GUSZCZAK Bartosz 1 Analiza rynku transportu kolejowego oraz drogowego w Polsce WSTĘP W Polsce, nieustannie od lat przeważającą gałęzią transportu jest transport drogowy. W roku 2013 udział transportu drogowego w przewozach ładunków wynosił 84%. Natomiast drugą gałęzią, pod względem przewozów jest transport kolejowy, który wyniósł 12,6%. Pozostałe gałęzie: transport rurociągowy, żegluga śródlądowa oraz morska stanowią niewielki udział przewozów w Polsce rysunek 1. Rys. 1. Przewozy ładunków według rodzajów transportu w 2013 roku [4] W niniejszej publikacji przedstawiona została analiza zarówno transportu kolejowego (w tym również intermodalnego) jak i drogowego. 1. CHARAKTERYSTYKA TRANSPORTU KOLEJOWEGO W POLSCE Największy udział w rynku wśród przewoźników kolejowych według masy przewiezionych towarów w 2013 r. miało przedsiębiorstwo PKP Cargo S.A. 48%. Na drugim miejscu plasuje się Grupa DB Schenker z wynikiem 19%. W dalszej kolejności są to odpowiednio: Grupa CTL 6,77%, grupa PKP LHS 4,32% oraz Lotos Kolej 4,04%. Szczegóły analizy przedstawione zostały na rysunku 2. 1 Instytut Logistyki i Magazynowania 1722
Rys. 2. Udział w rynku największych przewoźników wg masy przewiezionych towarów w 2013 r. [3] Analizując rynek przewozów kolejowych należy zwrócić uwagę na masę przetransportowanych towarów w Polsce. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego w roku 2013 masa przewiezionych towarów była większa niż w roku 2012 (szczegóły przedstawia rysunek 3). Stanowić to może dobry prognostyk w dalszym rozwoju tej gałęzi transportu. Jest to bardzo pozytywny objaw, tym bardziej, że w roku 2012 nastąpił duży spadek towarów przetransportowanych koleją, w porównaniu do roku 2011. Rys. 3. Masa przetransportowanych towarów w Polsce transportem kolejowym [4, 5, 6, 7, 8, 9] 1723
Bardzo pozytywnym elementem jest również fakt, coraz większej liczby licencjonowanych przewoźników rzeczywiście funkcjonujących na rynku kolejowym. W roku 2014, zgodnie z danymi Urzędu Transportu Kolejowego było to aż 61 przewoźników. Szczegóły przedstawione zostały na rysunku 4. Rys. 4. Liczba licencjonowanych przewoźników rzeczywiście funkcjonujących na rynku kolejowym w latach 2004-2013 [2, 3] Analizując rynek przewozów kolejowych nie sposób nie wspomnieć o transporcie intermodalnym, który to należy do złożonych procesów transportowych, w których ładunki przemieszczane są środkami przewozowymi różnych gałęzi transportu [1, s. 233]. Dodać w tym miejscu także należy, że przewóz ładunków odbywa się w jednej i tej samej intermodalnej jednostce ładunkowej (ITU Intermodal Transport Units), np. kontenerze, nadwoziu wymiennym, naczepie samochodowej, na całej trasie (od nadawcy do odbiorcy), przy użyciu środków przewozu różnych gałęzi transportu. Środkiem transportu, którym przewożony jest towar, może być: pojazd drogowy, pojazd kolejowy, statek, barka rzeczna. W Polsce do realizacji przewozów intermodalnych wykorzystywane mogą być wszystkie gałęzie transportu. Jednak żeglugą śródlądową przewozy intermodalne praktycznie nie są realizowane. Najczęściej spotykanym rozwiązaniem jest połączenie transportu morskiego z kolejowym oraz z drogowym. W ostatnich latach transport kolejowy stał się bardziej konkurencyjny i bardziej ukierunkowany na potrzeby klientów dzięki otwarciu rynku, wzrostowi konkurencji oraz powstałej w ten sposób różnorodności dostępnych ofert. Transport kolejowy ma więc duże szanse, by także w przyszłości dynamicznie rozwijać się wraz ze wzrostem wielkości i wydajności przewozów. W ostatnich latach następuje systematyczny wzrost przewozów intermodalnych. W 2012 roku przewiezionych zostało 1 046 982 TEU 2, natomiast w 2013 roku było to 1 123 361 TEU. Fala wzrostowa kolejowych przewozów intermodalnych utrzymuje się od dłuższego czasu. Wyniki 2 Twenty-Foot Equivalent Unit 1724
kolejowych przewozów intermodalnych w Polsce według TEU na przestrzeni 2003-2013 roku przedstawione zostały na rysunku 5. Rys. 5. Kolejowe przewozy intermodalne w Polsce według TEU [2, 3] Udział przewozów intermodalnych w rynku kolejowym w 2013 roku, według przewiezionej masy wyniósł 3,7%. Stwierdzić należy, że nastąpił wzrost w porównaniu do roku 2012, 2011, 2010 oraz 2009, kiedy to udział wynosił, według kolejności: 3,48%, 2,37%, 1,87% oraz 1,36%. Szczegóły zaprezentowano na rysunku 6. Rys. 6. Udział przewozów intermodalnych w rynku kolejowym [2, 3] Wśród kolejowych przewoźników intermodalnych prym wiedzie przedsiębiorstwo PKP Cargo S.A. z niemalże 60% udziałami w rynku. Na drugim miejscu, z udziałem niemalże 15% w rynku, znajduje się przedsiębiorstwo Lotos Kolej, a na kolejnym Grupa DB Schenker z 14% udziałem oraz CTL Logistics 6,8% udziału. Pozostałe przedsiębiorstwa mają niewielki udział w rynku, szczegóły przedstawione zostały na rysunku 7. 1725
Rys. 7. Udział przewoźników w rynku przewozów intermodalnych wg masy w 2013 r. [3] Pomimo tego, że z roku na rok osiągane są coraz lepsze wyniki, poziom rozwoju transportu intermodalnego nie można uznać za satysfakcjonujący. Udział przewozów intermodalnych w rynku kolejowym powinien być zdecydowanie większy. Blokadą w rozwoju tej formy transportu są jednak rozmaite bariery do których J. Wronka zalicza [10, s 53-54]: zły stan techniczny linii kolejowych AGTC, zła jakoś usług kolejowych do których zaliczyć należy: długi czas przejazdu, częste opóźnienia w przewozach, czego konsekwencją są opóźnienia w dostawach, długi czas postoju postoju pociągów na stacjach granicznych, brak możliwości monitorowania przesyłki on-line (brak systemu track&trace), utrata klienta, która jest konsekwencją niskiej jakości usług kolejowych, brak konkurencyjności cenowej transportu intermodalnego w odniesieniu do transportu drogowego, która charakteryzuje się przede wszystkim wysokimi: frachtami kolejowymi, cenami za usługi przeładunkowe, cenami za dowozy/odwozy kontenerów. brak centrów logistycznych powodujący rozproszenie potoku ładunków, co utrudnia uruchamianie połączeń całopociągowych w systemie transportu kombinowanego, brak kompleksowych i efektywnych instrumentów promujących przewozy intermodalne w ramach polityki transportowej państwa, przede wszystkim brak systemowych rozwiązań pomocy finansowej, brak kompleksowych uregulowań prawnych w zakresie transportu intermodalnego w Polsce mała skuteczność dotychczasowych instrumentów promujących, które zarówno nie ograniczyły barier, jak i nie przyczyniły się do wzrostu przewozów intermodalnych, zły wizerunek transportu intermodalnego w Polsce, który postrzegany jest przede wszystkim jako: nie wystarczająco elastyczny pod względem technicznym (zbyt wolny, zawodny w sensie dostaw oraz zbyt drogi, 1726
trudny w ocenie występuje brak kompleksowych i przejrzystych informacji dla nadawców o istniejących oraz potencjalnych usługach transportu kombinowanego brak w pełni porównywalnych danych statystycznych. 2. CHARAKTERYSTYKA TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO W POLSCE Biorąc pod uwagę fakt, że udział transportu drogowego w przewozach ładunków w 2013 roku wyniósł 84% i od dłuższego czasu udział ten jest na stałym wysokim poziomie, podkreślić należy ogromną rolę tej gałęzi transportu. Masa przetransportowanych towarów w Polsce transportem samochodowym w roku 2013 wzrosła w porównaniu do roku 2012. Szczegóły analizy na przestrzeni 2008 i 2013 roku przedstawione zostały na rysunku 8. Rys. 8. Masa przetransportowanych towarów w Polsce transportem samochodowym [4, 5, 6, 7, 8, 9] Analizując wcześniej transport kolejowy, a w niniejszym punkcie transport samochodowy, warto spojrzeć na przewozy ładunków w kontenerach tymi gałęziami transportu. Zaobserwować można malejący udział transportu kolejowego, a wzrastający transportu kolejowego w przewozach ładunków w kontenerach. Dokładne dane dotyczące przewozów ładunków w kontenerach na przestrzeni 2008 i 2013 roku przedstawione zostały na rysunku 9. 1727
Rys. 9. Przewozy ładunków w kontenerach według rodzajów transportu w latach 2008-2013 [4, 5, 6, 7, 8, 9] Warto również zwrócić uwagę na fakt, że w ostatnich kilku latach na polskim rynku przewozowym zaobserwować można zmniejszoną ilości pustych przebiegów w zarobkowym transporcie samochodowym. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego Transport Wyniki Działalności, puste przebiegi w 2013 roku wyniosły 32,52% w całości przejechanych kilometrów. Z roku na rok wynik ten jest coraz lepszy. Wynika to między innymi z coraz lepiej zoptymalizowanych przejazdów. Szczegóły przedstawione zostały na rysunku 10. Rys.10. Puste przebiegi pojazdów w krajowym transporcie samochodowym zarobkowym [4, 5, 6, 7] WNIOSKI Nieprzerwalnie od dłuższego czasu wiodącą gałęzią transportu w Polsce jest transport samochodowy, którego udział w rynku w 2013 roku wyniósł 84%. Optymistyczny jest jednak fakt, że w roku 2013 wzrosła masa towarów przewiezionych koleją. Dodać także należy, że z roku na rok wzrasta udział transportu intermodalnego w rynku kolejowym w roku 2013 wyniósł on 3,7% - według masy przewiezionego towaru. Należy jednak zwrócić uwagę na bariery w rozwoju transportu 1728
intermodalnego, które również przedstawione zostały w niniejszej publikacji. Po usunięciu barier nastąpić może zdecydowanie szybszy rozwój tej formy transportu. Niezwykle istotne jest to ze względu na zapisy w białej księdze 3 wydanej w 2011 roku przez Komisję Europejską, bowiem odnaleźć tam można zapis mówiący o optymalizacji działania multimodalnych łańcuchów logistycznych, m.in. poprzez większe wykorzystanie bardziej energooszczędnych środków transportu Streszczenie W Polsce, nieustannie od lat przeważającą gałęzią transportu jest transport drogowy. W roku 2013 udział transportu drogowego w przewozach ładunków wynosił 84%. Natomiast, drugą gałęzią, pod względem przewozów jest transport kolejowy, którego wielkość wyniosła 12,6%. Pozostałe gałęzie: transport rurociągowy, żegluga śródlądowa oraz morska stanowią niewielki udział przewozów w Polsce. Autor w niniejszej pracy korzystał z danych statystycznych Głównego Urzędu Statystycznego oraz Urzędu Transportu Kolejowego. Market analysis of rail and road transport in Poland Abstract In Poland, constantly over the years the predominant mode of transport is road transport. In 2013, the share of road transport in the transport of goods was 84%. The second branch was rail transport, the volume of which amounted to 12.6%. Other mode of transport: pipelines transport, inland waterway and maritime transport have small share of transport in Poland. In this paper the author used the statistical data of the Central Statistical Office and the Office of Rail Transport. BIBLIOGRAFIA 1. Mindur L., Pojęcie transportu kombinowanego, w Współczesne technologie transportowe, red. L. Mindur, Politechnika Radomska, Radom 2002. 2. Ocena Funkcjonowania Rynku Transportu Kolejowego i Stanu Bezpieczeństwa Ruchu Kolejowego w 2012 roku, Urząd Transportu Kolejowego, Warszawa, 2013. 3. Ocena Funkcjonowania Rynku Transportu Kolejowego i Stanu Bezpieczeństwa Ruchu Kolejowego w 2013 roku, Urząd Transportu Kolejowego, Warszawa, 2014. 4. Transport Wyniki Działalności w 2013 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2014. 5. Transport Wyniki Działalności w 2012 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2013. 6. Transport Wyniki Działalności w 2011 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2012. 7. Transport Wyniki Działalności w 2010 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2011. 8. Transport Wyniki Działalności w 2009 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2010. 9. Transport Wyniki Działalności w 2008 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2009. 10. Wronka J., Podstawowe bariery w rozwoju transportu intermodalnego w Polsce, w: Tworzenie warunków funkcjonowania i rozwoju intermodalnej sieci logistycznej w Polsce, red. L. Mindur, S. Krzyżaniak, Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań, 2011. 3 Biała Księga - Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu dążenie do osiągnięcia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu 1729