło waz z podpisaniem umowy o współfinansowaniu ze śodków unijnych z Maszałkiem Województwa Pomoskiego w dniu 26 stycznia 2010. Pzewiduje się, że zakończenie zeczowe ealizacji pojektu nastąpi do 31 paździenika 2011., a zakończenie finansowe do 30 gudnia 2011. W wyniku ealizacji pojektu Rozwój poekologicznego tanspotu publicznego na Obszaze Metopolitalnym Tójmiasta" ulegnie znaczącej popawie układ zasilania takcji tolejbusowej na obszaze Gdyni i Sopotu, takcja tolejbusowa na głównym ciągu ulicznym obu miast oaz wzośnie liczba nowoczesnych, enegooszczędnych tolejbusów niskopodłogowych pzyjaznych dla osób niepełnospaw-

262 Rocznik Gdyński n 22 nych i staszych. Tym samym komunikacja tolejbusowa w Gdyni stanie się jedną z najnowocześniejszych w Euopie i będzie mogła stanowić wzozec dla innych miast w zakesie utzymaniai ozwoju nowoczesnego śodka tanspotu zbioowego pzyjaznego śodowisku. Ryc. 7. Niskopodłogowy tolejbus Solais Tollino 12 M. Źódło: M. Połom. LITERATURA Anisiewicz R., Wybane aspekty funkcjonowania komunikacji tolejbusowej w Gdyni, [w:] T. Lijewski, J. Kitowski (ed.) Pace Komisji Geogafii Komunikacji PTG, t. X, Komisja Geogafii Komunikacji PTG, Wydział Ekonomii Uniwesytetu Rzeszowskiego, Waszawa - Rzeszów 2004, s. 367-381. Bianga H., Wyszomiski O., 60 lat komunikacji miejskiej w Gdyni, [w:] Tanspot Miejski", 1990, n 6, s. 112-114. Bogusławski J., Gzelec K., Wyszomiski O., Polityka tanspotowa Gdyni, [w:] Tanspot Miejski", 1998, n 4, s. 2-4. Bogusławski J., Gdynia ozbudowuje sieć tolejbusową [w:] Tanspot Miejski i Regionalny", 2006, n 1, s. 27-31. Cypel J., Polski tolejbus odem z Gdyni [w:] Młody Technik", 1982, n 6, s. 39-41. Dy T., Wspacie ozwoju tanspotu publicznego z funduszy stuktualnych w piewszym okesie członkostwa Polski w Unii Euopejskiej [w:] Tanspot Miejski i Regionalny", 2006, n 9, s. 2-10. Goździewicz J., Tollino już na tasie, [w:] Tanspot Miejski", 2001, n 4, s. 29.

Macin Połom, Tadeusz Palmowski, ROZWÓJ KOMUNIKACJI TROLEJBUSOWEJ W GDYNI... 263 Goździewicz J., Tolejbus eto w Gdyni, [w:] Autobusy", 2003, n 1-2, s. 64. Gomadzki M., Józefowicz M., Gdyńska komunikacja tolejbusowa - ys histoyczny, [w:] 60 lat komunikacji tolejbusowej w Gdyni. 1943-2003, 2003, maszynopis w Zaządzie Komunikacji Miejskiej w Gdyni. Gomadzki M., Józefowicz M., Gdyńska komunikacja tolejbusowa, [w:] Rocznik Gdyński", 2004, n 16, s. 273-283. Gomadzki M., Wens i e ski J., Najnowsza histoia gdyńskiej komunikacji miejskiej -pzewoźnicy w sieci komunikacyjnej ZKMw Gdyni, [w:] Zbió efeatów z konfeencji z okazji jubileuszu 75-lecia komunikacji miejskiej w Gdyni, 2004, s. 47-58. Gwiazda M., Powstanie i ozwój komunikacji miejskiej w Gdyni (część 1: lata 1927-1945), Rocznik Gdyński, 1983, n 4, s. 41-49. Gwiazda M., Powstanie i ozwój komunikacji miejskiej w Gdyni (część 2: lata 1945-1979), Rocznik Gdyński", 1984, n 5, s. 47-63. Józefowicz M., Połom M., Solais Tollino - podbój Euopy, [w:] Tanspot i Komunikacja", 2004, n 2-3, s. 42-43. Józefowicz M., Wyszomiski O., Rozwój gdyńskiej komunikacji miejskiej w latach 1929-2004, [w:] Zbió efeatów z konfeencji z okazji jubileuszu 75-lecia komunikacji miejskiej w Gdyni, Gdynia 2004, s. 3-46. Kaczmaczyk J., 50 lat tolejbusów w Gdyni [w:] Tanspot Miejski", 1994, n 3, s. 10-11. Połom M., 2005, Piewszy na świecie tolejbus Mecedes - Benz 0405N, [w:] Zajezdnia", n 1(6), s. 6-7. Rataj M., Dlaczego likwidowano tolejbusy?, [w:] Tanspot Miejski", 1988, n 6, s. 125-128. Rutka G., Pemiea piewszego polskiego niskopodłogowego tolejbusu Solais Tollino 12T, [w:] Autobusy", 2001, n 3, s. 12-13. Szałucki K., Wyszomiski O., Powstanie Pzedsiębiostwa Komunikacji Tolejbusowej jako kolejny etap estuktuyzacji gdyńskiej komunikacji miejskiej, [w:] Tanspot Miejski", 1998, n 3, s. 22-24. Zintegowany Pogam Opeacyjny Rozwoju Regionalnego - www.zpo.gov.pl.