Raport o stabilności systemu finansowego Grudzień 2011 r. Departament Systemu Finansowego 1

Raport o stabilności finansowej Raport jest elementem polityki informacyjnej NBP przyczyniającym się do realizacji ustawowych celów NBP Publikowanie raportów o stabilności systemu finansowego przez banki centralne jest standardem międzynarodowym, NBP publikuje Raport od 2001 r. Celem Raportu o stabilności systemu finansowego NBP jest przedstawienie uczestnikom rynków finansowych wyników analiz stabilności systemu finansowego, w tym oceny odporności systemu finansowego na ewentualne szoki oraz zakomunikowanie rekomendacji dla uczestników rynku i instytucji tworzących sieć bezpieczeństwa Obecna edycja Raportu oparta jest na danych dostępnych do 10 listopada 2011 r. Departament Systemu Finansowego 2

Agenda 1. Ocena sytuacji bieżącej 2. Czynniki ryzyka dla stabilności systemu finansowego 3. Podsumowanie i rekomendacje dla polityki gospodarczej Departament Systemu Finansowego 3

Otoczenie sektora finansowego Tendencje od czerwca 2011 sektor realny Sytuacja na rynku pracy Sektor przedsiębiorstw wskaźnik rentowności netto Departament Systemu Finansowego 4

Otoczenie sektora finansowego Tendencje od czerwca 2011 rynki finansowe Departament Systemu Finansowego 5

5 4 3 2 1 0-1 -2 Wyniki finansowe banków Kwartalne wyniki finansowe sektora bankowego Zróżnicowanie wskaźnika ROA w bankach komercyjnych 2. 1.5% 1. 0.5% 0. -0.5% -1. 9-2007 12-2007 3-2008 6-2008 9-2008 12-2008 3-2009 6-2009 9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 Zyski Straty Wynik finansowy netto Źródło: NBP. Departament Systemu Finansowego 6 mld zł 9-2008 12-2008 3-2009 6-2009 9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 Odstęp międzykwartylowy Mediana Średnia

Wskaźniki kredytów zagrożonych według kategorii kredytów 2 18% 16% 14% 12% 1 8% 6% 4% 2% 12-2008 1-2009 2-2009 3-2009 4-2009 5-2009 6-2009 7-2009 8-2009 9-2009 10-2009 11-2009 12-2009 1-2010 2-2010 3-2010 4-2010 5-2010 6-2010 7-2010 8-2010 9-2010 10-2010 11-2010 1-2011 2-2011 3-2011 4-2011 5-2011 6-2011 7-2011 8-2011 9-2011 10-2011 Kredyty mieszkaniowe Kredyty konsumpcyjne Kredyty dla przedsiębiorstw Źródło: NBP. Departament Systemu Finansowego 7

Koszty finansowania Oprocentowanie nowych depozytów terminowych 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 9-2008 12-2008 3-2009 6-2009 9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 Przedsiębiorstwa - oprocentowanie Gospodarstwa domowe - oprocentowanie Średniomiesięczny WIBOR 3M Źródło: NBP. Departament Systemu Finansowego 8

Zyskowność produktów Szacunkowa zyskowność kredytów dla gospodarstw domowych 16% 8% % kredytów konsumpcyjnych 12% 8% 4% -4% -8% % kredytów mieszkaniowych 6% 4% 2% -2% -4% -12% -6% 12-2008 3-2009 6-2009 9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 Efektywne oprocentowanie kredytów Obciążenie kredytów odpisami Efektywny koszt finansowania kredytów Skorygowana marża odsetkowa na kredytach 12-2008 3-2009 6-2009 9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 Efekt zamknięcia pozycji walutowej Efektywne oprocentowanie kredytów Obciążenie kredytów odpisami Efektywny koszt finansowania kredytów Skorygowana marża odsetkowa na kredytach Szacunkowa zyskowność kredytów dla przedsiębiorstw 8% 8% % kredytów dla dużych przedsiębiorstw 6% 4% 2% -2% -4% -6% 12-2008 3-2009 6-2009 9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 Efektywne oprocentowanie kredytów Obciążenie kredytów odpisami Efektywny koszt finansowania kredytów Skorygowana marża odsetkowa na kredytach % kredytów dla MSP 6% 4% 2% -2% -4% -6% 12-2008 3-2009 6-2009 9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 Efektywne oprocentowanie kredytów Obciążenie kredytów odpisami Efektywny koszt finansowania kredytów Skorygowana marża odsetkowa na kredytach Źródło: NBP. Departament Systemu Finansowego 9

Bufor kapitałowy banków mld zł 20 15 10 5 0-5 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Zobowiązania podporządkowane Kapitał akcyjny i premia emisyjna Zysk zatrzymany Rozkład aktywów banków wg kryterium wsp. wypł. 6 Udział w aktywach sektora banków o danym współczynniku wypłacalności Zmiany r/r pozycji wybranych funduszy własnych 5 4 3 2 1 poniżej 0 0-4% 4-8% 8-9% 9-1 10-11% 11-12% 12-16% powyżej 16% mld zł Fundusze własne i współczynniki wypłacalności 120 100 80 60 40 20 0 3-2011 6-2011 9-2011 Zobowiązania podporządkowane Fundusze podstawowe Współczynnik wypłacalności Współczynnik wypłacalności (1) Wskaźnik dźwigni finansowej Współczynnik wypłacalności Odstęp międzykwartylowy Mediana Średnia 12-2008 12-2009 9-2011 Źródło: NBP. 20 18 16 14 12 10 8 6 4 14,7% 14, 13,3% 12,6% 11,9% 11,2% 10,5% 3-2008 6-2008 9-2008 12-2008 3-2009 6-2009 9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 Departament Systemu Finansowego 10

Polityka kredytowa Kredyty dla przedsiębiorstw - kryteria Kredyty mieszkaniowe - kryteria Kredyty konsumpcyjne - kryteria Realizacja Przewidywania Realizacja Przewidywania Realizacja Przewidywania 10 10 10 8 8 8 6 6 6 4 4 4 2 2 2-2 -2-2 -4-4 -4-6 -6-6 -8-8 -8-10 -10-10 IV.2007 II.2008 IV.2008 II.2009 IV.2009 II.2010 IV.2010 II.2011 IV.2011 IV.2007 II.2008 IV.2008 II.2009 IV.2009 II.2010 IV.2010 II.2011 IV.2011 IV.2007 II.2008 IV.2008 II.2009 IV.2009 II.2010 IV.2010 II.2011 IV.2011 Uwaga: wartość ujemna oznacza zaostrzenie polityki kredytowej. Źródło: Ankieta do Przewodniczących Komitetów Kredytowych (DSF). Departament Systemu Finansowego 11

Dynamika akcji kredytowej 6 Kredyty dla przedsiębiorstw 3 5 Kredyty konsumpcyjne 5 4 2 4 4 3 2 3 2-2 -1 1 1-4 -2 0-6 -3-1 -1 10 8 6 4 Struktura walutowa nowych kredyttów mieszkaniowych 2 6-2008 9-2008 12-2008 3-2009 6-2009 9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 9-2008 12-2008 3-2009 6-2009 9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 mld zł 2 0 1 9-2008 12-2008 3-2009 6-2009 9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 mld zł Zmiana m/m Tempo wzrostu r/r Zmiana m/m Tempo wzrostu r/r 5 4 3 2 1 Kredyty mieszkaniowe 5 4 3 2 1 0-1 -1 9-2008 12-2008 3-2009 6-2009 9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 mld zł Zmiana m/m Tempo wzrostu r/r PLN USD EUR CHF Uwaga: na wykresach miesięcznych zmian wartości kredytu dane po wyłączeniu wpływu zmian kursu walutowego. Źródło: NBP. Departament Systemu Finansowego 12

Strategie finansowania banków 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Strategia depozytowa 59% aktywów sektora 9-2008 12-2008 3-2009 6-2009 9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Strategia finansowania zagranicznego 17% aktywów sektora Kapitał 9-2008 12-2008 3-2009 6-2009 9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Strategia mieszana 24% aktywów sektora 9-2008 12-2008 3-2009 6-2009 9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 A B C D E F A B C D E F A B C D E F Legenda: A - depozyty sektora niefinansowego, rządowego i samorządowego B - zobowiązania wobec podmiotów finansowych - rezydentów C - zobowiązania wobec podmiotów finansowych - nierezydentów D - zobowiązania z tytułu operacji repo z NBP E - kapitały F - pozostałe pasywa. Źródło: NBP. Departament Systemu Finansowego 13

Niebankowe instytucje finansowe Ograniczony wpływ NIF na sytuację sektora bankowego Niewielka skala powiązań kapitałowych pomiędzy niebankowymi instytucjami finansowymi (NIF) a bankami (m.in. niski udział banków w kapitałach NIF) Niewielka rola NIF w finansowaniu banków (niski udział depozytów NIF w sumie bilansowej sektora bankowego) Stosunkowo niski udział lokat bankowych w portfelach inwestycyjnych NIF Departament Systemu Finansowego 14

Niebankowe instytucje finansowe Poprawa bieżącej sytuacji Zakłady ubezpieczeń majątkowych Zakłady ubezpieczeń na życie Pozycja 6-2010 (mln zł) (mln zł) 6-2011 (mln zł) Wynik techniczny -788-1 263 257 Zysk netto w tym dywidenda PZU od PZU Życie 3 106 3 120 3 109 3 120 2 652 1 987 Wynik techniczny 1 806 3 567 1 754 Zysk netto 1 891 3 633 1 745 PTE Zysk netto 292 588 328 TFI Pozycja 12-2008 (mln zł) 12-2009 (mln zł) (mln zł) Zysk netto 580 365 443 Średnie aktywa netto 93 914 80 475 105 042 Departament Systemu Finansowego 15

Niebankowe instytucje finansowe Wielkość kapitału własnego w relacji do skali działalności OFE Relacja kapitałów PTE do wartości aktywów netto zarządzanych przez nie OFE Relacja kapitały PTE/ aktywa netto OFE vs aktywa netto zarządzanych OFE (6.2011) 12% 1 8% 6% 4% 2% Kapitał PTE / Aktywa netto OFE (w %) 10 8 6 4 2 2007 2008 2009 2010 9-2011 Odstęp międzykwartylowy Średnia ważona Minimum Maksimum Mediana 0 0 10 20 30 40 50 60 Aktywa netto OFE (mld zł) Departament Systemu Finansowego 16

Czynniki ryzyka zidentyfikowane w bieżącej edycji Raportu Czynnik ryzyka Zmiana istotności ryzyka w okresie od poprzedniej edycji Ryzyko ponownego spowolnienia wzrostu gospodarczego, któremu wraz ze wzrostem awersji do ryzyka może towarzyszyć odpływ kapitału z Polski Ryzyko finansowania i ryzyko wystąpienia trudności z odnowieniem operacji swapowych przez banki w wyniku odpływu kapitału z Polski Ryzyko obniżenia zaufania do banków w wyniku zmian właścicielskich Istotny wzrost Wzrost Bez zmian Spadek Istotny spadek Departament Systemu Finansowego 18

Obszary ryzyka zidentyfikowane w bieżącej edycji Raportu Ryzyko ponownego spowolnienia wzrostu gospodarczego, któremu wraz ze wzrostem awersji do ryzyka może towarzyszyć odpływ kapitału z Polski Ryzyko finansowania i ryzyko wystąpienia trudności z odnowieniem operacji swapowych przez banki w wyniku odpływu kapitału z Polski Ryzyko obniżenia zaufania do banków w wyniku zmian właścicielskich Departament Systemu Finansowego 19

Schemat testów warunków skrajnych Szok płynności Szok rynkowy Szok makroekonomiczny Szok płynności Odpływ kapitału Scenariusze makroekonomiczne Odpływ zobowiązań Margin calls na transakcjach zabezpieczających Efekt domina Zmiana bufora aktywów płynnych Zdolność do pokrycia odpływu środków Wzrost dł. stóp procentowych Spadek wartości obligacji Deprecjacja złotego Prognoza bufora dochodowego GD Prognoza strat kredytowych, 2 Zmiana aktywów ważonych ryzykiem Prognoza strat kredytowych, 1 Wyniki finansowe banków Zmiana współczynników wypłacalności i szacunek potrzeb dokapitalizowania Prognoza wyniku odsetkowego Dodatkowe założenia Departament Systemu Finansowego 20

Test warunków skrajnych Szok makroekonomiczny i szok rynkowy - założenia Szok makroekonomiczny Scenariuszy bazowy: listopadowa projekcja NBP Scenariuszy szokowy: spowolnienie światowego wzrostu gospodarczego w latach 2012-2013 w wyniku postępującego ograniczania zadłużenia w sektorze prywatnym i publicznym, połączonego z osłabiającym się popytem konsumpcyjnym, procykliczne zacieśnienie polityki fiskalnej w krajach wysoko rozwiniętych w wyniku obaw o ich wypłacalność, spadek dynamiki realnego PKB Polski, pogłębiony przez zacieśnienie polityki fiskalnej. Szok rynkowy wzrost rentowności obligacji skarbowych o 300 pb oraz deprecjacja złotego o 3 Horyzont koniec 2013 r., analogicznie do projekcji NBP Scenariusz szokowy (czerwona linia) na tle listopadowej projekcji PKB PKB r/r 2011 2012 2013 Bazowy 4,1% 3,1% 2,8% Szokowy 4,1% 0,8% -0,8% Departament Systemu Finansowego 21

Test warunków skrajnych - wyniki Szok makroekonomiczny i szok rynkowy Wyniki szok makroekonomiczny (w mld zł) Dane historyczne 2010Q4-2011Q3 Scenariusz bazowy 2011Q4-2013Q4 suma Scenariusz szokowy 2011Q4-2013Q4 suma średniorocznie średniorocznie Odpisy na utratę wartości kredytów 4,7 10,0 4,4 20,4 9,1 - w tym na kredyty dla przedsiębiorstw 0,6 2,3 1,0 6,4 2,8 - w tym na kredyty dla gospodarstw domowych 4,1 7,7 3,4 14,0 6,2 Średnioroczne odpisy w relacji do kredytów 0,65% n/d 0,61% n/d 1,25% Średnioroczne odpisy w relacji do aktywów 0,4% n/d 0,38% n/d 0,77% Wynik odsetkowy 21,5 45,2 20,8 33,7 14,9 Wynik netto 13,9 32,1 14,3 12,7 5,6 Dane dla 48 analizowanych banków komercyjnych Departament Systemu Finansowego 22

Test warunków skrajnych - wyniki Szok makroekonomiczny i szok rynkowy Wyniki szok rynkowy (w mld zł) Dane historyczne 2010Q4-2011Q3 Scenariusz bazowy 2011Q4-2013Q4 Scenariusz szokowy, 2011Q4-2013Q4 Spadek wartości obligacji uwzględniony w wyniku finansowym Spadek wartości obligacji uwzględniony w kapitałach Wpływ deprecjacji złotego (odpisy na kredyty walutowe dla gosp. domowych) n/d n/d 0,5 n/d n/d 5,0 n/d n/d 0,9 Potrzeby kapitałowe* (łączny wpływ szoku makroekonomicznego i rynkowego) n/d 0,8 5,7 * Wartość dokapitalizowania banków konieczna do utrzymania współczynników wypłacalności przy uwzględnieniu funduszy podstawowych powyżej 9% oraz utrzymania funduszy podstawowych w wartości nie niższej niż kapitał wewnętrzny na koniec okresu symulacji. Dane dla 48 analizowanych banków komercyjnych Departament Systemu Finansowego 23

Schemat testów warunków skrajnych Szok płynności Szok rynkowy Szok makroekonomiczny Szok płynności Odpływ kapitału Scenariusze makroekonomiczne Odpływ zobowiązań Margin calls na transakcjach zabezpieczających Efekt domina Zmiana bufora aktywów płynnych Zdolność do pokrycia odpływu środków Wzrost dł. stóp procentowych Spadek wartości obligacji Deprecjacja złotego Prognoza bufora dochodowego GD Prognoza strat kredytowych, 2 Zmiana aktywów ważonych ryzykiem Prognoza strat kredytowych, 1 Wyniki finansowe banków Zmiana współczynników wypłacalności i szacunek potrzeb dokapitalizowania Prognoza wyniku odsetkowego Dodatkowe założenia Departament Systemu Finansowego 24

Test warunków skrajnych Symulacje szok płynności założenia Całkowite rozliczenie krótkoterminowych transakcji na krajowym rynku międzybankowym Odpływ środków pozyskanych od zagranicznych instytucji finansowych (głównie podmiotów dominujących) Wzrost wartości środków złotowych potrzebnych do odnowienia transakcji zabezpieczających (wpływ deprecjacji złotego) Utrata zaufania do sektora bankowego - odpływ niestabilnej części środków gospodarstw domowych, przedsiębiorstw oraz podmiotów sektora rządowego i samorządowego, o terminie zapadalności do 1 miesiąca; podmioty te dodatkowo wycofują odpowiednio 5%, 1 i 1 swoich depozytów. Wymienione wyżej założenia są uwzględniane jednocześnie we wszystkich bankach komercyjnych Departament Systemu Finansowego 25

Test warunków skrajnych - wyniki Szok płynności Udział w aktywach sektora banków w przedziale 5 45% 4 35% 3 25% 2 15% 1 5% 0-25% 25-5 50-75% 75-10 100-125% 125-15 150-175% 175-20 Pokrycie odpływu środków buforem płynnych aktywów Powyżej 20 Symulacja ryzyka płynności wykazała, że nawet w przypadku materializacji bardzo restrykcyjnego scenariusza szokowego większość banków utrzymałaby płynność. Część banków powinna jednak przebudować strukturę finansowania lub zwiększyć wartość posiadanych przez siebie płynnych aktywów aby zapewnić odpowiednią odporność na szoki płynnościowe. Departament Systemu Finansowego 26

Wzajemne ekspozycje banków krajowych Banki komercyjne Banki spółdzielcze Banki zagraniczne Źródło: NBP. Departament Systemu Finansowego 27

Obszary ryzyka zidentyfikowane w bieżącej edycji Raportu Ryzyko ponownego spowolnienia wzrostu gospodarczego, któremu wraz ze wzrostem awersji do ryzyka może towarzyszyć odpływ kapitału z Polski Ryzyko finansowania i ryzyko wystąpienia trudności z odnowieniem operacji swapowych przez banki w wyniku odpływu kapitału z Polski Ryzyko obniżenia zaufania do banków w wyniku zmian właścicielskich Departament Systemu Finansowego 28

Ryzyko zmian właścicielskich Część inwestorów strategicznych polskich banków może zdecydować się na sprzedaż polskich spółek zależnych w ramach programów restrukturyzacji działalności. Proces ewentualnych zmian właścicielskich wiąże się z ryzykiem spadku zaufania do banków, które będą w trakcie procesu sprzedaży. W razie konieczności, krajowe władze dysponują instrumentami pozwalającymi ograniczyć skutki materializacji tego ryzyka. Departament Systemu Finansowego 29

Podsumowanie Obszar analizy Zmiana oceny w okresie od poprzedniej edycji Bieżąca sytuacja sektora bankowego Zdolność do absorbowania szoków przez sektor bankowy Bieżąca sytuacja niebankowych instytucji finansowych Perspektywy otoczenia polskiej gospodarki Syntetyczna ocena perspektyw stabilności krajowego systemu finansowego Istotne pogorszenie Pogorszenie Bez zmian Polepszenie Istotne polepszenie Departament Systemu Finansowego 31

Rekomendacje 1. Banki powinny tak kształtować swoją politykę dywidendową, aby dysponować kapitałem pozwalającym -- również gdyby wystąpiło znaczne pogorszenie sytuacji makroekonomicznej -- na zachowanie współczynnika wypłacalności na bazie kapitałów najwyższej jakości (Core Tier 1) na poziomie 9%. Rekomendacja ta dotyczy w szczególności banków o podwyższonej wrażliwości na zaburzenia w ich otoczeniu. Departament Systemu Finansowego 32

Rekomendacje 2. Banki, których pozycja płynnościowa jest wrażliwa na intensyfikację zaburzeń rynkowych lub na dostępność finansowania pozyskiwanego w ramach grupy kapitałowej powinny wzmocnić pozycję płynnościową. 3. W celu dywersyfikacji źródeł finansowania, banki w zdecydowanie większym stopniu niż obecnie powinny pozyskiwać finansowanie przez emisję długoterminowych pasywów na rynku. Departament Systemu Finansowego 33

Rekomendacje 4. Walutowe kredyty mieszkaniowe powinny zostać wycofane z oferty bankowej, stając się produktem niszowym dostępnym wyłącznie kredytobiorcom uzyskującym trwałe dochody w walucie kredytu. 5. Wskazane byłoby wprowadzenie regulacji, zgodnie z którymi minimalny wymagany kapitał własny towarzystwa emerytalnego byłby uzależniony od skali działalności OFE. Departament Systemu Finansowego 34