RAPORT Z BADANIA: Profilaktyka istytucjoala W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM Katowice, 9 wrzesień 2014 r. Projekt 1.16 Koordyacja a rzecz aktywej itegracji jest współfiasoway ze środków Uii Europejskiej w ramach Europejskiego Fuduszu Społeczego
Spis treści Spis treści... 2 Wstęp... 3 1. Założeia metodologicze... 7 2. Dobór i charakterystyka próby badawczej oraz przebieg badaia akietowego... 8 3. Aaliza daych uzyskaych... 9 3.1. Aaliza daych zastaych... 9 3.2. Aaliza wyików badań... 12 3.2.1. Realizowaie usług o charakterze profilaktyczym deklaracja realizacji działań profilaktyczych i programów profilaktyki społeczej w odiesieiu do poszczególych problemów społeczych... 12 3.2.2. Programy profilaktycze wskazae przez Ośrodki Pomocy Społeczej województwa śląskiego... 15 3.2.3. Realizowaie określoych typów działań profilaktyczych wraz ze źródłem fiasowaia... 18 3.2.4. Ie działaia profilaktycze realizowae przez Ośrodki Pomocy Społeczej województwa śląskiego... 24 3.2.5. Przyczyy braku realizacji określoych działań profilaktyczych... 25 3.2.6. Czyiki utrudiające realizację działań profilaktyczych... 31 3.2.7. Czyiki ułatwiające realizację działań profilaktyczych... 33 4. Wioski... 35 5. Spis tabel... 37 6. Spis wykresów... 38 7. Aeks r 1. Tablica wskaźików z badaia daych zastaych... 39 8. Aeks r 2. Narzędzia badawcze kwestioariusz akiety... 41 Stroa 2 z 51
Wstęp Projekt 1.16 Koordyacja a rzecz aktywej itegracji jest współfiasoway ze środków Uii Europejskiej w ramach Europejskiego Fuduszu Społeczego Z iicjatywy Miisterstwa Pracy i Polityki Społeczej zrealizowae zostało badaie regioale p. Profilaktyka istytucjoala. Badaie jest jedym z czterech badań ogólopolskich realizowaych przez Regioale Ośrodki Polityki Społeczej w ramach projektu systemowego Koordyacja a rzecz aktywej itegracji współfiasowaego ze środków Uii Europejskiej w ramach Europejskiego Fuduszu Społeczego w ramach działaia 1.2 Wsparcie systemowe istytucji pomocy i itegracji społeczej, Priorytetu I Zatrudieie i itegracja społecza Programu Operacyjego Kapitał Ludzki. Zmieiająca się sytuacja społeczo-gospodarcza oraz ewolucja potrzeb społeczych przyczyia się do stawiaia przed systemem pomocy społeczej owych wyzwań oraz powoduje koieczość wprowadzeia takich rozwiązań systemowych, które będą zmiejszać liczbę osób i rodzi zagrożoych wykluczeiem społeczym 1. Pomoc społecza zajmuje waże miejsce w systemie zabezpieczeia społeczego. Jej rola ciągle wzrasta, gdyż zakres podmiotowy i przedmiotowy udzielaych świadczeń ulega systematyczemu rozszerzaiu. Coraz więcej osób i rodzi korzysta bowiem ze wsparcia w ramach tego systemu, a katalog spraw regulowaych przez przepisy prawa pomocy społeczej jest obszery. Bardzo istotym zadaiem w ramach pomocy społeczej jest zapobiegaie powstawaiu margializacji osób i rodzi, a więc profilaktyka, która ależy do ajtrudiejszych zadań pomocy społeczej, bowiem wymaga większego profesjoalizmu pracowików socjalych oraz współdziałaia istytucji pomocy społeczej z iymi podmiotami (p. szkołą, policją). Profilaktyka jest jedym ze sposobów reagowaia a różego rodzaje zjawiska społecze, które powszechie postrzegae są jako szkodliwe i iepożądae. Zbigiew B. Gaś defiiuje profilaktykę jako proces wspomagaia jedostki w radzeiu sobie z trudościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu, ograiczeie i likwidowaie czyików, które zaburzają rozwój i dezorgaizują zdrowy styl życia oraz iicjowaie i wzbogacaie czyików sprzyjających rozwojowi zdrowemu życiu 2. Ze względu a rodzaj itecjoalie podejmowaych działań mających a celu przeciwdziałaie dewiacjom S. Górski wyodrębia cztery główe odmiay profilaktyki patologii społeczej: Profilaktykę elimiująco-uprzedzającą, która wiąże się z możliwie ajwcześiejszym wykrywaiem i usuwaiem biologiczych, psychiczych i społeczych czyików zwiększających ryzyko wykolejeia jedostki. Stosowaie takich działań wyraża się w blokowaiu patogeych czyików lub zwiększaiu odporości jedostki a wpływ wymieioych czyików. Profilaktykę elimiująco-objawową, polegającą a możliwie wczesym wykrywaiu i reagowaiu a początkowe objawy iedostosowaia. Celem tych działań jest likwidowaie skłoości młodzieży do zachowań ieakceptowaych społeczie. Profilaktykę powstrzymującą, która za pomocą różych środków uiemożliwia lub utrudia podjęcie decyzji dotyczącej czyu agaego bądź też wywołuje zmiaę takiej decyzji. 1 Miisterstwo Pracy i Polityki Społeczej, Założeie do zmia ustawy o pomocy społeczej, http://federacja-go.pl/ upload/file/zalozeia_zmia_ustawy_mpips, [dostęp: 16.07.2014 r.]. 2 L. Albański, Wybrae zagadieia z patologii społeczej, Kolegium Karkooskie - Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, Jeleia Góra 2010, s. 8. Stroa 3 z 51
Profilaktykę kreatywą, która wzmacia i podtrzymuje formy zachowań alteratywe do ieakceptowaych społeczie, czyli takie, które mając charakter prospołeczy wywierają wpływ a ludzi tłumiąc siłę oddziaływaia szkodliwych czyików kokurecyjych. Zalążki postaw prospołeczych powiy być kształtowae w procesie wychowaia. Wyiki wielu badań wskazują, że pod względem skuteczości i poiesioych kosztów (materialych, społeczych i etyczych) profilaktyka kreatywa jest zaczie bardziej opłacala, iż oparta a destrukcji tradycyja działalość profilaktycza 3. Profilaktyka polega a wczesym, ciągłym, plaowym moitorowaiu, diagozowaiu środowisk zagrożoych biedą, chorobami, przestępczością ( ) 4. Aby podjąć działaia prewecyje, iezbęde są określoe zasoby, wśród których wymieia się: dobre, profesjoale przygotowaie lokalych pracowików socjalych, ale także i polityków społeczych w pogłębioą wiedzę o społeczeństwie i społeczościach lokalych, strukturze i mechaizmach ich fukcjoowaia, o kofliktach, ich źródłach oraz sposobach ich rozwiązywaia. otoczeie społecze uzające profilaktykę jest tańszym i skutecziejszym istrumetem wspierającym ład społeczy, ale tylko wtedy, gdy władza lokala jest oświecoa, a społeczość ma do iej zaufaie, deklaruje chęć współdziałaia, ma poczucie idetyfikacji. owe ustawodawstwo silie akcetujące profilaktykę wraz z wyposażeiem w arzędzia do jej uprawiaia 5. Rozwiięta i dobrze realizowaa profilaktyka powia redukować przypadki iedostosowaia społeczego oraz patologii społeczej. Poadto powia uprzedzać stay zagrożeia moralego, zdrowotego, kulturalego i społeczego, aby uchroić jedostki i grupy daej populacji przed iepożądaymi odchyleiami od staów ormalych. Fukcjoowaie systemu pomocy społeczej reguluje ustawa z dia 12 marca 2004 roku o pomocy społeczej. 6 Dotychczasowy model pomocy społeczej kocetrował się a wspieraiu ajuboższych, którzy ie potrafili odaleźć się w owej rzeczywistości społeczej. Oparty a zasadzie pomociczości/subsydiarości, wprowadził podstawową regułę działaia wobec osób potrzebujących pomocy, a miaowicie, że państwo ie może zastępować działań poszczególych osób czy rodzi, które powiy własymi siłami i środkami zaspokajać potrzeby egzystecjale, atomiast może oraz powio pomagać i wspierać wówczas, gdy ie są oe w staie samodzielie przezwyciężać trudej sytuacji życiowej, w jakiej się zalazły. Polska wśród krajów UE27 7 ależy do państw o wysokiej wartości wskaźika zagrożeia ubóstwem lub wykluczeiem społeczym (27,2%) 8. W tej sytuacji koiecze jest zmodyfikowaie dotychczasowych zasad i form systemu pomocy społeczej celem zwiększeia jego efektywości i podiesieia poziomu bezpieczeństwa grup szczególego ryzyka. Projektowae zmiay w ustawie o pomocy społeczej akierowae są a podiesieie efektywości systemu pomocy społeczej przez podiesieie podmiotowości odbiorców pomocy. Kliet pomocy społeczej powiie mieć większy iż dotychczas wpływ a pokoaie swojej trudej sytuacji życiowej, 3 S. Górski, Profilaktyka społecza, "Oświata i Wychowaie" 1986, r 40, s. 14-17. 4 J. Staręga-Piasek, O polityce w pomocy społeczej, Istytut Rozwoju Służb Społeczych, Polityka Społecza r 9/2010, s. 44 5 Tamże., s. 44-45. 6 tj. Dz. U. z 2013 r. poz. 182, z póź. zm. 7 Obszar Uii Europejskiej po rozszerzeiu, które miało miejsce 1 styczia 2007 roku. Do Wspóloty przystąpiły wówczas 2 państwa: Rumuia i Bułgaria. 8 Europejskie badaie dochodów i waruków życia (EU - SILC) w 2011r., http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/wz_badaie_dochodow_i_warukow_zycia_eu-silc_2011r.pdf, str. 1 [dostęp: 13.08.2014 r.]. Stroa 4 z 51
poprzez ie tylko współpracę z pracowikiem socjalym, ale także poprzez świadomy wybór oferowaych usług socjalych. Zmiay w systemie pomocy społeczej mają przyczyić się do tego, aby przyzawae świadczeia, oferowae usługi socjale, w tym praca socjala, odpowiadały rzeczywistym potrzebom i możliwościom osób i rodzi, a zastosowae mechaizmy bardziej mobilizująco i aktywizująco wpływały a ich postawy oraz poprawę gotowości aktywego udziału w życiu publiczym, w tym współdziałaia w lokalym środowisku społeczym. Poadto w założeiach do zmia ww. ustawy propouje się przeformułowaie celów pomocy społeczej z wyraźym wskazaiem, że pomoc społecza polega a prowadzeiu działań profilaktyczych oraz aktywizacyjych, a także zapewieiu pomocy osobom i rodziom tego wymagającym. Rola świadczeń, zwłaszcza świadczeń pieiężych, powia być uzupełieiem usług oferowaych przez system pomocy społeczej, a a pewo powia staowić istrumet motywujący do aktywego współdziałaia pracowików socjalych z osobami i rodziami w przezwyciężaiu trudych sytuacji życiowych, w jakich te osoby i rodziy się zajdują. Pomoc społecza obok fukcji ratowiczych powia rówież pełić fukcję profilaktyczą oraz aktywizacyją - związaą z wyzwalaiem w osobach i rodziach wymagających wsparcia woli aktywego przezwyciężaia ich trudej sytuacji życiowej 9. Obowiązujące dotychczas działaia akierowae a pracę z idywidualym klietem, pracę z rodzią czy pracę ze środowiskiem lokalym są wykorzystywae, jedak istieje potrzeba traktowaia ich w sposób zitegroway. Aktualie posługiwaie się metodami opartymi a silych stroach i potecjale klieta, a rozwiązaiu problemu, a silych stroach i potecjale rodziy; a kliecie zajdującym się w kryzysie staowią jedocześie wyzwaie, ale i aktualy stadard w działaiach realizowaych przez pomoc społeczą. Wykorzystywae metody mediacji, streetworkigu 10, coachigu 11, jak rówież wolotariatu, zacząco wpływają zarówo a jakość pracy socjalej, jak i a efektywość podejmowaych działań 12. W celu wzmocieia bezpieczeństwa socjalego obywateli i rodzi przy jedoczesym wzroście ich aktywości w rozwiązywaiu własych problemów i trudości życiowych iezbęda jest rówież realizacja podstawowych usług socjalych, takich jak: usługi profilaktycze - adresowae do osób zagrożoych ubóstwem i wykluczeiem społeczym, skupiających się a edukacji, poradictwie, pomocy dla samopomocy, terapii oraz iych usługach profilaktyczych, usługi aktywizujące - adresowae do osób pozostających bez zatrudieia, osób iepełosprawych, których dysfukcje w sferze społeczej moża kompesować w ramach usług asysteckich adresowaych do osób samotych iepełosprawych, usługi iterwecyje - służące zabezpieczeiu iezbędych podstawowych potrzeb osób iepełosprawych i starych, chorych w ramach usług opiekuńczych świadczoych w miejscu zamieszkaia, w ośrodkach wsparcia, w rodziych domach pomocy, w mieszkaiach chroioych i w domach pomocy społeczej, a także osób i rodzi zajdujących się w sytuacjach kryzysowych (przemoc, hadel ludźmi, klęski żywiołowe i zdarzeia losowe) 13. 9 Miisterstwo Pracy i Polityki Społeczej, Założeie do zmia ustawy o pomocy społeczej, http://federacja-go.pl/ upload/file/zalozeia_zmia_ustawy_mpips, [dostęp: 16.07.2014 r.]. 10 Streetworkig iowacyja forma pracy socjalej, praca prowadzoa a ulicy, poza istytucją w środowisku przebywaia klieta. 11 Coachig - iteraktywy proces szkoleia, którego główym celem jest przyspieszeie tempa rozwoju i polepszeie efektów działaia oraz osiągięcie celu. 12 M. Łojko, Pomoc społecza wczoraj i dziś Nowe wyzwaia, stare problemy, http://www.ue.katowice.pl/uploads/media/19_m.lojko_pomoc_spolecza_wczoraj_i_dzis...pdf, [dostęp: 16.07.2014 r.]. 13 Miisterstwo Pracy i Polityki Społeczej, Założeie do zmia ustawy o pomocy społeczej, http://federacja-go.pl/ upload/file/zalozeia_zmia_ustawy_mpips, [dostęp: 16.07.2014 r.]. Stroa 5 z 51
Usługi profilaktycze mają zapobiegać powstawaiu i pogłębiaiu się iekorzystych zjawisk społeczych (dysfukcji), jakie mogą zakłócić prawidłowe fukcjoowaie osób i rodzi wymiarze zawodowym i pozazawodowym w lokalym środowisku społeczym i rodziym. Negatywa ocea skłaia do traktowaia takich zjawisk jako zagrożeń i podejmowaia czyości prowadzących do ich elimiowaia lub przyajmiej ograiczaia. Profilaktyka różi się od iych rodzajów przeciwdziałaia tym, że jest czyością uprzedzającą. Podejmowaa jest zaim groźe zjawiska się pojawiają, rozprzestrzeią, a ich dolegliwość wymusi dopiero zastosowaie środków zaradczych. Celem usług profilaktyczych świadczoych w ramach pracy socjalej, w której pracowik socjaly ma pełić fukcję prewecyjego oparcia społeczego dla osoby i rodziy będzie wspieraie w przezwyciężeiu pierwszych objawów kryzysu oraz tworzeie waruków sprzyjających uwolieiu ekspresji osoby i rodziy, by mogła stawać się podmiotem systemu pomocy społeczej i wsparcia. Zakres realizowaych aktualie i plaowaych do realizacji zadań pomocy społeczej, w tym pracy socjalej jest efektem zarówo potrzeb związaych z fukcjoowaiem społeczym, jak rówież efektem zmia związaych z podejściem do klieta. Jedakże ależy mieć a uwadze fakt, że rozwiązaia te powiy rówież odosić się do tych, którzy dotychczas igdy ie korzystali ze świadczeń pomocy społeczej. Działaia profilaktycze powiy być, więc skierowae do różego rodzaju klietów pomocy społeczej, zaś warukiem skuteczej pracy profilaktyczej jest skoordyowaie działań we wszystkich obszarach jej fukcjoowaia oraz wzmocieie bądź wprowadzeie owych działań profilaktyczych. Niiejszy raport z przeprowadzoego w województwie śląskim badaia p. Profilaktyka istytucjoala składa się z czterech zasadiczych części poprzedzoych wstępem. Pierwsza część zawiera krótką charakterystykę metod badawczych. Scharakteryzowao tu przedmiot badaia, wskazao problemy badawcze, jak rówież omówioo metody, a podstawie których dokoao aalizy materiału badawczego. W drugiej przedstawioo zastosoway dobór próby. Koleją - ajważiejszą część raportu staowią wyiki badaia. Materiał opracowao a podstawie iformacji zebraych w trakcie badaia ilościowego z wykorzystaiem daych zastaych. Główym źródłem iformacji wykorzystaym do opracowaia raportu był kwestioariusz akiety skieroway do ośrodków pomocy społeczej. Źródłem daych zastaych było Sprawozdaie MPIPS-03, Sprawozdaie rzeczowo-fiasowe z wykoywaia przez gmię zadań z zakresu wspieraia rodziy i systemu pieczy zastępczej, Ocea zasobów pomocy społeczej, Bak daych lokalych Główy Urząd Statystyczy. Ostatia zasadicza część raportu zawiera wioski końcowe. Stroa 6 z 51
1. Założeia metodologicze Jedym z pierwszych kroków w realizacji badań jest określeie celów badawczych. Jak określa B. Klepacki 14 za cel badań aukowych uważa się wykrycie prawidłowości stale występujących w badaych zjawiskach oraz doprowadzeie a ich podstawie do wiosków ogólych, ważych ie tylko dla badaej zbiorowości, ale i dla iych obiektów zajdujących się w takich samych warukach. Cele badań to także opracowaie właściwych metod badawczych służących pozaiu rzeczywistości. Ich aaliza zaś pozwala a opracowaie idywidualych kryteriów realizacji badań, takich jak wskazaie obszarów czy zakresu tematyczego. Główym celem badaia było zebraia iformacji a temat szeroko pojętych usług, które przeciwdziałają długotrwałym skutkom wykluczeia społeczego oraz zapobiegają trwałemu wejściu do systemu pomocy społeczej. Usługi te realizowae były w 2013 roku przez ośrodki pomocy społeczej (OPS) w zakresie m.i. przeciwdziałaia ubóstwu, bezradości w sprawach opiekuńczo wychowawczych, przemocy w rodziie, bezdomości oraz długotrwałemu bezrobociu. Badaie skierowae było do dyrektorów/kierowików ośrodków pomocy społeczej. Niiejszy raport przedstawia aalizę wyików badaia Profilaktyka istytucjoala a poziomie wojewódzkim. Badaie Profilaktyka istytucjoala miało poadto a celu weryfikację astępujących celów szczegółowych: 1) Określeie ilości, form oraz sposobu realizacji działań profilaktyczych realizowaych przez OPS. 2) Idetyfikacja czyików wpływających a realizację działań profilaktyczych realizowaych przez OPS. Jedym z fudametalych elemetów postępowaia badawczego jest określeie problemów badawczych. Zdefiiowaie problemu oraz sformułowaie pytań badawczych ależy do fazy kocepcyjej badaia oraz wymaga od badacza określeia problematyki i ustaleia treści poszukiwaych iformacji. W ramach prac badawczych określoo astępujące problemy badawcze: 1) Realizowaie usług o charakterze profilaktyczym. 2) Nierealizowaie usług o charakterze profilaktyczym. 3) Przyczyy braku realizacji określoych usług profilaktyczych. 4) Czyiki utrudiające realizację działań profilaktyczych. 5) Czyiki ułatwiające realizację działań profilaktyczych. Metodologia badań społeczych jest szczególie istota a etapie plaowaia sposobu przeprowadzaia badaia. W iiejszym badaiu cele i pytaia badawcze weryfikowao za pomocą dwóch metod badawczych: aalizy desk research oraz metody ilościowej. Pierwszą metodą zastosowaą w badaiu jest desk research. Jest to sposób zbieraia iformacji polegający a aalizie dostępych daych statystyczych. Zastosowaie tej metody posłużyło osiągięciu zakładaych celów badaia oraz zebraiu fudametalych iformacji o tematyce badawczej a poziomie gmi, powiatów, województw i kraju. Aalizę tę oparto a 11 wskaźikach ustaloych a spotkaiu przedstawicieli OIS przedstawioo ją w dalszej części raportu oraz zamieszczoo w Aeksie r 1. Kolejym sposobem zbieraia daych zastosowaych w badaiu była metoda ilościowa. Kocetruje się oa a umeryczym przedstawieiu i przetwarzaiu daych w celu opisaia 14 B. Klepacki, Wybrae zagadieia związae z metodologią badań aukowych, Rocziki Nauk Roliczych, Seria G, T. 96, Z. 2, 2009, s. 41-42 Stroa 7 z 51
i wyjaśieia przedmiotowego zjawiska. W ramach badaia ilościowego zastosowao techikę akiety elektroiczej CAWI 15. W termiie 27 czerwca 15 lipca 2014 roku respodeci zostali poproszei o wypełieie kwestioariusza akiety w trybie olie, zamieszczoej w Cetralej Aplikacji Statystyczej (CAS) - systemie wspomagającym proces raportowaia i komuikacji pomiędzy jedostkami pomocy społeczej, działającymi a poszczególych poziomach orgaizacyjych: cetralym, wojewódzkim, powiatowym oraz gmiym. Kwestioariusz akiety składał się z 32 pytań oraz metryczki. Narzędzie podzieloe zostało a 5 modułów, przy czym każdy zawierał pytaia dotyczące iego obszaru tj. profilaktyki w zakresie przeciwdziałaia ubóstwu, długotrwałego bezrobocia, bezradości w sprawach opiekuńczo-wychowawczych, przemocy w rodziie oraz bezdomości. 2. Dobór i charakterystyka próby badawczej oraz przebieg badaia akietowego W oparciu o kocepcję badaia, w pierwszym półroczu 2014 r., pracowicy Regioalych Ośrodków Polityki Społeczej realizujący zadaia Obserwatoriów Itegracji Społeczej a spotkaiach koordyowaych przez Cetrum Rozwoju Zasobów Ludzkich wypracowali arzędzia badawcze. Kwestioariusz akiety został skosultoway i zaakceptoway przez Miisterstwo Pracy i Polityki Społeczej, a astępie wprowadzoy do systemu Cetralej Aplikacji Statystyczej (CAS) w celu realizacji prac badawczych przez wszystkie województwa. Dia 27 czerwca 2014 r. Regioaly Ośrodek Polityki Społeczej Województwa Śląskiego skierował do ośrodków pomocy społeczej z województwa śląskiego pisma oraz maile iformujące o rozpoczęciu projektu badawczego oraz zapraszające do udziału w badaiu. Kwestioariusz akiety skierowaej do dyrektorów/kierowików ośrodków pomocy społeczej z wszystkich 167 gmi w województwie śląskim został uruchomioy w CAS w formie sprawozdaia jedorazowego. Proces moitorowaia liczby wypełioych akiet realizoway był przez CRZL oraz Obserwatorium Itegracji Społeczej. W czasie trwaia badaia akietowego pracowicy OIS telefoiczie odpowiadali a pytaia respodetów dotyczące sposobu wypełieia akiety: ie było większych problemów z jej wypełiaiem, ajczęściej proszoo o doprecyzowaie użytych sformułowań. W badaiu kwestioariusz akiety skierowao do wszystkich 167 gmi z województwa śląskiego, jedak założoo miimaly wymagay poziom zwrotu a poziomie 60%, który został osiągięty (faktyczy zwrot akiet a poziomie 97%).Dae zbierao metodą CAWI tj. wywiadu wspomagaego komputerowo respodeci wypełiali akietę w formie elektroiczej. Strukturę próby przedstawioo w Tabeli 1. 15 CAWI (z ag. Computer-Assisted Web Iterview - wspomagay komputerowo wywiad przy pomocy stroy WWW) - metoda zbieraia iformacji w ilościowych badaiach ryku i opiii publiczej, w której respodet jest proszoy o wypełieie akiety w formie elektroiczej. Stroa 8 z 51
Tabela r 1. Struktura respodetów - województwo śląskie. Ośrodki Pomocy Społeczej Wyszczególieie ogółem wiejskich w tym w gmiach: miejskowiejskich w tym rodzaj istytucji: miejskich MOPR 16 GOPS 17 Liczba jedostek fukcjoujących w województwie w 2013 r. Jedostki biorące aktywy udział w badaiu Źródło: Opracowaie włase OIS Katowice. 167 96 22 49 19 148 liczba 162 93 21 48 18 144 % 97,0 96,9 95,5 98,0 94,7 97,3 3. Aaliza daych uzyskaych 3.1. Aaliza daych zastaych Aaliza desk research została opracowaa z uwzględieiem astępujących wskaźików: Wskaźik pomocy z powodu ubóstwa, Wskaźik pomocy z powodu bezradości w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeia gospodarstwa domowego, Wskaźik pomocy z powodu przemocy w rodziie, Wskaźik pomocy z powodu bezdomości, Wskaźik pomocy z powodu bezrobocia, Wskaźik asystetury rodzi, Wskaźik upowszechieia metody asysty rodziy, Wskaźik obciążeia placówek wsparcia dzieego, Wskaźik dostępych zasobów istytucjoalych pomocy i wsparcia, Wskaźik liczby idywidualych programów pomocy, Wskaźik skrajego ubóstwa w województwach. Opracowaie iiejszych wskaźików astąpiło a podstawie astępujących źródeł iformacji: Bak Daych Lokalych Główy Urząd Statystyczy oraz raport GUS Ubóstwo ekoomicze w Polsce w 2013 roku, MPiPS-03 - Sprawozdaie półrocze i rocze z udzieloych świadczeń pomocy społeczej - pieiężych, w aturze i usługach za I-XII 2013r., Formularz Ocea Zasobów Pomocy Społeczej edycja 2013/2014, WRiSPZ - Sprawozdaie rzeczowo - fiasowe z wykorzystaia przez gmię zadań z zakresu wspieraia rodziy i systemu pieczy zastępczej za okres od 2013.07.01 do 2013.12.31. Sposób liczeia ww. wskaźików, ich wartości oraz składowe umieszczoo w Aeksie r 1 iiejszego raportu. 16 skrót: miejskie ośrodki pomocy rodziie, czyli jedostki fukcjoujące w powiatach grodzkich. 17 skrót: gmie ośrodki pomocy społeczej, czyli jedostki fukcjoujące w gmiych powiatach ziemskich Stroa 9 z 51
Typ wskaźika Projekt 1.16 Koordyacja a rzecz aktywej itegracji jest współfiasoway ze środków Uii Europejskiej w ramach Europejskiego Fuduszu Społeczego Wskaźiki pomocy z powodu ubóstwa, bezradości w sprawach opiekuńczowychowawczych i prowadzeia gospodarstwa domowego, przemocy w rodziie, bezdomości i bezrobocia W województwie śląskim w roku 2013 zgodie z daymi pochodzącymi ze sprawozdaia MPIPS-03 (Wykres 1) ajwiększy udział wśród ogólej liczby osób w rodziach korzystających z pomocy (wyoszącej 265.827 osób) staowiły osoby objęte pomocą z powodu bezrobocia (64,6%) oraz ubóstwa (58,3%). Dość zaczy udział w tej grupie staowiły osoby objęte pomocą z powodu bezradości w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeia gospodarstwa domowego taką pomocą objęta była co trzecia osoba. Kategorie te ie były rozłącze daa osoba mogła korzystać z pomocy z więcej iż jedego powodu. W skali województwa ajmiejszy odsetek aalizowaej grupy dotyczy osób objętych pomocą z powodu przemocy w rodziie (2,6%) oraz bezdomości (2,7%). Nie ozacza to jedak, iż problemy te są miej istote z puktu widzeia regiou, gdyż ależy mieć a uwadze, iż osobom takim stosukowo trudiej jest zwrócić się o pomoc. Wykres r 1. Wskaźiki r 1 r 5 Liczba osób w rodziach objętych pomocą z daego powodu do ogólej liczby osób w rodziach korzystających z pomocy - województwo śląskie, 2013 rok. wskaźik pomocy z powodu bezrobocia wskaźik pomocy z powodu ubóstwa 58,26% 64,58% wskaźik pomocy z powodu bezradości w sprawach opiek. wych. i prowadzeia gosp. 33,05% wskaźik pomocy z powodu bezdomości wskaźik pomocy z powodu przemocy w rodziie 2,65% 2,64% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Odsetek ogólej liczby osób w rodziach korzystających z pomocy Źródło: Opracowaie włase OIS Katowice a podstawie: Cetrala Aplikacja Statystycza, Sprawozdaie MPiPS-03 Uwaga: Dae ie sumują się do 100%, daa osoba mogła korzystać z pomocy z więcej iż jedego powodu Wskaźik asystetury rodzi W aalizowaym okresie w województwie śląskim było 254 asystetów rodziy. Obliczając wskaźik asystetury rodzi otrzymao wyik świadczący o tym, iż średio a 1 asysteta rodziy przypada iecałe 99 rodzi, które korzystają z pomocy społeczej z powodu bezradości w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeia gospodarstwa domowego. Ozacza to iewielką ilość asystetów w stosuku do potecjalych zaiteresowaych taką formą pomocy. Związae to mogło być z iezaczym upowszechieiem tej formy pomocy oraz jej ograiczoą skuteczością: a 829 rodzi, z którymi asystet zakończył pracę jedyie w przypadku 414 z ich zakończoo ją ze względu a osiągięcie celów (49,9%), w pozostałych przypadkach atomiast było to związae z zaprzestaiem współpracy przez rodzię (240, tj. Stroa 10 z 51
28,95%), brakiem efektów (99, tj. 11,95%) oraz zmiaą metody pracy (34, tj. 4,1%). 18 Jedocześie ewetualy wzrost zaiteresowaia tą formą pomocy wymagałby zwiększeia liczebości asystetów rodziy, jako iż zgodie z art. 15 ustawy o wspieraiu rodziy i systemie pieczy zastępczej z 9 czerwca 2011 roku liczba rodzi, z którymi jede asystet rodziy może w tym samym czasie prowadzić pracę, jest uzależioa od stopia trudości wykoywaych zadań, jedak ie może przekroczyć 20. Liczba idywidualych programów pomocy i wskaźik upowszechieia metody asysty rodziy W województwie śląskim w 2013 roku deklarowaa w formularzach OZPS 2013/2014 liczba osób objętych idywidualym programem wychodzeia z bezdomości wyosiła co ajmiej 19 910 osób, idywidualym programem zatrudieia socjalego co ajmiej 472 osoby, atomiast plaem pracy z rodzią objęto co ajmiej 7211 rodzi. Wartości te, po zestawieiu z liczbą osób w rodziach korzystających z pomocy społeczej z powodu, odpowiedio bezdomości (7.048 osób) oraz bezrobocia (171.661 osób) wskazują a iewielkie upowszechieie tych metod w województwie śląskim (odpowiedio 12,9% oraz 0,27%). W przypadku liczby plaów pracy z rodzią podczas obliczaia wskaźika upowszechieia metody asysty rodziy poprzez zestawieie z liczbą rodzi korzystających z pomocy społeczej z powodu bezradości w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeia gospodarstwa domowego (25.050 rodzi) uzyskao wyik świadczący o większym upowszechieiu tej metody w porówaiu z powyższymi a 1 pla pracy z rodzią przypadają średio 3 rodziy korzystające z pomocy społeczej z powodu bezradości. Wskaźik obciążeia placówek wsparcia dzieego Wskaźik obciążeia placówek wsparcia dzieego wskazuje, iż a 1000 mieszkańców w województwie w wieku przedprodukcyjym (17 lat i miej), którzy mogliby skorzystać z tego typu placówek, w których pobyt jest bezpłaty i dobrowoly przypadało średio jedyie 8,5 miejsca. Nie jest to liczba duża, jedak a 210 placówek wsparcia dzieego, w których występuje 6.598 miejsc przecięta liczba umieszczoych dzieci wyosi jedyie 5.335. Ozacza to, iż liczba miejsc przewyższa faktyczą liczbę osób zaiteresowaych taką pomocą. W związku z tym, mimo wartości wskażika moża uzać, iż ilość dostępych miejsc w przypadku województwa śląskiego jest wystarczająca w stosuku do potrzeb. Wskaźik dostępych zasobów istytucjoalych pomocy i wsparcia Liczbę dostępych zasobów istytucjoalych pomocy i wsparcia zgodie z wymogiem iiejszego badaia sprawdzoo w formularzach 2013/2014 Ocey Zasobów Pomocy Społeczej (Aeks r 1 - Wskaźik 9). Dae te są jedak szacukowe: ze względu a mozliwość wyłączeia komórek podao odpowiadające liczebości jedostek orgaizacyjych pomocy społeczej (JOPS), z których dae pochodzą. Z uzyskaych daych wyika, iż a tereie województwa fukcjoują: 174 placówki wsparcia dzieego, 150 mieszkań chroioych, 47 oclegowi, schroisk i domów dla bezdomych, 44 dziee domy pomocy, 40 18 Sprawozdaie rzeczowo-fiasowe z wykoywaia przez gmię zadań z zakresu wspieraia rodziy i systemu pieczy zastępczej - SWRiSPZ-G za rok 2013. 19 W przypadku Ocey Zasobów Pomocy Społeczej edycja 2013/2014 istiała możliwość wyłączeia komórek, szczegółowe liczebości podao w Aeksie r 1. Stroa 11 z 51
środowiskowych domów samopomocy, iezaczie miej jedostek specjalistyczego poradictwa (32), po 19 OIK oraz KIS, 10 CIS oraz 8 klubów samopomocy. Wskaźik skrajego ubóstwa w województwach Aalizując wskaźik ubóstwa, zestawioo % osób w gospodarstwach domowych o wydatkach poiżej: miimum egzystecji, tj. graicy ubóstwa skrajego z relatywą oraz ustawową graicą ubóstwa (Tabela 2). Gospodarstwo domowe oraz osoby wchodzące w jego skład uzawae są za ubogie, gdy poziom wydatków (w tym artykuły pobrae ieodpłatie oraz z idywidualego gospodarstwa rolego) jest iższy od przyjętej za graicę ubóstwa wartości. 20 Pierwsza z rozpatrywaych graic ubóstwa pozwala oszacować miimum egzystecji, tj. odsetek gospodarstw domowych, których wydatki ie wystarczają a zaspokojeie ajbardziej podstawowych potrzeb (4,9%), druga przy zastosowaiu relatywej graicy a poziomie 50% świadczy o odsetku godpodarstw, których poziom kosumpcji zacząco odbiega od przeciętego (11,2%), trzecia atomiast świadczy o odsetku osób, których dochody zajdują się poiżej poziomu uprawiającego zgodie z obowiązującymi przepisami do ubiegaia się o świadczeie pieięże ze stroy istytucji pomocy społeczej (8,3%) 21. Bez względu a przyjętą graicę ubóstwa, wartości w województwie śląskim są zdecydowaie iższe od odpowiadających im wartości dla kraju, podobie jak to było w roku poprzedim. Tabela r 2. Wskaźik ubóstwa, 2013 rok. Wyszczególieie graicy ubóstwa skrajego (miimum egzystecji) % osób w gospodarstwach domowych o wydatkach poiżej: relatywej graicy ubóstwa ustawowej graicy ubóstwa 2012 2013 2012 2013 2012 2013 Polska 6,8 7,4 16,3 16,2 7,2 12,8 województwo śląskie Źródło: Raport: Ubóstwo ekoomicze w Polsce w 2013 r. 22 4,5 4,9 11,3 11,2 4,8 8,3 3.2. Aaliza wyików badań 3.2.1. Realizowaie usług o charakterze profilaktyczym deklaracja realizacji działań profilaktyczych i programów profilaktyki społeczej w odiesieiu do poszczególych problemów społeczych Pierwszym badaym zagadieiem było realizowaie w 2013r. przez OPS usług o charakterze profilaktyczym, w skład których wchodzą programy oraz działaia. Deklarowae realizowaie takich usług (działań i programów) jest zróżicowae terytorialie według typów gmi (miejskie, miejsko-wiejskie, wiejskie) i rodzaju istytucji (MOPR, GOPS). Struktura usług 20 http://stat.gov.pl/obszary-tematycze/waruki-zycia/ubostwo-opieka-spolecza/ubostwo-ekoomicze-w-polsce-w-2013-r-,8,1.html [dostęp: 26.08.2014] 21 http://stat.gov.pl/obszary-tematycze/waruki-zycia/ubostwo-opieka-spolecza/ubostwo-ekoomicze-w-polsce-w-2013-r-,8,1.html [dostęp: 26.08.2014] 22 Raport: Ubóstwo ekoomicze w Polsce w 2013 r. GUS, Warszawa 30.05.2014 r., stroa 16, http://stat.gov.pl/obszarytematycze/waruki-zycia/ubostwo-opieka-spolecza/ubostwo-ekoomicze-w-polsce-w-2013-r-,8,1.html [dostęp: 26.08.2014] Stroa 12 z 51
Zakres realizacji deklarowaych działań Projekt 1.16 Koordyacja a rzecz aktywej itegracji jest współfiasoway ze środków Uii Europejskiej w ramach Europejskiego Fuduszu Społeczego profilaktyczych przedstawia się odmieie w zależości od typu problemów społeczych uwzględioych w akiecie (ubóstwo, długotrwałe bezrobocie, bezradość w sprawach opiekuńczo-wychowawczych, przemoc w rodziie, bezdomość). Realizacja działań profilaktyczych Z badań wyika, że poad połowa OPS deklaruje prowadzeie działań profilaktyczych bez względu a typ problemu społeczego. W badaiu rozumiao je jako działaia i środki mające a celu miimalizację wystąpieia daego problemu społeczego Najwięcej jedostek (tj. 82,1%) deklarowało realizację działań profilaktyczych związaych z przeciwdziałaiem przemocy w rodziie (Wykres 2). Z kolei ajmiej jedostek deklarowało działaia profilaktycze przeciwdziałające bezdomości jedyie co trzeci baday OPS (tj. 33,3%). Szczegółowe wyiki przedstawia poiższy wykres. Wykres r 2. Deklarowaa w badaiu realizacja działań profilaktyczych w zakresie przeciwdziałaia daym problemom społeczym ogółem, województwo śląskie, 2013 rok, (N=162). przeciwdziałaie przemocy w rodziie 82,1 17,9 przeciwdziałaie długotrwałemu bezrobociu 61,1 38,9 przeciwdziałaie ubóstwu 56,2 43,8 przeciwdziałaie bezradości w sprawach opiekuńczo-wychowawczych 55,6 44,4 przeciwdziałaie bezdomości 33,3 66,7 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Deklarowaa realizacja działań profilaktyczych W dalszej części opracowaia skupioo się a realizacji działań profilaktyczych w podziale a typ gmiy oraz rodzaj jedostki. W miejskich ośrodkach pomocy rodziie (MOPR), czyli jedostkach fukcjoujących w powiatach grodzkich wszystkie akietowae istytucję deklarowały realizowaie działań profilaktyczych z zakresu przeciwdziałaia ubóstwu oraz bezradości w sprawach opiekuńczo wychowawczych, a w pozostałych problemach społeczych - większość z ich. Najmiejszy udział wśród akietowaych staowili deklarujący realizację działań profilaktyczych w zakresie przeciwdziałaia bezdomości oraz długotrwałemu bezrobociu, iemiej jedak wciąż był to zaczy odsetek badaych (88,9%) W gmiych ośrodkach pomocy społeczej (GOPS), czyli jedostkach fukcjoujących w gmiach powiatów ziemskich działaia profilaktycze astawioe były główie a przeciwdziałaie przemocy w rodziie (80,6%) oraz długotrwałemu bezrobociu (57,6%). Najmiej atomiast w zakresie przeciwdziałaia bezdomości jedyie co 4 jedostka (26,4%). Na poziomie gmi rówież zaotowao różicę pomiędzy skalą realizacji działań profilaktyczych: w przypadku gmi miejskich odsetek jedostek realizujących działaia TAK NIE Stroa 13 z 51
profilaktycze wyosi od 68,8% w przypadku przeciwdziałaia bezdomości do 89,6% w przypadku przeciwdziałaia przemocy w rodziie. W przypadku gmi wiejskich oraz miejskowiejskich działaia astawioe a przeciwdziałaie bezdomości realizowało zaczie miej jedostek (odpowiedio 17,2% oraz 23,8%), iezaczie miej także w przypadku ajlicziejszej kategorii: przeciwdziałaia przemocy w rodziie (79,6%). Tabela r 3. Realizacja działań profilaktyczych w zakresie przeciwdziałaia daym problemom społeczym wg rodzaju gmiy i rodzaju jedostki, województwo śląskie, 2013 rok (N=162). Ośrodki Pomocy Społeczej Wyszczególieie ogółem wiejskich w tym w gmiach: miejskowiejskich w tym rodzaj istytucji: miejskich MOPR GOPS Jedostki biorące aktywy udział w badaiu przeciwdziałaie ubóstwu przeciwdziałaie długotrwałemu bezrobociu przeciwdziałaie bezradości w sprawach opiekuńczowychowawczych przeciwdziałaie przemocy w rodziie przeciwdziałaie bezdomości N max 162 93 21 48 18 144 91 39 12 40 18 73 % 56,2 41,9 57,1 83,3 100,0 50,7 99 47 10 42 16 83 % 61,1 50,5 47,6 87,5 88,9 57,6 90 38 12 40 18 72 % 55,6 40,9 57,1 83,3 100,0 50,0 133 74 16 43 17 116 % 82,1 79,6 76,2 89,6 94,4 80,6 54 16 5 33 16 38 % 33,3 17,2 23,8 68,8 88,9 26,4 Realizacja programów profilaktyczych Istytucje, które w pierwszym (w obrębie daego problemu społeczego) pytaiu filtrującym zadeklarowały realizację działań profilaktyczych, zapytae zostały o realizację rządowych, wojewódzkich oraz gmiych/powiatowych programów profilaktyki społeczej (Tabela 4), a także poproszoe o określeie, jakie to były programy. W stosuku do jedostek deklarujących realizację działań profilaktyczych, liczba istytucji realizujących programy w poszczególych kategoriach jest iewielka, w większości przypadków ie przekraczająca około połowy realizujących działaia w daym zakresie. Wyjątkiem są tutaj gmie/powiatowe programy przeciwdziałaia przemocy w rodziie (74,4%). Najwięcej programów realizowao w zakresie przeciwdziałaia: przemocy w rodziie (główie gmie/powiatowe), ubóstwu (w większości rządowe) oraz bezradości w sprawach opiekuńczowychowawczych (większość gmiych/powiatowych). W dalszej kolejości realizowae były programy profilaktycze przeciwdziałające długotrwałemu bezrobociu, ajmiej atomiast realizowao ich w obszarze przeciwdziałaia bezdomości (w obu przypadkach główie gmie/powiatowe). Bez względu a rozpatryway zakres działań profilaktyczych w województwie śląskim realizowao główie programy powiatowe/gmie, astępie w miejszej skali rządowe (poza ubóstwem, w którym kolejość jest odwrota), a w bardzo iewielkim stopiu programy wojewódzkie. Realizacja ww. programów odbywała się główie w gmiach miejskich i wiejskich. Stroa 14 z 51
Tabela r 4. Realizacja rządowych, wojewódzkich i gmiych/powiatowych programów profilaktyki społeczej w zakresie przeciwdziałaia daym problemom społeczym wg rodzaju gmiy i rodzaju jedostki, województwo śląskie, 2013 rok. Wyszczególieie zakresu działań profilaktyczych ogółem wiejskich Ośrodki Pomocy Społeczej w tym w gmiach: miejskowiejskich w tym rodzaj istytucji: miejskich MOPR GOPS przeciwdziałaie ubóstwu N 91 39 12 40 18 73 programy Programy rządowe 43 19 5 19 11 32 profilaktyki Programy wojewódzkie 2 1 0 1 0 2 społeczej w ww. zakresie Programy gmie/powiatowe 27 8 4 15 10 17 przeciwdziałaie długotrwałemu bezrobociu N 99 47 10 42 16 83 programy profilaktyki społeczej w ww. zakresie Programy rządowe 15 6 2 7 6 9 Programy wojewódzkie 2 1 0 1 0 2 Programy gmie/powiatowe 35 15 4 16 8 27 przeciwdziałaie bezradości w sprawach opiekuńczo-wychowawczych programy profilaktyki społeczej w ww. zakresie N 90 38 12 40 18 72 Programy rządowe 26 6 7 13 9 17 Programy wojewódzkie 1 1 0 0 0 1 Programy gmie/powiatowe 35 12 6 17 11 24 przeciwdziałaie przemocy w rodziie N 133 74 16 43 17 116 programy Programy rządowe 28 13 3 12 9 19 profilaktyki Programy wojewódzkie 2 1 0 1 1 1 społeczej w ww. zakresie Programy gmie/powiatowe 99 56 12 31 10 89 przeciwdziałaie bezdomości N 54 16 5 33 16 38 programy profilaktyki społeczej w ww. zakresie Programy rządowe 4 0 0 4 3 1 Programy wojewódzkie 0 0 0 0 0 0 Programy gmie/powiatowe 17 3 2 12 8 9 Uwaga: Zgodie z kwestioariuszem akiety pytaie o realizację programów profilaktyki społeczej kierowao do jedostek, które w pierwszym, w daym bloku filtrującym pytaiu deklarowały realizację działań profilaktyczych w daym zakresie. 3.2.2. Programy profilaktycze wskazae przez Ośrodki Pomocy Społeczej województwa śląskiego Respodeci pracowicy OPS zostali poproszei o podaie azw realizowaych przez własą istytucję programów profilaktyczych w podziale a 5 problemów społeczych (przeciwdziałaie: ubóstwu, długotrwałemu bezrobociu, bezradości w sprawach opiekuńczowychowawczych, przemocy w rodziie i bezdomości) oraz a zasięg programu (rządowy, wojewódzki i gmiy/powiatowy). Niestety ie zawsze akietowai potrafili wskazać takie programy, a poadto osoby, które tego dokoały, czasami błędie idetyfikowały azwy oraz typ programu. Z tego też powodu istieją iewielkie różice pomiędzy tabelą r 4, gdzie zalazły się wyiki surowe (p. wskazaie przez respodeta ogólopolskiego liczeia osób bezdomych będącego badaiem), a tabelami r 5-9, gdzie dokoao iezbędych korekt. Poadto autor raportu miał wątpliwości, czy w ramach programów poprawe jest uwzględiaie strategii rozwiązywaia problemów społeczych ze względu a to, iż są to dokumety o charakterze raczej strategiczym iż programowym. Pomimo tego uwzględioo je w zestawieiu (Tabele 5-9). Stroa 15 z 51
W poiższych tabelach odpowiadających poszczególym problemom społeczym zawarto, w podziale a zasięg terytorialy większość programów zadeklarowaych przez respodetów. Tabela r 5. Wskazae przez OPS woj. śląskiego w 2013 roku programy profilaktyki społeczej w zakresie przeciwdziałaia ubóstwu. Wyszczególieie Programy profilaktyki społeczej w zakresie przeciwdziałaia ubóstwu Programy rządowe Programy wojewódzkie Programy gmie/powiatowe Pomoc Państwa w zakresie dożywiaia, Posiłek dla potrzebujących, dostarczaie adwyżek żywości ajuboższej ludości UE Program pomocy żywościowej(pead), rządowy program wspieraia osób uprawioych do świadczeia pielęgacyjego, Asystet rodziy i koordyator pieczy zastępczej, Program a rzecz społeczości romskiej, Aktywizacja społecza zawodowa, a rzecz budowictwa społeczego, stypedia/pomoc materiala o charakterze socjalym dla ucziów, Rówe szaseprogram a rzecz itegracji społeczości romskiej i polskiej, Romowie Polacy do dialogu i współpracy. Nowe Umiejętości kapitałem a przyszłość - promocja aktywej itegracji społeczej i zawodowej, Twoja iicjatywa gwaracja sukcesu-program aktywej itegracji, RODZINA 3+, Aktywizacja zawodowa i społecza, Gmiy Program Aktywości Lokalej, Strategia Rozwiązywaia Problemów Społeczych (/i itegracji), Pomoc gmiy w zakresie dożywiaia, Program Aktywości Lokalej, Program pomocy psychologiczej i prawej, Program Rozwiązywaia Problemów Alkoholowych(/i profilaktyki), Program Działań a rzecz Osób Niepełosprawych, INTEGRA- program itegracji zawodowej i społeczej osób, Bliżej domu model wychodzeia z bezdomości, CZAS NA ZMIANY, Program zapobiegaia przestępczości oraz ochroy bezpieczeństwa obywateli i porządku publiczego, program osłoowy w zakresie dożywiaia, Gmiy Program Wspieraia Rodziy, Gmiy Program Przeciwdziałaia Narkomaii, Oszczędzam z wodomierzem, Pomoc dla potrzebujących, Trojaczki i więcej-pomagamy szczęściu, System profilaktyki i opieki ad dzieckiem i rodzią, Gmiy program przeciwdziałaia przemocy w rodziie i ochroy ofiar przemocy w rodziie, Program profilaktyki i rozwiązywaia problemów alkoholowych, Aktywizacja społecza i zawodowa pozostających bez pracy podopieczych OPS w Gmiie. Tabela r 6. Wskazae przez OPS woj. śląskiego w 2013 roku programy profilaktyki społeczej w zakresie przeciwdziałaia długotrwałemu bezrobociu. Wyszczególieie Programy profilaktyki społeczej w zakresie przeciwdziałaia długotrwałemu bezrobociu Programy rządowe Programy wojewódzkie Programy gmie/powiatowe asystet rodziy i koordyator rodziej pieczy zastępczej, Chcę zmieić swoje życie, Z domu do pracy, Program prac społeczie użyteczych, Aktywe Formy Przeciwdziałaia Wykluczeiu Społeczemu, Kompas, Iowacyje Wsparcie dla Ciebie, Aktywa Itegracja Społecza. Aktywizacja społecza i zawodowa pozostających bez pracy podopieczych OPS w Gmiie, Aktywa itegracja społecza i zawodowa a tereie gmiy, ISKRA- aktywizacja społeczo-zawodowa osób zagrożoych wykluczeiem społeczym w Gmiie, Gmie programy aktywizacji społeczo-zawodowej a rzecz budowictwa socjalego, Idywidualy program wychodzeia z bezrobocia, Strategia Rozwiązywaia Problemów Społeczych, Rzazem dążymy do sukcesu - aktywa itegracja w Gmiie, UWIERZ W SIEBIE, Aktywy debiut, Kariera bez barier, Klub Itegracji Społeczej, Reitegracja społeczo-zawodowa osób długotrwale korzystających z pomocy społeczej(/bezrobotych), Droga do pracy, Twoja szasa. Promocja aktywej itegracji, Aktywa Itegracja Bezrobotych, Ja też potrafię, Nowe Umiejętości kapitałem a przyszłość - promocja aktywej itegracji społeczej i zawodowej, Program Aktywości Lokalej, Program aktywej itegracji AS-aktywi społeczie i zawodowo, Krok do przodu dla bezrobotych mieszkańców, Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywaia Problemów Alkoholowych, Program zapobiegaia przestępczości oraz ochroy bezpieczeństwa obywateli i porządku publiczego, Gmiy program wspieraia rodziy, Efektywy rozwój aktywej itegracji, Program pomocy psychologiczej i prawej, Twoja iicjatywa gwaracją sukcesu-program aktywej itegracji, Prace społeczo-użytecze, Impuls- aktywizacja społeczo-zawodowa osób zagrożoych wykluczeiem społeczym. Stroa 16 z 51
Tabela r 7. Wskazae przez OPS woj. śląskiego w 2013 roku programy profilaktyki społeczej w zakresie przeciwdziałaia bezradości w sprawach opiekuńczo-wychowawczych. Wyszczególieie Programy rządowe Programy wojewódzkie Programy gmie/powiatowe Programy profilaktyki społeczej w zakresie przeciwdziałaia bezradości w sprawach opiekuńczo-wychowawczych Resortowy Program Wspieraia Rozwoju Rodziej Pieczy Zastępczej - Asystet rodziy i koordyator rodziej pieczy zastępczej, Wspieraie Jedostek Samorządu Terytorialego w Tworzeiu Systemu Przeciwdziałaia Przemocy w Rodziie, Rówe szase - program a rzecz itegracji społeczości romskiej i polskiej Romowie Polacy do dialogu i współpracy, Dofiasowaie kosztów zatrudieia asystetów rodziy, Dofiasowaie kosztów zatrudieia koordyatorów rodziej pieczy zastępczej, Projekt systemowy Kompas, Iowacyje Wsparcie dla Ciebie, Pomoc Państwa w zakresie dożywiaia. System profilaktyki opieki ad dzieckiem i rodzią gmiy, Nowe Umiejętości kapitałem a przyszłość - promocja aktywej itegracji społeczej i zawodowej w Gmiie, Program Mój Dom, Miejski Program Pomocy Rodziie, Gmiy Program wspieraie rodziy i pieczy zastępczej, Gmia Strategia Rozwiązywaia Problemów Społeczych, Psia łapa dla żaka II, Skarby dla maluchów II, Psia łapa dla przedszkolaka, Szkoła dla rodziców, Powiatowy program rozwoju pieczy zastępczej, Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywaia Problemów Alkoholowych, Miejski Program Przeciwdziałaia Narkomaii, Akademia rodzica, Wychowujmy szczęśliwe dzieci, placówki wsparcia dzieego. Tabela r 8. Wskazae przez OPS woj. śląskiego w 2013 roku programy profilaktyki społeczej w zakresie przeciwdziałaia przemocy w rodziie. Wyszczególieie Programy profilaktyki społeczej w zakresie przeciwdziałaia przemocy w rodziie Programy rządowe Programy wojewódzkie Programy gmie/powiatowe Rodzia bez przemocy.pl w ramach rządowego programu ograiczaia przestępczości i aspołeczych zachowań Razem bezpiecziej, Razem przeciw przemocy, Wspieraie Jedostek Samorządu Terytorialego w Tworzeiu Systemu Przeciwdziałaia Przemocy w Rodziie, Program korekcyjoedukacyjy dla sprawców przemocy w rodziie, Niebieska karta, Krajowy program przeciwdziałaia przemocy w rodziie, Kampaia społecza a rzecz dziecka krzywdzoego Dzieci mają głos usłysz go, Asystet rodziy i koordyator pieczy zastępczej, Rządowy Program Ograiczaia Przestępczości i Aspołeczych Zachowań Razem Bezpiecziej, Przemóc stereotypy, Program przeciwdziałaia przemocy w rodziie w woj. śląskim, Wzmocieie rozwoju lokalych systemów profilaktyki i rozwiązywaia problemów uzależień oraz przeciwdziałaie przemocy w rodziie Program Przeciwdziałaia Przemocy w Rodziie oraz Ochroy Ofiar Przemocy w Rodziie, Miejski Program Korekcyjo-Edukacyjy dla Osób Stosujących Przemoc w Rodziie, Program Przeciwdziałaia Przemocy w Rodziie oraz Ochroy Ofiar Przemocy w Rodziie, Trójwieś mówi-stop!przemocy, Program Zespołu Iterdyscypliarego, Program psychoedukacyjy Radzeie sobie ze stresem, Program Jestem dobrą mamą- treig umiejętości żywieiowych, budżetowych i higieiczych, program przeciw przemocy domowej - kompleksowy program pomocy osobom i rodziom, Program dla osób mających problemy ze złością, agresją i stosujących przemoc w rodziie, Miejski Programu Profilaktyki i Rozwiązywaia Problemów Alkoholowych, Program zapobiegaia przestępczości oraz ochroy bezpieczeństwa obywateli i porządku publiczego, Postaw a rodzię, miasto stawia a rodzię - szczęśliwa rodzia - szczęśliwe dziecko, Miejski Program Rozwiązywaia Przemocy Rodziie, Grupa wsparcia dla kobiet W Tobie jest moc, Niebieska karta, Gmiy program wspieraia rodziy i pieczy zastępczej, Aktywizacja zawodowa i społecza, Strategia Rozwiązywaia Problemów Społeczych, Nowe Umiejętości kapitałem a przyszłość - promocja aktywej itegracji społeczej i zawodowej w Gmiie, grupa wsparcia dla kobiet doświadczających przemocy domowej i borykających się z problemem współuzależieia ZERWANE OKOWY, Sedo sprawy - Program wieloaspektowej pomocy psychologiczej i prawej, Dlaczego ie reagujemy, Zespół Iterdyscypliary ds. przeciwdziałaia przemocy w rodziie, Bezpiecze Miasto - Bezpiecza Rodzia. Stroa 17 z 51
Tabela r 9. Wskazae przez OPS woj. śląskiego w 2013 roku programy profilaktyki społeczej w zakresie przeciwdziałaia bezdomości. Wyszczególieie Programy profilaktyki społeczej w zakresie przeciwdziałaia bezdomości Programy rządowe Gmie Programy Aktywizacji Społeczo-Zawodowej a Rzecz Budowictwa Socjalego. Programy wojewódzkie Programy gmie/powiatowe Gmiy program przeciwdziałaia bezdomości, Bliżej domu model wychodzeia z bezdomości, Tworzeie i rozwijaie stadardów usług pomocy i itegracji społeczej, Pomoc państwa w zakresie dożywiaia, Streetwork w ramach projektu systemowego Itegra, Klub Itegracji Społeczej Prace Społeczie Użytecze, Program zapobiegaia przestępczości oraz ochroy bezpieczeństwa obywateli i porządku publiczego, Program działań a Rzecz Bezdomych w Gmiie, Gmiy Program Wychodzeia z Bezdomości, strategia problemów lokalych, Program pomocy osobom bezdomym i przeciwdziałaiu zjawisku bezdomości, Program pomocy osobom zagrożoym eksmisją, strategia rozwiązywaia problemów społeczych, Program zapewiający schroieie, Program socjalo edukacyjy. Jak widać z powyższych tabeli, OPS realizują główie włase programy gmie/powiatowe oraz programy rządowe, z wyjątkiem programu wojewódzkiego, jakim jest Program przeciwdziałaia przemocy w rodziie w województwie śląskim. 3.2.3. Realizowaie określoych typów działań profilaktyczych wraz ze źródłem fiasowaia Respodetów poproszoo o wskazaie szczegółowych działań profilaktyczych realizowaych przez OPS. W przypadku, gdy daa istytucja deklarowała realizację działań profilaktyczych, proszoa była o zazaczeie z dostępej kafeterii, jakie tego typu działaia realizowao wraz z podaiem ich źródła fiasowaia. Kafeteria ta obejmowała: kampaię społeczą, aimacje środowiskowe, pracę socjalą, usługi asysteta rodziy, stypedia dla ucziów, działaia edukacyje (p. szkoleia, warsztaty), działaia iformacyje (p. publikacje, ulotki), terapie i mediacje, debaty społecze, działaia w ramach streetworkigu (czyli pracę uliczą), pikiki/festyy, poradictwo: prawe, psychologicze oraz rodzie, a także fukcjoowaie telefou zaufaia. Respodeci mieli możliwość podaia rówież dodatkowych typów działań. Poadto badai mogli wybrać astępujące źródła fiasowaia: środki budżetu państwa, środki europejskie, w tym EFS, środki włase oraz ie źródło fiasowaia. Wśród 91 jedostek deklarujących realizację działań profilaktyczych w zakresie przeciwdziałaia ubóstwu, ajwięcej ich zrealizowao w postaci: pracy socjalej (95,6%), usług asysteta rodziy (69,2%) oraz poradictwa psychologiczego (63,7%). Natomiast ajmiej OPS realizowało usługi streetworkigu (5,5%), telefou zaufaia (5,5%) i kampaii społeczych (6,6%). Działaia podejmowae przez OPS w tym zakresie fiasowae były główie ze środków własych oraz środków europejskich, w tym EFS (Tabela 10). Wśród 99 jedostek deklarujących realizację działań profilaktyczych w zakresie przeciwdziałaia długotrwałemu bezrobociu, ajwięcej ich realizowao w postaci: pracy socjalej (93,9%), działań edukacyjych (78,8%) oraz poradictwa psychologiczego (71,7%). Najmiej jedostek atomiast realizowało działaia w ramach streetworkigu (4,0%), debat społeczych (5,1%) oraz telefou zaufaia (5,1%). Działaia podejmowae przez istytucje w tym module fiasowae były główie ze środków własych oraz środków europejskich, w tym EFS (Tabela 11). Stroa 18 z 51
Rodzaj działaia Projekt 1.16 Koordyacja a rzecz aktywej itegracji jest współfiasoway ze środków Uii Europejskiej w ramach Europejskiego Fuduszu Społeczego Wykres r 3. Rodzaj realizowaych działań w zakresie przeciwdziałaia ubóstwu, bez względu a źródło fiasowaia województwo śląskie, 2013 rok (N=91). praca socjala asystet rodziy poradictwo psychologicze stypedia dla ucziów poradictwo prawe działaia edukacyje poradictwo rodzie działaia iformacyje pikiki/festyy terapie i mediacje aimacje środowiskowe debaty społecze kampaia społecza telefo zaufaia streetworkig 69,2 63,7 60,4 54,9 52,7 40,7 29,7 27,5 23,1 15,4 6,6 6,6 5,5 5,5 95,6 30,8 36,3 39,6 45,1 47,3 59,3 70,3 72,5 76,9 84,6 93,4 93,4 94,5 94,5 4,4 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% TAK NIE Uwaga: Zgodie z kwestioariuszem akiety pytaie to aalizowao jedyie dla gmi, które zadeklarowały w filtrującym pytaiu realizację działań profilaktyczych w daym zakresie. Na wykresie ie przedstawioo wypowiedzi spoza kafeterii, tj. z pytaia otwartego ie, jakie?. Tabela r 10. Rodzaj realizowaych działań profilaktyczych w zakresie przeciwdziałaia ubóstwu z uwzględieiem źródła fiasowaia, województwo śląskie, 2013 rok (N=91). Wyszczególieie Liczba wskazań TAK w daym źródle fiasowaia* 1. Środki budżetu państwa 2.Środki europejskie, w tym EFS 3. Środki włase 4. Ie źródło fiasowaia Liczba wskazań TAK w daym działaiu N % N % N % N % N % kampaia społecza 1 16,7 4 66,7 4 66,7 0-6 6,6 aimacje środowiskowe 3 21,4 12 85,7 8 57,1 1 7,1 14 15,4 praca socjala 45 51,7 40 46,0 82 94,3 1 1,1 87 95,6 asystet rodziy 52 82,5 14 22,2 50 79,4 1 1,6 63 69,2 stypedia dla ucziów 51 92,7 0-42 76,4 1 1,8 55 60,4 działaia edukacyje (p. szkoleia, warsztaty) 13 27,1 42 87,5 33 68,8 0-48 52,7 działaia iformacyje (p. publikacje, ulotki) 1 3,7 10 37,0 21 77,8 2 7,4 27 29,7 terapie i mediacje 2 9,5 7 33,3 18 85,7 1 4,8 21 23,1 debaty społecze 0-3 50,0 3 50,0 0-6 6,6 streetworkig 0-2 40,0 5 100,0 0-5 5,5 pikiki/festyy 4 16,0 16 64,0 20 80,0 4 16,0 25 27,5 poradictwo prawe 7 14,0 18 36,0 41 82,0 3 6,0 50 54,9 poradictwo psychologicze 7 12,1 26 44,8 44 75,9 3 5,2 58 63,7 poradictwo rodzie 4 10,8 16 43,2 29 78,4 2 5,4 37 40,7 telefo zaufaia 0-0 - 5 100,0 0-5 5,5 Ie, jakie? 4 19,0 8 38,0 15 71,4 6 28,5 21 23,1 Uwaga: Zgodie z kwestioariuszem akiety pytaie to aalizowao jedyie dla gmi, które zadeklarowały w filtrującym pytaiu realizację działań profilaktyczych w daym zakresie * Odpowiedzi ie sumują się do 100% ze względu a możliwość podaia wielu źródeł fiasowaia daego działaia. Stroa 19 z 51
Rodzaj działaia Projekt 1.16 Koordyacja a rzecz aktywej itegracji jest współfiasoway ze środków Uii Europejskiej w ramach Europejskiego Fuduszu Społeczego Wykres r 4. Rodzaj realizowaych działań w zakresie przeciwdziałaia długotrwałemu bezrobociu, bez względu a źródło fiasowaia województwo śląskie, 2013 rok (N=99). praca socjala działaia edukacyje poradictwo psychologicze poradictwo prawe asystet rodziy poradictwo rodzie stypedia dla ucziów działaia iformacyje pikiki/festyy aimacje środowiskowe terapie i mediacje kampaia społecza telefo zaufaia debaty społecze streetworkig 51,5 48,5 42,4 35,4 33,3 22,2 16,2 14,1 7,1 5,1 5,1 4,0 78,8 71,7 93,9 48,5 51,5 57,6 64,6 66,7 77,8 83,8 85,9 92,9 94,9 94,9 96,0 21,2 28,3 6,1 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% TAK NIE Uwaga: Zgodie z kwestioariuszem akiety pytaie to aalizowao jedyie dla gmi, które zadeklarowały w filtrującym pytaiu realizację działań profilaktyczych w daym zakresie. Na wykresie ie przedstawioo wypowiedzi spoza kafeterii, tj. z pytaia otwartego ie, jakie?. Tabela r 11. Rodzaj realizowaych działań profilaktyczych w zakresie przeciwdziałaia długotrwałemu bezrobociu z uwzględieiem źródła fiasowaia, województwo śląskie, 2013 rok (N=99). Wyszczególieie Liczba wskazań TAK w daym źródle fiasowaia* 1. Środki budżetu państwa 2.Środki europejskie, w tym EFS 3. Środki włase 4. Ie źródło fiasowaia Liczba wskazań TAK w daym działaiu N % N % N % N % N % kampaia społecza 1 14,3 7 100,0 3 42,9 0-7 7,1 aimacje środowiskowe 4 25,0 14 87,5 8 50,0 1 6,3 16 16,2 praca socjala 42 45,2 54 58,1 85 91,4 1 1,1 93 93,9 asystet rodziy 40 83,3 13 27,1 37 77,1 0-48 48,5 stypedia dla ucziów 32 91,4 1 2,9 27 77,1 0-35 35,4 działaia edukacyje (p. szkoleia, warsztaty) 17 21,8 75 96,2 49 62,8 0-78 78,8 działaia iformacyje (p. publikacje, ulotki) 8 24,2 22 66,7 23 69,7 1 3,0 33 33,3 terapie i mediacje 2 14,3 8 57,1 12 85,7 0-14 14,1 debaty społecze 0-2 40,0 3 60,0 0-5 5,1 streetworkig 0-3 75,0 3 75,0 0-4 4,0 pikiki/festyy 3 13,6 18 81,8 12 54,5 4 18,2 22 22,2 poradictwo prawe 6 11,8 24 47,1 35 68,6 5 9,8 51 51,5 poradictwo psychologicze 11 15,5 51 71,8 46 64,8 3 4,2 71 71,7 poradictwo rodzie 4 9,5 27 64,3 27 64,3 2 4,8 42 42,4 telefo zaufaia 0-0 - 5 100,0 0-5 5,1 Ie, jakie? 3 20,0 6 40,0 11 73,3 2 13,3 15 15,3 Uwaga: Zgodie z kwestioariuszem akiety pytaie to aalizowao jedyie dla gmi, które zadeklarowały w filtrującym pytaiu realizację działań profilaktyczych w daym zakresie * Odpowiedzi ie sumują się do 100% ze względu a możliwość podaia wielu źródeł fiasowaia daego działaia. Stroa 20 z 51