RAPORT Z WYNIKÓW BADAŃ

Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego Wydział Zarządzania w Warszawie Projekt R11 004 01 Kwantyfikacja wpływu etyczności pracy załóg firm na konkurencyjną produktywność, korzyści społeczne i tworzenie miejsc pracy w warunkach integracji i globalizacji. Projekt normy etyczności EK1000 dla firm w Polsce i Europie. RAPORT Z WYNIKÓW BADAŃ Opracował Zespół: Prof. dr hab. Mieczysław Kabaj Prof. UW dr hab. Leszek Korporowicz Dr inż. Jerzy Donarski Ks. dr Krzysztof Kietliński Dr Jerzy Szczupaczyński Mgr inż. Jan Bałamut Warszawa, 2008 r. Praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach 2006-2008 jako projekt badawczy rozwojowy

- 2 - SPIS TREŚCI Wprowadzenie... 7 1. SYNTEZA WYNIKÓW BADANIA... 8 1.1. Społeczne korzyści (osobiste) na jednego respondenta - S...11 1.2. Wpływ etyczności postawy decydentów na korzyści społeczne interesariuszy...12 1.3. Wpływ korzyści społecznych na produktywność firmy...13 1.4. Indeks Etycznej Konkurencyjności IEK i wpływ na produktywność...15 1.5. NOP nadwyżka operacyjna produktywności...16 1.6. Wnioski dla nauki i praktyki...17 2. CEL, ZAKRES I PRZEDMIOT BADAŃ... 18 3. METODA I NARZĘDZIA BADAWCZE... 19 3.1. Metody badawcze...19 3.2. Narzędzia badawcze...25 3.2.1. ANKIETA BADAWCZA EK 1000 dla CZŁONKÓW ZAŁOGI firmy...25 3.2.2. KWESTIONARIUSZ BADAWCZY EK 1000 dla DECYDENTÓW firmy...26 4. WYNIKI BADAŃ... 26 4.1 Uczestnicy badań...26 a) Firmy...26 b) Respondenci....27 c) Decydenci...32 4.2. Wyniki badań - dane ogólne...34 4.3. Korzyści społeczne na jednego respondenta...48 4.4 Wpływ etyczności postawy decydentów na korzyści społeczne dla interesariuszy...54 4.5. Wpływ korzyści społecznych na produktywność firmy...58 4.6. Indeks Etycznej Konkurencyjności (IEK)...75 5. ANALIZA SZCZEGÓŁOWA WEDŁUG OBSZARÓW DECYZYJNYCH... 81 5.1. MISJA firmy...81 5.2. Etyczność pracy załogi firmy w obszarze decyzyjnym: PRODUKT...85 5.2.1. Wstęp...85 5.2.2. ZASPAKAJANIE POTRZEB KLIENTA FIRMY...86 5.2.3. JAKOŚĆ...87 5.2.4. TERMINOWOŚĆ...88 5.3. Etyczność pracy załogi firmy w obszarze decyzyjnym TECHNOLOGIA...90 5.3.1. Wstęp...90 5.4 Etyczność pracy załogi firmy w obszarze decyzyjnym KADRY...93 5.4.1. Wstęp...93 5.4.2. Uwagi metodologiczne...94 5.4.3. Wynagrodzenia najważniejsze ogniwo motywacji...94 5.4.4. Co motywuje pracowników do pracy wydajnej i sprawnej?...94 5.4.5. Ocena wynagrodzeń...95 5.4.6. Syndrom emigracji zarobkowej...98 5.4.7. Stopień zadowolenia z warunków pracy w firmie...98 5.4.8. Rozwój pracowników i cenione wartości... 100 5.4.9. Szanse doskonalenia zawodowego w firmie... 100 5.4.10. Partnerstwo, stosunki pracy i przestrzeganie prawa pracy... 100

- 3-5.4.11. Partycypacja pracowników w zarządzaniu i usprawnieniach metod pracy... 103 5.4.12. Polityka firmy wobec zwolnień grupowych... 104 5.4.13. Generalne wnioski... 108 5.5. Etyczność pracy załogi firmy obszarze decyzyjnym: STRATEGIA i FINANSE... 109 5.5.1. Wstęp... 109 6.1 WYNIKI BADAŃ JAKOŚCIOWYCH... 114 1. Wstęp... 114 2. Metodologia i przebieg badań... 115 3. Standardy etyczne w ujęciu przedmiotowym... 118 4. Etyczne aspekty przestrzegania prawa pracy... 133 5. Standardy uniwersalne... 137 6. Podsumowanie... 141 7. Propozycje integracji wyników badań z treścią normy EK 1000... 142 6.2 WYNIKI BADAŃ WPŁYWU RÓŻNIC KULTUROWYCH NA ETYCZNOŚĆ... 147 1. Wstęp... 147 2. Wyniki z przeprowadzonych badań na terenie Indii (hinduizm)... 148 2.1. Wstęp (hinduizm)... 148 2.2. Wyniki badań (hinduizm):... 150 2.3. Wnioski (hinduizm)... 152 3. Wyniki z przeprowadzonych badań na terenie Ukrainy (prawosławie)... 154 3.1. Wstęp (prawosławie)... 154 3.2. Ankieta EK 1000 (prawosławie)... 154 3.3 Wnioski szczegółowe (prawosławie)... 158 3.4. Kwestionariusz EK 1000 dla decydentów w firmie (prawosławie)... 160 3.5. Podsumowanie (prawosławie)... 162 4. Wyniki z przeprowadzonych badań na terenie Izraela (judaizm).... 163 4.1. Wstęp (judaizm)... 163 4.2 Wnioski (judaizm).... 167 5. Zestawienie porównawcze dla trzech religii.... 169 6. Uwagi do ankiety badawczej EK 1000... 175 7. WERYFIKACJA NARZĘDZI BADAWCZYCH PROPOZYCJA NORMY ETYCZNOŚCI EK1000... 178 7.1. Badanie rzetelności testu... 178 7.2. Moc dyskryminacyjna testu DT... 179 7.3. Przyjęte kryteria weryfikacji zasad etycznych... 184 7.4. Propozycja zestawu zasad do normy etyczności EK1000 po weryfikacji... 200 SPIS TABEL 4 SPIS RYSUNKÓW i WYKRESÓW 6 SPIS ANEKSÓW 209

SPIS TABEL - 4 - Tabela 1.1. Wykaz 10 zasad etycznych, które uzyskały najwyższą liczbę punktów...11 Tablica 1.2. Wynik badań postawy decydentów w obszarze MISJA dla dwóch grup firm: o niskim poziomie etyczności i o wysokim poziomie etyczności....12 Tablica 3.1. Przykład relacji racjonalności i etyczności decyzji gospodarczych...21 Tablica 3.2 Źródła zasad etycznych...23 Tablica 3.3 Struktura KWESTIONARIUSZA i ANKIETY...23 Tabela 4.1. Wielkość uczestniczących firm...27 Tabela 4.2. Płeć a zajmowane stanowisko ankietowanych....27 Tabela krzyżowa 4.3. Stanowisko a wykształcenie...28 Tabela 4.4. Ankietowani według grup wiekowych...29 Tabela 4.5. Stan cywilny...29 Tabela 4.6. Dzietność w rodzinach respondentów...29 Tabela 4.7. Dzietność w rodzinach respondentów z prezentacją udziałów procentowych w grupach wiekowych...30 Tabela 4.8. Zależność zajmowanego stanowiska, płci i wysokości zarobków...31 Tabela 4.2.1. Etyczności pracy załogi firmy (e) w układzie firm (segregacja wg etyczność od najniższej do najwyższej.)...35 Tabela 4.2.2. Wynik badania stosowania zasad etycznych wg grup 16% firm o najniższej i najwyższej etyczności ( e )....37 Tabela 4.2.3. Średni procent stosowania zasad etycznych dla n=1930 respondentów....42 Tabela 4.2.4. Korelacja zasad i innowacyjności....46 Tabela 4.2.5 Postawa decydentów ogólne wyniki badania....47 Tabela 4.3.1. Wykaz liczby korzyści na jednego respondenta dla 104 firm...51 Tabela 4.3.2. Wykaz 10 zasad etycznych, które uzyskały najwyższą liczbę punktów...53 Tablica 4.4.1. Wynik badań postawy decydentów w obszarze MISJA dla dwóch grup firm: o niskim poziomie etyczności i o wysokim poziomie etyczności....54 Tablica 4.5.1 Macierz Etyczność a przewaga konkurencyjna produktywności...58 Tablica 4.5.2 Opis macierzy etyczność i przewaga konkurencyjna produktywności....58 Tabela 4.5.3 Zestawienie wyników badań różnic w poszczególnych polach macierzy etyczność a produktywność...61 Tabela 4.5.4. Zróżnicowane stosowanie zasad w firmach z przewagą produktywności bez przewagi...72 Tablica 4.6.1 Podstawowe dane dla firm niezbędne o obliczenia Indeksu Etycznej Konkurencyjności...75 Tablica 4.6.2. Firmy z dużą liczbą zasad etycznych...77 Tablica 5.2.1. Zaspakajanie potrzeb klienta firmy wyniki badań...86 Tablica 5.2.2 Pole jakość wyniki badań...87 Tabela 5.2.3. Terminowość wyniki badań...89 Tabela 5.2.4. Pole problemowe cena - wyniki badań...89 Tabela 5.2.5. Ekologiczność naszych produktów - wyniki badań...90 Tabela 5.4.1. System motywacji pracowników...95 Tabela 5.4.2. Ocena wynagrodzeń i motywacji...96 Tabela 5.4.3. Stopień zadowolenia z warunków w firmie...99 Tabela 5.4.4. Rozwój pracowników i cenione wartości... 101 Tabela 5.4.5. Szansa doskonalenia zawodowego w firmie... 102 Tabela 5.4.6. Partnerstwo, stosunki międzyludzkie, przestrzeganie prawa pracy... 105

- 5 - Tabela 5.4.7. Partycypacja pracowników w zarządzaniu i usprawnieniach metod pracy... 106 Tabela 5.4.8. Polityka firmy wobec zwolnień grupowych... 107 Tablica 5.5.1. Ogólne dane Strategia i Finanse... 109 Tablica 5.5.2.Pole 23 - Strategia stabilizacji rozwoju... 110 Tablica 5.5.3. Pole 24 promocja i reklama, budowa wizerunku firmy.... 111 Tablica 5.5.4. Pole 25 Przestrzeganie norm prawnych i reguł obyczajowych... 112 Tablica 5.5.5. Pole 26 Stosowanie kontroli funkcjonowania służb w firmie... 112 Tablica 5.5.6. Pole 27 Sprawność i rzetelność obsługi odbiorców (serwis)... 112 Tablica 5.5.7. Pole 28 Współpraca z dostawcami... 113 Tabela 6.1.1. Standardy w ujęciu przedmiotowym... 118 Tabela 6.1.2. Etyczne kryteria, które powinny być brane pod uwagę przy podejmowaniu decyzji derekrutacyjnych (na podstawie analizy relacji uczestników badań)... 120 Tabela 6.1.3.: Etyczne standardy przeprowadzania zwolnień (na podstawie analizy relacji uczestników badań)... 121 Tabela 6.1.4.: Etyczne standardy zatrudnianie pracowników i ich adaptacji w środowisku pracy (na podstawie analizy relacji uczestników badań)... 124 Tabela 6.1.5.: Etyczne standardy oceny pracy (na podstawie analizy relacji uczestników badań)... 124 Tabela 6.1.6.: Etyczne standardy zarządzania rozwojem zawodowym pracowników (na podstawie analizy relacji uczestników badań)... 125 Tabela 6.1.7.: Etyczne standardy komunikacji międzyszczeblowej (na podstawie analizy relacji uczestników badań)... 126 Tabela 6.1.8.: Etyczne standardy podziału pracy i budowania atmosfery w zespole (na podstawie analizy relacji uczestników badań)... 127 Tabela 6.1.9.: Etyczne standardy karania podwładnych (na podstawie analizy relacji uczestników badań)... 129 Tabela 6.1.10.: Etyczne standardy identyfikacji z firmą i korporacyjnej lojalności (na podstawie analizy relacji uczestników badań)... 130 Tabela 6.1.11.: Etyczne standardy dotyczące traktowania spraw osobistych podwładnych w miejscu pracy (na podstawie analizy relacji uczestników badań)... 131 Tabela 6.1.12.: Etyczne standardy dotyczące potrzeb osób niepełnosprawnych (na podstawie analizy relacji uczestników badań)... 133 Tabela 6.2.1 Dla obszaru: MISJA FIRMY (hinduizm)... 150 Tabela 6.2.2. Dla obszaru: PRODUKT/USŁUGA (hinduizm)... 150 Tabela 6.2.3. Dla obszaru: TECHNOLOGIA PRODUKCJI/USŁUG (hinduizm)... 151 Tabela 6.2.4. Dla obszaru: POLITYKA KADROWA (hinduizm)... 151 Tabela 6.2.5. Dla obszaru: POLITYKA ROZWOJU I FINANSÓW (hinduizm)... 152 Tabela 6.3.1. Dla obszaru: MISJA FIRMY (prawosławie)... 155 Tabela 6.3.2. Dla obszaru: PRODUKT/USŁUGA (prawosławie)... 156 Tabela 6.3.3. Dla obszaru: TECHNOLOGIA PRODUKCJI/USŁUG (prawosławie)... 156 Tabela 6.3.4. Dla obszaru: POLITYKA KADROWA (prawosławie)... 157 Tabela 6.3.5. Dla obszaru: POLITYKA ROZWOJU I FINANSÓW (prawosławie)... 158 Tabela 6.4.1. Dla obszaru: MISJA FIRMY (judaizm)... 164 Tabela 6.4.2.Dla obszaru: PRODUKT/USŁUGA (judaizm)... 165 Tabela 6.4.3. Dla obszaru: TECHNOLOGIA PRODUKCJI/USŁUG (judaizm)... 165 Tabela 6.4.4. Dla obszaru: POLITYKA KADROWA (judaizm)... 166 Tabela 6.4.5. Dla obszaru: POLITYKA ROZWOJU I FINANSÓW (judaizm)... 166 Tabela zbiorcza 6.5.1. Podobieństwa i różnice dla obszaru MISJA... 169

- 6 - Tabela zbiorcza 6.5.2.Podobieństwa i różnice w obszarze PRODUKT/usługa... 171 Tabela zbiorcza 6.5.3. Podobieństwa i różnice w obszarze TECHNOLOGIA... 172 Tabela zbiorcza 6.5.4. Podobieństwa i różnice w obszarze KADRY... 173 Tabela zbiorcza 6.5.5. Podobieństwa i różnice w obszarze ROZWÓJ I FINANSE... 174 Tabela 7.1. Uzyskane wskaźniki rzetelności KR20 dla ANKIETY.... 178 Tabela 7.2. Zestawienie obliczeń mocy dyskryminacyjnej zasad etycznych.... 179 Tabela 7.2.3. Zestawienie podstawowych wskaźników z badań 104 firm i 1930 respondentów.... 185 SPIS RYSUNKÓW i WYKRESÓW Wykres 1.1. Etyczność badanych 104 firm....9 Wykres 1.2 Etyczność firm (e) oraz etyczność ważona (E)...10 Wykres 1.3 Macierz etyczność i przewaga konkurencyjna produktywności...13 Rysunek 1.4. Macierz etycznej konkurencyjności i produktywności....15 Rysunek 1.5. Wskaźnik NOP...16 Rysunek 3.1. Metoda Decydenci Interesariusze i badanie opinii schemat ideowy....22 Wykres 4.1.1. Poziom wykształcenia respondentów....28 Wykres 4.1.2. Grupa wiekowa a liczba dzieci lub osób na utrzymaniu respondenta...30 Wykres 4.1.3. odsetek pracowników wg zarobków w zależności od płci i stanowiska...31 Wykres 4.1.4. Najwyższe wartości sumy punktów przyznanych przez decydentów dla 20 zasad....33 Wykres 4.2.1 Ilości udzielonych przez respondentów odpowiedzi...34 Wykres 4.2.2 Wykres stopnia stosowania zasad etycznych w 104 firmach ( e)...44 Wykres 4.2.3. Wykres etyczności dla dwóch grup firm o najniższej i najwyższej etyczności w podziale na obszary funkcjonalne oraz źródła wyboru zasad etycznych....45 Wykres 4.2.4 Struktura odpowiedzi wg źródeł...46 Rysunek 4.3.1. Struktura korzyści społecznych (w nawiasach liczba zasad)...48 Wykres 4.3.2 Rozkład odpowiedzi wskazujących na różne rodzaje korzyści w grupie firm z niską i wysoką etycznością...49 Wykres 4.3.3 Rozkład postrzegania korzyści przez respondentów poszczególnych firm o niskiej i wysokiej etyczności...50 Rysunek 4.4.1 Udział odpowiedzi oceniających postawę decydentów według obszarów....55 Rysunek 4.4.2 Wpływ postawy decydentów na odczuwanie korzyści społecznych w obszarze MISJA...55 Rysunek 4.4.3 Struktura postaw decydentów 104 firm w etyczności...56 Wykres 4.4.4 Suma wag przyznana przez etyczne firmy...57 Rysunek 4.5.1 Macierz etyczność a przewaga konkurencyjna produktywności...59 Rysunek 4.5.2. Schematyczny układ wyników w układzie etyczność- produktywność...60 Rysunek 4.5.3. Nadwyżka lub niedobór wielkości produktywności firm (z trendem liniowym) na tle etyczności...70 Rysunek 4.5.4 Nadwyżka Operacyjna produktywności jako wskaźnik możliwości tworzenia miejsc pracy...71 Wykres 5.4.5. Zaangażowanie firm w sprawy społeczne... 108 SPIS ANEKSÓW 209

Wprowadzenie - 7 - Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Nauki i Informatyzacji z dnia 4 sierpnia 2005r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania i rozliczania środków finansowych na naukę w 40.1 projekt rozwojowy obejmuje badania stosowane lub prace rozwojowe ukierunkowane na zastosowanie w praktyce. Zastosowanie w praktyce jest celem głównym realizowanego projektu. Celem projektu, zgodnie z podpisaną umową z MNiSZW z dnia 24.08.2006r. jest osiągnięcie planowanego efektu końcowego realizacji badań stosowanych i prac objętych projektem pt.: Kwantyfikacja wpływu etyczności pracy załóg firm na konkurencyjną produktywność, korzyści społeczne i tworzenie miejsc pracy w warunkach integracji i globalizacji. Projekt normy etyczności EK1000 dla firm w Polsce i Europie. Zidentyfikowanie w około 200 firmach stanu określonego parametrami etyczności pracy firmy wyrażonej rodzajem i liczbą zasad etycznych stosowanych w firmie, korzyści społecznych na jednego respondenta, wpływu etyczności postawy decydentów na korzyści społeczne dla interesariuszy, wpływu korzyści społecznych na produktywność firmy, nadwyżką operacyjną produktywności i wpływem na konkurencyjną produktywność oraz przewagę konkurencyjną w branży, co może wpływać na tworzenie nowych stanowisk pracy. Raport wyników badań wpływu etyczności na konkurencyjną produktywność, korzyści społeczne, wzrost stanowisk pracy - zawiera weryfikację sprawdzanych hipotez, weryfikację narzędzia badawczego (badanie trafności i mocy dyskryminacyjnej) kryteriów oceny i wnioski dla nauki. Raport przedstawia wyniki badań przeprowadzone dla uzyskania realizacji tego efektu końcowego. Badania empiryczne przeprowadzono w 104 firmach w Polsce oraz w Indiach na Ukrainie i Izraelu. W Polsce w badaniu uczestniczyło ponad 150 decydentów i 1930 respondentów (pracowników i kierowników). Dla zrekompensowania mniejszej liczby przedsiębiorstw w badaniu przeprowadzono wspierające badania audytoryjne gdzie respondentami byli studenci przedstawiciele dalszych 214 firm w Polsce. Raport przedstawiony jest w 7 rozdziałach. Rozdział 1 zawiera SYNTEZĘ wyników badań empirycznych w przekroju pięciu parametrów, które przedstawiają efekt końcowy prac rozwojowych objętych projektem. Rozdział 2 i 3 ujmuje cele, metody i narzędzia badawcze zastosowane w badaniu. Rozdział 4 - najobszerniejszy, przedstawia wyniki badań w 104 firmach w Polsce. Rozdział 5 przedstawia wyniki analiz poszczególnych zasad według obszarów decyzyjnych. Rozdział 6 - prezentuje badania komplementarne. Pierwszy rodzaj to badania jakościowe metodą zdarzeń krytycznych (dylematów etycznych). Drugi rodzaj to badania zagranicą w firmach w Indiach, Ukrainie i Izraelu przy zastosowania tej samej metody i narzędzi badawczych, co i prowadzone badania w Polsce, przetłumaczonych na język angielski i ukraiński. Wyniki tych badań wzbogacają propozycję standardu etyczności EK1000 dla firm w Polsce i Europie. Rozdział 7. Przedstawione są wyniki weryfikacji narzędzi badawczych i uzasadnienie redukcji zasad etycznych z 207 do 177 dla firm w Polsce.

- 8-1. SYNTEZA WYNIKÓW BADANIA SZEŚCIU PARAMETRÓW: e (E) - etyczność pracy załogi firmy wyrażona rodzajem i liczbą zasad etycznych (po przemnożeniu e x WAGI) S społeczne korzyści na jednego respondenta ED- wpływ etyczności postawy decydentów na korzyści społeczne interesariuszy SP- wpływ korzyści społecznych na produktywność firmy NOP- nadwyżka operacyjna produktywności i jej wpływ na konkurencyjną produktywność oraz przewagę konkurencyjną w branży, co może wpływać na tworzenie nowych stanowisk pracy oraz IEK Indeks Etycznej Konkurencyjności WNIOSKI dla nauki i praktyki

- 9 - e etyczność pracy załogi firmy wyrażona rodzajem i liczbą zasad etycznych stanowisk pracy Przez etyczność pracy załogi firmy rozumiemy stosunek liczby zasad etycznych stosowanych do przyjętego przez kierownictwo firmy wzorca. Etyczność (e) pracy załóg 104 badanych firm 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% F299 F001 Z202 F309 F288 Z6D33 Z6D50 Z201 Z6D40 F220 F011 F223A F267 F010 F012 F007 F323 F328 F223 F008 F296 F017 F318 Z6D23 Z6O31 F329 F307 F287 Z700 Z6O23 F331 F290 F304 Z6D31 Z6D22 F298 F223C F297 Z6D11 F293 F314 Z102 F312 F316 F337 F315 F302 F324 Z6D13 F003 Z101 F223B F311 Z6O22 F303 F213 Z108 Z6D21 F291 F292 F300 F305 F327 Z6O21 F129 F216 F018 Z6O33 F013 F289 Z103 Z6D12 Z104 Z6D32 F075 F285 Z6O32 F016 Z6O11 F306 F157 F338 F317 F334 F313 F330 Z6O13 F294 F217 Z6O12 F332 F310 F301 F326 Z400 F084 F283 F308 F333 F295 F335 F191 F320 F319 etyczność w % Firmy z niską e Kod firmy Firmy z wysoką e e firmy Wykres 1.1. Etyczność badanych 104 firm.

- 10 - Etyczność ważona obliczana jest jako iloczyn etyczności i WAGi określonej przez Kierownictwo Firmy dla zasady etycznej. Na wykresie przeliczono uzyskaną ilość punktów etyczności ważonej jako procent stosowania dostępnych 1000 punktów. Etyczność ważona na tle etyczności 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% F299 F001 Z202 F309 F288 Z6D33 Z6D50 Z201 Z6D40 F220 F011 F223A F267 F010 F012 F007 F323 F328 F223 F008 F296 F017 F318 Z6D23 Z6O31 F329 F307 F287 Z700 Z6O23 F331 F290 F304 Z6D31 Z6D22 F298 F223C F297 Z6D11 F293 F314 Z102 F312 F316 F337 F315 F302 F324 Z6D13 F003 Z101 F223B F311 Z6O22 F303 F213 Z108 Z6D21 F291 F292 F300 F305 F327 Z6O21 F129 F216 F018 Z6O33 F013 F289 Z103 Z6D12 Z104 Z6D32 F075 F285 Z6O32 F016 Z6O11 F306 F157 F338 F317 F334 F313 F330 Z6O13 F294 F217 Z6O12 F332 F310 F301 F326 Z400 F084 F283 F308 F333 F295 F335 F191 F320 F319 % etyczności (e) i etyczności ważonej (E) Kod firmy E_ważona e firmy Wykres 1.2 Etyczność firm (e) oraz etyczność ważona (E)

- 11-1.1. Społeczne korzyści (osobiste) na jednego respondenta - S Rozróżniamy dwa rodzaje korzyści: osobiste i społeczne. Każda zrealizowana zasada etyczna, spośród 207 zasad ogółem, może przekształcić się w korzyść społeczną. Za korzyść osobistą przyjmujemy 75 zasad, których realizacja odczuwana jest przez respondenta bezpośrednio. Lista tych zasad przedstawiona jest w aneksie. Wyniki prezentowane są w punktach. Przy zrealizowaniu wszystkich zasad wynik wynosi 1000 pkt. Etyczność ważona a korzyści osobiste 752 Punkty ważone 600 400 200 0 455 137 Niska etyczność ważona firm 236 Najwyższa etyczność ważona firm Grupy Firm Etyczność ważona Korzyści osobiste Tabela 1.1. Wykaz 10 zasad etycznych, które uzyskały najwyższą liczbę punktów Grupa z najniższą etycznością e Lp dla wyboru z grupy min.. Zasada etyczna z listy zasad określających korzyści osobiste Grupa z najwyższą etycznością e Lp wyboru zasad dla grupy MAX. 6,64 3 a1_1 Głównym bogactwem firmy jest sam CZŁOWIEK 9,18 1 8,72 1 a3_4 Moje stanowisko pracy spełnia wymagania ergonomiczne 9,17 2 3,43 13 a1_4 Jestem poinformowany o misji naszej firmy 7,47 3 4,12 8 a1_16 Praca, którą wykonuję jest ważna dla realizacji Misji Firmy 7,09 4 a3_7 Wszystkie warunki BHP są spełnione na moim stanowisku 4,73 pracy 4 6,69 5 3,26 15 a1_10c zaspokojone potrzeby duchowe: ciągłego uczenia się 6,25 6 2,74 17 a1_17a do pracy, środków utrzymania dla siebie i swych bliskich 6,17 7 3,58 a3_9 Są odpowiednie szatnie, prysznice pomieszczenia śniadaniowe 11 5,77 8 1,69 a3_15b nie muszę stosować materiałów zastępczych 5,71 9 2,11 a1_10b zaspokojone potrzeby duchowe: twórczego zaangażowania 19 5,45 10

- 12 - Wniosek: Liczba korzyści osobistych w grupie firm o wysokiej etyczności jest 1,7 krotnie wyższa od liczy korzyści osobistych w grupie o niskiej etyczności. Pełny zestaw wyników badań wpływu etyczności na korzyści osobiste zawarta jest w punkcie 4.3 1.2. Wpływ etyczności postawy decydentów na korzyści społeczne interesariuszy Etyczność postawy decydenta definiujemy jako stosunek liczby odpowiedzi TAK b+o, (postawa etyczna decydenta określana jest jako bezinteresowna plus ofiarna ) w stosunku do wszystkich możliwych odpowiedzi dla badanej liczby ankiet, przyjętych za 100%. Tablica 1.2. Wynik badań postawy decydentów w obszarze MISJA dla dwóch grup firm: o niskim poziomie etyczności i o wysokim poziomie etyczności. Firmy o niskim poziomie etyczności Zestawienie badanych elementów w obszarze MISJA Firmy o wysokim poziomie etyczności 17 Ilość badanych Firm 17 261 Liczba ankiet 240 4040 Liczba odpowiedzi TAK, w tym z postawą: 5902 2010 Interesowną 2528 1625 Bezinteresowną 2002 405 Ofiarną 1372 8874 Liczba możliwych odpowiedzi przyjęta za 100% 8160 100% Wpływ postawy etycznej decydentów dla obszaru MISJA w grupach firm o niskiej i wysokiej etyczności na liczbę korzyści społecznych. 34 zasady odczuwane jako korzysci społeczne 80% 25 zasad Udział rodzaju postaw w % 60% 40% 8 zasad 22,7% 31,0% 24,5% 20% 18,3% 16,8% 0% 4,6% Firmy o niskim poziomie etyczności Firmy o wysokim poziomie etyczności Ofiarna Bezinteresowna Interesowna

- 13 - Wniosek: Hipoteza: postawa bezinteresowna plus ofiarna a nie postawa interesowna ma decydujący wpływ na liczbę korzyści społecznych. Tę hipotezę można przyjąć za wstępnie potwierdzoną. Pełny zestaw wyników badań i ich analiza przedstawiona jest w punkcie 4.4 1.3. Wpływ korzyści społecznych na produktywność firmy Wpływ ten przedstawiony jest przez pokazanie korelacji etyczności i posiadania przez firmę przewagi konkurencyjnej lub braku przewagi. Przedstawiamy w postaci innowacyjnej macierzy: etyczność i przewaga konkurencyjna produktywności Macierz Etyczności i Produktywności 80 60 Niska Produktywność Wysoka Produktywność 40 20 średnia produktywność dla branży 0-0,25-0,2-0,15-0,1-0,05 0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25-20 Etyczność <60% (niska) -40 Etyczność > 60% (wysoka) Wykres 1.3 Macierz etyczność i przewaga konkurencyjna produktywności

- 14 - WNIOSKI: a) Firmy z wysoką etyczności i wysoką produktywnością są gospodarczo i społecznie jednostkami, które można nazwać społecznie odpowiedzialnymi. b) Są jednak firmy, które posiadają wysoką etyczność niemniej jednak nie posiadają przewagi konkurencyjnej a zatem są społecznie pozytywne natomiast gospodarczo mogą mieć trudności konkurowania na rynku. Szczególnie w tych firmach należy wykorzystać zasady etyczne, które w innych firmach przynoszą wysoką konkurencyjność. Może wystąpić potrzeba uruchomienia czynników technicznych i organizacyjnych poza etycznymi c) Firmy, które mają przewagę, ale stosują małą liczbę zasad etycznych wymagają analizy i wdrożenia niektórych zasad etycznych, które nie są stosowane d) Firmy nieposiadające przewagi i z niską etycznością należy zachęcać do intensywnego doskonalenia stosowania zasad etycznych jak i pozostałych czynników zwiększania produktywności.

- 15-1.4. Indeks Etycznej Konkurencyjności IEK i wpływ na produktywność Indeks IEK jest syntetyczną miarą stanu etyczności i konkurencyjności w konkretnej firmie. IEK jest iloczynem wag, wskaźnika konkurencyjności (K) i parametru etyczności (e). Obliczany jest w firmie z sumy ww. iloczynów dla każdej spośród 207 zasad etycznych ogółem. IEK = suma iloczynów WAGA x K x e W ramach projektu R11 opracowano koncepcję macierzy Indeksu Etycznej Konkurencyjności i produktywności. Wyniki badania przedstawia poniższy wykres. Największy indeks uzyskała firma F306, gdzie IEK = 3453 jednostek wskaźnika. Najniższy indeks uzyskała firma F334, gdzie IEK = 1278 jednostek wskaźnika. Macierz etycznej konkurencyjność i konkurencyjnej produktywności IEK 5000 IEK 5000 KONKURENCYJNA PRODUKTYWNOŚĆ Brak przewagi konkurencyjnej Jest przewaga konkurencyjna ProduktywnośćwUSD ProduktywnośćwUSD 50 40 30 20 10 0 50 40 30 20 10 0 $ 37,8 $ 15,3 $ 17,2 $ 6,6 1893 1475 946 2104 1647 986 4000 3000 2000 1000 0 IEK 5000 4000 3000 2000 1000 0 ProduktywnośćwUSD ProduktywnośćwUSD 50 40 30 20 10 0 50 40 30 20 10 0 2888 2439 $ 33,23 1642 $ 14,9 2924 2097 $ 26,72 1269 $ 12,3 4000 3000 2000 1000 0 IEK 5000 4000 3000 2000 1000 0 IEK < 2500 IEK > 2500 INDEKS ETYCZNEJ KONKURENCYJNOŚCI (IEK) Rysunek 1.4. Macierz etycznej konkurencyjności i produktywności. Legenda: Pole niebieskie reprezentuje Indeks IEK obliczony dla 45 zasad. Lista 45 zasad wynika z ich wyboru z pola o najwyższej produktywności i najwyższym indeksie IEK, po obliczeniu wielkości tego indeksu w wysokości 50% średniej jego wartości. Pole żółte obrazuje wyniki obliczenia IEK dla 100 zasad (wyczerpują ok. 80% wartości jednostek wskaźnika). WNIOSKI: W grupie 45-100 zasad etycznych zarysowuje się wpływ tych zasad etycznych na uzyskanie konkurencyjnej produktywności. Zasady te mogą stanowić wytyczne do nowej koncepcji ankiety badawczej, które będzie można zestawić po przeprowadzeniu badań wpływu branży na wyniki średnie. Zestaw wyników badań i ich analiza przedstawiona jest w punkcie 4.5

- 16-1.5. NOP nadwyżka operacyjna produktywności. NOP nadwyżka operacyjna produktywności i jej wpływ na konkurencyjną produktywność oraz przewagę konkurencyjną firmy w branży, co może wpływać na tworzenie nowych stanowisk pracy. Nadwyżkę NOP obliczamy odejmując od produktywności (P) konkretnej firmy średnią płacę na 1 godzinę. NOP dla menedżerów firmy jest informacją, jaką liczbę złotych mogą przeznaczać na pozostałe rozchody, głównie na inwestycje. Wysokie NOP może być wykorzystane do tworzenia miejsc pracy. Wysoki wskaźnik NOP koreluje z zyskiem netto i może być wykorzystany przy różnego rodzaju analizach szczegółowych. NOP - wskaźnik możliwości rozwoju i tworzenia miejsc pracy 100 Nadwyżka operacyjna produktywności w $ 80 60 40 20 0 F332 F296 F301 F291 F286 F319 Z102 Z103 F335 F333 F293 F323 F326 F295 F157 F290 F216 F320 F013 Z108 F324 z400 F010 F016 F220 F003 z104 F300 F304 F310 F318 Z6D11 Z6O11 F306 z101 F308 F283 F285 F334 F331 F294 F213 F305 F267 F018 F338 F303 F312 Z700-20 Kod firmy płaca w $ nadwyżka w $ Rysunek 1.5. Wskaźnik NOP. Uzyskane wyniki z badań umożliwiają podjęcie próby wnioskowania o związku NOP z poziomem płac. Zestawienie wyników badań i ich analiza przedstawiona jest w punkcie 4.5

- 17-1.6. Wnioski dla nauki i praktyki Rozporządzenie Ministra Nauki i Informatyzacji z dnia 4 sierpnia 2005r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania i rozliczania środków finansowych na naukę w 40.1 wyraźnie określa, że projekt badawczy rozwojowy jest głównie przeznaczony dla wdrożenia do praktyki przemysłowej (sprawdzić). Z wyników badań w projekcie R11 możemy wyciągnąć następujące wnioski również dla nauki. I. Wnioski dla nauki: 1) Potwierdzona została hipoteza, że nie interesowna postawa etyczna decydentów, lecz bezinteresowna + ofiarna determinuje liczbę korzyści społecznych. Potwierdzenie wystąpiło szczególnie wyraźnie w obszarze decyzyjnym MISJA firmy w 104 firmach oraz w 350 firmach z uzupełniających badań audytoryjnych. Wynik badania wskazują, że udział postawy interesownej jest w przybliżeniu stały (firma z niską i wysoką etycznością) i przyjmuje wartość 10 do 20%. Ma to ważne znaczenie dla dalszych badań etyczności decydentów, bowiem będzie zbędne zadawanie respondentom - pracownikom trudnego pytania: jaka jest postawa etyczna Twojego Szefa? - będziemy mogli obliczyć przyjmując ww. wynik badania i wyeliminować to pytanie. Możliwe jest, że pytanie to mogło być przyczyną odmowy wypełniania ankiet w niektórych firmach. Należy jednak nadal zwiększać liczbę firm w próbie. Nie należy sumować wyników z pozostałych obszarów decyzyjnych jak PRODUKT, TECHNOLOGIA, POLITYKA KADROWA, POLITYKA ROZWOJU i FINANSÓW. 2) Obliczono trafność odpowiedzi, która potwierdzona została dla 70% zasad spośród 207 ogółem. 3) Próba N=1930 ANKIET wypełnionych przez respondentów - pracowników stanowiła wystarczającą bazę statystyczną, która umożliwiła sformułowanie poprawnych wniosków. II. Wnioski dla praktyki Na podstawie badań empirycznych zaproponowany został zredukowany do 177 zestaw pytań wyselekcjonowanych z 207 zasad. Scalono zasady o zbliżonej treści. Wyeliminowano 52 zasady z mocą dyskryminacyjną poniżej 0,5. Przeprowadzona analiza i interpretacja wyników badań przez ekspertów i konsultantów Grupy Projektowej R11 doprowadziła do możliwości zaproponowania menedżerom firm grupowania zasad w nowe pola problemowe. Pionowe i horyzontalne porównywania przyszłych wyników badań konkretnej firmy z firmami z wysoką liczbą zasad, z wysoką przewagą konkurencyjności dla wyciągnięcia wniosków do planowania działalności proetycznej i obliczania efektów gospodarczych i społecznych z tej działalności.

- 18-2. CEL, ZAKRES I PRZEDMIOT BADAŃ Celem projektu było: zbadanie możliwości uzyskiwania efektów europejskiej konkurencyjności firm w Polsce, większych korzyści społecznych [social gains] dla interesariuszy firmy [stakeholders interesariusze wewnętrzni, kierownictwo, pracownicy; zewnętrzni akcjonariusze, klienci, dostawcy, organizacje pozarządowe, rządowe, instytucje finansowe, związki zawodowe] i tworzenia miejsc pracy w ich środowiskach, poprzez zastosowanie w praktyce, w strategii firmy, metod i narzędzi podnoszenia etyczności pracy załogi firm. Celem bezpośrednim jest identyfikacja stanu etyczności i konkurencyjności produktywności, korzyści społecznych dla badanych firm. Umożliwi to porównanie miedzy-firmowe, identyfikacje firm najlepszych i zbadanie wpływu etyczności na ich sukces. Etyczność to stopień zgodności z zasadami etycznymi [ethicality is the degree of conformance to ethical principles]. Zaproponowana w projekcie metoda umożliwi kierownictwu firm badanie i pomiar (kwantyfikację) stanu etyczności, refleksję etyczną, programowanie i rozwijanie działalności proetycznej przez ZAŁOGI. Zbadane 200 do 300 firm w Polsce mają stanowić przykład na osiąganie konkurencyjnej produktywności, etycznej konkurencyjności, wspomagającej uzyskania wymienionych efektów ekonomicznych i społecznych. Głównym zadaniem było empiryczne przebadanie metody i narzędzi z punktu widzenia możliwości przyszłego wykorzystania przez menedżerów firm dla osiągania efektów: konkurencyjnej produktywności, korzyści społecznych i tworzenia miejsc pracy w warunkach integracji i globalizacji. Zadaniem pośrednim było zaproponowanie projektu normy etyczności, nazwanej EK1000, dla firm w Polsce i Europie. Efektem końcowym będzie zidentyfikowany w około 200 firmach stan określony parametrami: - etyczności pracy załogi firmy wyrażonej rodzajem i liczbą zasad etycznych stosowanych w firmie, - korzyści społecznych na jednego respondenta - wpływu etyczności postawy decydentów na korzyści społeczne dla interesariuszy, - wpływu korzyści społecznych na produktywność firmy, - nadwyżką operacyjną produktywności i jej wpływu na konkurencyjną produktywność oraz przewagę konkurencyjną w branży, co może wpływać na tworzenie nowych stanowisk pracy. Przedmiotem badania były wybrane przez decydentów, konkretnych firm, systemy etyczności, przez nadanie przez nich hierarchii wagowej. Wyrażającą one uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne firmy, w których podejmują oni decyzje. Drugim przedmiotem badania były opinie reprezentatywnej próby interesariuszy na temat, które zasady etyczne faktycznie są stosowane, a które nie, oraz opinie o konkretnych korzyściach społecznych osobiście przez nich odczuwanych. Obliczony został konkurencyjny poziom produktywności dla każdej firmy.

- 19-3. METODA I NARZĘDZIA BADAWCZE 3.1. Metody badawcze W projekcie wykorzystano m.in. metodę badawczą opracowaną przez dr inż. Jerzego Donarskiego 1. W pracy tej przyjęto, za profesorem Tadeuszem Pietrzkiewiczem definicję: Etyczna jest postawa podmiotu gospodarczego, który wybiera cele i metody ich realizacji, dążąc do dobra wspólnego lub do ograniczenia szkód gospodarczych czy krzywd społecznych. Decyzje sprzeczne z tą zasadą trzeba uznać za nie spełniające wymagań etyki gospodarczej. Jest to określenie etyki podmiotowej, charakteryzującej postawę decydenta. Etyczny jest wynik decyzji gospodarczej, jeżeli przyczynia się do dobra wspólnego, powoduje ograniczenie szkód społecznych lub ich uniemożliwienie. Jest to określenie etyki przedmiotowej, wyrażającej konsekwencje społeczne decyzji gospodarczej. Jak wiadomo, każda decyzja ma cenę społeczną, znaną lub przewidywaną, ujawniającą się w różnych fazach procesów realizacyjnych 2 Jeżeli mówimy o pojęciu dobro wspólne, warto porównać jak to pojęcie zostało określone w dokumentach Soboru Watykańskiego II: (...) dobro wspólne czyli suma warunków życia społecznego, jakie bądź zrzeszeniom, bądź poszczególnym członkom społeczeństwa, pozwalają osiągać, pełniej i łatwiej własną doskonałość (...). 3 Profesor Tadeusz Pietrzkiewicz zaproponował również definicję ogólną etyki decyzji gospodarczych jako kryterium oceny postaw decydentów (etyka podmiotowa) lub wyniku czy konsekwencji podejmowanych decyzji (etyka przedmiotowa) dla ich adresatów ( użytkowników ). W każdej decyzji uczestniczą jako strony decyzji decydent i adresat. Każda decyzja zaś może być scharakteryzowana z punktu widzenia jej racjonalności i etyczności. Proponuje się, dla celów niniejszych rozważań, przyjąć ogólną definicję racjonalności decyzji. Powinna ona być jej podstawowym celem i dlatego nazwać ją będziemy awersem. Jako rewers zaś można traktować zespół konsekwencji etycznych. Wg definicji rewers jest związany z oceną stopnia powodowania korzyści lub krzywd społecznych. 4 Prof. T. Pietrzkiewicz zaproponował, aby racjonalność definiować następująco: 1 J. Donarski, Praca doktorska. Manuskrypt. Studium Doktoranckie Międzynarodowe w Instytucie Organizacji i Zarządzania ORGMASZ Warszawa 2005r. 2 Pietrzkiewicz T.: Etyka i racjonalność decyzji gospodarczych, uwarunkowania i problemy, Oficyna Wydawnicza Warszawskiej Szkoły Zarządzania, Szkoły Wyższej, Warszawa 2002, s. 11 3 Sobór Watykański II: Gaudium et spes, Dokumenty Nauki Społecznej Kościoła, Część 1, wydanie II zmienione, Rzym Lublin 1996 (GS 29.) s. 422 4 Pietrzkiewicz T.: Etyka i racjonalność decyzji gospodarczych uwarunkowania i problemy Oficyna wydawnicza Warszawskiej Szkoły Zarządzania Szkoły Wyższej, Warszawa 2002, ss. 25-26

- 20 - Racjonalność działalności gospodarczej to maksymalizacja efektów przy ograniczonych środkach lub minimalizacja nakładów przy określonych (założonych) efektach (celach, zadaniach itp.). Dalej pisze, że: Zaproponowana definicja, stosowana w ekonometrycznych modelach optymalizacyjnych konkretnych procesów decyzyjnych, wymaga konkretyzacji i formalizacji elementów. Problem ten jest ogólnie znany i doświadczenie wskazuje, że konkretne problemy ujawniają się wraz ze wzrostem stopnia szczegółowości analizy. Mimo to, licząc się z malejącym stopniem wiarygodności i wykonalności elementów, trzeba analizować każdą decyzję, rozpoczynając od określenia elementów, ich związków, metod realizacji oraz wariantów rozwiązań. Każda decyzja zarówno o charakterze ogólnym (w początkowym stadium analizy), jak i szczegółowa (w dalszych stadiach) powinna być oceniana z punktu widzenia powodowanych konsekwencji społecznych. Wymaganie to nie jest łatwe do spełnienia, ale jeszcze większe trudności i straty powoduje rezygnacja z takiego systemowego analizowania treści i procesów realizacji podejmowanych decyzji gospodarczych. 5 Podkreśla również, że: Jednym z istotnych problemów jest zdefiniowanie zależności miedzy oceną racjonalności i etyczności decyzji. Problem ten jest istotny, ponieważ w praktyce gospodarczej i prawnej pojawiają się wątpliwości odnośnie oceny postaw decydentów, a także racjonalności i etyczności podejmowanych przez nich decyzji. W tablicy 3.1 wskazano warianty sytuacji, występujące w praktyce (w dużym uproszczeniu) oraz koncepcję sposobu formułowania ocen etyczności rozwiązań. Przyjęto, zgodnie z praktyką, że w procesie decyzyjnym szczególnie, gdy przedmiotem są przedsięwzięcia o dużym znaczeniu gospodarczym czy etycznym - rozważane będą warianty celów (zadań), metod ich realizacji oraz społecznych konsekwencji. W tablicach 3.1 nawiasy kwadratowe [ ] oznaczają postawę decydenta, a nawiasy okrągłe ( ) konsekwencje dla jej adresata. Sytuacja przedstawiona w tablicy 3.1 jest znacznym uproszczeniem praktyki gospodarczej. Uwzględnione warianty postaw decydenta i konsekwencji dla adresata są jednak typowe. Decydenci bywają, bowiem ofiarni, bezinteresowni ( neutralni ) lub zachłanni. Decyzje mogą być korzystne dla adresatów, obojętne (niepowodujące mierzalnych efektów czy strat), a niekiedy są szkodliwe gospodarczo i krzywdzące społecznie. 6 5 Tamże, s. 26 6 Tamże, s. 27

- 21 - Tablica 3.1. Przykład relacji racjonalności i etyczności decyzji gospodarczych 7 Postawa etyczna decydenta Zachłanna/ /Interesowna [-] Bezinteresowna [ 0 ] Ofiarna [+] Uzyskuje się korzyści lub unika się (minimalizuje się rozmiary) strat Pozytywne Przedmiotowo Negatywne podmiotowo Pozytywne przedmiotowo Neutralne podmiotowo Pozytywne Przedmiotowo Pozytywne podmiotowo Konsekwencje decyzji dla adresata Wyniki przedmiotowe (+) Bez stwierdzonego wpływu na stan przedmiotu decyzji (0) Powstają określone straty gospodarcze lub krzywdy społeczne [-] (+) Neutralne Przedmiotowo Negatywne podmiotowo [-] (0) Negatywne Przedmiotowo Negatywne podmiotowo [0] (+) Neutralne Przedmiotowo Neutralne Podmiotowo [0] (0) Negatywne Przedmiotowo Neutralne podmiotowo [+] (+) Neutralne przedmiotowo Pozytywne Przedmiotowo [+] (0) Negatywne przedmiotowo Pozytywne podmiotowo (-) [-] (-) [0] (-) [+] (-) Źródło: T. Pietrzkiewicz, Etyka i racjonalność decyzji gospodarczych. Oficyna Wydawnicza Warszawskiej Szkoły Zarządzania Szkoły Wyższej. Warszawa 2002, s. 27 Prof. T. Pietrzkiewicz pisze dalej: Przy rozważaniu konkretnych sytuacji trzeba stosować znacznie bardziej szczegółową analizę i na jej podstawie formułować ocenę. Można przypuszczać, że taka szczegółowa analiza i świadomość pracowników, że ich decyzje będą w taki sposób oceniane, przyczyni się do obiektywizacji kryteriów zarządzania i tym samym do poprawy etyczności postaw. 7 Tamże, s. 27

- 22 - DECYDENT i jego POSTAWA ETYCZNA OPINIA O POSTAWIE ETYCZNEJ DECYDENTÓW SYSTEM WARTOŚCI RODZAJ KONSEKWENCJI DECYZJI dla INTERESARIUSZY OPINIA INTERESARIUSZY o konsekwencjach decyzji (korzyść/strata) Rysunek 3.1. Metoda Decydenci Interesariusze i badanie opinii schemat ideowy. Metoda badania opiera się na określonym systemie wartości, który definiowany jest przez zestaw zasad etycznych. Zasady te wybrane zostały z trzech źródeł: 1. ZASADY ETYCZNE - Nauczanie społeczne zawarte w społecznych encyklikach głównie Centesimus annus 8 2. PARTNERSHIP - Wyniki europejskiej debaty o partnerstwie dla nowej organizacji pracy - Partnership for a new organization of work 9 jak również Global compact ogłoszone przez Sekretarza Generalnego ONZ i Partnership 2000, proklamowane przez rząd Irlandii głównie dla uniknięcia bezrobocia. 8 JAN PAWEŁ II. Encyklika Centesimus annus: Wydawnictwo Wrocławskiej księgarni Archidiecezjalnej, Wrocław 2000 9 KOMISJA EUROPEJSKA: Partnership for a new organization of work. Synthesis of responses. European Commission, wynik badań w 14 krajach z udziałem związków zawodowych, przedsiębiorstw i organizacji rządowych i pozarządowych, Bruksela 1998

- 23-3. NAJLEPSZE PRAKTYKI - Memorandum o produktywności, jakości życia w pracy i zatrudnieniu Productivity, Innovation, Quality of Working Life and Employment 10, opracowane przez przedstawicieli narodowych centrów produktywności z 16 krajów Europy Zachodniej i Wschodniej, z udziałem przedstawiciela Fundacji Polskiego Centrum Produktywności (PCP), wnoszącego aspekty etyczne i nowej kultury pracy. PCP funkcjonowało w latach 1990-1999r. Tablica 3.2 Źródła zasad etycznych Rodzaj kryteriów w źródle ZASADY ETYCZNE PARTNERSTWO NAJLEPSZE PRAKTYKI Nazwa dokumentu - źródła i instytucja Encyklika Centesimus annus, Jana Pawła II, 1991 r. Encyklika Laborem exercens, Jana Pawła II, 1981 r. Konstytucja Gaudium et spes (Sobór Watykański II) 1965 r. Partnership for a new organization of work. Synthesis of responses. Komisja Europejska 1998 r. Global Compact, ONZ, Kofi Annana, 2000 r. Partnership 2000. Rząd Irlandii, 1996 r. Memorandum: Productivity, Innovation, Quality of Working Life and Employment. - European Association of National Productivity Centers 1999 r. Wybrane zasady zostały rozdzielone na pięć obszarów decyzyjnych : MISJA firmy, PRODUKT, TECHNOLOGIA, POLITYKA KADROWA, POLITYKA ROZWOJU I FINANSÓW, w ramach każdego obszaru przydzielono poszczególne zasady etyczne do łącznie 28 pól problemowych Tablica 3.3 Struktura KWESTIONARIUSZA i ANKIETY Obszar decyzyjny Liczba pól problemo wych Liczba zasad Źródło I Encykliki Źródło I idee encyklik Źródło II Partnerst wo Źródło III Memoran dum MISJA firmy 4 34 24 8 1 1 PRODUKT 5 26 4 4 3 12 3 TECHNOLOGIA 7 17 3 1 5 8 POLITYKA KADROWA 6 86 20 23 19 13 11 POLITYKA ROZWOJU I 6 44 2 7 3 7 25 FINANSÓW Razem 28 207 53 43 31 41 39 Źródło IV Doświadczenie 10 EANPC - European Association of National Productivity Centers, Productivity, Innovation, Quality of Working Life and Employment. Memorandum, Bruksela, February 1999

- 24 - W zależności od obszaru badań przyjęto następujące metody szczegółowe; 1. etyczności pracy załogi firmy wyrażonej rodzajem i liczbą zasad etycznych stosowanych w firmie, Etyczność określamy na podstawie wyników badania opinii respondentów (interesariuszy) o stosowaniu poszczególnych zasad etycznych. Uznajemy, że stosowanie 100% zasad etycznych oznacza w pełni etyczną firmę. W wyborze zasad pomaga modelowy zestaw wartości i zasad etycznych działalności proetycznej załóg firm. 2. - korzyści społeczne na jednego respondenta Przyjmujemy, że każda zasada etyczna może się zamienić, poprzez faktyczne stosowanie, w korzyść społeczną. Rodzaje tych korzyści omówione zostały w rozdziale 4.3 Korzyści obliczamy na podstawie wyników badań opinii respondentów. 3. - wpływ etyczności postawy decydentów na korzyści społeczne dla interesariuszy, Etyczność postawy decydentów określamy na podstawie wyników badań opinii respondentów, poprzez odczuwanych przez nich skutków podejmowanych decyzji. Postawa została skwantyfikowana wg trzech określeń: interesowna (zachłanna), bezinteresowna i ofiarna. 4. - wpływ korzyści społecznych na produktywność firmy, Produktywność określamy na podstawie podanych przez decydentów firmy danych dotyczących: wartości sprzedaży, zakupionych materiałów i usług, wielkości zatrudnienia, średniej płacy i czasu pracy pracowników. Badamy wartość produktywności na 1 godzinę przepracowaną przez 1 zatrudnionego, jako różnicę wartości sprzedanej pomniejszonej o wartość zakupionych materiałów i usług w stosunku do przepracowanych godzin pracy całej załogi. Badanie korelacji pomiędzy uzyskanymi wynikami ekonomicznymi (produktywność firmy) a liczbą stosowanych zasad pozwoli na określenie wpływu stosowania zasad na produktywność firmy. 5. nadwyżka operacyjna produktywności i jej wpływ na konkurencyjną produktywność oraz przewagę konkurencyjną w branży, co może wpływać na tworzenie nowych stanowisk pracy. Wyliczona produktywność firmy na jedną godzinę przepracowaną, w stosunku do średniej produktywności branży, w której działa firma, określa czy posiada ona przewagę konkurencyjną. Po odjęciu od produktywności średniej płacy na 1 godzinę, otrzymujemy wartość nadwyżki operacyjnej produktywności (NOP). Zakładamy, że są to środki finansowe, które mogą być przeznaczone na inwestycje, a tym samym przyczyniać się do tworzenia miejsc pracy.

- 25-6. określenie Indeksu Etycznej Konkurencyjności Indeks Etycznej Konkurencyjności (IEK) jest syntetyczną miarą stanu etyczności i konkurencyjności w firmie. IEK obliczany jest z iloczynów etyczności, wagi oraz poziomu konkurencyjności, dla każdej spośród 207 zasad etycznych. (IEK = suma iloczynów W x e x K). Gdzie: W - wartość przypisanej wagi do zasady, K - wartość określająca wpływ zasady na poziom konkurencyjności, e - wartość wyliczonej etyczności dla zasady. 3.2. Narzędzia badawcze Według Słownika pedagogicznego Wincentego Okonia narzędziami badawczymi mogą być: testy, testy programowane, programy komputerowe, algorytmy, kwestionariusze czy plany zajęć eksperymentalnych, jak też urządzenia techniczne w postaci aparatów fotograficznych, magnetowidów, kamer telewizyjnych czy maszyn dydaktycznych i komputerów (1992, s. 132) Badanie przeprowadzone było przy pomocy dwóch narzędzi badawczych: 1. KWESTIONARIUSZA - wypełnianego przez decydentów, 2. ANKIETY - wypełnianej przez członków załogi. 3.2.1. ANKIETA BADAWCZA EK 1000 dla CZŁONKÓW ZAŁOGI firmy Badanie prowadzone jest w pięciu obszarach decyzyjnych, typowych dla każdej firmy (organizacji gospodarczej), podzielonych na 28 pól problemowych. W każdym polu problemowym wymienione są zasady etycznej działalności. Stopień stosowania tych zasad nazywamy etycznością. W konstrukcji ankiety zrealizowano następujące podstawowe założenia: Wbudowano system wartości etycznych, wyrażony 207 zasadami etyki decyzyjnej, sformułowanych jako kryteria oceny postawy etycznej decydentów oraz konsekwencji ich decyzji dla adresatów (listę kryteriów przedstawiono w ANEKSIE). Wbudowano macierz 9-ciu pól oceny metody Decydent Interesariusz wg prof. T. Pietrzkiewicza. Wszystkie kryteria zostały tak sformułowane, że odpowiedź TAK oznacza, że stosowana jest zasada etyczna, którą wyraża dane kryterium oceny. Do zestawu kryteriów włączono także takie kryteria, które przynoszą konsekwencje - korzyści osobiste dla interesariuszy (zestaw tych kryteriów jest wyspecyfikowany w ANEKSIE). W przypadkach kryteriów korzyści osobistych odpowiedź TAK = korzystam, odpowiedź NIE = tracę, odpowiedź Np = jestem nie pewny = ani tracę, ani korzystam.) 100% odpowiedzi TAK oznacza idealny poziom etyczny. Odpowiednio do tego przeformułowano kryteria wypisane z trzech źródeł. Opiniowanie jest procesowe. W pierwszej kolejności respondent czyta kryteria oceny etyczności stosowanych metod zarządzania oraz jakie są konsekwencje decyzji decydentów. Wypełnianie ankiety przez respondenta pomaga mu w przygotowaniu się

- 26 - do zasadniczej opinii nt: jaka jest postawa etyczna decydenta? Pytano respondentów czy określone w ankiecie zasady etyczne są stosowane przez decydenta lub przez załogę firmy, a dopiero na zakończenie o opinię nt. rodzaju postawy etycznej, jaką przyjmują decydenci. 3.2.2. KWESTIONARIUSZ BADAWCZY EK 1000 dla DECYDENTÓW firmy Kwestionariusz służy do określenia systemu wartości firmy oraz do określenia oceny decydentów wpływu poszczególnych zasad na konkurencyjność firmy. Decydenci określając wagę dla każdej zasady wybierają system wartości firmy. Dla doprowadzenia do porównywalności wyników każda firma posiada do dyspozycji 1000 punktów. Poziom konkurencyjności określany jest w skali 6 punktowej: 5 - wpływa bardzo silnie; 4 - wpływa silnie; 3 - średnio wpływa na poziom konkurencji; 2 - mało wpływa na konkurencyjność; 1 - bardzo mało wpływa; 0 - nie ma żadnego wpływu. Opis projektu oraz wzór ankiety i kwestionariusza zostały umieszczone na stronie internetowej http://wz.janski.edu.pl/badania oraz w ANEKSIE Raportu. 4. WYNIKI BADAŃ 4.1 Uczestnicy badań a) Firmy. Do badań zaproszono ponad 1500 firm działających w Polsce i prowadzących działalność gospodarczą z działu PRZEMYSŁ wg klasyfikacji GUS. Są to firmy przemysłowe i usługowe. Głównie na ankietę odpowiedziały firmy małe i średnie. W formie papierowej wysłano ankietę i kwestionariusz do ponad 300 firm. Pozostałe ankiety i kwestionariusze, w liczbie ponad 1200, przekazano w formie e-maila. Dwukrotnie o prowadzonych badaniach zamieszczono informację na portalu PORTAL INNOWACJI http://www.pi.gov.pl/, prowadzony przez Państwową Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości. Należy zaznaczyć, że w ramach projektu zgodnie z zapisem w ZADANIU 6 zaprojektowana została metoda elektronicznej formy odpowiedzi na wysłaną ankietę. Otrzymaliśmy odpowiedzi ze 104 firm. Liczba wypełnionych ankiet 1930 Liczba wypełnionych kwestionariuszy tylko z 86 firm z informacją zawartą w kwestionariuszu (oszacowane wagi, oceniony poziom konkurencyjności i podane dane do obliczenia produktywności), ale dotyczyły one 96 jednostek wyodrębnionych do badań. Liczba kwestionariuszy z kompletem danych do obliczenia produktywności 56

- 27 - Tabela 4.1. Wielkość uczestniczących firm Kategorie firm Liczba zatrudnionych osób Ilość firm Udział w % Mikro przedsiębiorstwo do 10 10 14,08% Małe przedsiębiorstwo do 50 22 30,99% Średnie przedsiębiorstwo do 250 17 23,94% Duże przedsiębiorstwo powyżej 250 22 30,99% Razem: 71 100,00% Według Raportu o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2005-2006 11 w roku 2005 udział przedsiębiorstw mikro w tworzeniu PKB wyniósł 30,7%, małych 7,5%, średnich 9,5% i dużych 21,9%. Analogia w prowadzonych badaniach nie jest zachowana, ze względu na konieczność uzyskania odpowiedzi respondentów od co najmniej 25-30% zatrudnionych. Zdecydowaną przewagę w badaniach mają firmy małe i duże (razem ponad 60%). b) Respondenci. W badaniach ankietowych wzięło udział 1930 respondentów w tym swoją płeć zadeklarowało 1853 osoby (96%). Kobiety stanowiły 45,5% (843 osoby) badanej populacji, zaś mężczyźni 54,5% (1010 osób). Respondenci na stanowiskach kierowniczych stanowili 20% ogółem biorących udział w badaniach, w tym kobiety 6,26 % zaś mężczyźni 13,74%. Widać wyraźnie, że na stanowiskach kierowniczych w badanych firmach pracuje dwa razy więcej mężczyzn niż kobiet. Tabela 4.2. Płeć a zajmowane stanowisko ankietowanych. Stanowisko Czynnik Kobieta Mężczyzna Ogółem Liczebność 116 255 371 % z Stanowisko 31,3% 68,7% 100,0% Kierownik/Mistrz % z Płeć 13,8% 25,2% 20,0% % z Ogółem 6,3% 13,8% 20,0% Liczebność 727 755 1 482 % z Stanowisko 49,1% 50,9% 100,0% Pracownik % z Płeć 86,2% 74,8% 80,0% % z Ogółem 39,2% 40,7% 80,0% Wśród badanych pracowników (1482 osoby) 49,1% stanowiły kobiety i 50,9% mężczyźni. Kolejnym elementem badanym jest zajmowane stanowisko i posiadane wykształcenie. 11 Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Warszawa 2007